Inhoudsopgave. Wat is kanker Wat is radiotherapie Waarom radiotherapie Radiotherapie een individuele behandeling. Meer informatie

Transcriptie

1 Radiotherapie Radiotherapie bij kanker Inhoudsopgave Wat is kanker Wat is radiotherapie Waarom radiotherapie Radiotherapie een individuele behandeling Voorbereiding op de bestraling Het controleren van het bestralingsplan De mouldroom CT-scan Een bestralingsplan maken met behulp van een computer De eerste bestraling Bestralingsserie Controle tijdens de behandeling Afspraken Specifieke reacties op de bestraling Meer informatie Wat is kanker Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Deze cellen vernieuwen zich voortdurend. Oude cellen verdwijnen, nieuwe ontstaan. Dit zogeheten celdelingsproces speelt zich onmerkbaar af. Alleen bij de huid is het wel eens te zien, bijvoorbeeld als een wondje geneest. Tijdens het celdelingsproces kan iets fout gaan. Sommige cellen gaan zich op een bepaalde plaats in het lichaam sneller delen dan normaal. De opeenhoping van cellen die dan ontstaat heet een gezwel. Bij kanker is dit een kwaadaardig gezwel. Het heeft de neiging te blijven groeien en vormt in de meeste gevallen een bedreiging voor gezond weefsel. Wat is Radiotherapie Letterlijk betekent radiotherapie : behandeling met behulp van straling. Het is een van de behandelmethodes om kanker te genezen. De straling wordt precies gericht op het gebied dat behandeld moet worden. De rest van het lichaam ontvangt daarbij vrijwel geen straling. Het RTCS maakt gebruik van verschillende behandelmethodes; uitwendige bestraling (teletherapie: behandeling van veraf), en inwendige bestraling (brachytherapie:behandeling van dichtbij). Bij uitwendige bestraling wordt de straling opgewekt in een toestel, de zogenaamde lineaire versneller. Bij inwendige bestraling wordt de bestralingsbron in of op het lichaam geplaatst. Soms worden deze behandelmethodes gecombineerd om een optimaal resultaat te bereiken.

2 Waarom radiotherapie Radiotherapie kan de groei van het gezwel stoppen, omdat de cellen van een gezwel vaak gevoelig zijn voor straling. Door bestraling worden deze cellen gedood. Het gezwel kan uiteindelijk in zijn geheel verdwijnen. Radiotherapie wordt ook vaak toegepast nadat een gezwel operatief is verwijderd. Bestraling wordt dan gegeven om achtergebleven cellen in dat gebied te vernietigen. Wanneer genezing niet meer mogelijk is wordt radiotherapie veelvuldig toegepast om pijn te verminderen. Radiotherapie: een individuele behandeling Om een gezwel te bereiken moeten de stralen door gezond weefsel heen. Door de behandelperiode over meerdere aansluitende (werk)dagen te verspreiden krijgt het gezond weefsel de kans om zich beter te herstellen. Aan de hand van lichamelijk onderzoek en andere onderzoeken stelt de arts (radiotherapeut) een behandelplan op. Het behandelplan houdt in wat bestraald moet worden, de hoeveelheid straling en de behandelingsduur. Dit kan variëren van 1 dag tot ongeveer 8 weken. Het hangt af van de aard en de plaats van het gezwel. De duur van de behandeling zegt niets over de ernst van de aandoening. Een behandelplan kan in de loop van de behandeling aangepast worden. Nadat de behandeling is gestopt, gaat de werking van de straling nog enige tijd door. Het uiteindelijke resultaat wordt daardoor pas een aantal weken tot maanden na afloop van de behandeling bereikt. De bestraling Voorbereiding op de bestraling Tijdens de bestraling worden de stralenbundels nauwkeurig gericht op een orgaan of een deel van uw lichaam. Om de bestraling voor te bereiden wordt er een CT-scan gemaakt in de behandelhouding. Deze CT-scan wordt op de afdeling Radiotherapie gemaakt. Voor een stabiele ligging is in sommige gevallen het maken van een masker noodzakelijk. De voorbereidingen vereisen een grote zorgvuldigheid en controle. Daarom vindt de eerste bestraling meestal niet op dezelfde dag plaats. Bij sommige technisch eenvoudige bestralingen kunnen alle voorbereidingen en controles direct uitgevoerd worden en kan de bestraling mogelijk wel dezelfde dag worden gegeven. Wat kunt u zelf doen tijdens de voorbereiding? Proberen te ontspannen. Zo veel mogelijk stil in dezelfde houding blijven liggen. Als dit niet lukt, probeert u dan aan te geven waarom het niet gaat. De laboranten zullen u behulpzaam zijn om, indien mogelijk, u in een gemakkelijke houding neer te leggen. De voorbereidingen zijn niet voor iedere patiënt gelijk. Welke voor u gelden is in het eerste gesprek met de radiotherapeut besproken. De voorbereidingen kunnen bestaan uit verschillende stappen: 1. Eventueel het vervaardigen van een masker in de mouldroom. 2. CT-scan.

3 3. Een bestralingsplan met behulp van een computer. 4. Het controleren van het bestralingsplan. De mouldroom (stap 1) Bij een bestraling van bepaalde lichaamsdelen zoals hoofd, hals etc, wordt gebruik gemaakt van een masker. Dit masker zorgt ervoor dat tijdens de bestraling, bijvoorbeeld uw hoofd, altijd in dezelfde positie komt te liggen. Het masker wordt gemaakt van kunststof. Dit materiaal wordt verwarmd in warm water, waardoor het zacht en elastisch wordt en precies naar de vorm van uw lichaamsdeel kan worden gevormd. Nadat het materiaal op de huid is aangebracht, voelt het even warm aan. De kunststof moet dan afkoelen tot kamertemperatuur. Dit neemt ongeveer vijf minuten in beslag. U ligt gedurende deze tijd dus onder het masker. Bij een masker van het hoofd kunt u altijd via uw neus en uw mond blijven ademhalen. Na het afkoelen blijft het masker in de vorm staan waarin het gemaakt is. Het maken van het masker kan op drie tijdstippen gebeuren, namelijk direct na het eerste gesprek met uw radiotherapeut of voorafgaand aan de CT-scan of op de dag van de CT-scan. CT-scan (stap 2) Dit is een onderzoek om nauwkeuriger te bepalen welk gebied en hoe er bestraald moet worden. Om gezonde weefsel te besparen komt u in een bepaalde houding te liggen waarbij er mogelijk gebruik gemaakt kan worden van hulpmiddelen zodat u ontspannen kan zijn. Nadat de CT-scan gemaakt is worden er tatoeagepuntjes aangebracht op uw lichaam of worden er lijnen en kruizen aangetekend op het masker die als markeringspunten moeten dienen tijdens de bestraling. Dit is nodig om u elke dag tijdens de bestralingsperiode op precies de zelfde wijze te laten liggen. Soms is het noodzakelijk dat u voor aanvang van de CT-scan nuchter moet zijn of een volle blaas moet hebben etc. Ook kan het noodzakelijk zijn dat er een infuusnaaldje wordt geplaatst om contrastvloeistof toe te dienen tijdens de CT-scan. Na het onderzoek krijgt u een RTCS-pasje waarmee u zich bij het bestralingstoestel moet aanmelden.

4 Een bestralingsplan maken met behulp van een computer (stap 3) Na het maken van de CT-scan wordt met behulp van computers een bestralingsplan gemaakt. Dit houdt in dat bepaalt wordt wat bestraald en wat gespaard moet worden en van welke kanten bestraald moet worden. Zo kan bekeken worden of het verantwoord is de bestraling uit te voeren. De arts bespreekt dit dan met u. Het controleren van het bestralingsplan (stap 4) Voordat u bestraald kunt worden moet het bestralingsplan gecontroleerd worden op technische en medische aspecten om fouten uit te sluiten. De eerste bestraling Op de dag van uw eerste bestraling hebt u al het één en ander van de afdeling gezien. Toch kan de eerste keer, wat spanning geven. De laboranten zullen u zo goed mogelijk bijstaan. U kunt zich, indien nodig, in een kleedkamertje uitkleden. De laborant komt u halen. Daarna gaat u op een tafel liggen. Als een masker gemaakt is, krijgt u dit op. door middel van een lichtbundel stellen de laboranten het toestel nauwkeurig in op de tatoeagepuntjes op uw huid of de lijnen en kruizen op het masker. De eerste richting van waaruit bestraald wordt(bestralingsveld) wordt ingesteld. De laboranten gaan vervolgens de kamer uit. In de nabijgelegen bedieningsruimte stellen zij de apparatuur in op de dosis van dit bestralingsveld. Met een schakelaar wordt het apparaat in werking gesteld. U hoort dit aan het zoemende geluid. De bestraling zelf duurt niet langer dan een paar minuten. Na de voorgeschreven dosis slaat de apparatuur automatisch af en komen de laboranten weer bij u voor het volgend bestralingsveld. Dit kan soms ook vanuit de bedieningsruimte gebeuren.

5 In de paar minuten dat u alleen ligt houden de laboranten de bestraling vanuit de bedieningsruimte nauwlettend in het oog dmv aanwezige camera s in de bestralingsruimte. Zij kunnen u zien en horen via een televisiescherm en intercom. Als u bijvoorbeeld niet stil kunt liggen of u moet hoesten, dan kunt u dit kenbaar maken door een hand op te steken. De apparatuur wordt uitgeschakeld en de laboranten komen direct bij u. Het bestralen zelf doet geen pijn. U voelt of ziet er niets van. Na de bestraling bent u niet radioactief. U vormt dus geen gevaar voor andere mensen door de bestraling. Bestralingsserie Uw behandeling kan uit een aantal bestralingen bestaan. Iedere bestraling verloopt op precies dezelfde wijze. In de meeste gevallen wordt u steeds op hetzelfde toestel bestraald. Als u voor de bestraling komt, meldt u zich bij de bestralingstoestellen aan door het RTCS-pasje in het daarvoor bestemde bakje te plaatsen. U kunt plaatsnemen in de wachtruimte en wordt vanzelf opgeroepen. U treft echter niet altijd dezelfde laboranten. Alle laboranten zijn echter deskundigen op het gebied van de apparatuur en uw behandeling. Als u vragen heeft over de behandeling, stelt u ze dan aan de laboranten. Zij kunnen u op veel vragen antwoord geven. Vragen over uw ziekte kunt u het best aan de arts stellen. Wij kunnen ons voorstellen dat u graag uw familie betrekt bij de behandeling. Het is mogelijk om een enkele keer een familielid of vriend mee te laten kijken bij de bestraling. Dit zult u met de laboranten van het bestralingstoestel moeten afspreken. Na de bestraling krijgt u uw RTCS-pasje terug van de laborant. Controle tijdens de behandeling Afhankelijk van het behandelplan ziet u de arts of de verpleegkundige een aantal keren tijdens de behandeling. U krijgt hiertoe een afspraak voor het spreekuur. De arts controleert de bijwerkingen van de bestraling. Het kan zijn dat regelmatig bloed wordt afgenomen, onder andere om het aantal rode en witte bloedlichaampjes te controleren. Bij ernstige bijwerkingen kan het zijn dat het bestralingsplan aangepast moet worden. Dit zal de arts met u bespreken. Aan het eind van de bestralingsserie krijgt u vrijwel altijd een controle afspraak met uw behandelend arts, tenzij anders met u is overeengekomen.

6 Afspraken De afspraak voor de voorbereiding(evt mouldroom en CT-scan) en de 1 ste bestraling krijgt u na het eerste gesprek bij de receptie. Bij de versneller krijgt u een brief waarop de afspraken voor één week genoteerd staan. Het is niet mogelijk en nodig u elke dag op hetzelfde tijdstip te bestralen. Er moet namelijk rekening worden gehouden met heel veel factoren, zoals uw bezoek aan de arts, etc. Het is belangrijk dat de totale bestralingsbehandeling zo veel mogelijk ononderbroken plaatsvindt. Ook bij ziekte is het belangrijk dat u komt voor uw bestraling. Er zullen sowieso al onderbrekingen plaatsvinden, op feestdagen of op dagen dat het bestralingstoestel technisch onderhouden wordt. In geval er teveel onderbrekingen zijn door feestdagen, moet u er rekening mee houden dat u dan in een weekend bestraald zult worden. Als u per taxi bent gekomen, kunt u zelf bij de receptie vragen om uw vervoer terug te bellen. U kunt bij de poliruimte op het vervoer wachten. Houdt u er rekening mee dat u ook hier meestal even moet wachten. Als de taxi na ongeveer een half uur nog niet is gearriveerd, vraagt u dan even bij de receptie om nog een keer te bellen. Wanneer u per ambulance bent gekomen, zal een van onze medewerkers deze voor u bellen. Specifieke reacties op de bestraling Haaruitval: U kunt alleen (vaak tijdelijk) haaruitval krijgen wanneer uw haar binnen het bestralingsgebied valt. De mate van haaruitval is afhankelijk van de dosis die u krijgt en de grootte van het bestralingsgebied. Haaruitval kan zowel bij hoofd-, baard-, schaam-, oksel-, als borsthaar optreden De mondholte, keel en hals: Slijmvorming, gevoelige slijmvliezen, vieze smaak, smaakverlies, droge mond, later ook slikklachten, soms heesheid. De slokdarm: slikklachten, zoals pijn tijdens slikken, soms moeite met doorslikken. De borstkas: Slikklachten, moeite met slijm ophoesten, soms prikkelhoest. Maag en omgeving: misselijkheid, braakneigingen.

7 De buik: misselijk gevoel, darmkrampen, dunne ontlasting De onderbuik: Verschijnselen die lijken op blaasontsteking, zoals pijn bij het plassen en vaker plassen. Soms ook dunne ontlasting. Bespreek uw klachten met de laboranten. Zij kunnen u advies geven hoe u het beste met de klachten om kunt gaan of wat u er aan kunt doen. Indien er sprake is van ernstige klachten zullen zij de radiotherapeut raadplegen. Spoedeisende klachten kunnen zijn: verminderde kracht, verminderd gevoel of tinteling in armen of benen, koude rillingen, koorts boven 38 C, acute pijn, verminderd aanspreekbaar. Niet spoedeisende klachten kunnen zijn: braken langer dan 48 uur, diarree langer dan 48 uur, obstipatie (verstopping) langer dan 4 dagen, plotselinge huiduitslag, verandering van pijn (toename of op een nieuwe plaats), ernstige slikklachten, gewichtsverlies en dergelijke Meer informatie Mocht u nog vragen of opmerkingen hebben, dan kunt u contact opnemen met ons op het nummer