Alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland Noord

Transcriptie

1 Dit rapport geeft een beeld van het alcoholgebruik onder schoolgaande jongeren van jaar in Noord-Holland Noord. Deze resultaten komen uit dat de GGD Hollands Noorden in 2009 heeft uitgevoerd onder leerlingen van ruim 40 scholen voor voortgezet onderwijs in Noord-Holland Noord. In 2005 is voor de eerste keer het EMOVO-onderzoek uitgevoerd. Dit rapport maakt deel uit van een serie rapporten die naar aanleiding van het EMOVO- onderzoek verschijnt. Belangrijkste bevindingen: Het alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland Noord is ten opzichte van 2005 fors gedaald, vooral bij jongeren onder de 16. De helft van de jongeren (50%) heeft de afgelopen maand alcohol gebruikt; het actuele alcoholgebruik is hiermee met een kwart gedaald ten opzichte van Ruim een derde van de jongeren (37%) is een binge drinker; dit overmatig alcoholgebruik is ten opzichte van 2005 met bijna een vijfde gedaald. Bij jongeren onder de 16 jaar is de daling 6 tot 7 keer zo groot als bij jongeren van 16 jaar en ouder. Minder jongeren onder de 16 jaar hebben ooit alcohol gebruikt; ; de gemiddelde startleeftijd is met een ½ jaar gestegen. Van de jongeren onder de 16 jaar heeft 55% ooit alcohol gedronken; in 2005 was dit nog 70%. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor de eerste keer alcohol drinken is momenteel 12 jaar en 8 maanden. Laagopgeleide jongeren en autochtone jongeren vormen een risicogroep; zij drinken vaker alcohol dan gemiddeld. Autochtone jongeren en jongeren uit een westers herkomstland drinken beduidend meer alcohol dan niet-westerse allochtone jongeren. Vmbo-leerlingen drinken vaker alcohol dan havo/vwo-leerlingen. Vmbo-leerlingen die de basis-, kader- of gemengde leerweg volgen drinken vaker alcohol dan leerlingen die de theoretische leerweg volgen. Bijna de helft van de jongeren onder de 16 jaar die alcohol gebruiken drinkt t wel eens in een horecagelegenheid. 47% van de jongeren onder de 16 jaar drinkt wel eens in een horecagelegenheid, ondanks dat dit wettelijk verboden is. Steeds meer m ouders keuren alcoholgebruik onder de 16 jaar af; toch drinken veel jongeren thuis of bij anderen thuis. Eén op de 14 ouders verbiedt alcoholgebruik onder de 16 jaar. Toch drinkt driekwart van deze jongeren in de thuissituatie. Het alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland Noord wijkt niet af van het alcoholgebruik onder jongeren in Nederland. Het alcoholgebruik in Noord-Holland Noord is sterk gedaald sinds Het huidige alcoholgebruik wijkt niet af van de landelijke cijfers. Binnen Noord-Holland Noord drinken de jongeren uit de regio Kop van Noord-Holland het meest. Leeswijzer In dit rapport ligt de nadruk op de vergelijking van het huidige alcoholgebruik met het alcoholgebruik in 2005 en op de vergelijking van het alcoholgebruik van jongeren onder de 16 jaar met dat van jongeren van 16 jaar en ouder. Veranderingen in alcoholgebruik tussen 2005 en 2009 worden weergegeven als een relatief verschil in procent ten opzichte van Dat wil zeggen dat het percentage alcoholgebruikers in 2005 als 100% wordt beschouwd. Een relatieve stijging/daling in het alcoholgebruik wordt berekend door het verschil tussen 2005 en 2009 te delen door het percentage in Een overzicht van de achtergrondkenmerken van de deelnemers aan EMOVO is weergegeven in de tabel hiernaast. Deelnemers EMOVO Noord-Holland Noord (n=10.486) geslacht jongens meisjes leeftijd <16 jaar 16 jaar of ouder etniciteit autochtoon westerse allochtoon niet-westerse allochtoon gezinssituatie éénouder gezin gezin met twee ouders schooltype vmbo havo/vwo subregio Noord-Kennemerland Kop van Noord-Holland West-Friesland 50% 50% 76% 24% 85% 6% 9% 13% 87% 52% 48% 43% 29% 28% - 1 -

2 EMOVO: wat, wie en hoe? EMOVO staat voor Elektronische MOnitoring en VOorlichting. Leerlingen van de 2 e en 4 e klassen van ruim 40 scholen voor voortgezet onderwijs beantwoordden tijdens een lesuur op school via internet vragen over hun gezondheid, thuissituatie, leefstijl en vrije tijd. Doel hiervan is om scholen, gemeenten en GGD inzicht te geven in de gezondheid en leefstijl van jongeren. Na het invullen van de vragenlijst konden de jongeren via internet hun persoonlijke gezondheidsprofiel lezen en eventueel doorklikken naar websites met meer informatie over gezondheid en leefstijl. Dit persoonlijke gezondheidsprofiel met voorlichting en advies was toegesneden op de situatie van de leerling en was alleen op te vragen door de leerling zelf. Aan het onderzoek deden jongeren mee in de leeftijd van jaar. Op een totaal van inwoners van jaar in Noord-Holland Noord, betekent dit dat ruim een kwart van alle jongeren in deze leeftijdsgroep bereikt is met dit onderzoek. De GGD Hollands Noorden heeft bij dit onderzoek samengewerkt met de vier andere GGDen in de provincie Noord-Holland. In totaal vulden ruim jongeren uit de provincie Noord-Holland in dezelfde periode deze vragenlijst in. In 2005 is een dergelijk onderzoek in een groot deel van Noord-Holland ook via scholen uitgevoerd. Minder jongeren onder de 16 jaar hebben ooit alcohol gedronken Bijna tweederde van alle jongeren (62%) heeft ooit alcohol gedronken; in 2005 was dit nog 74%. Het percentage jongeren dat ooit alcohol heeft gedronken is ten opzichte van 2005 met 16% gedaald. Deze daling komt uitsluitend voor rekening van de jongeren onder de 16 jaar; bij deze groep is de daling zelfs 21%. In 2005 had 70% van de jongeren onder de 16 jaar ooit alcohol gedronken en in %. Het percentage jongeren van 16 jaar en ouder dat ooit alcohol heeft gedronken is tussen 2005 en 2009 gelijk gebleven, namelijk 89%. Alcoholgebruik naar leeftijd, 2005 en 2009 <16 jaar > 16 jaar ooit alcohol gedronken 70% 55% 89% 89% actueel alcohol gebruik 61% 40% 85% 81% overmatig alcoholgebruik 39% 28% 68% 66% afgelopen maand dronken 25% 17% 55% 49% Actueel alcoholgebruik met een kwart gedaald; daling vooral onder jongeren tot 16 jaar De helft van de jongeren (50%) heeft de afgelopen maand alcohol gedronken; deze jongeren worden beschouwd als actuele alcoholgebruikers. Het actuele alcoholgebruik is ten opzichte van 2005 gedaald met 24%. Ook deze daling komt vrijwel geheel voor rekening van de jongeren onder de 16 jaar. Bij deze groep is het actuele alcoholgebruik gedaald van 61% in 2005 tot 40% in Het actuele alcoholgebruik onder jongeren van 16 jaar of ouder is met slechts 5% gedaald ten opzichte van 2005; in 2005 was het actuele gebruik 85% en in %. Schadelijke effecten alcohol a Alcohol is het meest gebruikte genotmiddel onder jongeren. Jongeren in Nederland drinken vaak en veel alcohol [1]. Ze behoren tot de zwaarste drinkers van Europa. Acute schadelijke gevolgen van alcohol voor de gezondheid van jongeren zijn alcoholvergiftiging, risicovol seksueel gedrag, agressie, ongevallen en verwondingen. Daarnaast is overmatig alcoholgebruik zeer schadelijk voor de ontwikkeling van de hersenen van jongeren. Tieners die een aantal jaren overmatig alcohol gebruiken, hebben vaak als gevolg daarvan leer- en geheugenproblemen. Het deel van de hersenen dat belangrijk is voor leren en geheugen krimpt als gevolg van langdurig overmatig alcoholgebruik met als gevolg slechtere prestaties op school. Omdat de hersenen van tieners nog tot de leeftijd van circa 23 jaar in ontwikkeling zijn, kan overmatig alcoholgebruik tot blijvende schade aan de hersenen leiden [2,3]. Alcoholgebruik op jonge leeftijd is een risicofactor om op latere leeftijd problematisch alcoholgedrag te ontwikkelen. Uitstellen en beperken van alcoholgebruik bij jongeren leidt tot gezondheidswinst op korte en lange termijn [2]

3 80 Alcoholgebruik, 2005 en 2009 (%) ooit alcohol gedronken actueel gebruik overmatig alcoholgebruik afgelopen maand dronken geweest Eén op de drie jongeren is een binge drinker Overmatig alcoholgebruikers of binge drinkers worden gedefinieerd als jongeren die afgelopen maand minstens eenmaal vijf of meer glazen bij één gelegenheid dronken. Ruim een derde van de jongeren (37%) is een binge drinker. Ten opzichte van 2005 is het percentage overmatig alcoholgebruikers gedaald met 19%, namelijk van 45% in 2005 tot 37% in Deze daling komt, net als bij het actuele alcoholgebruik en het alcoholgebruik ooit, bijna helemaal voor rekening van de jongeren onder de 16 jaar. Onder deze groep jongeren is het overmatig alcoholgebruik gedaald met 30%, namelijk van 39% tot 28%. Bij jongeren van 16 jaar en ouder is het percentage binge drinkers met 4% gedaald van 68% tot 66%. Bij een onderscheid naar leeftijd in jaren (zie onderstaande figuur) wordt duidelijk dat het overmatig alcoholgebruik het sterkst is gedaald onder 12-, 13- en 14-jarigen; onder deze jongeren is het overmatig alcoholgebruik afgenomen met 66% (12-jarigen) tot 42% (14-jarigen). Bij de 15- en 16-jarigen is het overmatig alcoholgebruik iets minder gedaald, namelijk 18% en 6%. Opvallend is dat onder 17-jarigen het percentage binge drinkers met 10% lijkt te zijn gestegen; een verklaring hiervoor ontbreekt. Overmatig alcoholgebruik naar leeftijd, 2009 (%) 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar

4 Een kwart van de jongeren afgelopen maand dronken geweest Een kwart van de jongeren (25%) is de maand voorafgaand aan het onderzoek dronken of aangeschoten geweest. Dit percentage is met 20% gedaald sinds Toen gaf 31% van de jongeren aan dat zij de afgelopen maand dronken waren geweest. Ook hier is de daling het grootst onder de jongeren onder de 16 jaar, namelijk een daling van 30% (van 25% naar 17%). Van de jongeren van 16 jaar en ouder was 49% de afgelopen maand dronken of aangeschoten; dit is een daling van 10% ten opzichte van 2005 toen 55% dronken of aangeschoten was. Gemiddelde leeftijd l waarop jongeren voor de eerste keer alcohol drinken gestegen tot 12 jaar en 8 maanden De gemiddelde leeftijd waarop jongeren de eerste keer alcohol drinken is sinds 2005 met een half jaar gestegen van 12 jaar en 2 maanden naar 12 jaar en 8 maanden. Naast een stijging van de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst gaan drinken is het feit dat er in de jongste leeftijdsgroep (tot 16 jaar) in 2009 minder jongeren dan in 2005 ooit alcohol hebben gebruikt een belangrijke aanwijzing dat het alcoholgebruik onder de jeugd tot 16 jaar daalt. Weinig verschil in alcoholgebruik tussen jongens en meisjes Het percentage jongens en meisjes dat ooit alcohol heeft gedronken is vrijwel gelijk, namelijk 74% van de jongens en 73% van de meisjes. Ook bij het actuele alcoholgebruik is er geen verschil. Jongens zijn wel iets vaker binge drinkers dan meisjes, namelijk 49% van de jongens en 42% van de meisjes. Jongens zijn iets vaker dan meisjes de afgelopen maand dronken geweest, namelijk 32% van de jongens en 29% van de meisjes. Ook in 2005 was er weinig verschil tussen jongens en meisjes. Allochtone jongeren drinken beduidend minder alcohol Niet-westerse allochtone jongeren drinken minder alcohol dan van oorsprong Nederlandse jongeren en jongeren afkomstig uit een westers herkomstland. Iets meer dan de helft van de niet-westerse allochtone jongeren komt van oorsprong uit Suriname, de Nederlandse Antillen, Marokko of Turkije; de rest uit een ander land in Afrika, Latijns-Amerika of Azië (met uitzondering van Japan en Indonesië). Minder dan de helft van de niet-westerse allochtone jongeren (48%) drinkt alcohol (actueel gebruik) ten opzichte van 68% van de autochtone jongeren en 63% van de westerse allochtone jongeren. Ook in 2005 dronken niet-westerse allochtone jongeren minder dan autochtone en westerse allochtone jongeren. Het feit dat niet-westerse allochtonen minder drinken kan verklaard worden uit het feit dat veel islamitische jongeren op grond hun geloof geen alcohol drinken. Een derde van de niet-westerse allochtone jongeren is islamitisch; van deze jongeren heeft 80% nog nooit alcohol gebruikt. Indien de islamitische jongeren buiten beschouwing worden gelaten, dan is het percentage niet-westerse allochtone jongeren dat ooit alcohol heeft gebruikt 66%. Alcoholgebruik naar etniciteit, 2009 autochtoon westerse allochtoon niet-westers westerse allochtoon ooit alcohol gedronken 63% 62% 50% actueel alcohol gebruik 52% 48% 34% overmatig alcoholgebruik 38% 36% 27% afgelopen maand dronken 25% 27% 18% *definities autochtoon, westers allochtoon en niet-westers allochtoon volgens Centraal Bureau Statistiek (CBS) - 4 -

5 Jongeren onder de d 16 jaar uit eenoudergezinnen drinken vaker alcohol Een stabiele gezinssituatie kan een positieve invloed hebben op het alcoholgebruik van jongeren. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat opgroeien in een eenoudergezin kan samenhangen met een slechter ervaren gezondheid, een ongezondere leefstijl en het vaker vóórkomen van normoverschrijdend gedrag in de zin van strafbare feiten [4,5]. Jongeren zijn in EMOVO gevraagd naar de gezinssituatie waarin zij opgroeien. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen jongeren die opgroeien in een eenoudergezin en jongeren die bij twee ouders in huis wonen of afwisselend bij één van beide ouders wonen (co-ouderschap). Jongeren die opgroeien in een eenoudergezin drinken iets vaker alcohol dan jongeren die opgroeien in een gezin met twee ouders. 67% van de jongeren uit een eenoudergezin en 61% van de jongeren uit een gezin met twee ouders heeft ooit alcohol gedronken. Ook in 2005 dronken jongeren uit eenoudergezinnen vaker alcohol dan jongeren uit gezinnen met twee ouders of co-ouderschap. Bij een onderscheid in jongeren onder de 16 jaar en jongeren van 16 jaar en ouder blijkt dat vooral jongeren onder de 16 jaar uit een eenoudergezin vaker alcohol gebruiken. Jongeren van 16 jaar en ouder die opgroeien in een eenoudergezin lijken juist minder vaak alcohol gebruiken dan jongeren die opgroeien in een gezin met twee ouders. Een mogelijke verklaring voor dit verschil ontbreekt. Alcoholgebruik naar gezinssituatie en leeftijd, 2009 <16 jaar >16 jaar totaal één ouder twee ouders één ouder twee ouders één ouder twee ouders ooit alcohol gedronken 59% 53% 88% 90% 67% 61% actueel alcohol gebruik 44% 40% 74% 82% 52% 49% overmatig alcoholgebruik 32% 27% 62% 66% 41% 36% afgelopen maand dronken 20% 17% 46% 50% 47% 41% Vmbo-leerlingen drinken vaker alcohol dan havo/vwo-leerlingen Leerlingen van het vmbo drinken vaker alcohol dan leerlingen van de havo en het vwo. Van de vmbo-leerlingen heeft 67% ooit alcohol gedronken en van de havo/vwo-leerlingen 57%. Ook het actuele gebruik is onder havo/vwo-leerlingen lager dan onder vmbo-leerlingen, namelijk 45% versus 54%. Van de vmbo-leerlingen is 43% een binge drinker en van de havo/vwo-leerlingen 31%. 21% van de havo/vwo-leerlingen en 28% van de vmbo-leerlingen is de voorafgaand maand dronken of aangeschoten geweest. Bij een onderscheid van de vmbo-leerlingen in jongeren die de theoretische leergang volgen (vmbo-t) en jongeren die de basis-, kader- of gemengde richting volgen (vmbo-b/k/g) blijkt dat jongeren in het vmbo-b/k/g vaker alcohol drinken dan vmbo-t leerlingen. In 2005 dronken vmbo-leerlingen eveneens vaker alcohol dan havo/vwo-leerlingen; er is toen geen onderscheid gemaakt in de onderwijsniveaus binnen het vmbo. Uit landelijk onderzoek blijkt eveneens dat jongeren met een laag opleidingsniveau meer alcohol gebruiken dan jongeren met een hoog opleidingsniveau [1]

6 80 Alcoholgebruik naar type opleiding, 2009 (%) ooit alcohol gedronken actueel gebruik overmatig alcoholgebruik afgelopen maand dronken geweest vmbo-b/k/g vmbo-t havo/vwo Preventie alcoholgebruik onder jongeren Het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren staat de afgelopen jaren hoog op de agenda bij gemeenten, organisaties en instellingen [a,b,c,d,e]. In Noord-Holland Noord heeft dit geresulteerd in verschillende projecten Jeugd en Alcohol met activiteiten op regionaal en lokaal niveau die zich richten op regelgeving, handhaving en preventie. In deze projecten werken Openbaar Ministerie, Programmabureau Integrale Veiligheid, gemeenten, GGZ Noord-Holland Noord, Brijder Verslavingszorg, Parlan, onderwijs, ziekenhuizen, Sportservice Noord-Holland, sportverenigingen, jongerenwerk en GGD Hollands Noorden samen. De projecten Jeugd en Alcohol in Noord-Holland Noord zijn: West-Frisland Helder in de Kop Naar een nuchter Noord-Kennemerland In deze projecten staan de volgende interventies op het gebied van preventie en educatie centraal: Alcohol, een ander verhaal voor leerlingen in het basisonderwijs en hun ouders ELO, digitale lessen alcohol en blowen voor leerlingen in het voortgezet onderwijs Leren Signaleren, voor docenten voortgezet onderwijs met daaraan gekoppeld een meldpunt (alleen in West-Friesland) Ook landelijk heeft de preventie van alcoholgebruik onder jongeren prioriteit. Belangrijke landelijke initiatieven op dit gebied zijn: Preventienota Kiezen voor Gezond Leven, speerpunt schadelijk alcoholgebruik (ministerie van VWS, 2006) Verbod op alcoholreclame op radio en tv tussen uur en uur (Mediawet, sinds 1 januari 2009) Landelijke campagnes, o.a. Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind (Trimbos, vanaf 2008) Diverse websites, onder andere: watdrinkjij.nl, alcoholinfo.nl, watdoetdrank.nl, westfrisland.nl Alcoholgebruik onder jongeren in Kop van Noord-Holland het hoogst Binnen de regio Noord-Holland Noord is een onderscheid gemaakt in subregio s, te weten Noord-Kennemerland, Kop van Noord-Holland en West-Friesland. Bij een vergelijking tussen de drie subregio s blijkt dat het alcoholgebruik het hoogst is onder jongeren in de Kop van Noord-Holland. Dit geldt zowel voor het alcoholgebruik ooit, het actuele alcoholgebruik, het overmatig alcoholgebruik en het dronken zijn in de afgelopen maand

7 80 Alcoholgebruik naar subregio, 2009 (%) ooit alcohol gedronken actueel gebruik overmatig alcoholgebruik afgelopen maand dronken geweest Kop van Noord-Holland Noord-Kennemerland West-Friesland In 2005 was het actuele alcoholgebruik het hoogst in de regio Noord-Kennemerland, namelijk 54%. Ten opzichte van 2005 is het actuele alcoholgebruik in 2009 het meest gedaald in de regio Noord-Kennemerland en het minst gedaald in de Kop van Noord-Holland. In Noord-Kennemerland daalde het actuele alcoholgebruik ten opzichte van %, in West- Friesland 26% en in de Kop van Noord-Holland 17%. Ook het overmatig alcoholgebruik is in de Kop van Noord-Holland het hoogst, namelijk 39%; in West-Friesland is het overmatig alcoholgebruik 37% en in Noord-Kennemerland 35%. Actueel en overmatig alcoholgebruik naar subregio, 2005 en relatieve afname Alcoholgebruik t.o.v Actueel Kop van Noord-Holland Noord-Kennemerland West-Friesland 65% 68% 64% 54% 48% 48% -17% -29% -26% Overmatig Kop van Noord-Holland Noord-Kennemerland West-Friesland 44% 47% 43% 39% 35% 37% -11% -26% -15% Meisjes drinken vooral mixdrankjes,, jongens drinken het liefst bier Dranken met een laag alcoholpercentage (tot 15%) zijn onder andere verkrijgbaar bij de supermarkt en mogen worden verkocht aan jongeren van 16 jaar en ouder. Van de jongeren die alcohol drinken, drinkt tweederde (67%) (wel eens) bier; in 2005 dronk 61% van de jongeren bier. Jongens drinken vaker bier dan meisjes, namelijk 86% van de jongens en 48% van de meisjes. Ook de kant-en-klare (breezers) en zelfgemaakte mixdrankjes worden veel gedronken door jongeren. 62% van de jongeren drinkt breezers en 44% drinkt zelfgemaakte mixdrankjes. In 2005 dronk 73% van de jongeren breezers en 39% dronk zelfgemaakte mixdrankjes. Vooral meisjes drinken deze zoete drankjes graag: 75% van de meisjes drinkt breezers en 51% drinkt zelfgemaakte mixdrankjes. Van de jongens drinkt 50% breezers en 38% zelfgemaakte mixdrankjes

8 In 2005 dronk 23% van de jongeren wijn; dit percentage is opgelopen tot 33% in Wijn wordt vooral door meisjes gedronken, namelijk door 49% van de meisjes en 18% van de jongens. Opvallend is dat havo/vwo-leerlingen (40%) vaker wijn drinken dan vmbo-leerlingen (27%). Sherry, port en martini worden door weinig jongeren gedronken, namelijk door 9% in 2009 en 8% van de jongeren in Er zijn verschillen tussen jongeren onder de 16 jaar en jongeren van 16 jaar en ouder. De afname in consumptie tussen 2005 en 2009 is voor alle soorten drank groter bij de jongeren onder de 16 jaar dan bij jongeren van 16 jaar en ouder. Jongeren onder de 16 jaar houden het vaker bij één soort drank; jongeren van 16 jaar en ouder drinken meerdere soorten alcohol. 80 Soort drank 2005 en 2009 (%) bier breezers mixdrankjes shooters wijn likeur sterke drank puur sherry, port, martini Drank met een hoog alcoholpercentage wint aan populariteit Shooters zijn likeuren met een alcoholpercentage van circa 20%. Shooters worden onder andere verkocht in kleine flesjes met een inhoud van 20 ml. Soms zijn shooters vermengd met lichtstimulerende stoffen. Shooters mogen, net als andere drank met een alcoholpercentage van 15% of meer, alleen verkocht worden aan personen van 18 jaar en ouder. Van alle jongeren die alcohol gebruiken drinkt bijna de helft (49%) shooters; in 2005 dronk 25% wel eens shooters. Jongens en meisjes drinken ongeveer even vaak shooters. Pure sterke drank wordt door 18% van de jongeren gedronken, in 2005 was dit nog 12%. Jongens (23%) drinken vaker pure sterke drank dan meisjes (13%).Ook likeur wordt in 2009 vaker gedronken dan in 2005 en dan vooral door meisjes. In 2005 dronk 19% van de jongeren likeur, in 2009 is dit percentage gestegen tot 24%. Van de meisjes drinkt 28% likeur en van de jongens 20%. Wetgeving jongeren en alcohol Alcohol verkopen aan jongeren onder de 16 jaar is strafbaar. De Drank- en Horecawet schrijft in artikel 20 voor dat de verkoper moet controleren of iemand de wettelijk vereiste leeftijd heeft van 16 jaar (voor zwakalcoholische drank) of 18 jaar (voor sterke drank). Zwakalcoholische drank is drank met een alcoholpromillage (alcoholgehalte) onder de 15%. Dit zijn bijvoorbeeld bier, wijn en sommige mixdranken. Sterke drank is alle drank met een hoger promillage dan 15%. Expliciet vermeldt de wet hierbij dat het eveneens verboden is om alcohol te verkopen aan iemand van 16 jaar of ouder (of 18 jaar of ouder) als duidelijk is dat de drank kennelijk bestemd is voor een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 (of 18) heeft bereikt. Jongeren onder de 16 jaar mogen slechts onder begeleiding van een persoon van 21 jaar of ouder worden toegelaten tot een horecagelegenheid waar alcohol wordt verkocht [a,b]

9 Driekwart van de drinkende jongeren drinkt thuis of bij anderen thuis Jongeren drinken het meest thuis of bij anderen thuis; dit geldt zowel voor jongeren onder de 16 jaar als voor jongeren ouder dan 16 jaar. Van de jongeren die alcohol gebruiken drinkt 75% thuis of bij anderen thuis: 73% van de jongeren onder de 16 jaar en 80% van de jongeren van 16 jaar en ouder. In 2005 dronk 82% van de jongeren thuis of bij anderen thuis; er was toen geen verschil tussen jongeren onder de 16 jaar en jongeren van 16 jaar of ouder. Het veelvuldig drinken in de thuissituatie (in eigen huis of bij anderen thuis), ook door jongeren onder de 16 jaar, duidt er op dat in veel gezinnen het gebruik van alcohol door jongeren is toegestaan. Dit is echter niet met zekerheid te zeggen omdat het uiteraard ook mogelijk is dat het alcoholgebruik in de thuissituatie zonder medeweten of instemming van de ouders plaatsvindt. Veel jongeren onder de 16 jaar drinken in een horecagelegenheid Volgens de huidige wet- en regelgeving is het voor jongeren onder de 16 niet mogelijk om in een horecagelegenheid, (sport)kantine of schoolfeest alcohol te gebruiken, omdat zij daar zelf geen alcohol mogen kopen en/of omdat er geen alcohol wordt verkocht. Toch blijkt dat jongeren onder de 16 jaar veelvuldig alcohol drinken in of tijdens deze gelegenheden. Van alcoholgebruikers die jonger zijn dan 16 jaar drinkt bijna de helft (47%) (wel eens) in een horecagelegenheid, 3% drinkt in een (sport)kantine en 14% drinkt tijdens een schoolfeest. In 2005 dronk 49% van de alcoholgebruikers in een horecagelegenheid, 8% in een (sport)kantine en 21% bij een schoolfeest. Plaats waar jongeren drinken naar leeftijd, 2005 en 2009 <16 jaar >16 jaar (bij anderen) thuis 82% 73% 83% 80% horecagelegenheid 49% 47% 81% 74% schoolfeest 21% 14% 28% 17% op straat, buiten 11% 17% 15% 13% in keet, hok of schuur - 8% - 7% (sport)kantine 8% 3% 14% 7% ergens anders 16% 16% 7% 6% Eén op de 14 jongeren drinkt in een hok, keet of schuur Het overmatig alcoholgebruik in de regio Noord-Holland Noord wordt vaak toegeschreven aan het veel en veelvuldig gebruik van de zogenoemde drinkschuren of keten. Uit onderzoek blijkt dat jongeren in hokken en keten drinken vaak 2,5 tot 3 keer zoveel alcohol drinken als jongeren in legale horecagelegenheden [6]. Uit EMOVO blijkt dat momenteel 7% van de jongeren die alcohol gebruiken (wel eens) in een keet, hok of schuur drinkt; er is hierbij geen verschil tussen jongeren onder de 16 jaar of boven de 16 jaar. Jongeren die in een keet, hok of schuur drinken zijn vaker actuele en overmatige alcoholgebruikers en zijn vaker dronken geweest de afgelopen maand dan jongeren die niet in een keet, hok of schuur drinken. In EMOVO 2005 is niet gevraagd naar het drinken in hokken, keten of schuren, zodat vergelijking met 2005 niet mogelijk is. Weinig jongeren vinden zelf dat ze te veel drinken Jongeren is gevraagd naar hun mening over hun eigen alcoholgebruik. Van de jongeren die alcohol gebruiken vindt 9% dat hij of zij zelf te veel alcohol gebruikt. In 2005 vond 8% dat hij of zij te veel alcohol gebruikte. Van de binge drinkers vindt 13% dat hij/zij zelf te veel alcohol gebruikt; dit percentage is iets hoger dan in 2005 toen 11% van de overmatig alcoholgebruikers vond dat hij/zij te veel alcohol dronk

10 Ouders en alcoholgebruik Uit landelijk onderzoek komt naar voren dat Nederlandse ouders vrij tolerant zijn wat het alcoholgebruik van hun kinderen betreft. Ze onderschatten veelal het werkelijke gebruik van hun kinderen. Zo weten de meeste ouders wel dat hun kind ooit wel eens alcohol heeft gedronken, vaak omdat zij zelf dat eerste slokje aanboden. Kinderen drinken echter gemiddeld drie keer zoveel glazen alcohol als ouders denken [7]. Uit ander onderzoek blijkt dat het stellen van regels door ouders ten aanzien van het beginnen met drinken invloed heeft en dat daarmee de aanvangsleeftijd uitgesteld kan worden [8,9]. Ook een recent uitgevoerd onderzoek laat zien dat het stellen van regels door ouders effectief is in het voorkomen van regelmatig alcoholgebruik. De regels moeten gecombineerd worden met voorlichting aan jongeren en het trainen van jongeren om een gezonde houding ten aanzien van alcoholgebruik te ontwikkelen en nee te leren zeggen [10]. Ouders spelen dus, uiteraard naast allerlei andere factoren, beslist een rol bij het alcoholgebruik van hun kinderen. Mening ouders alcoholgebruik jongeren <16 jaar, 2005 en 2009 (%) verbieden het vinden dat ik minder moet drinken zeggen er niets van weten het niet raden het af vinden het goed Steeds meer ouders keuren alcoholgebruik onder de 16 jaar af Ouders lijken de afgelopen vier jaar minder onverschillig te zijn geworden ten aanzien van het alcoholgebruik van hun kind: in 2005 zei nog 14% niets over het alcoholgebruik van hun kind en in 2009 was dit gedaald tot 12%. Ook jongeren lijken zich er meer van doordrongen dat hun alcoholgebruik wel eens afgekeurd zou kunnen worden door hun ouders. In 2005 gaf nog 6% van de jongeren aan dat zijn/haar ouders niets wisten over hun alcoholgebruik; in 2009 is dit gestegen tot 15%. De boodschap geen alcohol onder de 16 jaar die wordt uitgedragen door de overheid lijkt aan te slaan bij ouders. Ouders van jongeren onder de 16 jaar verbieden hun kinderen vaker alcohol te drinken en keuren het alcoholgebruik minder vaak goed dan vier jaar geleden. Een derde van de ouders (32%) van jongeren onder de 16 jaar keurt het alcoholgebruik van zijn of haar kind goed. In 2005 vond nog ruim de helft van de ouders (57%) het alcoholgebruik van hun kind goed. Het verbieden van alcoholgebruik door ouders van jongeren onder de 16 jaar is gestegen van 2% in 2005 tot 7% in 2009: één op de 14 ouders of ouderparen verbiedt alcoholgebruik onder de 16 jaar. Daarnaast geven meer jongeren onder de 16 aan dat hun ouders niet weten dat zij alcohol drinken, namelijk 21% in 2009 ten opzichte van 7% in Onder ouders van jongeren van 16 jaar en ouder is de mening over het alcoholgebruik van hun kind weinig veranderd. In 2005 keurde 66% van de ouders het alcoholgebruik van hun kind goed, in 2009 is dit 61%

11 Alcoholgebruik jongeren Noord-Holland Noord wijkt niet af van landelijk alcoholgebruik Het alcoholgebruik in Noord-Holland Noord kan het best vergeleken worden met de resultaten van het Peilstationonderzoek dat het Trimbos-instituut in 2007 heeft gehouden onder scholieren (12 t/m 18 jaar) uit het voortgezet onderwijs. Er zijn geen recentere landelijke gegevens beschikbaar. Mogelijk is landelijk het alcoholgebruik tussen 2007 en 2009 verder gedaald; dit zou kunnen betekenen dat de conclusies met betrekking tot het alcoholgebruik onder jongeren Noord-Holland Noord ten opzichte van Nederland te positief zijn. Uit het landelijke onderzoek bleek dat 79% van de middelbare scholieren ooit alcohol had gedronken, ruim de helft van de leerlingen (51%) alcohol had gedronken in de maand voorafgaand aan de peiling (actueel gebruik). Iets meer dan een derde van de jongeren (36%) was een binge drinker. Ruim één vijfde (22%) was in de afgelopen maand dronken of aangeschoten geweest. In vergelijking met deze landelijk gegevens wijkt het alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland niet af van dat in Nederland Alcoholgebruik, Noord-Holland Noord versus landelijk (%) ooit alcohol gedronken actueel gebruik overmatig alcoholgebruik Noord-Holland Noord 2009 Nederland 2007 [1] afgelopen maand dronken geweest Landelijk is in 2007 het aantal scholieren dat ooit alcohol heeft gedronken en het actuele alcoholgebruik gedaald ten opzichte van Deze daling is echter alleen aanwezig onder scholieren in de leeftijd van 12 tot en met 14 jaar, bij de oudere leeftijdsgroep is het alcoholgebruik stabiel [1]. Ook in Noord-Holland Noord is het alcoholgebruik onder jongeren gedaald. Deze daling komt voornamelijk voor rekening van de jongeren onder de 16 jaar; onder jongeren van 16 jaar en ouder is het alcoholgebruik minder gedaald. Beschouwing Het alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland Noord is sinds 2005 flink gedaald en lijkt momenteel niet meer ongunstig af te steken bij het alcoholgebruik onder de Nederlandse jongeren. Hoewel deze afname mogelijk te danken is aan de extra inspanningen (preventie, regelgeving en handhaving) die gemeenten in samenwerking met GGD, politie, onderwijs en instellingen in de regio hebben geleverd, mag uit de daling van het alcoholgebruik geen causaal verband worden afgeleid tussen deze activiteiten en de daling in alcoholgebruik. Het alcoholgebruik in Noord-Holland Noord volgt de landelijke dalende trend. Om de trends in alcoholgebruik in de regio te blijven volgen is het noodzakelijk dat er over vier jaar vervolgonderzoek plaatsvindt. Uit komt een aantal opvallende resultaten met betrekking tot het alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland Noord. Deze resultaten kunnen een bijdrage leveren aan de preventie van alcoholgebruik. Aandachtspunten voor preventie kunnen onder andere zijn:

12 Het alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland is fors gedaald; toch heeft nog steeds ruim de helft van de jongeren onder de 16 jaar al eens alcohol gedronken. De afname in alcoholgebruik onder jongeren van 16 jaar en ouder is gering. Laagopgeleide jongeren, jongeren uit een eenoudergezin en autochtone jongeren vormen een risicogroep voor alcoholgebruik. Bijna de helft van de jongeren onder de 16 jaar drinkt weleens in een horecagelegenheid, ondanks dat dit wettelijk verboden is; Steeds meer ouders keuren alcoholgebruik onder de 16 jaar af of verbieden het, maar dit is nog lang geen gemeengoed. Dit blijkt ook uit het feit dat jongeren vaak thuis of bij anderen thuis drinken. Referenties [1] Monshouwer, K., J. Verdurmen, S. van Dorsselaer, E. Smit, A. Gorter, W. Vollebergh. Jeugd en riskant gedrag Kerngegevens uit het Peilstationonderzoek scholieren. Trimbosinstituut, Utrecht, [2] Verdurmen J, M. Abraham, M. Planije, K. Monshouwer, S. van Dorsselaer, I. Schulten, J. Bevers en W. Vollebergh. Alcoholgebruik en jongeren onder de 16 jaar. Schadelijke effecten en effectiviteit van alcoholinterventies. Trimbosinstituut, Utrecht, [3] Schrijvers, C.T.M., C.G. Schoemaker. Spelen met gezondheid. Leefstijl en psychischegezondheid van de Nederlandse jeugd. RIVM, Bilthoven, [4] Zeijl, E., M. Crone, K. Wiefferink, S. Keuzenkamp, en M. Reijneveld. Kinderen in Nederland. Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag en TNO Kwaliteit van Leven, Leiden, [5] Zeijl, E., M. Beker, K. Breedveld, A. van den Broek, J. de Haan, L. Herweijer, F. Guijsmans, en K. Wittebrood. Rapportage Jeugd Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, [6] Van Dijk M. en C. van Hövell. Hokken en keten in West-Friesland nuchter bekeken. Primo NH, [7] Verdurmen J, E. Smit, S. van Dorsselaer, K. Monshouwer en I. Schulten. Ouders over alcohol-, roken- en drugspecifieke opvoeding. Trimbos. Utrecht, [8] Vorst H. van der, R.C. Engels, M. Dekovic, W. Meeus en A.A. Vermulst. Alcohol-specific rules, personality and adolescents alcohol use: A longitudinal person-environment study. Addiction,102, , [9] Vorst H. van der, R.C. Engels, W. Meeus en M. Dekovic. The impact of alcohol-specific rules, parental norms about early drinking and parental alcohol use on adolescents drinking behavior. Journal of Child Psychology and Psychiatry, , [10] Koning I.M., W.A.M. Vollebergh, F. Smit, J.E.E. Verdurmen, R.J.J. van den Eijnden, T.F.M. ter Bogt, H. Stattin en R.C.M. Engels. Preventing heavy alcohol use in adolescents (PAS): cluster randomized trial of a parent and student intervention offered separately and simultaneously. Addiction, 104, , [a] [b] [c] [d] [e] Uitgave: GGD Hollands Noorden, sector GBO Postbus AH Schagen Auteur: Corrien Waardenburg, epidemioloog Met dank aan: Directies, docenten en leerlingen van de scholen voor voortgezet onderwijs in Noord-Holland Noord, Mandy van den Brink, Gea Breebaart, Lobke Blokdijk en Manita van Acker (GGD Gooi&Vechtstreek) Kenmerk: U Datum: december 2010 Dit rapport is te downloaden via Voor vragen kunt u mailen naar: epi@ggdhollandsnoorden.nl De rapporten over 2005 zijn te downloaden via en