ONDERZOEK NAAR CADMIUM, LOOD EN KWIK IN VISCONSERVEN

Transcriptie

1 ONDERZOEK NAAR CADMIUM, LOOD EN KWIK IN VISCONSERVEN K.M. Jonker H. P.G.M. Bos J.F.M. Petersen KEURINGSDIENST VAN WAREN OOST AFDELING SIGNALERING SECTOR: LABORATORIUM Postbus AE Zutphen tel fax projectnummer: OT 0105B datum: november 2001 Project: OT0105B Pagina 1 van 6

2 INHOUD INHOUDSOPGAVE 2 SUMMARY, SAMENVATTING EN TREFWOORDEN 3 1. INLEIDING 4 2. MATERIALEN EN METHODEN 4 3. RESULTATEN 5 4. DISCUSSIE 5 5. CONCLUSIE 6 6. DANKBETUIGING 6 7. LITERATUUR 6 BIJLAGE Project: OT0105B Pagina 2 van 6

3 SAMENVATTING Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van cadmium, lood en kwik in visserijproducten op de Nederlandse markt werd eerder onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van lood, kwik en cadmium in verse vis, schaal- en schelpdieren. Dit onderzoek is nu uitgebreid naar geïmporteerde visconserven. Bij onderzoek in het verleden zijn verhoogde gehalten voor cadmium en lood gevonden in monsters visconserven afkomstig uit gebieden rond de Middellandse Zee. Van inktvis is bekend dat deze hoge gehalten aan cadmium kan bevatten. In de periode van 18 april tot 15 mei 2001 werden 125 monsters visconserven genomen en voor onderzoek opgestuurd naar de Keuringsdienst van Waren Oost. Bij het onderzoek hiervan is gebleken dat in de bemonsterde visconserven hoofdzakelijk de norm voor cadmium wordt overschreden. Dit was het geval bij 23 (18,4 %) van de 125 monsters. Overschrijdingen traden vooral op bij sardines (16) en ansjovis (4) afkomstig uit Spanje, Italië, Marokko en de Filippijnen. De hoogste waarden werden gevonden in ansjovis. De hoogste overschrijding werd gevonden in een monster ansjovis uit Italië (bijna achtmaal de norm). Twee monsters sardines uit Marokko vertoonden eveneens een geringe overschrijding van de norm voor lood. Voor kwik werd geen overschrijding van de norm geconstateerd. Van 23 (18,4 %) van de 125 monsters was de Nederlandse aanduiding niet correct of geheel afwezig. SUMMARY To obtain information on the presence of cadmium, lead and mercury in fishery products on the Dutch market the levels of these heavy metals in fresh fish and shellfish were investigated earlier. In this investigation imported canned fish was tested. In the past elevated levels of cadmium and lead were found in canned fish from the Mediterranean. It is well known that cephalopods may contain high levels of cadmium. From April 18 to May , 125 samples of canned fish were taken and sent to the Inspectorate for Health Protection and Veterinary Health in Zutphen. It was found that in the sampled canned fish mainly levels of cadmium were higher than allowed. This was the case in 23 (18,4 %) of the 125 samples. High levels were especially found in pilchards (16) and anchovy (4) from Spain, Italy, Morocco and the Philippines. Highest values were found in anchovy. The highest value was found for a sample of anchovy from Italy (almost 8 times the maximum allowed level). In two samples of pilchards from Morocco higher levels then allowed for cadmium and lead were found. In none of the samples levels of mercury were too high. The required Dutch designation was not correct or missing on 23 (18,4 %) of the 125 samples. TREFWOORDEN: zware metalen, visconserven, cadmium, lood, kwik. Project: OT0105B Pagina 3 van 6

4 1. INLEIDING In het verleden werd door het Rijksinstituut voor Visserijonderzoek (RIVO) in het kader van het LAC-programma o.a. onderzoek verricht naar zware metalen in visserijproducten en was er voor de Keuringsdienst van Waren geen aanleiding om vis op uitgebreide schaal op zware metalen te onderzoeken. Sinds 1993 is het LAC-programma stopgezet en wordt alleen onderzoek naar kwik in snoekbaars en paling nog door het RIVO in het KAP-verslag gepubliceerd. Het RIVO verricht ook nog onderzoek voor opdrachtgevers maar de resultaten hiervan zijn niet openbaar. Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van cadmium, lood en kwik in visserijproducten op de Nederlandse markt werd eerder (7.1) onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van lood, kwik en cadmium in verse vis, schaal- en schelpdieren. Dit onderzoek is nu uitgebreid naar geïmporteerde visconserven. Bij onderzoek in het verleden zijn verhoogde gehalten voor cadmium en lood gevonden in monsters visconserven afkomstig uit gebieden rond de Middellandse Zee. Van inktvis is bekend dat de ingewanden hoge gehalten aan cadmium kunnen bevatten. Bij het schoonmaken kan het visvlees hierdoor verontreinigd worden met als gevolg verhoogde gehalten. Omdat verhoogde gehalten aan zware metalen in vis gezondheidsbedreigend kunnen zijn, zijn in de Warenwet maximumgehalten vastgesteld voor lood, cadmium en kwik. Onlangs heeft de FDA in de Verenigde staten vrouwen die zwanger zijn of dat kunnen worden afgeraden om bepaalde soorten vis te eten die veel kwik (in de vorm van methylkwik) kunnen bevatten. Deze behoren tot de soorten genoemd in de bijlage van de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen. Ook wordt hierbij aangeraden voorzichtig te zijn met zelf gevangen vis. Hoewel de Amerikaanse en de Nederlandse situatie niet goed vergelijkbaar zijn is het van belang om inzicht te hebben in de kwikgehalten van visproducten die hier verkrijgbaar zijn. Tabel 1 geeft een overzicht van de normen voor zware metalen, genoemd in de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen, artikel 4 onder VIII en IX. Tabel 1. Normen zware metalen. Maximale gehaltes in mg/kg lood Cadmium Kwik In bijlage genoemde vissoorten 0,5 0,05 1,0 Overige vissoorten 0,5 0,05 0,5 Schaaldieren 0,5 0,3 0,5 Schelp- en weekdieren 2,0 1,0 0,5 De in de bijlage genoemde vissen zijn: haai, tonijn, dwergtonijn, boniet, boniter, zwaardvis, zeilvis, marlijn, paling, zeebaars, steur, heilbot, roodbaars, blauwe leng, zeewolf, snoek, Portugese doornhaai, rog en vleet, kousebandvis en zeeduivel. 2. MATERIALEN EN METHODEN Monsterneming Visconserven werden in de periode van 18 april tot 15 mei 2001 bemonsterd door alle regionale Keuringsdiensten van Waren en voor onderzoek opgestuurd naar de Keuringsdienst van Waren Oost. In totaal werden 125 monsters ontvangen. Tabel 2 geeft een overzicht van het aantal monsters per dienst. Tabel 2. Aantal monsters per dienst. Dienst Aantal aangeleverde monsters KvW Noord 6 KvW Oost 43 KvW Noord-West 14 KvW Zuid-West 29 KvW Zuid 33 Totaal 125 Project: OT0105B Pagina 4 van 6

5 Onderzoeksmethoden Door het handhavingslaboratorium van de Keuringsdiensten van Waren Oost werden de 125 monsters met behulp van atomaire absorptiespectrometrie (AAS) onderzocht op cadmium en lood (7.2) en op kwik (7.3) (AAS, koude damp). 3. RESULTATEN De resultaten van het onderzoek zijn opgenomen in de bijlage. Van 23 van de 125 onderzochte monsters was het etiket niet voorzien van de juiste Nederlandse aanduidingen. In 23 monsters werden de normen voor cadmium overschreden, waarvan in 7 monsters meer dan tweemaal. Twee monsters vertoonden een geringe overschrijding van de norm voor lood. Overschrijdingen van de norm voor kwik werden niet gevonden, waarbij opgemerkt moet worden dat 16 monsters niet zijn onderzocht op kwik omdat de apparatuur defect raakte en niet te repareren bleek. Vissoorten genoemd in de bijlage van de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen In deze groep werden 34 monsters onderzocht, waarvan 1 monster haai, paling en zwaardvis en 31 monsters tonijn. Eén monster tonijn uit Spanje vertoonde een geringe overschrijding van de norm voor cadmium, terwijl het monster zwaardvis een hoeveelheid cadmium bevatte die bijna gelijk was aan drie maal de norm. Er werd geen overschrijding gevonden van de norm voor kwik. Slechts 2 van de onderzochte monsters bevatten meer dan 0,5 mg/kg kwik. De hoogste waarde was 0,77 mg/kg. Overige vissoorten Hiervan werden 78 monsters onderzocht. Vier (31 %) van de 13 monsters ansjovis bevatten te veel cadmium. In deze monsters die afkomstig waren uit Italië, Spanje en Marokko (2x) werd de norm van ruim driemaal tot bijna acht maal overschreden. Van de 41 onderzochte monsters sardines bevatten er 16 (39 %) te veel cadmium, terwijl 2 van deze monsters tevens een geringe overschrijding van de norm voor lood vertoonden. Het betrof 3 van de 3 monsters uit de Filippijnen (circa 2x de norm voor Cd), 12 van de 20 monsters uit Marokko (1 tot 2x de norm voor Cd, tevens de overschrijdingen voor lood) en 1 van 1 monster uit Spanje (bijna 2x de norm). In 1 monster botervis, 8 monsters haring, 9 monsters makreel, 1 monster salted fish, 1 monster schelvis, 3 monsters zalm en 1 monster ziganid werden geen overschrijdingen van de normen vastgesteld. Schaaldieren In de 3 onderzochte monsters krab werden geen te hoge gehalten aan zware metalen gevonden. Schelp- en weekdieren Eén van de 7 monsters inktvis bevatte te veel cadmium. Dit monster uit Thailand bevatte ruim anderhalf maal de norm van 1 mg/kg. In de twee onderzochte monsters oesters werden geen te hoge gehalten gevonden. Overig Voor een monster zeevruchtencocktail kon niet vastgesteld worden of de norm voor cadmium was overschreden omdat de samenstelling niet bekend was. 4. DISCUSSIE Uit dit onderzoek blijkt dat in de bemonsterde visconserven hoofdzakelijk de norm voor cadmium wordt overschreden. Dit was het geval bij 23 (18,4 %) van de 125 monsters. In 7 (5,6 %) van de 125 monsters werd meer dan tweemaal de norm gevonden, terwijl een monster ansjovis uit Italië bijna achtmaal de norm bevatte. Overschrijdingen treden vooral op bij ansjovis, 4 (30,8 %) van de 13 monsters en sardines, 16 (39 %) van de 41 monsters. Deze monsters waren vooral afkomstig uit Marokko, de Filippijnen en Spanje. Procentueel werden de meeste overschrijdingen gevonden in visconserven afkomstig uit Marokko (14 van de 33 monsters, 42 %) en de Filippijnen (3 van de 5 monsters, 60 %). Project: OT0105B Pagina 5 van 6

6 Er werd geen overschrijding van de norm voor kwik vastgesteld. Er wordt binnen de EU op dit moment gesproken over het verlagen van de norm voor lood, terwijl ook de norm voor kwik enigszins ter discussie staat. Verlaging van deze normen zou het aantal overschrijdingen bij dit onderzoek evenwel nauwelijks veranderen. Het probleem bij deze monsters is het cadmiumgehalte. Van 23 (18,4 %) van de 125 monsters was de Nederlandse aanduiding niet correct of ontbrak geheel. 5. CONCLUSIE Uit de resultaten blijkt dat het onderzoek van geïmporteerde visconserven van belang is om in de toekomst de gezondheid van de consument te beschermen. De informatie op de etiketten dient eveneens verbeterd te worden. In het bijzonder bij het onderzoek naar cadmium in ansjovis en sardines worden veel overschrijdingen van de norm gevonden. 6. DANKBETUIGING De auteurs willen de medewerkers van de food teams bedanken voor hun inspanningen in het kader van deze signaleringsactie. 7. LITERATUUR 7.1 Jonker, K.M. Onderzoek naar cadmium, lood en kwik in vis, schaal- en schelpdieren Rapport Keuringsdienst van Waren Oost. 7.2 SOP CHE01-OT564. Bepaling van het gehalte aan lood en cadmium in vis. 7.3 SOP CHE01-OT565. Bepaling van het gehalte kwik in vis m.b.v. vlamloze AAS. Project: OT0105B Pagina 6 van 6

7 BIJLAGE Pagina 1 van 3 Resultaten Metalen in visconserven 2001 Groepen volgens Warenwetregeling Verontreinigingen in Levensmiddelen Groep 1 (vissoorten, artikel 4 onder VIIIa.) Groep 2 (vissoorten, artikel 4 onder VIIIb.) Groep 3 (schaaldieren, artikel 4 onder IXa.) Groep 4 (Schelp- en weekdieren, artikel 4 onder IXb.) Groep 5 (Overig) An.Nr. Soort Etiket Pb. Cd. Hg. goed/fout mg/kg mg/kg mg/kg Aantoonbaarheidsgrens: 0,03 0,006 0,005 ISI-nummer Groep soort etiket lood cadmium kwik Land haai g 0,00 0,015 - Thailand paling g 0,01 0,008 0,076 NL tonijn g 0,00 0,014 0,232 Spanje tonijn g 0,00 0,018 0,027 Japan tonijn f 0,00 0,033 0,071 Spanje tonijn g 0,00 0,021 0,111 Spanje tonijn g 0,00 0,002 0,174 NL tonijn g 0,00 0,006 0,083 Turkijë tonijn g 0,01 0,011 0,070 Turkijë tonijn g 0,00 0,016 0,079 Turkijë tonijn g 0,00 0,008 0,073 Turkijë tonijn g 0,00 0,019 0,572 Spanje tonijn g 0,01 0,021 0,767 Spanje tonijn f 0,00 0,023 0,107 Turkijë tonijn g 0,01 0,050 0,170 Spanje tonijn g 0,00 0,027 0,100 Turkijë tonijn g 0,02 0,006 0,041 Turkijë tonijn f 0,00 0,030 0,426 Spanje tonijn g 0,00 0,030 0,098 Spanje tonijn g 0,01 0,029 0,097 Spanje tonijn f 0,00 0,003 0,124 Marokko tonijn g 0,01 0,037 0,086 Spanje tonijn f 0,00 0,030 0,051 Spanje tonijn f 0,01 0,020 0,082 Spanje tonijn g 0,01 0,010 - Frankrijk tonijn g 0,00 0,060 0,100 Spanje tonijn g 0,00 0,003 0,117 Spanje tonijn g 0,00 0,016 0,255 Spanje tonijn g 0,00 0,027 - Turkijë tonijn g 0,01 0,017 - Turkijë tonijn g 0,01 0,021 0,047 Turkijë tonijn g 0,01 0,019 0,069 Turkijë tonijn g 0,00 0,009 - Indonesië zwaardvis g 0,01 0,138 - Portugal ansjovis g 0,01 0,013 0,038 Marokko ansjovis f 0,02 0,018 0,084 Italië ansjovis f 0,05 0,019 0,134 Italië ansjovis g 0,01 0,385 0,047 Italië

8 BIJLAGE Pagina 2 van 3 An.Nr. Soort Etiket Pb. Cd. Hg. goed/fout mg/kg mg/kg mg/kg Aantoonbaarheidsgrens: 0,03 0,006 0,005 ISI-nummer Groep soort etiket lood cadmium kwik Land ansjovis g 0,01 0,048 0,040 Marokko ansjovis g 0,00 0,004 0,011 Spanje ansjovis g 0,01 0,293 0,031 Spanje ansjovis g 0,00 0,031 0,047 Marokko ansjovis g 0,00 0,000 0,036 Marokko ansjovis g 0,05 0,188 0,050 Marokko ansjovis g 0,04 0,010 0,033 Marokko ansjovis g 0,02 0,004 0,018 Turkijë ansjovis g 0,00 0,159 0,029 Marokko botervis g 0,00 0,017 - Indonesië haring g 0,01 0,015 0,035 Marokko haring g 0,01 0,045 0,008 Thailand haring g 0,01 0,018 0,044 Marokko haring g 0,00 0,017 0,051 Marokko haring g 0,01 0,025 0,018 Marokko haring g 0,04 0,010 0,006 Thailand haring g 0,02 0,023 0,080 NL haring g 0,02 0,005 0,008 Thailand makreel f 0,03 0,035 0,013 Filipijnen makreel g 0,00 0,016 0,021 Italië makreel f 0,06 0,009 0,010 Japan makreel f 0,02 0,016 0,020 Thailand makreel g 0,00 0,003 - Thailand makreel g 0,00 0,014 0,059 Marokko makreel g 0,00 0,005 - Denemarken makreel g 0,01 0,021 0,085 NL makreel f 0,02 0,010 0,034 Thailand salted fish g 0,01 0,024 0,031 China sardines g 0,08 0,019 0,022 Marokko sardines g 0,24 0,065 0,009 Marokko sardines g 0,01 0,059 0,011 Marokko sardines g 0,03 0,044 0,023 Thailand sardines g 0,04 0,086 0,032 Filipijnen sardines g 0,00 0,020 0,034 Canada sardines g 0,15 0,020 0,013 Thailand sardines g 0,03 0,075 0,008 Marokko sardines f 0,05 0,054 0,007 Marokko sardines g 0,10 0,009 0,059 GB sardines g 0,04 0,053 0,010 Marokko sardines g 0,04 0,006 0,012 Portugal sardines g 0,01 0,007 0,159 Portugal sardines g 0,03 0,033 0,004? sardines g 0,04 0,112 - Marokko sardines g 0,02 0,080 0,012 Marokko sardines g 0,06 0,004 0,019 Portugal sardines g 0,05 0,037 0,011 Marokko sardines f 0,03 0,080 0,010 Spanje

9 BIJLAGE Pagina 3 van 3 An.Nr. Soort Etiket Pb. Cd. Hg. goed/fout mg/kg mg/kg mg/kg Aantoonbaarheidsgrens: 0,03 0,006 0,005 ISI-nummer Groep soort etiket lood cadmium kwik Land sardines f 0,10 0,047 0,010 Marokko sardines f 0,59 0,074 0,010 Marokko sardines g 0,04 0,010 0,065 Frankrijk sardines g 0,04 0,012 0,065 Frankrijk sardines g 0,02 0,030 0,013 Marokko sardines g 0,10 0,012 0,021 Portugal sardines g 0,11 0,012 0,047 Portugal sardines f 0,52 0,065 0,010 Marokko sardines f 0,04 0,012 0,025 Marokko sardines g 0,02 0,069 0,006 Marokko sardines g 0,04 0,022 0,011 Marokko sardines f 0,02 0,055 0,011 Marokko sardines g 0,01 0,075 0,008 Marokko sardines f 0,07 0,000 - Griekenland sardines g 0,06 0,010 0,035 Griekenland sardines g 0,03 0,042 0,010 Marokko sardines g 0,01 0,007 0,009 Marokko sardines g 0,00 0,013 0,014 Canada sardines g 0,01 0,029 0,013 Canada sardines g 0,05 0,102 - Filipijnen sardines g 0,04 0,085 - Filipijnen sardines g 0,00 0,016 - Canada schelvis g 0,03 0,027 0,011 Denemarken zalm f 0,01 0,007 0,077 Frankrijk zalm g 0,01 0,006 0,040 Rusland zalm g 0,00 0,002 0,015 NL ziganid g 0,19 0,007 0,000 Filipijnen krab g 0,00 0,059 0,044 Frankrijk krab f 0,03 0,053 0,060 Rusland krab g 0,06 0,141 0,050 Thailand calmares g 0,00 0,080 0,042 Tunesië inktvis g 0,01 1,649 0,054 Thailand inktvis g 0,01 0,178 - Spanje inktvis g 0,01 0,090 - Spanje inktvis g 0,02 0,089 0,008 Spanje inktvis g 0,02 0,960 0,027 U.S.A octopus f 0,05 0,025 0,084 Griekenland oester g 0,23 0,618 0,009 Noord Korea oester g 0,25 0,450 0,009? zeevruchtencoctail g 0,18 0,190 0,017 Thailand