Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding

Transcriptie

1 Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic Netwerk Palliatieve Zorg Westelijke Mijnstreek 10 November 2011

2 Je moet er maar net aan denken. Hoe vaak en wanneer denkt u aan RT bij symptoombestrijding bij kanker? 2

3 Je moet er maar net aan denken. Hoe vaak denkt u aan RT bij symptoombestrijding bij kanker? A. Vulto et al. Radioth Oncol (2):

4 Inhoud Radiotherapie algemeen Palliatieve radiotherapie: indicaties bestralingsschema bijwerkingen effect De praktijk Vragen 4

5 Basisprincipes Ionisatie beschadigt DNA Plaatselijke behandeling: alleen effect in bestraald gebied Vernietigen van kankerweefsel kankercel = (zeer) gevoelig voor radiotherapie Zoveel mogelijk gezond weefsel sparen opdelen van totaaldosis in dagelijkse porties (fractioneren) in 1 keer, maar dan wel op beperkt gebied 5

6 Indicaties radiotherapie Palliatief Curatief Doel Symptoom controle/qol Genezing Bijwerkingen Zo kortdurend en min mogelijk Worden evt. geaccepteerd Dosis "Net genoeg" "Zo veel als nodig of mogelijk" Fractionering Hoge dosis per fractie Lage dosis per fracties Aantal fracties 1-10 fracties tot 40 fracties Behandelduur Kort (max 2 weken) Lang (tot 7 weken) Te herhalen In principe: ja Meestal niet 6

7 Indicaties palliatieve radiotherapie ``Alles wat kanker is, symptomen/pijn geeft en gelokaliseerd is`` Pijnlijke botlokalisaties Pijnlijke weke delen lokalisaties Invaderende tumoren Bloedende tumoren Tumoren die slikklachten geven Hersenmetastasen (dreigende) myelumcompressie 7

8 Pijnlijke (bot)metastasen Indicatie Pijnlijke botmetastasen Bestralingsschema s 1x8 Gy (soms 5x4 Gy) Doel Afname pijn Bijwerkingen Afhankelijk van lokalisatie Flair-up (1-3 dagen) 8

9 Effectiviteit Respons (pijn): Respons 60-70% Complete Respons 33% Max effect na 3-4 weken Dutch bone metastasis study: mediane duur tot respons 3 weken Hird et al: 50% binnen 2 weken 75% binnen 4 weken Mediane duur effect weken A. Hird et al. Int J Rad Biol Phys (1): E. Steenland et al. Radiother Oncol (2):101-9.

10 Herbestraling? Effect afwachten: min. 6 weken na radiotherapie Indien na 2 maanden geen effect op pijn: herbestraling mogelijk, afhankelijk van reeds gegeven dosis plaats (tolerantie normaal weefsel, zoals ruggenmerg) andere opties (systeemtherapie, interventionele pijnbestrijding, pijnmedicatie, chirurgie, radionucliden) Kans op slagen: +/- 60 % 10

11 Hersenmetastasen Indicaties Symptomatische hersenmetastasen (hoofdpijn, neurologisch uitval) Goede reactie op Dexamethason Bestralingsschema s 5x4 Gy, 10x3 Gy, stereotactisch Doel Voorkomen verdere uitval Afname dexamethason afhankelijkheid verbetering overleving (2-3 mnd -> 6 mnd) Bijwerkingen Alopecia, evt hoofdpijn, misselijkheid 11

12 (Dreigende) dwarslaesie Indicaties (dreigende) dwarslaesie progressie neurologie of liquorstop MRI Neurochirurgisch ingrijpen 1 niveau Redelijke prognose (> 3-6 mnd) Bestralingsschema s 5x4 Gy, 1x8 Gy Doel Voorkomen verdere uitval/herstel uitval Bijwerkingen Afhankelijk lokalisatie SPOED 12

13 Andere palliatieve indicaties Pijn door lokale doorgroei 13

14 Andere palliatieve indicaties Bloedverlies (rectaal, vaginaal, hematurie) Long: hoesten, hemoptoe Vena Cava Superior Syndroom (1 e keus stent) 14

15 Andere palliatieve indicaties Slikklachten (slokdarm) Scopie achterlaten van sonde (Ch16) Plannings CT-scan: onder/bovengrens Berekening beginpunt en lengte van bestralingstraject De fysicus controleert plan De radiotherapeut beoordeelt en tekent plan af Aansluiten op Iridium bron Bestraling (ongeveer 10 min) 1x15 Gy HDR 15

16 Praktisch: patientenroute Verwijzing Intake, bij arts en doktersassistente Eventueel vervaardiging hulpmiddelen Plannings CT scan beelden t.b.v. bestralingsplan Bestralingsplan Bestraling, met controles van positie en dosis Controle tijdens en na behandeling 16

17 Hulpmiddelen Mouldroom Maakt hulpmiddelen voor fixatie van patiënt in bepaalde houding Masker: voor fixatie als ondergrond voor aantekenen Duur: minuten 17

18 Plannings CT scan CT CT-beelden voor bestraling in juiste positie Aantekenen van lijnen op patiënt Standaard hulpmiddelen Duur: ongeveer minuten 18

19 Bestralingsplan Intekenen tumor en organen 3-D aanzicht na aanbrengen inwendige contouren R Long Slokdarm Ruggemerg Doelvolume Hart L Long Lever Maag 19

20 Bestralingsplan Bestralingsplan: optimale manier van bestralen berekenen: Hoge dosis op tumor Lage dosis op gezond weefsel 20

21 21

22 Praktisch: multi-leaf collimator Lamellen geven vorm aan velden 22

23 Bestralingsplan: controle procedures OK? OK! 100 % PTV 66.5 Gy 23

24 Praktisch: bestraling Tijdsslot: 10 min Per bundel < 1 min Bestraling is geheel pijnloos Straling is niet hoorbaar, voelbaar, ruikbaar Patiënten zijn na bestraling niet radioactief! 24

25 Bestralingsbehandeling Bediening lineaire versneller: Patiënt is tijdens bestraling alleen in ruimte Patiënt wordt via intercom en tv-monitor bewaakt 25

26 Controle bestraling m.b.v. EPID Positie patiënt Bestralingsbundels Dosis per bundel EPID 26

27 Praktisch: follow-up Controle tijdens de behandeling (indien > 1 fractie) bijwerkingen flair-up 2-6 weken na behandeling follow-up spreekuur MAASTRO, buitenpoli of telefonisch: bijwerkingen effect 27

28 Bijwerkingen - behandeling Behandeling Huid - erytheem Calendulacreme of Alhydran géén Flammazine Huid - epidermiolyse Mepilex of Zinkzalf Slikklachten Sucrulfaatsuspensie, pijnmedicatie Flair-up pijn Aanpassen pijnmedicatie Rol dexamethason? Misselijkheid Metoclopramide, ondansetron Diarree Loperamide(-oxide) Proctitis/cystitis uitleg NB urinekweek 28

29 Conclusie palliatieve radiotherapie Palliatieve bestraling: effectieve behandeling pijn, neurologische klachten bloedingen stenoses Respons 70% Eenmalige of kortdurende bestraling Weinig belastend voor de patient Kan zn herhaald worden 29

30 Bedankt voor uw aandacht! Met dank aan alle collega s van MAASTRO clinic bij twijfel: telefonisch overleg