maatschappijleer voor havo en vwo bovenbouw Docentenhandleiding Eerste editie Malmberg s-hertogenbosch

Transcriptie

1 maatschappijleer voor havo en vwo bovenbouw Docentenhandleiding Eerste editie Malmberg s-hertogenbosch

2 Inhoudsopgave 1 Pakketsamenstelling Didactische uitgangspunten van Dilemma Praktijk en theorie geïntegreerd Samenhang Denkvaardigheden Praktijk en theorie Uitwerking van het didactisch concept in de hoofdstukken en paragrafen Hoofdstukken De opbouw van de paragrafen Verwerking Structuur en niveauopbouw in de verwerking Differentiatie havo-vwo Begrippen Praktische opdrachten Verdieping en media Actuele opdrachten Digitale component Werken met boek en de digitale omgeving van Dilemma Toegang door middel van licenties Inhoud van de licenties Lesstof Actualiteit Opdrachten Oefentoetsen en Test jezelf Flitskaarten Praktische opdracht Verdiepende paragraaf Het docentendashboard Downloads Combineren van folio en digitaal Toetsing Toetskwaliteit van Malmberg Toetsen: meten om te weten Toetsen bij Dilemma Structuur van de eindtoetsen Examenprogramma en programma van toetsing en afsluiting (PTA) Indeling en studiebelasting Het examenprogramma De examenstof havo De examenstof vwo Voorbeeld PTA Verantwoording eindtermen Havo Vwo Malmberg 2

3 7 Inhoudelijke toelichting per hoofdstuk Havo Hoofdstuk 1 Parlementaire democratie Hoofdstuk 2: Rechtsstaat Hoofdstuk 3 Verzorgingsstaat Hoofdstuk 4 Pluriforme samenleving Vwo Hoofdstuk 1 Parlementaire democratie Hoofdstuk 2: Rechtsstaat Hoofdstuk 3 Verzorgingsstaat Hoofdstuk 4 Pluriforme samenleving Service en contact Service Contact Malmberg 3

4 1 Pakketsamenstelling Dilemma is een complete lesmethode maatschappijleer voor de bovenbouw havo-vwo met afzonderlijke edities voor havo en voor vwo. Deze eerste druk is verschenen in De meerderheid van scholen werkt op dit moment en naar verwachting in de nabije toekomst met een combinatie van digitaal lesmateriaal en papier, waarbij er veel verschillende combinatiemogelijkheden worden gehanteerd. De pakketsamenstelling van Dilemma sluit hier bij aan. Beide edities bieden voor de leerling: Handboek Digitaal handboek Werkboek en digitale oefenomgeving Volledig digitaal (digitaal handboek en digitale oefenomgeving) Uw keuze: Voor de instructie biedt Dilemma een handboek of een digitaal handboek. De verwerking bij de methode bestaat uit een vaste combinatie van werkboek en digitale oefenomgeving. De digitale oefenomgeving inclusief actuele opdrachten en het (papieren) werkboek zijn aanvullend ten opzichte van elkaar. Voor volledig digitaal werken bestaat het pakket uit een digitaal handboek en de digitale oefenomgeving. Voor de docent: De docent-licentie havo/vwo biedt naast de leerlingonderdelen, een uitgebreid dashbord om de klas/individuele leerlingen te kunnen volgen bij het maken van opdrachten, functionaliteiten om in de les opdrachten na te bespreken, een docentenhandleiding, de digitale antwoordenboeken en de tussen- en eindtoetsen. In overzicht: havo bovenbouw ISBN codenummer Dilemma handboek havo Dilemma digitaal handboek havo (leerling-licentie) Dilemma digitale oefenomgeving (leerling-licentie) en werkboek havo Dilemma volledig digitaal havo (leerling-licentie) Dilemma docent-licentie havo/vwo vwo bovenbouw Dilemma handboek vwo Dilemma digitaal handboek vwo (leerling-licentie) Dilemma digitale oefenomgeving (leerling-licentie) en werkboek vwo Dilemma volledig digitaal vwo (leerling-licentie) Dilemma docent-licentie havo/vwo Malmberg 4

5 2 Didactische uitgangspunten van Dilemma Uitgangspunt van Dilemma is dat leerlingen bij maatschappijleer vooral moeten leren kritisch maatschappelijke verschijnselen te analyseren en hun eigen positie daarin te bepalen. Dat betekent nadruk op het verwerven van: inzicht in de werking van de samenleving. Daarvoor is kennis nodig, maar ook reflectie op eigen opvattingen en die van de medeleerling en anderen in de samenleving (ook media); een onderzoekende houding. Daarvoor is het nodig dat de leerling leert denken in termen van vragen en dat zijn of haar nieuwsgierigheid wordt opgewekt door de dilemma's waar we in de samenleving mee te maken hebben; het inzicht dat keuzes met betrekking tot een goede samenleving vaak in belangrijke mate worden bepaald door waarden en niet altijd rationeel zijn te verklaren. Dilemma is geschreven vanuit een uitgesproken visie over de wijze waarop het vak maatschappijleer gedoceerd zou moeten worden. De methode sluit in de didactische benadering en uitwerking nauw aan bij de nieuwste visies op het schoolvak maatschappijleer. In de didactiek is de methode vernieuwend omdat vragen en dilemma's uitgangspunt zijn. In de inhoud gaat de methode uit van de centrale algemene doelstellingen van maatschappijleer (Olgers et al. 2010): politieke en maatschappelijke geletterdheid; politiek en maatschappelijk oordeelsvermogen; vermogen tot politieke en maatschappelijke participatie. Daarnaast zijn uiteraard de eindtermen sturend. 2.1 Praktijk en theorie geïntegreerd Het vak maatschappijleer kent een korte historie, die gekenmerkt wordt door heftige debatten over inhoud en didactiek. Na de invoering als verplicht vak in 1968 ontstond er een richtingenstrijd die zich vooral centreerde rond de vraag in hoeverre het vak een thematische invulling moest krijgen of uit moest gaan van de zogenaamde benaderingswijzen. Daarnaast speelde de vraag in hoeverre het vak vooral kritische bewustwording en/of maatschappelijke analyse na zou moeten streven en hoe dat in verhouding stond tot het niveau van kennis. Het accent in het programma van het schoolvak lag in aanvang sterk op maatschappelijke beïnvloeding en dat stond neutraliteit in de weg, maar de nadruk werd in toenemende mate gelegd op de analyse van maatschappelijke vraagstukken als belangrijke doelstelling van het vak. Bovendien werd burgerschap in toenemende mate gezien als belangrijk element van maatschappijleer. De richtingenstrijd is uiteindelijk beslecht en heeft in 1999 geresulteerd in het programma voor het verplichte vak maatschappijleer zoals dat nu nog is en vier themavelden omvat die zowel het politiek-juridische domein als het sociaaleconomische en sociaal-culturele domein omvatten. Op dat programma is vakinhoudelijke uitwerking van Dilemma gebaseerd. De gedachtegang achter dat programma was dat meer dan in het verleden het geval was, het accent ligt op de ontwikkeling van (algemene) vaardigheden en de benaderingswijzen die ontleend zijn aan de sociaal-culturele wetenschappen. Deze vaardigheden en benaderingswijzen zijn uitgeschreven in een apart domein (A), dat daarmee een zeer centrale plaats in het programma inneemt. Ze dienen in samenhang met de inhouden (thema's) van de overige domeinen aan de orde te komen. Bij de vaardigheden gaat het om: Informatievaardigheden: ten aanzien van een maatschappelijk vraagstuk vragen herkennen en formuleren; bronnenmateriaal selecteren; gegevens verwerken en beredeneerde conclusies trekken; resultaten overdragen aan anderen; gebruikmaken van ICT. Onderzoeksvaardigheden: een eenvoudig sociaalwetenschappelijk onderzoek opzetten en uitvoeren over een maatschappelijk vraagstuk en dit afsluitend evalueren. Malmberg 5

6 Wat betreft de benaderingswijzen die op de achtergrond al langer een rol speelden en karakteristiek zijn voor maatschappijleer, gaat het erom dat leerlingen maatschappelijke vraagstukken analyseren en daarbij de bovengenoemde benaderingswijzen toepassen met daaraan toegevoegd de veranderingsen vergelijkende benaderingswijze. Samengevat kan men stellen, dat van leerlingen (meer expliciet dan in het verleden) wordt verwacht dat ze politieke en sociale vraagstukken op zelfstandige wijze kunnen analyseren. Verder moeten ze een eenvoudig onderzoek met betrekking tot een maatschappelijk vraagstuk kunnen uitvoeren. Dit sluit aan bij de algemene doelstellingen van de tweede fase die gericht zijn op het activeren van leerlingen, zelfstandig werken, samenwerken en leren leren Samenhang Uit het voorgaande volgt logischerwijs dat vakinhouden uit de inhoudelijke domeinen (opgenomen in de domeinen B en verder) en de algemene en vakspecifieke vaardigheden (domein A) in samenhang dienen te worden aangeboden. Dat wil zeggen dat vaardigheden niet los van de inhoud kunnen worden gezien en steeds gekoppeld aan inhouden aan bod komen. Uitwerking hiervan is dat in de handboekparagrafen onderwerpen bewust niet zomaar als gegeven theorie behandeld worden, maar consequent vanuit vragen worden benaderd. Problemen en ontwikkelingen worden herleid tot de achterliggende dilemma s en de verschillen in waarden en overtuigingen die spelen bij de afweging tussen uiteenlopende oplossingen. Op deze manier worden het ontwikkelen van analysevaardigheden en het verwerven van inhoudelijke kennis voortdurend met elkaar verbonden. Ook komen in elke paragraaf in het werkboek van Dilemma opdrachten voor waarbij leerlingen onderzoeks- en informatieopdrachten oefenen maar met de inhoud die in de betreffende paragraaf aan de orde is. De transfer van vaardigheden naar inhoud vindt daarmee direct plaats. Een ander belangrijk aspect van samenhang is de verbinding tussen de verschillende domeinen. Omdat in Dilemma de toepassing van maatschappijleerconcepten centraal staat, komen de concepten in de verschillende domeinen terug. Ze worden expliciet aan de orde gesteld binnen een van de domeinen en komen vervolgens terug in een of meer andere domeinen. Zo komt socialisatie uiteraard aan de orde bij het domein pluriforme samenleving, maar ook bij rechtsstaat en verzorgingsstaat. De samenhang tussen de domeinen komt ook tot uiting in de wijze waarop de stof is opgebouwd. Zo worden belangrijke begrippen, als bijvoorbeeld grondrechten en sociale ongelijkheid in de eerste hoofdstukken geïntroduceerd en uitgelegd, maar komen in de vorm van casussen en opdrachten in de latere hoofdstukken terug. In die zin is het een concentrische methode, ervan uitgaande dat herhaling van concepten in verschillende contexten tot beter begrip en inzicht leidt. De opbouw is echter op zodanige wijze vormgegeven, dat de volgorde van behandeling van de domeinen zeker niet voorgeschreven is: ook zonder de introductie vormt gebruik van de begrippen en concepten in een later hoofdstuk geen probleem voor leerlingen. Samenhang tussen de domeinen als nadrukkelijk uitgangspunt komt ook tot uitdrukking in de uitwerking van de benaderingswijzen bij de verschillende domeinen. Zo wordt pluriforme samenleving niet gezien als een hoofdstuk over cultuur en verschillen in cultuur alleen, maar ook als een hoofdstuk over verschillen in sociaaleconomische situaties en over grondrechten en politiek-juridische aspecten. In de behandeling van de verzorgingsstaat wordt ook die breedte gezocht en worden naast de sociaaleconomische insteek, nadrukkelijk ook politieke besluitvorming, grondrechten, waarden en normen en sociaal-culturele verschillen betrokken. Bij de rechtsstaat worden de grondrechtprincipes steeds in het kader van waarden en normen en de daarmee samenhangende politieke afwegingen geplaatst. Een belangrijk aspect van samenhang tot slot is de relatie tussen de begrippen binnen een paragraaf en hoofdstuk. Door middel van mindmaps worden leerlingen in Dilemma gestimuleerd om de begrippen in een hoofdstuk in onderling en zo mogelijk causaal verband te zien. Mindmaps dragen bij aan het visualiseren van de verbanden binnen de aangeboden theorie. Malmberg 6

7 2.1.2 Denkvaardigheden In de meer recente opvattingen over maatschappijleeronderwijs staat de toepassing van hogere-ordedenkvaardigheden centraal. De aandacht voor hogere-orde-denkvaardigheden is van recente datum. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw is gaandeweg meer accent komen te liggen op probleemoplossende en metacognitieve vaardigheden, ook wel leren leren genoemd. Voor maatschappijleer gaat het om vaardigheden die het analyseren van maatschappelijke vraagstukken bevorderen. Het gaat daarbij om activiteiten als verschillen en overeenkomsten tussen maatschappelijke verschijnselen leren zien, classificeren, toekomstscenario s ontwikkelen, oorzaakgevolgrelaties kunnen zien en patronen herkennen. In Dilemma worden leerlingen uitgedaagd zelf na te denken en dat gebeurt vooral door hen afwegingen te laten maken op basis van fundamentele vragen met betrekking tot maatschappelijke vraagstukken. Daarnaast zijn de opdrachten in het werkboek gericht op het toepassen van de verschillende denkvaardigheden. Een deel is uiteraard gericht op kennis en inzicht maar een belangrijk deel van de opdrachten is gericht op toepassen, analyse en meningsvorming Praktijk en theorie Een meer contextuele benadering van het vak wordt door velen onderschreven omdat die meer rendement en motivatie oplevert. Het heeft geen zin leerlingen theorieën aan te leren als ze de praktische relevantie daarvan niet zien. Dat betekent dat de leerlingen meer gestimuleerd zouden moeten worden om begrippen en theorieën in verschillende praktijksituaties toe te passen. In Dilemma is gekozen voor een sterke relatie tussen de praktijk van maatschappelijke vraagstukken en de theorie. Door uit te gaan van actuele vragen en problemen en door op zoek te gaan naar de keuzes die daarbinnen gemaakt kunnen worden. Door die dilemma s centraal te stellen, worden leerlingen uitgedaagd zelf hun positie te bepalen en hun eigen mening te vormen. De theorie wordt zo veel mogelijk gekoppeld aan relevante praktijksituaties die voor leerlingen herkenbaar zijn. Daardoor ervaren leerlingen de maatschappij niet als een abstractie maar kunnen ze zich ermee verbinden. Vanuit de herkenning van maatschappelijke vraagstukken als praktische problemen worden leerlingen uitgedaagd een analysekader te vormen. De theorievorming vindt plaats aan de hand van de praktijksituaties. 2.2 Uitwerking van het didactisch concept in de hoofdstukken en paragrafen Hoofdstukken Bij het bestuderen van de Nederlandse samenleving is er een indeling gemaakt in vier grote onderwerpen of domeinen: Hoe is de besluitvorming georganiseerd? Hoe beschermen we onze vrijheid en tegelijk onze rechten? Hoe zorgen we voor elkaar? Hoe gaan we om met verschillen? Deze onderwerpen ziet u terug in de uitwerking van de vier hoofdstukken. Hoofdstuktitel: per domein is deze geformuleerd als een overkoepelende vraag. Deze vraag wordt vanuit de leerling gesteld dat wil zeggen een vraag gesteld zonder dat de leerling de beschikking over voorkennis hoeft te hebben. Het is daarmee dus een vraag vanuit het denkkader van de leerling en geen vraag die vanuit een theoretisch kenniskader is gesteld (bijvoorbeeld Wie heeft het voor het zeggen? en niet Hoe is onze parlementaire democratie georganiseerd?). Malmberg 7

8 Elk hoofdstuk start met een casus: de casus is echter meer dan een instap naar het onderwerp van het hoofdstuk. De casus laat zien wat de mogelijk nog abstracte overkoepelende vraag van het domein in praktijk kan betekenen; deze vraag krijgt direct een herkenbare en feitelijke concretisering. De casus bestrijkt ook direct meerdere aspecten van de hoofdstukvraag en deze komen in de paragrafen terug. De verwerkingsvragen bij de casus bieden de leerling een eerste oriëntatie: wat speelt er, wie zijn betrokken en met welke belangen, wat is de rol van de overheid, wat is in eerste instantie je standpunt in de kwestie? De vragen die de casus oproepen, komen ook aan het eind van het hoofdstuk terug in de verwerking bij het onderdeel Reflectie. Achterliggende gedachte is dat de leerling deze nu met meer kennis en inzicht beargumenteerd kan beantwoorden, de leerling ervaart daarmee zelf wat de opbrengst van het hoofdstuk is. In de reflectie herhalen leerlingen wat ze geleerd hebben met een actieve denkopdracht. Wat zijn nu belangrijke afwegingen en keuzes? Hierop is zelden een eensluidend antwoord te geven, omdat ieders eigen waarden hier bepalend zijn. Beginnend met de casus en eindigend met de reflectie wordt de hoofdstukvraag ontleed in deelvragen; als onderlegger van de hoofdstukopbouw geldt het analysemodel: wat is de vraag/het probleem, wie zijn er betrokken, welke belangen spelen er, wat is de rol van de overheid, wat zijn denkbare oplossingen en als rode draad: welke waardendilemma s liggen onder de kwesties, standpunten en oplossingen? Behalve hoofdstuk 1 dat zeven paragrafen telt bestaat elk hoofdstuk uit zes paragrafen die samen de hoofdvraag beantwoorden. Die paragrafen hebben dezelfde opbouw. Er zijn verder nog twee extra paragrafen die alleen digitaal worden aangeboden: Praktische opdracht en Verdiepende paragraaf De opbouw van de paragrafen De paragrafen kennen een vaste opbouw: Titel dit is altijd de paragraafvraag die centraal staat. Intro de intro zet de leerling vervolgens op het spoor van de paragraafinhoud. De intro bestaat uit een korte kadertekst in het handboek, de eerste bron en de introvragen in het werkboek. De kadertekst geeft inbedding aan de paragraafvraag en spitst deze vraag verder toe. Bron 1 geeft een realistische context waarbinnen de paragraafvraag speelt. In het werkboek/digitale verwerking worden onder het kopje intro korte opdrachten bij deze context gegeven; bij deze opdrachten gaat het niet om kennis toepassen, maar worden vragen gesteld om de leerling vanuit zijn mening over de feiten en zijn eigen ervaring een relatie naar het onderwerp te laten leggen. Vanuit de context van bron 1 wordt de paragraafinhoud vervolgens verder opgebouwd. Theorie bij de uitleg en behandeling van de theorie/begrippen wordt steeds gewerkt van praktijk naar theorie, oftewel van concreet naar abstract. Leidraad is dat de leerling de verhaallijn zelf kan volgen en steeds begrijpt wat hij leest en waarom een logische vervolgvraag wordt gesteld in de tekst. Daarom is de uitleg consequent stapsgewijs vanuit leerling gedacht, de (onderzoekende, verklarende) denkstappen zijn te volgen, bronnen (contexten) zijn geen vrijblijvende illustraties bij een theoretisch verhaal maar worden in de uitleg betrokken, geven reliëf aan de theorie en zijn weer aanleiding tot het stellen van vervolgvragen. In de opbouw van de paragraaf wordt steeds aangestuurd op het blootleggen van onderliggende keuzes en waardenconflicten, oftewel: dilemma s. Aan het eind van de paragraaf wordt gestuurd naar beantwoording van de paragraafvraag Verwerking Het werkboek/digitale verwerking volgt dezelfde hoofdstuk/paragraafstructuur als het handboek. Bij iedere paragraaf zijn er vaste onderdelen: intro dit is de verwerking van de openingscontext van de paragraaf in het handboek; verwerking zet leerlingen op het spoor van de paragraafinhoud. kennis en begrip in deze vragen en opdrachten wordt theorie bevraagd: heeft de leerling begrepen wat er wordt uitgelegd in het handboek? Malmberg 8

9 toepassen biedt opdrachten waarin kennis en vaardigheden worden toegepast en inzicht wordt bevraagd. De leerling gebruikt hier zowel contexten in het handboek als nieuwe contexten (bronnen) die bij de opdrachten worden gegeven. Vaardigheden bij drie paragrafen per hoofdstuk is er nog een vierde soort opdrachten: vaardigheden. Bij deze opdrachten wordt een grotere vaardigheid uitgelicht en vervolgens geoefend. Per hoofdstuk staat hierbij één vaardigheid centraal, die dan op drie plaatsen in oplopend niveau of op verschillende deelniveaus wordt beoefend. Om welke vaardigheid de opdrachten gaan, staat steeds bij het tussenkopje aangegeven. Mindmap iedere paragraaf sluit af met een mindmap-opdracht. Per hoofdstuk wordt er gewerkt aan een mindmap waarin begrippen en de relaties in samenhang worden weergegeven. De leerling vult deze mindmap na ieder paragraaf verder aan en bouwt zo aan een overzicht over de stof. Oefentoets ook aan het eind van iedere paragraaf vindt de leerling een verwijzing naar de digitale oefentoets over die paragraaf. De leerling kan op het moment dat hij dat zinvol vindt, bijvoorbeeld bij de voorbereiding voor een toets, extra oefenen voor beheersing van de stof en daarmee zichzelf controleren. In de oefentoets is bovendien een adaptieve functie ingebouwd: bij foute antwoorden krijgt de leerling feedback (uitleg) en verderop in de toets nieuwe vragen over hetzelfde onderwerp als een tweede check. 2.3 Structuur en niveauopbouw in de verwerking Bij het ontwikkelen van de verwerkingsopdrachten stond centraal hoe de leerlingen te brengen tot het gewenste niveau aansluitend bij de hoofddoelstelling van het vak zoals beschreven in onderdeel 1 in deze handleiding. De vereiste opbouw is die van eenvoudig naar complex, van reproductie naar hogere denkvaardigheden of van kennis naar inzicht. In de didactiek zijn verschillende taxonomieën gangbaar, waarin de stappen en tussenliggende niveaus omschreven worden. Bij het vormgeven van opdrachten was daarnaast het doel om duidelijk structuur aan te brengen, zodat docenten en leerlingen grip kunnen krijgen op het geheel en ook begrijpen waar in een opdracht naartoe gewerkt is. Bovendien was het aanbrengen van overzicht belangrijk omdat het dan gemakkelijker voor de docent is om keuzes te kunnen maken. De behoefte aan structuur en aan een opbouw volgens een taxonomie hebben geresulteerd in een opbouw in de beschreven opdrachtrubrieken. De casusopdracht en de intro-opdrachten zijn oriënterend van aard, bevragen geen kennis maar zijn motiverend van opzet. De kennis en begrip-opdrachten zijn korte enkelvoudige vragen, bedoeld om na te gaan of de leerling de stof die hij heeft gelezen ook heeft begrepen. De vragen zijn reproductievragen en eenvoudige toepassingsvragen, dat wil zeggen toepassen op bekende stof en contexten. Ze zijn bedoeld als leesof leerhulp voor de leerling, deze kan zelf ervaren of hij deze vragen ook echt nodig heeft om tot zicht op de stof te komen of dat hij deze kan laten liggen. De toepassen-opdrachten zijn veel uitgebreider en meestal meervoudig, ze bestaan uit vragen a, b, c etc. In die deelopdrachten loopt het niveau op: de eerste vraag is meestal eenvoudige toepassing, soms ook reproductie; vervolgens wordt de toepassing complexer: er worden nieuwe contexten aangeboden en/of meer aspecten gecombineerd; de afsluitende deelvragen en dilemma-vragen beslaan vaak inzicht en hogere denkvaardigheden zoals vergelijken, oplossingsrichtingen aandragen, argumenteren. Deze toepassen-vragen bereiken het gewenste eindniveau en zijn ook gelijk aan het niveau van de vragen in de eindtoetsen. De opdrachtrubrieken zijn zo gemakkelijk te koppelen aan niveaus in bekende taxonomieën. De gebruikte terminologie zal voor degenen die gewend zijn te werken met de RTTI-taxonomie Malmberg 9

10 (Reproductie, Toepassing 1, Toepassing 2 en Inzicht) wellicht goed herkenbaar zijn. De overzichtelijkheid van het benoemen van vier niveaus is aantrekkelijk en geeft veel inzicht in het gevraagde/bereikte beheersingsniveau. In de eindtoetsen die bij Dilemma horen, wordt deze RTTItaxonomie om die reden officieel gehanteerd en zijn de vragen gelabeld naar RTTI-niveau zodat u bij de beoordeling een geaccrediteerd handvat heeft om het bereikte beheersingsniveau van uw leerlingen vast te stellen. Zie hiervoor onderdeel 4 Toetsing. 2.4 Differentiatie havo-vwo Dilemma gaat voor havo en vwo uit van hetzelfde didactisch concept en opbouw, maar maakt in de uitwerking van tekst en opdrachten écht onderscheid tussen havo en vwo om zo recht te doen aan de verschillen die tussen havo- en vwo-leerlingen bestaan in leerhouding en interesses. Dat uit zich bijvoorbeeld in gebruikte voorbeelden of contexten. Bij havo worden vooral feitelijk nieuws en concrete voorbeelden gebruikt, contexten die gaan over gebeurtenissen. Bij vwo worden daarnaast vaker bronnen uit wetenschappelijke onderzoeken, politieke theorieën en beschouwingen ingezet. In de behandeling van de stof worden bij havo meer tussen-denkstappen gezet, wordt de tekst vaker in subkopjes verdeeld, terwijl bij vwo in de tekst ook meer diepgang wordt gezocht. Bij vwo worden verschillende visies vaker naast elkaar gezet en blijft het antwoord op een vraag vervolgens soms ook meer open. Dit komt tegemoet aan de meer onderzoekende houding van vwo-leerlingen en de interesses die zij ook voor abstractere vragen kunnen opbrengen. In de opdrachten is ook niveauverschil aangebracht, vereisen de analyseopdrachten bij vwo meer vergelijkingsvermogen, moeten er meer bronnen gecombineerd worden en worden er minder tussenstappen gezet. Bij havo is het onderdeel kennis en begrip-vragen omvangrijker om hun zo meer hulp bij het tekstbegrip te bieden. 2.5 Begrippen Kennis van begrippen is belangrijk om met die begrippen te kunnen werken; begrippen zijn echter niet bedoeld als te reproduceren rijtjes. Bij ieder domein worden de bijbehorende begrippen in de handboekparagrafen behandeld. De betekenis van de begrippen is steeds op te maken uit de context waarbinnen ze behandeld worden. De leerlingen moeten weten wat er met een begrip wordt bedoeld en moeten ook (bijv. in bronnen) kunnen herkennen welk begrip er van toepassing is. Begrippen zijn per pagina in de kantlijn genoteerd zodat ze gemakkelijk terug te vinden zijn. De belangrijkste begrippen van het hoofdstuk zijn bovendien met een definitie opgenomen in het overzicht kernbegrippen aan het eind van het hoofdstuk. In de tekst zijn deze in vet weergegeven; de overige begrippen staan cursief. Alle begrippen zijn terug te vinden via de index aan het eind van het boek. In de digitale component kunnen leerlingen ook oefenen met begripsomschrijvingen. 2.6 Praktische opdrachten Met de praktische opdrachten kunnen leerlingen werken aan onderzoeksvaardigheden. Aan iedere praktische opdracht zit een met een cijfer beoordeelbaar eindproduct vast, bijvoorbeeld een debat over de vraag: leeft onze democratie onder jongeren? In de praktische opdracht worden ook bronnen aangeboden en staan links naar bronnen op internet. Een deel van de opdrachten beantwoorden de leerlingen in de opdracht, een deel leveren zij als verslag (dossier) in. De praktische opdrachten worden niet in het werkboek, maar uitsluitend als paragraaf in de digitale verwerking aangeboden. Malmberg 10

11 2.7 Verdieping en media De verdiepende paragraaf die de digitale component bij ieder hoofdstuk biedt, geeft de leerlingen inzicht in de rol van de media, steeds gekoppeld aan onderwerpen die aansluiten bij het domein uit het hoofdstuk. De opbouw is ook hier weer van praktijk naar theorie; filmpjes met fragmenten van nieuwsitems en documentaireprogramma's worden veelal als bron gebruikt om het onderwerp uit te lichten. Theorie en opdrachten worden hier gecombineerd. 2.8 Actuele opdrachten In Dilemma Actualiteit worden wekelijks actualiteitsopdrachten geplaatst. De actualiteitsopdrachten bestaan uit artikelen over een actueel onderwerp en de vragen die daarbij spelen die relevant zijn vanuit het oogpunt van het vak maatschappijleer, links naar filmpjes en nieuwsbronnen. Opdrachten zijn uitgewerkt in uitgebreide werkbladen (afzonderlijk havo en vwo) en zijn gekoppeld aan de verschillende domeinen. U kunt met de opdrachten klassikaal werken of (een deel) als huiswerk opgeven. 2.9 Digitale component In het voorgaande is veelal gewezen op digitale componenten zoals bij oefentoetsen en PO s, verdiepende paragrafen en actualiteit. Digitaal werken is een belangrijk onderwerp in het Dilemmaconcept. Wat Dilemma biedt, wordt toegelicht in hoofdstuk 3: Werken met boek en de digitale omgeving van Dilemma. Malmberg 11

12 3 Werken met boek en de digitale omgeving van Dilemma Dilemma biedt een rijke digitale omgeving voor docenten en leerlingen. Het aanbod gaat uit van het gebruik van een combinatie van digitaal lesmateriaal en papier en sluit zo aan bij de werkwijze die momenteel op de meeste scholen in toenemende mate wordt gehanteerd. Het aanbod voorziet in een flexibele opzet, waarbij u zelf de keuze maakt tussen meer of minder digitaal werken. Ook in de keuze om volledig digitaal te werken is voorzien. Uitgangspunt is dat het digitale aanbod gebruikmaakt van de didactische extra s die mogelijk zijn ten opzichte van papier zoals: bieden van actualiteit; gebruik van filmmateriaal als bron; integreren van externe (internet)bronnen bij opdrachten; interactiviteit zoals het geven van feedback en het voorzien in adaptief oefenmateriaal; nakijkfuncties. En extra voor u als docent: het gemakkelijk kunnen volgen van de vorderingen van uw klas en van individuele leerlingen in een overzichtelijk dashboard. Uitgangspunt is verder dat de digitale omgeving in ontwikkeling blijft en dat in de komende tijd nieuwe mogelijkheden zullen worden toegevoegd zodat gelijke tred gehouden kan worden met de snelle ontwikkelingen van digitaal werken. In dit onderdeel staat de inhoud van het digitale platform (de digitale oefenomgeving) beschreven, en hoe u er in uw lessen mee kunt omgaan. Aan het eind van dit hoofdstuk vindt u verscheidende mogelijkheden of scenario s van werken met papier/digitaal beschreven. U ziet zelf welke variant op dit moment het best bij u en uw schoolsituatie past. Op de website zelf vindt u nog een gebruikershandleiding met informatie over de werking van de website, inclusief het klassenmanagement. 3.1 Toegang door middel van licenties De digitale oefenomgeving van Dilemma is beschikbaar via licenties voor leerlingen en docenten (zie pakketsamenstelling in hoofdstuk 1). De leerling-licentie is gekoppeld aan de werkboeken. De school schaft voor elke leerling jaarlijks één pakket aan met daarin een werkboek en de leerling-licentie voor het digitaal platform. De licentie Volledig digitaal kunt u gebruiken als u zonder boeken wilt werken en leerlingen in de klas de beschikking hebben over tablets of computers. Deze licentie bevat een digitale versie van het handboek én de leerling-licentie met de digitale versie van het werkboek. Er is ook een losse licentie met alleen het handboek. 3.2 Inhoud van de licenties De digitale omgeving van Dilemma kent in augustus 2014 de inhoud zoals hierna in overzicht wordt weergegeven. De inhoud van de digitale oefenomgeving volgt de inhoud van de boeken. Alle hoofdstukken in de boeken vindt u terug op het platform. U klikt op een hoofdstuk en vindt dan de onderdelen die horen bij het hoofdstuk: de paragraaftitels zoals in het boek; Malmberg 12

13 toegang tot actualiteit; extra digitale paragrafen: praktische opdracht en verdiepende paragraaf (niet in boek, alleen digitaal). Als u daarna op een paragraaf van het hoofdstuk, waarna u verder kunt met de verschillende onderdelen binnen een paragraaf. Onderdeel Docentlicentie Leerlinglicentie Toelichting 1 Lesstof X X* identiek aan handboek 2 Actualiteit X X alleen digitaal 3 Opdrachten X X gebaseerd op het werkboek 4 Oefentoetsen en Test jezelf X X oefentoets per paragraaf gebaseerd op oefentoets 5 Flitskaarten X X begrippen leren 6 Praktische opdracht X X alleen digitaal 7 Verdiepende paragraaf X X alleen digitaal 8 Docentendashboard X overzicht resultaten leerlingen 9 Downloads X docentenhandleiding 10 Tussen- en eindtoetsen X download als PDF/Word * Voor leerlingen is de lesstof alleen beschikbaar in de leerling-licentie Volledig digitaal Lesstof Het onderdeel Lesstof bevat op paragraafniveau de inhoud van de handboeken van Dilemma. In het schooljaar is dit in de vorm van een pdf van de handboeken. Deze kunt u niet bewerken. Bij toekomstige updates zullen de handboeken in komende jaren niet langer als pdf, maar geïntegreerd met de opdrachten worden aangeboden Actualiteit In Dilemma Actualiteit worden wekelijks actualiteitsopdrachten geplaatst. De actualiteitsopdrachten bestaan uit teksten, links naar filmpjes en nieuwsbronnen en uitgebreide werkbladen (Word) en zijn gekoppeld aan de verschillende domeinen Opdrachten Het onderdeel Opdrachten (te vergelijken met het werkboek) bevat op paragraafniveau de inhoud van de werkboeken van Dilemma. Alle opdrachtnummers komen overeen, zodat u gemakkelijk in beide media tegelijk kunt werken. Bij de Opdrachten worden vrijwel alle vragen uit de werkboeken in digitale vorm aangeboden. Dit kan zijn als open vraag of als gesloten vraag. U kunt de antwoorden als docent zelf nakijken, zo houdt u de volledige regie. U kunt er ook voor kiezen om de antwoorden door de leerlingen zelf te laten nakijken. De leerling krijgt dan een voorbeeld-antwoord te zien, en kan zijn eigen antwoord beoordelen als goed, gedeeltelijk goed, of niet goed. Als docent bepaalt u wanneer leerlingen de antwoorden op de opdrachten kunnen bekijken: direct als zij aan de opdrachten werken, of op een later, door u te bepalen tijdstip. Zo kunt u de opdrachten gezamenlijk klassikaal nakijken. Bij het klassikaal bespreken kunt u de juiste antwoorden laten zien, en de antwoorden van leerlingen. Raadpleeg de gebruikershandleiding bij het platform voor deze toepassing. U kunt de resultaten van leerlingen volgen in het docentendashboard. Malmberg 13

14 3.2.4 Oefentoetsen en Test jezelf Het onderdeel Oefenen bevat een serie vragen op paragraafniveau. Hiermee kunnen leerlingen controleren of zij de stof van de paragraaf voldoende beheersen. De vragen bij Oefenen zijn gesloten, zodat de computer ze automatisch kan nakijken. Dit biedt een groot voordeel: adaptiviteit. Dit houdt in dat de inhoud van de oefentoets zich aanpast aan het niveau van de leerling. De computer houdt het resultaat van leerlingen bij en zal automatisch nieuwe vragen aanbieden als er veel fouten worden gemaakt. Door deze spiegelvragen zal een leerling die veel fouten maakt, meer oefening krijgen dan een leerling die de stof beter beheerst. Zo krijgt elke leerling een training op maat. Na het maken van een opdracht kan de leerling zijn antwoorden nakijken door op de knop Controleer vraag te klikken. Hij ziet welke vragen hij goed en fout heeft beantwoord. Bij de foute vragen wordt feedback aangeboden (behalve bij feitelijke vragen). Dit kan een uitgebreide feedback met extra uitleg zijn (bij vragen op het niveau van toepassing en inzicht), of door het tonen van de goede antwoorden (bij reproductie). Door dit te lezen kan de leerling bijleren en een eventuele spiegelvraag in een later stadium wél goed beantwoorden. Onder aan het scherm wordt de score bijgehouden in de vorm van een percentage. Dit percentage loopt op naarmate de leerling meer correcte antwoorden correct geeft. Bij 100% of een hoog percentage kan de leerling ervan uitgaan dat hij goed voorbereid is voor de eindtoets. Het aantal vragen is gelimiteerd tot zo n 12 tot 15 vragen per basisstof, inclusief de spiegelvragen. Daarom is het niet vanzelfsprekend dat leerlingen een score van 100% behalen. Als het percentage laag blijft, is het verstandig dat de leerling nog extra aandacht besteedt aan de paragraaf. Als docent kunt u de vorderingen van uw leerlingen volgen op het docentendashboard (zie punt 8). Test jezelf Test jezelf is een oefentoets op geaggregeerd niveau over meerdere paragrafen. In deze test komen de vragen uit het onderdeel Oefenen opnieuw naar voren. Er wordt steeds een groep van 12 tot 16 willekeurige vragen aan de leerling gepresenteerd, verspreid over verschillende paragrafen. De leerling ziet of hij de vraag goed of fout heeft beantwoord. Er wordt geen score opgeslagen. De docent ziet niet óf en hoe de leerling Test jezelf heeft gemaakt. Leerlingen kunnen hier dus vrij oefenen voor een toets zonder dat iemand meekijkt. Dit kunnen ze doen zo vaak als ze willen Flitskaarten Met de Flitskaarten kunnen leerlingen de belangrijkste begrippen oefenen op hoofdstukniveau. De leerling ziet op een digitale kaart een begrip en bedenkt dan zelf of hij de betekenis van het begrip kent. Daarna kan hij op de kaart klikken, die vervolgens gedraaid wordt zodat de betekenis zichtbaar wordt. Ook werkt het andersom: de leerling ziet een omschrijving en bedenkt welk begrip daarbij hoort. Het gaat hier om memoriseren, begrippen leren beheersen en niet om uit het hoofd leren Praktische opdracht Met de praktische opdrachten kunnen leerlingen werken aan onderzoeksvaardigheden. Aan iedere praktische opdracht zit een met een cijfer beoordeelbaar eindproduct vast, bijvoorbeeld een debat over de vraag: leeft onze democratie onder jongeren? In de praktische opdracht worden ook bronnen aangeboden en staan links naar bronnen op internet. Een deel van de opdrachten beantwoorden de leerlingen in de opdracht, een deel leveren zij als verslag (dossier) in. Malmberg 14

15 3.2.7 Verdiepende paragraaf De verdiepende paragrafen geven de leerlingen inzicht in de rol van de media, steeds gekoppeld aan onderwerpen die aansluiten bij het domein uit het hoofdstuk. De opbouw is ook hier weer van praktijk naar theorie; filmpjes met fragmenten van nieuwsitems en documentaireprogramma's worden veelal als bron gebruikt om het onderwerp uit te lichten. Theorie en opdrachten worden hier gecombineerd Het docentendashboard Het digitale platform kent verschillende manieren waarop resultaten zichtbaar worden: Leerlingen kunnen op paragraafniveau zien welke onderdelen zij afgerond hebben en hoe het leerproces vordert. Docenten kunnen de resultaten van leerlingen op diverse manieren volgen: De resultaten van individuele leerlingen voor de onderdelen Opdrachten en Oefenen. Met deze informatie kunt u eenvoudig inspelen op niveauverschillen tussen leerlingen. De opdrachten die relatief goed of slecht gemaakt zijn; met deze informatie kunt u snel constateren welke opdrachten moeilijk werden bevonden en deze van extra uitleg voorzien. Docentendashboard Opdrachten Bij het dashboard Opdrachten kunt u de resultaten van het digitale verwerken zien. Deze resultaten bestaan niet uit een score, maar geven een indicatie van het niveau van de antwoorden. Een groen bolletje staat voor goed, oranje staat voor gedeeltelijk goed, en rood staat voor onvoldoende. Een blauw bolletje geeft weer dat de vraag is gemaakt. In de horizontale balk kunt u zien hoe goed de leerling heeft gepresteerd. U kunt ook zien hoe goed de vraag door de gehele klas is gemaakt, door deze verticaal te bekijken. Als docent kunt u ook antwoorden van leerlingen op opdrachten bekijken. Dit kunt u doen vanuit het dashboard zelf (bijvoorbeeld een vaak fout gemaakte opdracht), of vanuit de digitale opdrachten. U kunt zowel de antwoorden van individuele leerlingen bekijken, als de verschillende antwoorden van leerlingen bij een specifieke opdracht. Docentendashboard Oefenen Bij het dashboard Oefenen kunt u zien hoe leerlingen de oefeningen op paragraafniveau hebben gemaakt. De resultaten worden weergegeven als percentages, die een indicatie geven in hoeverre de leerling klaar is voor de eindtoets. Bij 100% beheerst de leerling de paragraaf voldoende Downloads In de docent-licentie vindt u diverse downloads: Onderdeel Antwoordenboeken Docentenhandleiding Tussen- en eindtoetsen Format pdf pdf pdf, Word, Tussen- en eindtoetsen In de docent-licentie vindt u alle tussen- en eindtoetsen bij Dilemma. Deze eindtoetsen zijn er als download in Word en als pdf. Meer over toetsing vindt u in hoofdstuk 4. Malmberg 15

16 3.3 Combineren van folio en digitaal U kunt in uw lespraktijk op verschillende manieren werken met de digitale oefenomgeving. Deze mogelijkheden worden sterk bepaald door de beschikbaarheid van ICT tijdens de les: een computer, tablet of smartphone. Daarnaast is een goede wifi-voorziening noodzakelijk, en hebben computers recente versies van webbrowsers nodig. Deze systeemeisen vindt u terug in de gebruikershandleiding van het digitaal platform. Wij zien de volgende scenario s voor ons: Scenario Leermaterialen Beschrijving les Elke leerling gebruikt een eigen tablet of laptop in de klas. Leerlingen gebruiken hun smartphone in de klas. Licentie Volledig digitaal Schrift/multomap, werkbladen Handboek, werkboek en leerling-licentie Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof, Actualiteit of ander materiaal. Leerlingen maken zelfstandig de opdrachten, grotendeels op hun device en voor een deel in hun schrift en/of een gedownload werkblad. De docent volgt hun vorderingen in de klas en via het dashboard. De docent bepaalt of en wanneer leerlingen de gemaakte opdrachten digitaal kunnen nakijken. Bij het bespreken van de opdrachten kan de docent de antwoorden van leerlingen laten zien op het smartboard. Leerlingen maken thuis het onderdeel Opdrachten af; zij gebruiken Oefenen, Overhoring of de Flitskaarten om zich te controleren of zich voor te bereiden op de eindtoets. Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof, Dilemma Actualiteit of ander materiaal. Bij gebrek aan een digibord kan het handboek worden gebruikt. Leerlingen maken zelfstandig de opdrachten in het werkboek. Zij kijken hun werk na met behulp van het antwoordenboek. Als docent kunt u ervoor kiezen (een deel van) de opdrachten digitaal te laten maken en nakijken als huiswerk. De antwoorden kunt u vervolgens klassikaal bespreken. Op het smartboard kunt u de juiste antwoorden en de antwoorden van leerlingen laten zien. Door de opdrachten thuis te laten maken, kunt u in de les meer tijd besteden aan grotere toepassingsopdrachten of practica. U kunt ervoor kiezen leerlingen met de smartphone te laten werken. Dit is vooral nuttig als u hun tijd wilt geven om zich voor te bereiden op de toets. Ze kunnen de smartphone gebruiken voor de onderdelen Oefenen, Test jezelf of de Flitskaarten. Door leerlingen in de klas met Oefenen te laten werken, kunt u resultaten controleren en moeilijk bevonden onderwerpen nog eens uitleggen. Leerlingen gebruiken buiten de klas een computer of tablet voor de digitale onderdelen Oefenen, Overhoring of de Flitskaarten om zichzelf te controleren of zich voor te bereiden op de eindtoets. Malmberg 16

17 Leerlingen gebruiken computer, tablet of smartphone buiten de klas. Handboek, werkboek en leerling-licentie, Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof, Actualiteit of ander materiaal. Bij gebrek aan een digibord kan het handboek worden gebruikt. Als docent kunt u ervoor kiezen (een deel van) de opdrachten digitaal te laten maken en nakijken als huiswerk. De antwoorden kunt u vervolgens klassikaal bespreken. Op het smartboard kunt u de juiste antwoorden, en de antwoorden van leerlingen laten zien. Door de opdrachten thuis te laten maken, kunt u in de les meer tijd besteden aan grotere toepassingsopdrachten of practica. Leerlingen gebruiken buiten de klas een computer, tablet of smartphone voor de digitale onderdelen Oefenen, Overhoring of de Flitskaarten om zichzelf te controleren of zich voor te bereiden op de eindtoets of de SO. Malmberg 17

18 4 Toetsing 4.1 Toetskwaliteit van Malmberg Werken met de methodes van Malmberg en de daaraan gekoppelde kwaliteitstoetsen leidt tot het bereiken van het beoogde eindniveau voor ieder vak. Door de samenwerking met Bureau ICE is Malmberg als geen andere in het VO uitstekend gepositioneerd om die claim waar te maken: de combinatie van beide bedrijven omvat brede kennis van de vakinhouden en behoeftes van docenten én een grote ervaring en expertise op het gebied van toetsconstructie. Door de samenwerking met toetsexpert Bureau ICE is Malmberg in staat goede toetsen en goed lesmateriaal te bundelen tot een totaalpakket, een complete oplossing. Elke methode heeft een doordacht toetsconcept dat ontwikkeld is met steun van de toetsexperts van Bureau ICE. De auteurs/redacties van de methodes zijn door Bureau ICE geschoold in toetsconstructie. De methodetoetsen worden per publicatie geaudit door Bureau ICE waarmee de kwaliteit van het proces en het eindproduct gewaarborgd worden. Bureau ICE heeft het recht om het RTTIkeurmerk te vergeven, verworven van DocentPlus Toetsen: meten om te weten Om een leerling goede en volledige feedback te kunnen geven over hoe hij zich ontwikkelt ten opzichte van de doelen, moeten de toetsen betrouwbaar en valide zijn. De validiteit van een toets heeft te maken met wat de toets beoogt te meten. Meet de toets wat deze moet meten? En op welk niveau wordt het geleerde bevraagd? Een hulpmiddel om de validiteit van toetsen te borgen, is het toepassen van een taxonomie: een indeling in vraagniveaus. Wordt met een vraag getoetst of een leerling bepaalde kennis uit zijn hoofd heeft geleerd of wordt getoetst of de leerling het geleerde kan toepassen? Door het gebruiken van een taxonomie kan ervoor gezorgd worden dat het niveau van een toets in zijn geheel, en toetsvragen afzonderlijk aansluiten bij het leerjaar waarin de leerling zich bevindt. Malmberg biedt u inzicht in de validiteit van de toetsen door per toets in een toetsmatrijs aan te geven uit welke vraagniveaus deze is opgebouwd. Bij de verschillende methodes worden verschillende indelingen gebruikt. Bij Dilemma wordt de RTTItaxonomie gehanteerd. De toetsen zijn ook voorzien van een officiële RTTI-certificering. Betrouwbaarheid is een tweede eis die aan toetsen gesteld wordt. Een toets heeft een hoge mate van betrouwbaarheid wanneer toetskandidaten bij een hermeting exact dezelfde scores zouden behalen. Daarbij spelen de volgende zaken een rol: Als twee verschillende docenten de toets nakijken, moeten ze tot hetzelfde oordeel komen. Dit wordt bepaald door de kwaliteit van toetsconstructie, goede beoordelingscriteria en duidelijke scoringsvoorschriften. De meetfout moet zo klein mogelijk gehouden worden. Elke toets bevat in zekere mate een meetfout, omdat toevallige factoren die de prestaties van de leerlingen beïnvloeden (bijv. vermoeidheid, lawaai in de klas, verkeerd begrijpen van de instructies...) nooit volledig onder controle gehouden kunnen worden. Door het minimaliseren van deze toevalsfactoren, kan de betrouwbaarheid vergroot worden. Malmberg 18

19 Meten om te groeien Het werken met een taxonomie zorgt ervoor dat u inzicht hebt in hoe een leerling het best van A naar B komt. Meten om te groeien is het uitgangspunt bij toetsing, niet om een leerling af te rekenen op het resultaat. Een toets levert een resultaat op, vaak in de vorm van een cijfer. Maar de ene 7 is de andere niet. Wat is het verhaal achter het cijfer? Bij iedere methode bevatten de toetsen ook bij de taxonomie passende toetsmatrijzen, waarmee inzicht wordt gegeven in welke inhoud een vraag toetst en op welk niveau een vraag wordt gesteld. Door een duidelijke toetsmatrijs krijgen u en uw leerlingen (en ouders en management) beter zicht op wat getoetst wordt en hoe het resultaat op de toets geïnterpreteerd kan worden. U kunt op basis van de uitkomst verder vorm geven aan het leerproces omdat duidelijk is wat al goed gaat en wat nog beter kan: waar staat een leerling en wat moet hij nog doen, hoe kan hij zich verder ontwikkelen? Naast een toetsmatrijs, bevatten alle toetsen de vereisten om op een efficiënte manier tot een betrouwbare beoordeling te komen: heldere antwoordmodellen, scoringsvoorschriften en een voorstel voor een cesuur. Toetsing in dienst van het leren Gepersonaliseerd leren is de toekomst. U wilt elke leerling kunnen begeleiden tijdens zijn persoonlijke route naar een goed resultaat. Malmberg wil u hierbij helpen, met leeroplossingen waarin toetsing in al zijn facetten en uitingsvormen geïntegreerd is. We construeren toetsen om te groeien. Ze geven steeds weer waar een leerling staat en wat voor hem de beste volgende stap in het leerproces is. Ze geven antwoord op vragen als: wat kan ik al, wat moet ik nog beter leren, is er iets wat ik eerder nog niet goed had begrepen? Goede toetsing helpt leerlingen vooruit. De toetsen van Malmberg geven inzicht in het verhaal achter het cijfer. Toetsing structureert individuele leerroutes van leerlingen en geeft inzicht in de voortgang van het leerproces en de leerprestaties. Wat gaat er goed en wat gaat er niet goed op zowel leerlingals klassenniveau? Waar moet je als docent op bijsturen en op welke (cognitieve) niveaus? Een helder in- en overzicht hierin helpt u om de juiste persoonlijke begeleiding te geven. Leerlingen groeien met deze nieuwe vorm van toetsing, elk op hun eigen niveau, en halen op die manier steeds het beste uit zichzelf op weg naar het examen. 4.2 Toetsen bij Dilemma Maatschappijleer wordt afgesloten met een schoolexamen. Voor het schoolexamen maatschappijleer biedt Dilemma vier eindtoetsen, die elk een domein uit het examenprogramma (en het bijbehorende hoofdstuk in Dilemma) toetsen. Het Domein A (Vaardigheden) komt terug in alle vier de toetsen. In de bepaling van het cijfer van het schoolexamen tellen alle vier de toetsen in principe even zwaar mee. Daarnaast tellen nog cijfers voor Praktische opdrachten. Naast de eindtoetsen wordt er bij ieder hoofdstuk ook een tussentoets aangeboden over de eerste vier paragrafen. U kunt deze inzetten als diagnostische toets met daarbij de mogelijkheid tot feedback voor de leerling, of als een extra beoordelingsmoment als u een heel hoofdstuk een te grote eenheid vindt om in één keer te laten leren. Alle toetsen en bijbehorende documenten vindt u bij het docentenmateriaal, in Word-format en als PDF Structuur van de eindtoetsen Toets Eindtoets Parlementaire democratie hoofdstuk 1 havo Eindtoets Rechtsstaat hoofdstuk 2 havo Eindtoets Verzorgingsstaat hoofdstuk 3 havo Eindtoets Pluriforme samenleving hoofdstuk 4 havo Domein Domein C Parlementaire democratie Domein B Rechtsstaat Domein D Verzorgingsstaat Domein E Pluriforme samenleving Malmberg 19

20 De toetsen zijn opgebouwd volgens een vaste structuur. De toets begint met een aantal meerkeuzevragen en een koppelvraag. Daarna volgen een aantal opgaven met voornamelijk open vragen. Deze opgaven gaan meestal vergezeld van een of meer bronnen. De bronnen kunnen tekstbronnen zijn, of afbeeldingen (bijvoorbeeld grafieken of cartoons). De bronnen zijn genummerd en in de vragen wordt naar de bronnummers verwezen. Van elke toets bestaat een A- en een B-versie. Deze zijn van gelijke moeilijkheidsgraad en bevatten voor een klein deel (ongeveer 20%) dezelfde vragen. Zij kunnen in de klas worden gebruikt als raamversie en deurversie, om spieken te voorkomen. De B-versie kan eventueel ook worden ingezet als herkansing. Ook kunnen ze worden gebruikt als herkansing of bij ongelijke toetsmomenten per klas. Let wel: er zit enige overlap tussen de versies. De toetsduur is ongeveer 60 minuten. Indien docenten de toetsduur willen bekorten en willen schrappen in de toets, kan de toetsmatrijs behulpzaam zijn (zie verderop). RTTI De toetsen zijn opgebouwd volgens het zogenaamde RTTI-model. RTTI is een krachtig, praktisch hanteerbaar en voor iedereen overzichtelijk instrument om invulling te geven aan de doelstelling van toetsen om te weten (zie paragraaf 1). Bij Dilemma is bij de opbouw van het werkboek uitgegaan van dezelfde categorieën uit deze taxonomie zoals bij het onderdeel concept (hoofdstuk 2) is uiteengezet. Het toetstraject sluit dus van nature aan op de werkwijze en opbouw van opdrachten. De toetsen zijn officieel RTTI gecertificeerd. Onderstaand schema vat de RTTI-taxonomie samen: De R staat voor reproductie. Bij reproductievragen gaat het puur om het onthouden van de stof. De leerling hoeft zelf niets wezenlijks toe te voegen aan het geleerde. De eerste T (T1) staat voor vragen die gericht zijn op het toepassen van de leerstof volgens de getrainde methode in vergelijkbare situaties als de geoefende situaties. Het gaat dus om toepassing in een bekende context. De tweede T (T2) staat voor vragen die gericht zijn op het toepassen in een nieuwe (onbekende) context. Leerlingen moeten nu zelf bepalen welke methode of welk stappenplan het meest geschikt is om tot een oplossing te komen. Malmberg 20