Effectmeting IkStartSmart Gelderland Harry van den Tillaart

Transcriptie

1 Effectmeting IkStartSmart Gelderland Harry van den Tillaart Januari 2013

2 2013 ITS, Stichting Radboud Universiteit te Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Stichting Radboud Universiteit te Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ii Effectmeting IkStartSmart Gelderland

3 Woord vooraf Voor u ligt de Effectmeting IkStartSmart Gelderland Een effectmeting die in de periode 2008 tot medio startende ondernemers heeft gevolgd die hebben deelgenomen aan het project IkStartSmart. Verder hebben ook Ik- StartSmart -coaches en -intakers informatie aangeleverd voor deze effectmeting. Provincie Gelderland zet zich in voor meer en betere starters met het oog op verdere economische ontwikkeling. IkStartSmart is één van de instrumenten om dit te bereiken. Dit project ondersteunt startende ondernemers met een individueel maatwerkbegeleidingstraject gericht op het verbeteren van ondernemersvaardigheden. De hoofdproducten zijn Coachen, Trainen en Netwerken. Verder zijn er mogelijkheden voor advies door vakspecialisten. Zo wordt gebouwd aan duurzaam ondernemerschap. Samenwerkingspartners zijn Provincie Gelderland, de Gelderse gemeenten en de Kamer van Koophandel. IkStartSmart richt zich op kansrijke (pre-)starters en ondernemers die tot vijf jaar actief zijn met hun onderneming. De sterke punten zitten in de vraagsturing waarbij elke ondernemer werkt aan eigen te ontwikkelen ondernemersvaardigheden en het kiezen van de coach door de deelnemer uit een voorgeselecteerde coachpool. Het is niet alleen belangrijk om aan te tonen dat de doelstellingen van het project zijn gerealiseerd, het is ook belangrijk om te weten waarom mensen ondernemer willen zijn, wat het profiel van de startende ondernemer is die heeft deelgenomen, wat hem/haar als ondernemer drijft, welke keuzes hij/zij maakt en wat de waardering is voor het traject dat is gevolgd. Het belangrijkste is echter te weten welke effecten er gerealiseerd worden in termen van inzicht in ondernemerschap, economische positie, omzet- en inkomensontwikkeling en werkgeverschap door het aannemen van personeel. De deelnemers zijn vanaf de start in 2008 gevolgd en hebben via vragenlijsten en de e-scan ondernemerstesten inzage gegeven in hun ontwikkeling als ondernemer. Op basis van de e-scan ondernemerstesten aan het begin en het einde van het individuele begeleidingstraject, zien we een duidelijke verbetering van ondernemersvaardigheden terug. Van de deelnemers geeft 92% aan dat hun deelname grotendeels of volledig aan de verwachtingen heeft beantwoord. Heel belangrijk hierbij is de match tussen deelnemer en coach die grotendeels bepalend is voor het realiseren van de verwachtingen en het uiteindelijke resultaat. Effectmeting IkStartSmart Gelderland iii

4 De maatschappelijke effecten die zijn gemeten zijn zeer interessant voor verdere beleidsvorming: daling van het aantal uitkeringsgerechtigden onder de deelnemers; stijging van het aandeel werkgevers onder de deelnemers; vernieuwing in bedrijfsconcepten; positieve ontwikkeling in het zelfvertrouwen; niet starten als ondernemer maar wel tevreden. Natuurlijk biedt het ondernemerschap geen garantie op een financieel rooskleurige toekomst. Deze effectmeting laat zien dat de kans dat een ondernemer een betere ondernemer wordt, echter aanzienlijk groter is geworden. Het IkStartSmart -project blijkt daarmee effectief te zijn. In mijn optiek voor veel mensen die met plannen rondlopen voor zichzelf te beginnen of juist zijn gestart de moeite waard om deze optie serieus te overwegen en deel te nemen aan IkStartSmart! Hier ligt een mooie uitdaging voor de samenwerkingspartners het project te ontwikkelen tot een duurzame mogelijkheid voor toekomstige startende ondernemers in Gelderland. Lambêr van Nispen Projectmanager IkStartSmart Gelderland iv Effectmeting IkStartSmart Gelderland

5 Inhoudsopgave Woord vooraf iii 1 Starters in Nederland 1 2 IkStartSmart Gelderland: doel en aanpak 11 3 Profiel van de deelnemers 19 4 De IkStartSmart trajecten: inhoud en afspraken 35 5 Beoordeling van het project 55 6 Effecten 71 7 Betekenis van IkStartSmart Gelderland en aanknopingspunten voor verdere verbetering 89 Literatuur 105 Effectmeting IkStartSmart Gelderland v

6 vi Effectmeting IkStartSmart Gelderland

7 1 Starters in Nederland Ontwikkelingen in het aantal starters Toename van het aantal starters Het aantal starters is in de afgelopen jaar zeer duidelijk toegenomen, namelijk van circa starters medio jaren tachtig van de vorige eeuw naar ruim per jaar vanaf Tabel 1.1 indiceert overigens dat de minder gunstige conjunctuur in de eerste jaren van deze eeuw ( ) en vanaf 2008 de groei van het aantal starters (tijdelijk) afgeremd heeft. De sterke toename in 2010 en 2011 heeft zeer waarschijnlijk voor een belangrijk deel te maken met het gegeven dat enkele beroepsgroepen vaak aangeduid als vrije beroepsbeoefenaren zoals bijvoorbeeld de (para)medische beroepen zich vanaf 2010 moeten inschrijven bij de Kamer van Koophandel, terwijl dat vóór 2010 niet verplicht was. Tabel 1.1 Ontwikkeling aantal starters in de periode Totaal aantal startende ondernemers % starters in de dienstverlening % zzp ers % allochtoon % vrouw % %* (30%)** 26% % (32%) 30% % 84,5% 18% (33%) 32% % 86,4% 19% (33%) 32% % 88,0% 19% (33%) 32% % 89,0% 21% (35%) 35% % 25% (35%) 35% % 88% 40% % % 96% 39% Bron: Kamer van Koophandel (Startersprofiel, diverse jaren). * De gegevens in deze kolom zijn overgenomen uit Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap (Bleeker, e.a., 2011, p. 79). Ook Bleeker e.a. baseren zich op gegevens van de Kamer van Koophandel. ** De gegevens in deze kolom zijn gebaseerd op een eigen analyse van de onderzoeker waarbij gegevens van de Kamer van Koophandel zijn gekoppeld aan gegevens van het CBS. Door deze koppeling was het mogelijk ook de tweede generatie allochtone starters mee te tellen. Effectmeting IkStartSmart Gelderland

8 Ook kwalitatieve veranderingen Steeds meer starters in de dienstverlening Naast de kwantitatieve veranderingen in het aantal starters doen zich ook kwalitatieve veranderingen voor. Zo laat tabel 1.1 zien dat de laatste jaren steeds meer starters een bedrijf beginnen in de dienstverlenende sector. Tabel 1.2 brengt dit wat gedetailleerder in beeld en laat tevens zien dat de bouw, de groothandel en de detailhandel de laatste jaren juist relatief minder starters trekken. Tabel 1.2 Starters naar sector, periode Landbouw en visserij 2,6 2,6 2,6 2,3 2,1 1,9 2,1 Industrie 4,0 4,1 3,7 3,2 2,8 3,2 3,1 Bouw 14,7 17,6 17,8 15,9 9,9 9,5 9,9 Groothandel 8,2 6,8 5,8 5,0 4,8 4,6 3,8 Detailhandel 16,1 14,9 13,1 11,0 12,2 12,6 7,2 Horeca 4,0 3,6 3,2 2,7 3,0 3,2 3,3 Vervoer 3,5 3,3 3,1 3,0 2,7 2,9 3,1 Financiën 0,9 0,6 0,5 0,5 0,5 0,6 0,3 Adviesdiensten 13,9 14,7 15,4 16,5 15,7 15,4 16,0 Facilitaire diensten 13,9 13,5 14,0 14,5 15,0 14,7 15,9 Persoonlijke diensten 13,1 12,7 13,4 14,1 16,1 15,5 16,8 Algemene diensten 5,1 5,7 7,2 10,1 14,3 14,5 14,5 Overig ,2 1,0 1,5 0,3 Totaal (= 100%) Bron: Kamer van Koophandel (Startersprofiel, diverse jaren) Toename zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) Het aandeel zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) is de afgelopen jaren gestegen van ruim 84 procent in 2005 naar 96 procent in Ongeveer de helft van de zzp ers werkt in de dienstverlening. Het aantal starters in de dienstverlening adviesdiensten, facilitaire diensten, persoonlijke diensten, algemene diensten is gestegen van 46 procent van alle starters in 2005 naar 63 procent van alle starters in In aantallen: van starters in de dienstverlening in 2005 naar starters in de dienstverlening in Effectmeting IkStartSmart Gelderland

9 Klassieke versus nieuwe zelfstandigen zonder personeel Het CBS omschrijft zelfstandigen zonder personeel als personen die arbeid verrichten voor eigen rekening of risico in een eigen bedrijf of praktijk of in een zelfstandig uitgeoefend beroep en die daarbij geen personeel in dienst hebben. Het overgrote deel van de bestaande ondernemers en zeker van de starters zie ook Tabel 1.1 vallen onder deze ruime definitie van zzp ers. De Vries en Braams (2012) maken een onderscheid tussen klassieke zelfstandigen en nieuwe zelfstandigen. Tot de klassieke zelfstandigen rekenen zij de ondernemers die een traditionele bedrijfsvorm voeren en die bijvoorbeeld kapitaal hebben geïnvesteerd en een productievoorraad hebben. Voorbeelden van deze klassieke zelfstandigen zijn zelfstandigen in de landbouw, de horeca of de detailhandel. De sterke opkomst van zzp ers in het eerste decennium van deze eeuw komt volgens De Vries en Braams hoofdzakelijk voor rekening van zelfstandigen die vergelijkbare werkzaamheden verrichten als personen in loondienst en zij gebruiken voor hen de term nieuwe zelfstandigen. De kwalificatie nieuw heeft geen betrekking op een recent ontstaan, maar op de recente politieke aandacht voor zzp ers. De belangrijkste kenmerken van nieuwe zelfstandigen zijn het ontbreken van substantiële kapitaalinvesteringen in hun bedrijf en het feit dat zij voornamelijk hun eigen arbeid aanbieden. Als typische voorbeelden van dit type zelfstandigen noemen De Vries en Braams zelfstandige metselaars, stukadoors, kraamhulpen, interim-managers, coaches, communicatiedeskundigen. Meer vrouwen en meer allochtonen Het aantal vrouwen en allochtonen onder de starters neemt duidelijk toe, met name in de periode Overigens doen zich ook binnen de categorie allochtone starters nog weer ontwikkelingen voor. De allochtone starters van jaar geleden behoorden vrijwel allemaal tot de eerste generatie. Onder de allochtone starters van de laatste 10 jaren bevinden zich echter in toenemende mate personen van de tweede generatie. De Kamer van Koophandel registreert alleen het geboorteland van de starter zelf en brengt dus uitsluitend het aantal eerste generatie allochtone starters in beeld. Om de tweede generatie allochtone starters mee te kunnen tellen, is informatie nodig over het geboorteland van de ouders. Door de gegevens van de Kamer van Koophandel te combineren met gegevens van het CBS is deze informatie beschikbaar gekomen. Tussen haakjes staat in tabel 1.1 het aandeel allochtone starters vermeld, waarbij ook de tweede generatie allochtone starters zijn meegeteld. Inmiddels blijkt ruim een derde deel van de starters in Nederland van allochtone herkomst te zijn. Voor een aanzienlijk deel van de allochtone starters gaat op dat zijzelf (eerste generatie) of een of beide ouders (tweede generatie) geboren zijn in Turkije, Indonesië, Suriname, Duitsland of Marokko. Effectmeting IkStartSmart Gelderland

10 Gemiddelde startleeftijd neemt in periode toe, daarna stabilisatie Een andere verandering is dat de gemiddelde startleeftijd in de jaren langzaam maar zeker stijgt. In 2005 was de gemiddelde leeftijd van de starters 36 jaar. De gemiddelde leeftijd van de starters ontwikkelt zich als volgt: jaar jaar jaar jaar jaar jaar Overlevingskansen veranderen niet Opmerkelijk is dat de sterke stijging van het aantal nieuwe bedrijven de overlevingskansen van deze bedrijven niet negatief beïnvloed blijkt te hebben. Het aantal nieuwe bedrijven dat vijf jaar na de start nog bestaat, blijkt door de jaren heen steeds rond de 50 procent te schommelen (Bangma en Timmermans, 2008). Waarschijnlijk speelt hierbij een rol dat de kwaliteit van de starters toeneemt. Een indicatie hiervoor is dat juist de nieuwe zelfstandigen, die in de afgelopen jaren sterk in opkomst zijn, duidelijk vaker hoog opgeleid zijn dan de klassieke zelfstandigen (De Vries e.a., 2011). Dat de overlevingskansen van door allochtonen opgerichte bedrijven door de jaren heen beter worden, komt voor een belangrijk deel doordat onder deze starters steeds meer ondernemers uit de tweede generatie zitten, dat wil zeggen starters die beter zijn opgeleid dan hun ouders en tevens de Nederlandse taal goed spreken. Dit komt tot uitdrukking in de branchekeuze. De eerste generatie allochtone ondernemers was vooral actief in de detailhandel en de horeca. De tweede generatie kiest vaak voor een bedrijf in de (zakelijke) dienstverlening (Van den Tillaart, 2007; Rusinovic, 2006). Betekenis van starters De laatste twee decennia is er steeds meer aandacht gekomen voor het zelfstandig ondernemerschap. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de beleidsnotities De ondernemende samenleving (1999) en In actie voor ondernemers (2003). De overheid heeft, mede op basis van deze beleidsnotities, diverse initiatieven genomen en maatregelen getroffen om het aantal starters te stimuleren. Zo wordt in het onderwijs aan jonge mensen steeds meer en eerder duidelijk gemaakt dat ook het ondernemerschap een reële optie bij de beroepskeuze is of kan zijn. Daarnaast zijn drempels en belemmeringen weggenomen of verminderd. Daarbij kan men denken aan de deregulering van wettelijke vestigingseisen, aan maatregelen die het starten vanuit een uitkering mogelijk maken of aan impulsen om de financiering van de bedrijfsstart te faciliteren, bijvoorbeeld via fiscale regelingen zoals de startersaftrek en via fondsen voor microkrediet. 4 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

11 Overigens speelt niet alleen het overheidsbeleid een rol bij de toename van het aantal starters. Er spelen meer deels aan elkaar gerelateerde en elkaar versterkende factoren een rol bij de toegenomen belangstelling voor het ondernemerschap. Zonder uitputtend te willen zijn kunnen genoemd worden: de ontwikkelingen op ICT gebied, de groei van de dienstensector, de ontwikkelingen op het gebied van de sociale zekerheid, de toegenomen waardering voor (klein) ondernemerschap, de gestegen arbeidsparticipatie van vrouwen, en de behoefte aan meer flexibiliteit zowel aan de vraagkant als aan de aanbodkant. Argumenten Voor het stimuleringsbeleid van starters zijn goede argumenten. Het zelfstandig ondernemerschap heeft namelijk niet alleen betekenis op individueel niveau - vooral omdat het aan individuen kansen biedt om hun eigen arbeidsplek te scheppen en zodoende een inkomen te verwerven maar ook op maatschappelijk niveau. Op dit niveau wordt meestal de betekenis van starters voor de ontwikkeling van de (regionale) economie in termen van werkgelegenheid, innovatie, etc. genoemd, maar men kan ook denken aan de betekenis voor de emancipatie, de participatie en de (re-)integratie van bepaalde groepen in de samenleving of aan de betekenis van ondernemerschap voor de leefbaarheid van steden en wijken. Ondernemerschap en economische groei Ten aanzien van de betekenis van starters voor de economische groei en welvaart zijn heel wat onderzoeken verricht. Inmiddels zijn er tevens overzichtsstudies van de uitkomsten beschikbaar. Zo trekken De Clerq en De Sutter (2004) de conclusie dat talrijke studies aantonen dat nieuwe en kleine bedrijven inderdaad belangrijk zijn voor economische welvaart aangezien deze bedrijven: de innovatieve capaciteit van de economie verhogen; meer flexibel inspelen op marktvragen; de bestaande bedrijven aansporen om efficiënter te gaan werken; en nieuwe business-activiteiten creëren en daarmee zorgen voor nieuwe banen en werkgelegenheid. Ook Van Praag en Versloot (2007) trekken, op basis van 57 door hen geanalyseerde studies, de conclusie dat starters een zeer belangrijke functie vervullen in de economie, maar zij specificeren en nuanceren dit. Zo voegen zij bijvoorbeeld toe dat starters weliswaar naar verhouding veel werkgelegenheid creëren maar dat deze banen in het algemeen zowel wat betreft primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden als wat betreft werkzekerheid op wat langere termijn achterblijven bij de banen in grote, al langer bestaande bedrijven. Bovendien wijzen zij erop dat de bijdrage aan de werkge- Effectmeting IkStartSmart Gelderland

12 legenheid van starters weliswaar positief is, maar dat deze tevens in de tijd varieert: bij de start en op de wat langere termijn gezien hebben starters een positief effect op de werkgelegenheid. In de periode daar tussen in - dus de periode enkele jaren na de start - hebben zij echter een negatief effect op de werkgelegenheid, vooral omdat zij werkgelegenheid verdringen bij al langer bestaande en minder efficiënt werkende bedrijven. Op de lange termijn is het effect van starters op de werkgelegenheid echter duidelijk positief, niet alleen door eigen interne groei maar ook doordat zij een positief effect hebben op de werkgelegenheid van andere al langer bestaande bedrijven. Later onderzoek, zie bijvoorbeeld Koster en Van Stel (2011) bevestigt dat de effecten van starters op de werkgelegenheid vooral op de langere termijn zichtbaar worden, enerzijds omdat starters de bestaande bedrijven stimuleren om efficiënter of beter te produceren en anderzijds omdat een deel van de starters erin slaagt om op den duur uit te groeien tot grote(re) bedrijven. Stel en Suddle (2006) komen op basis van hun analyses tot soortgelijke bevindingen, namelijk dat starters weliswaar een positief effect op de werkgelegenheid hebben, maar dat dit effect in Nederland aanvankelijk maar heel beperkt is. Het effect wordt pas na verloop van enkele jaren zichtbaar en het maximale effect wordt na ongeveer zes jaar bereikt. Verder vergelijken zij Nederland met enkele andere landen waar dezelfde analyses zijn gemaakt en komen op basis daarvan tot de conclusie dat dit maximale effect in Nederland niet alleen eerder wordt bereikt, maar ook groter is dan in die andere landen. Dit kan er volgens hen op wijzen dat de gemiddelde kwaliteit van de starters in Nederland hoog is. Zij benadrukken dat niet alleen de kwantiteit van de starters belangrijk is, maar dat ook de kwaliteit een factor van betekenis is. Het gaat ook of zelfs vooral om kwalitatief goede starters die meer in hun mars hebben dan een bedrijf beginnen in een van de laagdrempelige branches. Ander onderzoek laat echter zien dat de kwaliteit van starters op zich niet voldoende is voor economische groei. Uit een onderzoek naar snel groeiende bedrijven komt naar voren dat de ambitie om te groeien de belangrijkste succesfactor is (Brummelkamp, 2011). Dit komt eveneens naar voren in een onderzoek onder het starterspanel van het EIM. In deze analyse zijn 647 starters betrokken, waarbij de personele groei in de eerste 6 jaar na de start is bekeken. Een van de conclusies van het onderzoek is dat om een bedrijf te laten groeien de ondernemer in ieder geval over de volgende zaken moet beschikken: groeiambitie, bepaalde vaardigheden zoals leiderschap en startkapitaal (Stam en Gibcus, 2012). In de ideaaltypische voorstelling van de ondernemer wordt die groeiambitie meestal als vanzelfsprekend beschouwd, evenals een duidelijke visie op de toekomst en een uitgesproken pioniersgeest. De meeste starters beantwoorden echter niet aan dit ideaalbeeld. Zij hebben vaak andere drijfveren en andere waarden. Veel starters kiezen 6 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

13 vooral voor het ondernemerschap omdat zij de vrijheid zoeken om zaken op hun eigen manier te doen. Aan die vrijheid kunnen zij overigens nog heel verschillende betekenissen of inhouden geven. Voor sommige starters bestaat deze vrijheid uit de mogelijkheid om werk en privé beter op elkaar af te kunnen stemmen. Voor andere starters houdt die vrijheid in dat ze zelf willen en kunnen bepalen hoe hun werk of vak wordt ingevuld en uitgevoerd, respectievelijk hoe hun eigen competenties kunnen en zullen worden ingezet. Voor nog weer andere starters betekent vrijheid dat zij zelf willen bepalen welke markten en welke kansen voor hen de moeite waard zijn. Onderzoek onder starters heeft dat de afgelopen jaren met enige regelmaat laten zien (Bruins, 2009; De Vries e.a., 2011)). Overigens is dit niet iets wat met name geldt voor de nieuwe zelfstandigen. Ook decennia geleden lieten pas gestarte ondernemers, vrijwel allemaal van het klassieke soort uit ambacht en detailhandel, al duidelijk horen dat de vrijheid om zaken op hun eigen manier te doen een van hun belangrijkste drijfveren vormde (Van den Tillaart, e.a., 1981). Het aantal starters dat snel, in het eerste jaar na de start, personele groei vertoont blijkt vrij gering te zijn en hoogstens op 5 procent van alle starters uit te komen (Brummelkamp e.a., 2009). Bruins (2012) constateert op basis van een onderzoek onder het EIM starterscohort 2008 dat 4 procent van deze 2008-starters al bij de start personeel in dienst had en dat het aandeel met personeel onder deze 2008-starters in de jaren daarna stijgt naar 13 procent in Het aandeel starters dat van zzp er doorgroeit naar werkgever lijkt bovendien kleiner te worden. Bruins vergelijkt namelijk de uitkomsten van het starterscohort 2008 met die van starters uit de jaren Kort na de start had een op de tien van laatstgenoemde ondernemers personeel in dienst en in de jaren daarna nam dit aandeel geleidelijk toe naar een op de vier (24%) in het vierde jaar na de start. Het verschil tussen starters uit 2008 en starters uit wat betreft het aandeel ondernemers met personeel heeft volgens Bruins te maken met het toenemend aantal zzp ers en daarbij doelt hij waarschijnlijk op de nieuwe zzp ers in termen van De Vries en Braams. Inmiddels zijn er (dan) ook onderzoekspublicaties waarin het effect van ondernemerschap op economische groei wordt gerelativeerd. Er wordt rekening mee gehouden dat landen niet alleen een tekort aan ondernemers kunnen hebben, maar ook een te veel aan ondernemers. De vraag wordt gesteld of de bijdrage aan economische groei niet groter zou zijn geweest wanneer een deel van de ondernemers, in plaats van een eigen bedrijf te starten, in loondienst was gebleven. Een voorbeeld hiervan is de publicatie The more business owners the merrier (Van Praag en Stel, 2010). Overigens relativeren deze onderzoekers hun bevindingen door in deze publicatie expliciet te wijzen op enkele beperkingen van hun onderzoek. Een van de beperkingen die zij aangeven is dat zij in hun analyse geen rekening hebben kunnen houden met (ver- Effectmeting IkStartSmart Gelderland

14 schillen in) de sector samenstelling van de 19 landen waar het onderzoek betrekking op had. Dit kan inderdaad een relevante beperking zijn. Het effect dat het aantal ondernemers heeft op economische groei, is namelijk mede afhankelijk van het stadium waarin de economie zich bevindt. Brummelkamp (2011) vermeldt dat ontwikkelingseconomen drie stadia onderscheiden in de ontwikkeling van landen. In het eerste stadium steunt de economie voornamelijk op kleinschalige landbouw- en ambachtsbedrijven. Het tweede stadium kenmerkt zich door schaalvergroting en industrialisatie. Het derde stadium kenmerkt zich door een sterke ontwikkeling van de dienstensector ten opzichte van de maakindustrie. Brummelkamp verwijst hierbij naar Porter die deze drie stadia eerder heeft aangeduid als de factor driven stage, de efficiency driven stage en de innovation driven stage. In het eerste stadium zal vaak sprake zijn van ondernemerschap uit noodzaak, aangezien er vaak weinig of geen andere mogelijkheden zijn om inkomen te verwerven. Met de opkomst van de dienstensector, in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw, is de Nederlandse economie in het derde stadium terecht gekomen. Startende ondernemers in landen, die zich in de derde fase bevinden, kunnen meestal kiezen tussen een baan in loondienst of ondernemerschap. Economisch gezien zouden mensen dan de stap naar het ondernemerschap pas moeten zetten wanneer zij hierin perspectieven of kansen zien die ten minste even goed of zelfs beter zijn als de perspectieven en kansen die zij voor zichzelf in loondienst zien. Brummelkamp tekent hierbij aan dat deze veronderstelling niet wordt gestaafd door empirisch onderzoek. De vraag is ook of mensen, juist in situaties waarin zij de vrijheid hebben om een keuze te maken tussen ondernemerschap en werknemerschap, deze keuze uitsluitend of vooral op basis van economische argumenten maken. Onderzoek naar de motieven van mensen om voor het ondernemerschap te kiezen laten immers juist zien dat economische motieven vaak niet doorslaggevend zijn. Slechts een deel van de starters geeft aan dat zij voor het ondernemerschap hebben gekozen omdat dit financieel aantrekkelijker is dan in loondienst gaan of blijven. Duidelijk vaker wordt voor het ondernemerschap gekozen om meer vrijheid van handelen en beslissen te hebben. Werkgelegenheid is van groot belang om de welvaart en welzijn op peil te houden of te verbeteren. Dit maakt de aandacht van beleidsmakers en onderzoekers voor de mate waarin starters een bijdrage leveren aan de werkgelegenheid begrijpelijk. Tegelijkertijd is het van belang om goed voor ogen te houden dat dit niet het enige criterium is om de maatschappelijke bijdrage van starters aan af te meten. Hiervoor hebben we aangegeven dat ook andere criteria in een dergelijke analyse betrokken kunnen of moeten worden. 8 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

15 Bovendien, zo blijkt uit de hierboven kort samengevatte onderzoeken en analyses, komt het effect van starters op de werkgelegenheid vaak indirect en bovendien pas op langere termijn tot uiting. Hierbij wordt vaak, in navolging van Schumpeter, gewezen op het proces van creatieve destructie, dat door starters met nieuwe ideeën steeds opnieuw in gang wordt gezet en dus in gang wordt gehouden: starters houden op deze manier de bestaande bedrijven scherp. De vraag is of zzp ers, en dan met name de nieuwe zzp ers, minder bijdragen aan dit proces van creatieve destructie dan andere starters. Een recente publicatie Hoe ondernemend zijn zzp ers? (De Vries, e.a. 2012) wijst niet in deze richting. Uit dit onderzoek onder zzp ers komt namelijk naar voren dat zij een bovengemiddelde innovatieve houding hebben, en dat geldt dan nog weer in sterkere mate voor mannelijke zzp ers en voor hoger opgeleide zzp ers. Verder komt uit dit onderzoek naar voren dat driekwart van de zzp ers denkt te beschikken over de kennis, vaardigheden en ervaring die nodig zijn om nieuwe bedrijfsactiviteiten te starten. De Vries e.a. wijzen erop dat dit in de totale beroepsbevolking duidelijk minder vaak opgaat, namelijk maar voor 45 procent. Verder kan hier gewezen worden op de actuele trend dat innovaties niet meer per se door bedrijven of kennisinstellingen worden ontwikkeld, maar ook door netwerken van individuele consumenten, die vaak op vrijwillige basis gezamenlijk aan innovaties werken (De Jong, 2012). Hessels (2010) geeft aan dat hiervan sprekende voorbeelden zijn te vinden in open source software en open design projecten. Wellicht dat hier méér dan voor andere ondernemers mogelijkheden liggen voor (een deel van de) zzp ers. Ze beschikken immers vaker dan de gemiddelde Nederlander uit de beroepsbevolking over de benodigde kennis, vaardigheden en ervaring om nieuwe activiteiten te starten. Bovendien komt uit het onderzoek van De Jong naar voren dat innoverende consumenten veel vaker dan de doorsnee Nederlander de intentie hebben om een bedrijf te starten. Het is van groot maatschappelijk belang dat deze intenties omgezet worden in realiteit. Tenslotte kan vermeld worden dat zzp ers ook nog een andere functie kunnen vervullen. Voor bedrijven is het belangrijk dat ze de personele capaciteit op een soepele manier mee kunnen laten ademen met ontwikkelingen op de markt. Dit betekent dat ze behoefte hebben aan een zekere flexibiliteit in de personele capaciteit. Naast uitzend- en detacheringbureaus spelen ook de zzp ers hierbij een rol. De laatste jaren komt er meer oog voor de betekenis van intersectorale mobiliteit. De werkgelegenheid ontwikkelt zich niet in alle sectoren op eenzelfde manier en tempo. Ook in de huidige recessie gaat op dat sommige sectoren hier meer door geraakt worden dan andere. Dit betekent dat intersectorale stromen op de arbeidsmarkt belangrijker worden. Ook hier kunnen zzp ers een rol spelen. Effectmeting IkStartSmart Gelderland

16 10 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

17 2 IkStartSmart Gelderland: doel en aanpak Voorgeschiedenis In de periode is door een partnerschap van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland, Kamer van Koophandel voor Centraal Gelderland, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en ITS het project Start Smart ontwikkeld en uitgevoerd. Dit project had als doel om, via coaching, begeleiding en training van (pre)starters, meer en betere ondernemers te krijgen. Van meet af aan was in het project Start Smart een effectmeting voorzien. Uit deze effectmeting bleek dat het project Start Smart de gestelde doelen ruimschoots heeft gerealiseerd ( zie verder: Van den Tillaart, 2008). Mede op basis van de resultaten van Start Smart heeft de provincie Gelderland in haar beleidsplan Maak het in Gelderland voor het eerst startersbeleid als speerpunt opgenomen en daarmee de basis, ook in financieel opzicht, gelegd voor het project IkStartSmart Gelderland. Doelstellingen en doelgroep van IkStartSmart Gelderland Doelgroep: kansrijke (pre)starters Het project IkStartSmart Gelderland richt zich op kansrijke (pre)starters en ondernemers in de provincie Gelderland. Ondernemers worden alleen tot IkStartSmart toegelaten wanneer zij nog niet langer dan 5 jaar actief zijn, waarbij inschrijving in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel leidend is. Geformuleerde doelstellingen Aan het begin van IkStartSmart Gelderland zijn de doelstellingen als volgt geformuleerd: Individuele begeleiding van prestarters, starters en doorstarters; Ontwikkeling en verbetering van ondernemersvaardigheden van deelnemers; Professionalisering van de bestaande bedrijfsvoering bij 700 ondernemers; 35% van de prestarters begint binnen 9 maanden een eigen onderneming; Ontwikkeling van een startersvolgsysteem, waar diverse instanties gebruik van kunnen maken; Effectmeting IkStartSmart Gelderland

18 Onderzoeksrapport met de effecten van ondersteuning aan starters; Uitgebalanceerde methodiek voor startersondersteuning, die zich leent voor landelijke uitrol; Netwerkvorming; Samenwerkingverband tussen gemeenten, provincie Gelderland, onderwijsinstanties, bedrijfsleven en Kamer van Koophandel. Aanpak en opzet IkStartSmart Gelderland De ervaringen die in Start Smart zijn opgedaan met coaching en begeleiding van (pre)starters zijn benut bij de invulling en vormgeving van IkStartSmart Gelderland. Figuur 2.1 geeft een schematisch overzicht van de verschillende stappen of onderdelen van het IkStartSmart traject dat de deelnemers doorlopen. We zullen deze stappen kort toelichten. Figuur 2.1 Overzicht van de onderdelen waaruit IkStartSmart trajecten bestaan, alsmede momenten waarop informatie is verzameld onder de deelnemers, de coaches en de intakers Mikrokrediet Advies Kennismaking Diagnose Coaching Outtake Training Netwerken 1 e Ondernemerstest deelnemers Nulmeting onder deelnemers aan begin van traject 2 e Ondernemerstest deelnemers Nameting onder deelnemers aan eind van traject Enquête over elke deelnemer, onder coaches Eindmeting onder deelnemers in april-juni 2012 Enquête onder intakers (juni 2012) 12 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

19 Kennismakingsgesprek met intaker van Kamer van Koophandel Het intakegesprek vindt plaats bij de Kamer van Koophandel. In dit gesprek toetst de intaker of de potentiële deelnemer voldoet aan de gestelde criteria. Eerste e-scan ondernemerstest De personen die aan de criteria voldoen maken vervolgens de e-scan ondernemerstest. De e-scan ondernemerstest is een volledig geautomatiseerde test. Aanvankelijk bestond deze test uitsluitend uit een aantal ondernemerseigenschappen (prestatiegerichtheid, doorzettingsvermogen, risicobereidheid, etc.). Door het ITS is deze test uitgebreid met een aantal ondernemersvaardigheden (verzorgen marketing, financieel beheer,verzorgen planning en organisatie, informatie zoekgedrag.) Op basis van de testresultaten wordt een rapport geproduceerd met het ondernemersprofiel van de desbetreffende deelnemer. Dit profiel wordt gespiegeld aan een referentieprofiel, dat wil zeggen het profiel van succesvolle ondernemers in de desbetreffende branche. Bovendien bestaat de mogelijkheid dat vrienden of bekenden aan de hand van dezelfde ondernemerstest in beeld brengen wat zij als de sterke en minder sterke kanten beschouwen van de desbetreffende (pre)starter. De deelnemers hebben dus de mogelijkheid om het beeld dat zij van zichzelf hebben te spiegelen aan het beeld dat personen uit de omgeving van hem of haar hebben. Diagnosegesprek Mede op basis van de e-scan ondernemerstest wordt het diagnosegesprek gevoerd. Ook dit gesprek vindt plaats bij de Kamer van Koophandel. In het gesprek wordt ingegaan op de sterke en zwakke punten van de (pre)starters en op de rol die het IkStartSmart project zou kunnen vervullen. Tevens worden de accenten bepaald die in het IkStartSmart traject gelegd zullen worden. Keuze van de coach Via een aanbestedingsprocedure is een coachpool samengesteld. Informatie over specialisme, specifieke werkwijze, achtergrond- en contactgegevens is verwerkt in de coachprofielen. Op basis hiervan kiest de deelnemer aan IkStartSmart zelf zijn of haar coach. Deze coachprofielen zijn terug te vinden op Op basis van deze profielen en telefonisch of face to face contact met 2 of 3 coaches kiest de deelnemer zelf zijn of haar coach. Effectmeting IkStartSmart Gelderland

20 Aanbod bestaat uit individuele en collectieve onderdelen De IkStartSmart deelnemer maakt met zijn of haar coach een persoonlijk actieplan. De nadruk ligt op individuele coaching, zo nodig aangevuld met individuele advisering door een accountant, bedrijfsadviseur of vakspecialist. Daarnaast hebben de deelnemers de mogelijkheid om gebruik te maken van collectieve vormen van begeleiding. Zo kan de IkStartSmart deelnemer gebruik maken van het trainingsaanbod van de Kamer van Koophandel en enkele andere aanbieders van trainingen. Het gaat om trainingen zoals Ondernemersvaardigheden voor starters, Marketing voor starters, Sturen op cijfers, Grip op groei, Netwerken, etc. Overigens worden in IkStartSmart, ook los van de training Netwerken, mogelijkheden geboden om contacten te leggen en te netwerken. Er worden in IkStartSmart namelijk netwerkbijeenkomsten en themabijeenkomsten georganiseerd voor de deelnemers. Het aanbod van IkStartSmart voorziet ook in de mogelijkheid dat de deelnemers een beroep doen op Microkrediet Gelderland. Een dergelijk krediet is bedoeld voor kansrijke starters en ondernemers met een jong bedrijf die geen gewone lening bij een bank kunnen krijgen. Tweede e-scan ondernemerstest en eindgesprek Na afloop van het IkStartSmart traject maken de deelnemers voor de tweede keer de e-scan ondernemerstest. Het IkStartSmart traject wordt afgesloten met een outtake gesprek met de Kamer van Koophandel, waarbij ook de resultaten van het traject, mede aan de hand van de uitkomsten van de e-scan ondernemerstest, worden besproken. Effectmeting Voor de effectmeting is vooral informatie verzameld bij de deelnemers, maar ook de coaches en de intakers hebben een rol in de effectmeting gespeeld. Informatie van de deelnemers Twee keer de e-scan ondernemerstest Hiervoor hebben we al aangegeven dat de deelnemers van IkStartSmart Gelderland twee keer de e-scan ondernemerstest maken. De eerste test speelt een belangrijke rol in het diagnosegesprek dat de intakers van de Kamer van Koophandel voeren met de deelnemers. De tweede test wordt gebruikt bij het eindgesprek dat de deelnemers met de Kamer van Koophandel hebben. Uiteraard bevatten de ondernemerstesten ook relevante informatie voor de effectmeting. De test die aan het begin van het IkStartSmart traject wordt gemaakt is namelijk 14 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

21 identiek aan de test die aan het eind van het traject wordt gemaakt. Vergelijking van de uitkomsten van de twee testen brengt dus in beeld in welke mate de ondernemerseigenschappen en ondernemersvaardigheden van de deelnemers tijdens het traject zijn verbeterd. Daarnaast een enquête bij begin van traject en een enquête aan eind van traject Aan de deelnemers wordt op twee momenten gevraagd een enquête in te vullen. De eerste keer gebeurt dat wanneer de deelnemers aan het begin staan van hun Ik- StartSmart traject. In deze enquête wordt informatie verzameld over de sociaaleconomische positie en achtergrond van de deelnemers (onder andere wordt gevraagd of op dat moment de volgende posities wel of niet van toepassing zijn: ondernemer, werknemer, in uitkering, niet economisch actief), alsmede over hun redenen om aan het project mee te doen en de verwachtingen die zij er vooraf van hebben. Aan het eind van hun IkStartSmart traject krijgen de deelnemers het verzoek de tweede enquête in te vullen. In deze tweede enquête wordt opnieuw naar de sociaaleconomische positie van dat moment gevraagd. Daarnaast wordt met behulp van deze enquête in beeld gebracht in hoeverre de verwachtingen vooraf, in het IkStartSmart traject zijn gerealiseerd. In de periode vanaf begin 2008 tot eind 2012 zijn in het kader van IkStartSmart Gelderland in totaal (pre)starters en ondernemers met een jong bedrijf gecoacht. Van van deze zijn gegevens beschikbaar. Van al deze deelnemers zijn de uitkomsten van de eerste e-scan ondernemerstest beschikbaar. De gegevens van de eerste enquête, de tweede test en de tweede enquête zijn steeds maar voor een deel van de deelnemers beschikbaar (zie overzicht 2.2). Dit heeft drie oorzaken. De eerste oorzaak is dat we medio 2012 met de eindanalyse van deze effectmeting zijn gestart. Dit betekent dat we medio 2012 een analysebestand hebben gemaakt van de op dat moment beschikbare gegevens. Op dat moment was een deel van de deelnemers echter nog bezig met hun IkStartSmart traject. Deze deelnemers waren op dat moment dus nog niet toe aan het maken van de tweede e-scan ondernemerstest, respectievelijk aan het invullen van de tweede enquête. De tweede oorzaak is dat begin 2008, dus bij de start van IkStartSmart Gelderland de eerste enquête nog niet beschikbaar was. Voor de eerste deelnemers was het dus niet mogelijk om de eerste enquête in te vullen. Aangezien het bij de eerste enquête om een nulmeting gaat, had het geen zin deze deelnemers op een later moment te vragen om deze enquête alsnog in te vullen. De derde oorzaak is dat niet alle deelnemers bereid bleken aan de effectmeting mee te werken, hoewel ze bij hun toelating tot het IkStartSmart project wel hun medewerking aan de effectmeting hadden toegezegd. Effectmeting IkStartSmart Gelderland

22 Overzicht 2.2 Overzicht van de informatie die medio 2012 van deelnemers van IkStartSmart Gelderland beschikbaar is eerste e-scan ondernemerstest eerste enquête (nulmeting) tweede e-scan ondernemerstest tweede enquête (nameting) totaal ja ja ja ja 474 ja ja ja nee 189 ja ja nee ja 40 ja nee ja ja 119 ja ja nee nee 371 ja nee ja nee 118 ja nee nee ja 11 ja nee nee nee 177 N = N = N = 900 N = 644 N = Eind 2011 hebben 885 deelnemers hun IkStartSmart traject volledig afgesloten. Deze deelnemers hebben dus bijna allemaal de eerste enquête is pas wat later beschikbaar gekomen de gelegenheid gehad om beide testen en beide enquêtes in te vullen. Voor deze 885 deelnemers is het beeld als volgt: eerste e-scan ondernemerstest gemaakt 885 (100%) eerste enquête (nulmeting) ingevuld 618 (70%) tweede e-scan ondernemerstest gemaakt 764 (86%) tweede enquête (nameting) ingevuld 622 (70%) Afsluitende derde enquête in april-juni 2012 Bij het afsluiten van het IkStartSmart project in 2012 waren de eerste deelnemers al bijna drie jaar geleden uitgestroomd. Vandaar dat besloten is om alle deelnemers die hun IkStartSmart traject voor eind 2011 afgerond hebben een derde enquête voor te leggen. In deze enquête zijn opnieuw vragen opgenomen over de sociaaleconomische positie van de deelnemers op dat moment, dus in Daarnaast zijn, voor de deelnemers met een eigen bedrijf, vragen opgenomen over de ontwikkelingen van het bedrijf in de afgelopen jaren wat betreft omzet, winst en werkgelegenheid. De derde enquête is uitsluitend gehouden onder deelnemers die hun IkStartSmart traject voor het eind van 2011 hadden afgerond. Deelnemers die op een later moment zijn uitgestroomd, zijn van deze derde enquête uitgesloten omdat er bij hen een te korte periode zou komen te zitten tussen het invullen van de tweede en het invullen van de derde enquête. 16 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

23 In totaal kwamen 885 deelnemers voor de derde enquête in aanmerking. Van hen hebben er 468 (53%) de vragen van de derde enquête beantwoord. Uiteraard speelt dan de vraag of de 417 deelnemers die de derde enquête niet ingevuld hebben, op belangrijke punten afwijken van de 468 die dit wel gedaan hebben. Om hier zicht op te krijgen hebben we een random steekproef van 103 deelnemers getrokken uit de 417 deelnemers die de derde enquête niet hebben ingevuld. Deze 103 deelnemers zijn vervolgens allemaal telefonisch benaderd en daarbij zijn de centrale vragen uit de derde enquête telefonisch afgenomen. In de analyse is vervolgens nagegaan of deze 103 in hun antwoorden op de derde enquête afwijken van de 468 die eerder al de internetversie van de derde enquête hebben ingevuld. Twee extra controles In totaal zijn 885 deelnemers gevraagd om medewerking te verlenen aan de derde enquête, in de periode april-juni De andere 614 deelnemers zijn hiervoor niet benaderd omdat zij op dat moment nog in traject zaten. Van deze 614 zijn wel de gegevens van de eerste e-scan ondernemerstest beschikbaar en in de meeste gevallen ook de gegevens van de eerste enquête (nulmeting). In de analyse is systematisch gecontroleerd of er verschillen zijn in de uitkomsten van zowel de eerste test als de eerste enquête tussen de 885 deelnemers die wel en de 614 deelnemers die niet gevraagd zijn om de derde enquête in te vullen. Bovendien is, als extra check, systematisch gecontroleerd of de drie subgroepen de 468 die de derde enquête digitaal hebben ingevuld, de 103 waarbij de belangrijkste vragen uit de derde enquête telefonisch zijn afgenomen en de 314 die de derde enquête noch digitaal noch telefonisch hebben ingevuld van elkaar verschillen in de informatie, die zij eerder in de 2 enquêtes (nulmeting én nameting) en de 2 e-scans ondernemerstesten, beschikbaar hebben gesteld. Informatie van de coaches en de intakers Coaches De coaches is gevraagd om, voor elk van hun deelnemers afzonderlijk, een korte enquête in te vullen. In de enquête konden de coaches aangeven wat hun ervaringen waren in het desbetreffende traject en in welke mate dit naar hun oordeel tegemoet kwam aan de verwachtingen van de desbetreffende deelnemer. Intakers De intakers hebben eveneens hun ervaringen in kunnen brengen. Dit is gebeurd via een enquête waarin zij in algemene zin, dus niet per deelnemer, hun oordeel over de verschillende onderdelen van het project IkStartSmart konden aangeven. Effectmeting IkStartSmart Gelderland

24 Daarnaast heeft medio 2012 een groepsgesprek met enkele intakers plaatsgevonden waarin de gelegenheid is geboden om hun ervaringen in het project te uiten, alsmede eventuele mogelijkheden die zij zien om het project te verbeteren. De medewerking van de coaches en de intakers aan de effectmeting was zeer goed. De coaches zijn gevraagd voor elk van hun deelnemers een enquête in te vullen. Voor meer dan 90 procent van de deelnemers is dit gebeurd. De intakers hebben allemaal meegewerkt. Bij hen ging het echter ook maar om één enquête. Conclusie: hoewel niet alle deelnemers de afspraak om medewerking te verlenen aan de effectmeting zijn nagekomen, is er ruim voldoende informatie voorhanden om te bepalen of IkStartSmart Gelderland de vooraf geformuleerde doelstellingen heeft gerealiseerd. 18 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

25 3 Profiel van de deelnemers Achtergrondkenmerken Deelnemers In de periode vanaf begin 2008 tot eind augustus 2012 zijn in het kader van Ik- StartSmart Gelderland (pre)starters gecoacht. Van van deze zijn gegevens beschikbaar. Meer vrouwen dan mannen Onder de deelnemers zitten meer vrouwen (58%) dan mannen (42%). Dat was overigens ook het geval bij de voorlopers van dit project. Van de deelnemers van Start Smart ( ) was 60 procent vrouw en van IkStartSmart Salland ( ) 52 procent. Vergelijken we het aandeel vrouwen onder de deelnemers van IkStartSmart Gelderland met het aandeel vrouwen onder alle starters in Nederland, dan komt een duidelijk verschil naar voren. Bij alle starters in Nederland in de periode is het aandeel vrouwen met procent namelijk duidelijk lager. Zowel starters als prestarters Van de deelnemers geeft bijna een kwart (24%) aan dat zij geen ondernemer waren op het moment dat zij zich aanmeldden voor IkStartSmart Gelderland, bij nog eens bijna een kwart (24%) viel het begin van het coachtraject ongeveer samen met hun start als ondernemer en voor de rest (52%) gaat op dat zij al ondernemer waren toen zij zich aanmeldden voor IkStartSmart Gelderland. Ruim de helft geeft dus aan dat zij al ondernemer waren bij hun instroom in Ik- StartSmart Gelderland. Dit betekent echter nog niet in al deze gevallen dat zij zich toen ook al op de eerste plaats als ondernemer beschouwden. Dat gaat namelijk op voor minder dan tweederde deel van deze deelnemers. De andere deelnemers beschouwden zich meestal eerder als werknemer of freelancer dan als ondernemer (zie tabel 3.1). Effectmeting IkStartSmart Gelderland

26 Tabel 3.1 laat tevens zien dat de deelnemers voor wie opgaat dat de start van het coachtraject ongeveer samen viel met de start van hun bedrijf, op dat moment meestal nog inkomsten hadden uit loondienst of uit een uitkering. Deze deelnemers typeerden zichzelf op dat moment ook vaker als werknemer of uitkeringsgerechtigde dan als ondernemer. Tabel 3.1 laat daarnaast zien dat de deelnemers die nog geen bedrijf hadden toen zij zich aanmeldden voor IkStartSmart Gelderland op dat moment meestal in loondienst werkzaam waren of een uitkering hadden. Tabel 3.1 Economische positie van de deelnemers bij de aanmelding voor Ik- StartSmart Gelderland al ondernemer voor instroom in ISS Gelderland (52%) start ondernemerschap en start ISS-traject vallen vrijwel samen (24%) bij start ISS-traject nog geen ondernemer (24%) Situatie is bij start van ISS-traject (vooral) van toepassing fulltime baan in loondienst 5* (4)** 14* (11)** 25* (23)** parttime baan in loondienst 23 (16) 29 (18) 33 (28) werken via uitzendbureau 2 (0) 1 (1) 7 (2) meewerkend in bedrijf ouders 0 (0) 2 (1) 0 (0) freelance werkzaamheden 19 (7) 15 (4) 5 (0) eigen bedrijf zonder personeel 80 (60) 36 (22) 0 (0) eigen bedrijf met personeel 4 (4) 1 (1) 0 (0) bijstandsuitkering 1 (0) 0 (0) 2 (2) werkloosheidsuitkering 5 (1) 30 (16) 26 (20) arbeidsongeschiktheidsuitkering 2 (1) 0 (0) 0 (0) vrijwilligerswerk 4 (0) 9 (1) 5 (3) huishoudelijk werk 3 (1) 3 (0) 6 (2) studie/opleiding 8 (1) 14 (3) 17 (3) voorbereiding bedrijfsstart 9 (5) 39 (23) 32 (18) totaal (100%) (100%) (100%) Bron: eerste enquête onder deelnemers (nulmeting) * In deze kolom cijfers staan de antwoorden op de vraag: Welke van de genoemde situaties waren voor u van toepassing op het moment dat u zich aanmeldde voor het IkStartSmart Gelderland project? De deelnemers konden bij deze vraag meer dan een antwoord geven. De percentages in deze kolom komen opgeteld dan ook boven de 100 uit. ** In deze kolom cijfers staan de antwoorden op de vraag: Welke van de genoemde situaties typeerde uw situatie bij het begin van het IkStartSmart traject het beste? Op deze vraag konden de deelnemers maar één antwoord geven. De percentages in deze kolom komen opgeteld dan ook op 100 uit. 20 Effectmeting IkStartSmart Gelderland

27 Overigens is ruim driekwart (79%) van de deelnemers (eerder) in loondienst geweest. Dit geldt ook voor de deelnemers die bij de start van hun ISS-traject al ondernemer waren. Bijna de helft (44%) van de deelnemers van IkStartSmart Gelderland is in loondienst (geweest) van de branche waarin ze nu ondernemer zijn of willen worden. Bijna de helft (47%) van alle ISS-deelnemers heeft in loondienst ervaring opgedaan met leidinggeven, 31 project heeft in loondienst ervaring opgedaan met acquisitie van opdrachten of klanten en 22 procent heeft in loondienst ervaring opgedaan met financiële administratie. Van de vrouwen onder de deelnemers beschikt 81 procent over ervaring als werknemer en voor 41 procent van de vrouwen gaat op dat ze over loondienst ervaring beschikken in de branche waarin ze nu een bedrijf hebben of willen beginnen. Bij de mannen zijn deze cijfers respectievelijk 73 en 53 procent. Mannen blijken in loondienst wat vaker ervaring opgedaan te hebben met leidinggeven (56%) en acquisitie (39%) dan vrouwen (respectievelijk 39 en 24%). Klein deel kent ondernemerschap van huis uit Voor bijna eenderde deel (31%) gaat op dat de ouders een eigen bedrijf hadden. Dit betekent overigens niet dat de deelnemers uit deze ondernemersgezinnen altijd veel mee gekregen hebben van het ondernemerschap. In ieder geval zegt maar 13 procent van de deelnemers dat zij via het bedrijf van de ouders vertrouwd zijn geraakt met diverse aspecten van het zelfstandig ondernemerschap. Er zijn ook maar weinig deelnemers (5%) die aangeven dat vooral hun ouders een rol gespeeld hebben bij hun keuze voor het ondernemerschap (zie figuur 3.2). Veel vaker komt deze keuze voort uit de wens om zelf te bepalen hoe het werk ingevuld en uitgevoerd wordt. Men verwacht dat dit tot een betere benutting van de eigen kwaliteiten leidt en dat het meer mogelijkheden biedt om werk en gezin te combineren (zie figuur 3.2). De deelnemers hebben dus vooral positieve motieven (pull) om ondernemer te (willen) worden. Negatieve motieven (push) ontevredenheid over de baan of de loopbaanmogelijkheden in loondienst en weinig of geen andere alternatieven spelen maar bij een heel klein deel van de IkStartSmarters een belangrijke rol. De motieven om ondernemer te (willen) worden gelden algemeen. Er is op dit punt nauwelijks of geen verschil tussen jongere en oudere deelnemers aan IkStartSmart, evenmin als tussen mannen en vrouwen of tussen hoog en laag opgeleiden. Effectmeting IkStartSmart Gelderland