BioForum. Beknopt overzicht van de markt voor biologisch inheems fruit in Vlaanderen en Europa

Transcriptie

1 BioForum Beknopt overzicht van de markt voor biologisch inheems fruit in Vlaanderen en Europa Paul Verbeke BioForum Vlaanderen juni 2009

2 inhoudstafel Voorwoord 2 1. Algemene kenmerken van de biomarkt Internationale markt Cyclische markt Kleine markt 4 2. De biomarkt in België en Europa Algemeen België Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk Denemarken Nederland Italië 7 3. Internationale markt voor biologische appel en peer Productie in Europa Europese uitwisseling van marktinformatie Algemene cijfers Duitsland Frankrijk Nederland Italië Verenigd Koninkrijk Polen Zwitserland Oostenrijk Productie in het zuidelijk halfrond en de USA Internationale vraag Belgische markt voor biologisch fruit Productie in Vlaanderen en België Industriële verwerking van biologisch fruit in België De bioconsument in België Afzetkanalen Prijsvorming Marktkansen Omschakelingsfruit Aardbeien en ander kleinfruit Belangrijke adressen Bronnen 21 pag 2/22

3 Voorwoord Biologisch geproduceerd voedsel wint wereldwijd steeds meer aan belangstelling. De vraag naar biologische fruit is de voorbije jaren wereldwijd sterk toegenomen. In die mate zelfs dat er een toenemend tekort is op de internationale markt. Toch zijn slechts weinig tuinbouwers of fruittelers geneigd om te schakelen naar de biologische teelt. Hoe liggen de kansen voor de fruitteelt om op deze trend in te spelen? Welke mogelijkheden biedt de markt voor biologische fruitteelt? Dit verslag biedt een antwoord op deze vragen vanuit het perspectief van de Belgische fruitteler. We gaan dan ook enkel in op inheemse fruitsoorten. Het rapport wil de markt voor biologische fruitteelt transparanter maken voor alle belanghebbenden. We hopen op deze wijze een bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van deze sector. Paul Verbeke Verantwoordelijke marktontwikkeling BioForum Vlaanderen pag 3/22

4 1. Algemene kenmerken van de biomarkt 1.1. Internationale markt De markt voor biologische producten is een internationale markt. Wat op de Vlaamse of Belgische markt gebeurt, wordt rechtstreeks of onrechtstreeks beïnvloed door de markttendensen in de ons omringende landen. Onze inlandse biomarkt is vele malen kleiner dan in die landen en ondergaat zeer sterk de marktschommelingen in landen met een grotere biologische markt. Het is wel zo dat sommige marktdeelnemers een principiële voorkeur geven aan Belgische producten voor zover deze marktconform worden aangeboden Cyclische markt Een tweede belangrijk kenmerk van de biomarkt is dat deze zéér cyclisch is. De meeste landbouwgerelateerde markten kennen een zogenaamde aardappelcyclus. Perioden van aanbodkrapte en hoge prijzen wisselen af met perioden met productoverschotten en lage prijzen. In de biomarkt wordt deze zogenaamde aardappelcyclus versterkt door de wachtperiode die omschakelende boeren moeten respecteren vooraleer ze hun producten op de biomarkt kunnen verkopen. Deze omschakelperiode bedraagt 3 jaar voor meerjarige gewassen (de meeste fruitsoorten). Door deze relatief lange omschakelperiode is het behoorlijk moeilijk om soepel in te spelen op wijzigende marktomstandigheden. Bovendien wordt in de praktijk de omschakelperiode verlengd door de tijd die de landbouwondernemer nodig heeft om informatie in te winnen en beslissingen te nemen. In het algemeen kan gesteld worden dat de biomarkt een zéér sterke groei gekend heeft in de jaren 1997 tot en met Als een gevolg van de steeds toenemende vraag van bioproducten, mede als gevolg van diverse voedselschandalen in de reguliere voedingssector, begon ook het aanbod aan biologische voedingsmiddelen steeds verder te groeien. Einde 2001 werd een evenwicht tussen vraag en aanbod bereikt. Omdat het aanbod aan bioproducten sneller toenam dan de vraag kwam zelfs gauw een overschot aan producten. Vrij snel nam ook de motivatie voor reguliere telers om om te schakelen af. Gelukkig bleef de vraag wel steeds verder stijgen en werd einde 2005 een nieuw evenwicht gevonden tussen vraag en aanbod. Van begin 2006 tot einde 2008 kende de biologische markt opnieuw een periode van een relatief tekort aan producten en een goede prijsvorming. Het lijkt er op dat we in 2009 opnieuw in een periode komen met beperkte marktoverschotten en minder goede prijsvorming. Toch blijft de vraag naar bioproducten steeds verder toenemen. Men kan dan ook verwachten dat een nieuw marktevenwicht zich zal instellen binnen onafzienbare tijd Kleine markt Ondanks de zeer goede groeicijfers is de biomarkt nog steeds zeer klein. Hierdoor is het evenwicht tussen vraag en aanbod zeer broos. Het toetreden tot de markt van één grote producent kan tijdelijk een overaanbod veroorzaken. Ook het omgekeerde is mogelijk. pag 4/22

5 2. De biomarkt in België en Europa 2.1. Algemeen Uit onderstaande tabel leiden we af dat Duitsland en het Verenigd Koninkrijk de grootste biomarkten zijn in Europa. Opvallend zijn ook de zeer sterke groeicijfers. Omzet van biologische levensmiddelen in Europa Groei in 2007 in vergelijking tot 2006 Groei in 2007 in vergelijking tot 2006 Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk Itali Zwitserland Oostenrijk Spanje Denemarken Nederland Zweden Belgi + 15 % * miljoen Euro Geen informatie Bron: ZMP, FiBL, Aberystwyth University In algemene termen kende de biologische sector een sterke groei in de periode 1993 tot De voedselcrisissen rond de milleniumwissel zorgden zelfs voor een ongekende toename van de vraag naar biologische producten. Deze sterke groei zorgde in 2001 voor een oververhitting van de markt. Noodzakelijke herstructureringen drongen zich op en medio 2005 begon de nationale en internationale markt voor biologische groenten- en fruit weer aan te trekken. Door een relatief tekort aan biologische groenten en fruit in de eerste jaarhelft van 2008 stegen de prijzen. In de 2de jaarhelft van 2008 werd de markt dan weer gekenmerkt door een evenwichtig aanbod maar een afgenomen consumentenvertrouwen als gevolg van de wereldwijde krediet- en economische crisis. Ondanks deze moeilijke marktomstandigheden houden biologische groenten en fruit goed stand. Zo blijkt uit recente cijfers van het marktonderzoeksbureau GfK, die onlangs door VLAM werden voorgesteld. De bioconsument blijkt een trouwe en overtuigde klant te zijn en heeft anderzijds wellicht nog niet te veel last van de moeilijke economische situatie of bespaart op andere uitgaven dan voeding België De bestedingen van de Belgische gezinnen aan biologische producten, opgemeten door GfK Panelservices Benelux in opdracht van VLAM, bedroeg in ,6 miljoen euro of +25,6% ten opzichte van Deze bestedingsstijging wordt gedeeltelijk verklaard door een bredere dekking van de biomarkt door GfK en de inflatie. De rest van de bestedingsgroei komt op rekening van een gestegen penetratie, een hogere aankoopfrequentie en een hoger pag 5/22

6 besteedde bedrag per aankoop. Het marktaandeel van bio kwam vorig jaar uit op 1,3% tegenover 1,1% het jaar ervoor. Het grootste marktaandeel hebben de biologische vleesvervangers (23%) en het kleinste de vleeswaren (0,4%). Biozuivel en biovlees deden het vorig jaar zeer goed en wisten hun aandeel in de biokorf te vergroten. 79,2% van de Belgische gezinnen kocht in 2008 wel eens een bioproduct. De meeste biokopers vinden we in de groente- en de zuivelrayon. De jonge alleenstaande is een frequent biokoper. De klassieke supermarkt (Dis 1) blijft met 48,5% marktaandeel het belangrijkste aankoopkanaal voor bio. Het aandeel van natuurvoedingswinkels groeide vorig jaar, vooral onder impuls van BioPlanet, van 25,3% naar 28,6%. De buurtsupermarkt zag haar aandeel krimpen en de andere kanalen bleven quasi stabiel. De prijsverschillen tussen bio en gangbaar zijn verschillend van product tot product. Gemiddeld werd het prijsverschil kleiner omdat meestal het gangbare product duurder werd Duitsland Door een aanbodtekort en bijhorende hoge prijzen in het eerste semester van 2008 vertraagde de omzetgroei voor het eerst in jaren. In de 2e jaarhelft van 2008 trok de markt echter opnieuw aan, ondanks de zeer slechte economische tijdingen. Uiteindelijk blijkt de omzet in 2008 toch nog met 10% gestegen te zijn tot 5,8 miljard. De omzetgroei was voornamelijk toe te schrijven aan zuivelproducten en vleeswaren. Kenmerkend is de toename van gespecialiseerde biologische supermarkten (+83 nieuwe vestigingen groter dan 200m 2 ). Dit ging wel ten koste van de kleinere natuurvoedingswinkels (147 sluitingen van winkels <100m 2 ). Bioproducten zijn ook opvallend aanwezig bij de typische discounters als Plus, Aldi en Lidl Verenigd Koninkrijk Het Verenigd Koninkrijk is reeds lange tijd afhankelijk van import om aan de inlandse vraag naar biologische producten te voldoen. Als gevolg van de devaluatie van het Britse Pond tegenover de Euro is deze import van (bio-)producten in 2008 veel duurder geworden. Tegelijkertijd was er begin 2008 schaarste aan biologische groenten en fruit, waardoor de beschikbaarheid afnam en prijzen stegen. Bovendien sloeg de financiële en economische crisis uitermate hard toe in het Verenigd Koninkrijk met een daling van het BNP en een stijgende werkloosheid als gevolg. In dezelfde periode gingen ook de supermarkten elkaar meer beconcurreren op prijs wat er toe geleid heeft dat de opname en doorstroom van biogroenten achtergebleven is. Omdat veel bioproducten voor de Britse markt op het vasteland worden geteeld, leidde dit tot een relatief overaanbod op het vasteland. Ondanks deze algemeen moeilijke context noteerde de Britse biosector een lichte groei van 1,7%, wat opmerkelijk minder is dan de groeicijfers van meer dan 10% in de voorbije jaren. De groei werd voornamelijk in de eerste jaarhelft gerealiseerd Frankrijk De omzet van de biologische voedingsmarkt was 2,6 miljard waard in 2008 (Agence Bio 2009). Dit is 25% meer dan in Tussen 1999 en 2005 nam de markt jaarlijks met gemiddeld 10% toe. Vanaf 2006 is zelfs een groeiversnelling opgetreden. In 2008 had bio een marktaandeel van 1,7%. Belangrijk is ook de toegenomen omschakeling van het landbouwareaal van +36,4% in 2008 in vergelijking tot Dit wordt gerealiseerd door +11% meer landbouwers. De overheid heeft als doelstelling om 20% van de openbare catering (ziekenhuizen, scholen,...) te besteden aan biologische producten. Dit moet tegen 2012 gerealiseerd worden. pag 6/22

7 2.6. Denemarken Denemarken is het land met de hoogste biologische consumptie van Europa. 3,65% van de totale voedingsmiddelenmarkt is biologisch. In 2008 kwam dit overeen met 604 miljoen Euro omzet. Vooral verse producten domineren de biologische markt. 80% van de distributie verloopt via supermarkten Nederland De consumptie van biologische voeding in Nederland is goed voor een omzet van 583,4 miljoen Euro in Dit is een groei van 12,4% in vergelijking met 2007 en een marktaandeel van 2,1%. Voor versproducten bedraagt het marktaandeel 2,8%. De belangrijkste afzetkanalen zijn de supermarkten (44%) en de speciaalzaken (40,2%). Opvallend is de verdubbeling van de omzet in de cateringsector ( 46,1 miljoen Euro in 2008; 3,6% marktaandeel). Een belangrijke stimulans voor deze groei is ongetwijfeld de eis voor duurzaamheid als onderdeel van de aanbestedingscriteria van de overheid Italië De Italiaanse markt is in 2008 zo n 10,2% in omzet gestegen in vergelijking met Dit brengt de totale omzet op miljoen Euro. Belangrijkste groeisectoren zijn fruit en groenten met zo n 20% omzetgroei. 3. Internationale markt voor biologische appel en peer 3.1. Productie in Europa Europese uitwisseling van marktinformatie De Vakgroep Biologische Fruitteelt en de Belgische verkoopsorganisaties voor biologisch fruit nemen reeds meerdere jaren deel aan een Europees platform van biologische fruittelers en handelsbedrijven. Dit platform, Bio-ObstForum geheten, heeft als doelstellingen om de belangen van de biologische fruitteelt te verdedigen en informatie-uitwisseling tussen de leden te bevorderen. De leden van Bio-ObstForum komen een 3-tal maal per jaar bijeen en wisselen maandelijks informatie uit over oogstprognoses en voorraadgegevens. Dit laatste gebeurt met de actieve ondersteuning van het Duitse ZMP (Zentrale Markt- und Preisberichtstelle GmbH). Op basis van deze informatie-uitwisseling kunnen individuele leden hun commerciële strategie uitstippelen. Onderstaande informatie is voornamelijk gebaseerd op de rapporten van Bio-ObstForum en ZMP. Teelt van biologisch fruit in Europa Teeltoppervlakten* 2007 in enkele EU-lidstaten (in Hectare) Spanje Polen Itali Frankrijk Portugal Duitsland Litouwen Griekenland Bulgarije Hongarije Verenigd Koninkrijk Tsjechi Belgi Biologische fruitoppervlakten*, 211 totaal EU ( x 1000 Ha) Steenfruit, pitfruit, aardbeien en noten Bron: ZMP, FiBL, eigen berekeningen pag 7/22

8 Algemene cijfers Appel De Europese oogst voor biologische appels werd in 2008 geschat op ton. De belangrijkste productiegebieden zijn Zuid-Duitsland, Oostenrijk en Zuid-Tirol. Het klimaat in deze regio is zeer geschikt voor de biologische fruitteelt. Om aan de toenemende vraag beter te kunnen voldoen wordt ook in deze regio s steeds meer geïnvesteerd in bewaring in zuurstofarme bewaarcellen. Op die manier tracht men het verkoopsseizoen te verlengen. Belangrijkste rassen op Europees niveau zijn Golden Delicious ( Ton), Gala ( Ton), Topaz (8.000 Ton) en Elstar (7.600 Ton). Van Jonagold en Jonagored, 2 belangrijke rassen in België, worden in Europees verband respectievelijk Ton en Ton geproduceerd. Peer De totale Europese productie van biologische peren was ongeveer Ton in 2008 (3.200 Ton in 2007). België (400 Ton) is dus verhoudingsgewijs een belangrijke producent van biologische peren. De vraag ernaar is zo groot in verhouding tot de productie, dat de verkoop ervan weinig problemen oplevert. Oogsthoeveelheden in de belangrijkste productiegebieden van Europa* (in ton) Appel Peer Omschakeling Bio Totaal Omschakeling Bio Totaal * Europa: cijfers zijn beperkt tot Duitsland, Zuid-Tirol, Oostenrijk, Nederland, België, Zwitserland en West- Frankrijk. Bron: BioObstForum Het aantal bedrijven in Europa dat actief is in de biologische appel- en perenteelt is sedert 2005 met 64% toegenomen van 372 tot 613 bedrijven in Deze toename is vooral heel sterk in Zuid-Tirol en in mindere mate in Duitsland. Oppervlakteontwikkeling biologisch fruit in Europa Land Duitsland Zuid-Tirol Overig Europa* Totaal * Overig Europa: Oostenrijk, België, Zwitserland, Frankrijk, Nederland Bron: BioObstForum Aantal biologische fruitbedrijven in Europa Land Duitsland Zuid-Tirol Overig Europa* Totaal * Overig Europa: Oostenrijk, België, Zwitserland, Frankrijk, Nederland Bron: BioObstForum pag 8/22

9 Wanneer we de groei van het aantal bedrijven vergelijken met de groei van de totale oppervlakte aan biologische pitfruitteelt, komen we tot de vaststelling dat het in Zuid-Tirol en in mindere mate in Duitsland, vooral de kleinere bedrijven zijn die omgeschakeld zijn naar de biologische teeltwijze. In de rest van Europa gaat het om bedrijven van gemiddelde grootte Duitsland De belangrijkste Duitse regio s voor biologische appelteelt bevinden zich in Zuid-Duitsland rondom Stuttgart en aan het Bodenmeer, en in Noord-Duitsland in Neder-Saksen en in Noordrijn-Westfalen. In totaal wordt op 2.700ha biologische appel geteeld. In 2008 werd Ton appel geoogst, waarvan in omschakeling. Het belangsrijkste ras is Elstar (19%). De structuur van biologische fruitbebedrijven is zeer divers: er zijn zowel veel kleine bedrijven (vaak in bijberoep) van niet meer dan enkele hectaren, als veel grote bedrijven van meer dan 10ha. De gemiddelde bedrijfsomvang is groter in de regio van het Bodenmeer en vooral in Noordwest Duitsland (20ha). Het in Duitsland geproduceerde biologische fruit is hoofdzakelijk voor de thuismarkt bestemd. Daarnaast wordt ook ingevoerd uit Nederland, Zuid-Tirol en het zuidelijk halfrond Frankrijk In Frankrijk wordt op ha biologisch fruit geteeld. Hiervan is 2.600ha in omschakeling. 29% van het oppervlak zijn abrikozen, 26% pruimen en 11% appel. Vooral in 2008 is er flink wat omgeschakeld in verhouding tot de voorgaande jaren. Door de sterk toegenomen vraag worden groenten fruit op dit ogenblik tot 60% uit het buitenland aangevoerd Nederland De omzet voor biologisch fruit in Nederland bedroeg 25 miljoen in 2008, wat een marktaandeel vertegenwoordigt van 1,7%. 54% wordt verkocht via de grootdistributie en 29% via de natuurvoedingswinkels. De productie van biologisch hardfruit groeide met zo n 7% in 2008 (tov 2007), voornamelijk door nieuw omschakelende bedrijven. In totaal werd Ton geoogst. Elstar is veruit het belangrijkste ras (35%). Naast afzet in eigen land, wordt ook veel geëxporteerd naar Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Scandinavië. Nieuwe ontwikkeling is het aanbieden van los en onverpakt, maar wel gestickerd fruit in supermarkten. Hiermee is met biologische appelen geëxperimenteerd bij een retailer. Ook grootverpakking in zakken van 1,5 kg doen het goed. Areaal biologisch fruit in Nederland (in hectare) Appels Peren Zacht fruit (frambozen, bessen, bramen en druiven) Steenfruit en pitvruchten (kersen en pruimen) Overig fruit Totaal fruit Bron: Stichting SKAL, bewerking LEI, Wageningen UR Het vochtige klimaat veroorzaakt een hoge druk aan schimmelziektes. Vooral schurft en vruchtboomkanker vormen hier een probleem. Hierdoor blijven productiehoeveelheid en kwaliteit achter in vergelijking met andere teeltgebieden. Prisma is een belangrijke coöperatieve vereniging van biologische fruittelers in Nederland. Daarnaast is ook Smilefruit een belangrijke groepering van biodynamische fruittelers uit pag 9/22

10 Flevoland. BioFruit is een samenwerkingsverband van 6 biologische fruittelers uit de regio Gelderland, Brabant, Utrecht en Limburg. Zij zijn in 1998 gaan samenwerken om tot de noodzakelijke professionalisering en afzetbundeling te komen die nodig is om aan supermarkten te kunnen verkopen Italië Het Italiaanse Zuid-Tirol is het belangrijkste gebied in Europa voor de productie van biologische appels. Het klimaat in deze regio is zeer geschikt voor de biologische fruitteelt. In de hoger gelegen delen is het klimaat droger en komt minder schurft voor, maar is er meer schade door insecten en meeldauw. In de dalen kan schurft succesvol worden bestreden. In 2008 bedroeg de productie Ton waarvan Ton in omschakeling. De belangrijkste rassen zijn Golden Delicious (40%) en Gala (23%). De meeste bedrijven zijn slechts 3 tot 4 ha groot en worden naast een andere bedrijfstak gevoerd. De extreem hoge grondprijs belemmert een verbetering van de bedrijfsstructuur. De afzetketen voor fruit is goed georganiseerd en gericht op uitvoer naar Duitsland, Scandinavië, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk Verenigd Koninkrijk Biologisch fruit is de belangrijkste productcategorie na groenten en melk. 8,6% van de Britse bio-omzet wordt gerealiseerd in fruit. Er wordt ongeveer ha biologisch fruit geteeld. Een opsplitsing naar fruitsoort is echter niet gekend. De zelfvoorzieningsgraad voor biologisch fruit in het Verenigd Konikrijk is zéér laag, zelfs voor soorten die gemakkelijk geteeld kunnen worden. Britse bio-appels zijn zelfs reeds in oktober niet meer beschikbaar voor het supermarktsegment. De voorbije jaren werd wel geïnvesteerd in nieuw appelaanplantingen, maar deze hebben de volle productie nog niet bereikt. Bovendien is de verwachting dat ook deze nieuwe aanplantingen nog onvoldoende zijn om aan de inlandse vraag te voldoen Polen Polen heeft het tweede grootste areaal aan biologisch fruit in Europa ( ha). Een groot deel ervan gaat echter over zeer extensieve fruitteelt dat biologische beheerd wordt omwille van subsidies. Verder zijn er belangrijke oppervlakten walnoten, aardbeien en frambozen. Een belangrijk aandeel van het geproduceerde fruit is bestemd voor industriële verwerking (o.a. diepvries en sapproductie). De productie van consumptiefruit is beperkt maar zou in de toekomst belangrijker kunnen worden. Gedetailleerde cijfers zijn ons niet gekend Zwitserland De productie van biologische appels in Zwitserland wordt op 3.000Ton geschat voor Het ging wel om de slechtste oogst sedert Bij normale oogst wordt een volume van 3.700Ton gehaald. Omschakeling is zeer gering Oostenrijk Het marktaandeel van biologisch geteeld fruit bedraagt 3,2% van alle fruit, een groot deel hiervan wordt via supermarkten verkocht. De voorbije jaren werd volop omgeschakeld. In totaal werd in Ton biologische appel en Ton omschakeling-appel geoogst Productie in het zuidelijk halfrond en de USA De wereldproductie voor biologische appel wordt op Ton geschat. Daarvan wordt Ton in Europa geproduceerd. Andere belangrijke productiegebieden zijn Argentinië (2100 ha Ton), Chili (geen cijfers gekend) en Nieuw-Zeeland (1.100 ha Ton). Buiten het bewaarseizoen voor Europese appelen worden appelen uit deze landen geïmporteerd. Vooral Royal Gala, Red Delicous, Granny Smith en Braeburn worden ingevoerd. Enkele bedrijven leggen zich speciaal toe op de import van biologisch fruit uit het zuidelijk halfrond: OTC, Eosta en Pronatura Belgium. pag 10/22

11 Ter informatie geven we mee dat in de USA ongeveer ha biologische appel wordt geteeld met een oogst van zo n Ton (cijfers dateren van 2005) Internationale vraag De markt voor groenten (en dus ook voor biogroenten) is een internationale markt. Vooral Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zijn bepalend voor de biomarkt. In 2007 kocht de Duitse consument 10,3% meer vers biofruit en 7,8% meer verse biologische groenten in vergelijking tot Het marktaandeel van vers biofruit bedraagt in Duitsland ondertussen 3,9%, dat van biogroenten 4,8%. De totale omzet aan biologische producten bedroeg er 5 miljard Euro in Ook het aantal kopers neemt nog steeds toe. In 2004 lag het aantal huishoudens dat minstens 1 maal per jaar bio-agf kocht nog onder de 50%. Inmiddels is dat aantal aantal gestegen tot 66%. Ook de aankoopintensiteit en -getrouwheid stijgen langzaam maar zeker. In 2004 kocht een huishouden gemiddeld 5 maal biologische AGF, terwijl dit in 2007 reeds 8 aankopen betrof. Een verklaring voor deze opmerkelijke groei is dat ook discounters als Aldi en Lidl sedert 2006 ook biologische groenten en fruit in het assortiment hebben opgenomen. Hierdoor werden nieuwe klanten bereikt en is ook de beschikbaarheid van biologische groenten voor consumenten sterk toegenomen. In het Verenigd Koninkrijk neemt de jaarlijkse verkoop van biologische groenten toe met zo n 10 à 15%. In 2005 resulteerde dit in de verkoop van zo n 283 miljoen Euro aan biologische groente ( Ton). De totale omzet aan biologische producten bedroeg 2,5 miljard Euro in Het segment biologische groenten is het grootst in Zwitserland (6%), Denemarken en Zweden. In Zuid Europese landen is het aandeel bio groente het laagst. Opvallend is dat de toename van de vraag naar bioproducten sneller groeit dan de toename van het aanbod. Om toch aan de groeiende vraag te kunnen voldoen, worden steeds meer producten geïmporteerd uit ander EU-lidstaten of uit derde landen. Verkoop van bioproducten neemt sneller toe dan de productie Index van de omzet van biologische levensmiddelen en van de binnenlandse productie van bioproducten in Duitsland Bio-omzet Speelruimte voor import en prijsontwikkeling Bio-productie (in oppervlakte) Bron: ZMP; BLE; U. Hamm, Universiteit Kassel De verwachting is dat de vraag naar biologische groenten en fruit ook in de toekomst verder zal toenemen met zo n 10 à 15% per jaar. De toenemende aandacht voor het terugdringen van de maximaal toegestane residugehaltes (MRL s) op groenten speelt hier zeker een belangrijke rol. Hierdoor zijn steeds meer distributeurs gemotiveerd om ook biologische groenten en fruit op te nemen in het assortiment. pag 11/22

12 4. Belgische markt voor biologisch fruit 4.1. Productie in Vlaanderen en België Na een sterke groei rond de eeuwwisseling, zijn er de voorbije jaren nauwelijks biologische fruittelers bijgekomen in Vlaanderen. Men kan stellen dat de groei in oppervlakte bijna volledig toe te schrijven is aan de uitbreiding op bestaande biobedrijven. Evolutie van het areaal biologische fruitteelt (incl. noten) in Vlaanderen ( , hectares) Jaartal Evolutie tov 2007 Areaal ,2% Bron: AMS (2009) Fruitproductie in Vlaanderen in 2008 aantal hectare OPPERVLAKTES (hectare) OMS BIO totaal Aardbeien 0,04 4,01 4,05 meerjarige fruitteelten 27,74 220,36 248,10 Noten 0,00 1,01 1,01 Kleinfruit 0,51 5,93 6,44 Bessen 0,00 7,72 7,72 Druiven 0,00 1,01 1,01 Rabarber 0,00 2,20 2,20 Totaal 28,29 242,24 270,53 Bron: AMS (2009) In 2008 werd in Vlaanderen zo n 270 ha biologisch fruit geteeld, waarvan 28 ha in omschakeling. Zo n 187 ha is laagstamfruit en 58 ha hoogstamfruit. De belangrijkste soort is appel. Er zijn 30 biologische telers van pitfruit waarvan 15 met laagboomstam. Daarnaast zijn er 28 telers van biologisch kleinfruit. Opvallend is dat de meeste biologische pitfruitteeltbedrijven vooral in Vlaams Brabant gelegen zijn en veel minder in Limburg. In Wallonië is de professionele biologische fruitteelt zeer beperkt. In 2004 waren er 32ha laagstam en 83 ha hoogstam. Slechts een 5-tal bedrijven halen een belangrijk deel van hun inkomen uit de fruitteelt. De overige biologische fruitteelt is meestal een neventak op het bedrijf of een activiteit in bijberoep. De Belgische oogst in 2008 voor pitfruit van laagstam boomgaarden bedraagt ongeveer ton appel en 400 ton peer. De belangrijkste appelsoorten, op vlak van oogsthoeveelheid, zijn Jonagold (25%) en Jonagored (24%). Opvallend zijn de nieuwe appelrassen Topaz en Santana. Beide zijn schurftresistent, wat een belangrijke eigenschap is in de biologische teelt. Santana is tevens weinig vatbaar voor vruchtboomkanker. Het is dan ook niet verwonderlijk dat op de percelen in omschakeling juist deze rassen worden aangeplant. Uit onderzoek is bovendien gebleken dat Santana ook geschikt is voor mensen die allergisch reageren op appels. Bij de peren is Conférence de belangrijkste variëteit (79%). Durendeau (15%) en Doyenné (6%) zijn andere belangrijkste perenvariëteiten. pag 12/22

13 Uit cijfers van GfK blijkt dat biologisch fruit op de Belgische markt sedert 2003 een constant aandeel heeft van ongeveer 1,6% met een besteding per inwoner van ongeveer 2,5 Euro. Dit is merkelijk minder dan groenten, dat een marktaandeel heeft van 3,1% met een besteding per inwoner van ongeveer 4 Euro. Ter vergelijking: in Duitsland steeg het marktaandeel voor biologische appelen van 2,1% in 2005 naar 2,9% in Deze aantrekkende internationale markt is zeer positief voor de Belgische biofruittelers. Toch is het belangrijk om ook de eigen interne markt verder te ontwikkelen. Er zijn 2 belangrijke uitdagingen voor de biologische sector in de komende jaren: - Ten eerste stelt zich de vraag hoe de sector verder kan groeien. Deze groei is noodzakelijk om betekenisvol te kunnen blijven. Gezien de (internationale) groei van de markt voor consumptieappelen en de toenemende vraag naar industriefruit zijn er zeker mogelijkheden tot groei. - Een tweede uitdaging is de gewasbescherming. Momenteel is er geen erkenning voor het gebruik van enkele specifieke middelen. Een federaal ambtenaar werd aangesteld om hier mee naar oplossingen te zoeken. Binnen de Vakgroep Biologische Fruitteelt is een goede samenwerking tussen telers. De vakgroep komt regelmatig samen rond diverse thema s en jaarlijks wordt een studiereis georganiseerd. Technische ondersteuning wordt vooral ingewonnen bij bedrijfsadviseur Marc Trapman. Als groep slagen de pitfruitboeren er ook in om continu onderzoek lopende te hebben: demoprojecten, IWT, rassenonderzoek. Dit wordt nog versterkt door de link naar Europese onderzoeksinstellingen die Marc Trapman heeft. Voor de kleinfruitsector loopt dit moeilijker. Er wordt wel ondersteuning gegeven vanuit het PPK in Pamel naar de aardbeienteelt. Voor de andere teelten blijft het beperkt tot onderlinge contacten tussen de kleinfruittelers Industriële verwerking van biologisch fruit in België Voor appel zijn de belangrijkste verwerkte eindproducten appelmoes en appelsap. De belangrijkste spelers voor appelmoes zijn Scana Noliko en Materne Confilux. Appelsap wordt door talrijke bedrijven aangeboden. Pajottenlander en De 3 Wilgen zijn hierbij belangrijke spelers. Talrijke fruitproducenten brengen bovendien een eigen appelsap op de markt, op basis van eigen vruchten. Enkele bedrijven leggen zich toe op persen en afvullen van sap in loondienst (Konings, Lombarts-Calville,...). Bij industriële verwerking wordt gedeeltelijk met inlandse appelen gewerkt maar is import vaak noodzakelijk om het gewenste volume en de juiste variëteiten aan te kunnen leveren. De variëteit heeft namelijk een grote invloed op de smaak en de overige eigenschappen (kleur e.a.) van het eindproduct. Natuurlijk speelt ook de prijs van het aangeboden product een rol. De kost van grond en arbeid zijn hierbij een belangrijk bepalend element. Sommige boomgaarden worden bovendien specifiek voor appelproductie voor industriële verwerking aangelegd (rassenkeuze en mechanische pluk). De verwerking van kleinfruit is zeer divers. Allerlei producten zoals sap, diksap, fruitpuree, confituur, ingelegd fruit, likeur, compote enz... worden op zeer diverse schaal geproduceerd. Sommige bedrijven werken op ambachtelijke wijze met eigen vruchten (bv. t Bioschuurke), terwijl andere bedrijven op grote schaal werken met aangekocht fruit (bv. Spontin Sources). Mondi Foods is een Belgisch bedrijf maar heeft ook vestigingen in Servië en Polen waar biologisch kleinfruit wordt verwerkt. Enkele Belgische bedrijven leggen zich toe op de productie van kleinfruit voor de versmarkt, maar investeren ook in de verwerking van fruit dat niet verkocht kon worden of dat kwalitatief niet voldoet aan de strenge eisen van de versmarkt. In de bijlage vind u adressen van bedrijven die zich toeleggen op de verwerking van biologisch fruit. pag 13/22

14 4.3. De bioconsument in Vlaanderen Het rapport De biologische landbouw in 2008 (Samborski en Van Belleghem) geeft een beeld van de biologische consument in Vlaanderen. In Vlaanderen ligt het aantal biokopers met 80,1% iets hoger dan het nationale gemiddelde. Binnen de productgroepen zijn er grote verschillen in kopersaantallen. De kopersgroep van biogroenten is met bijna 36% veruit de belangrijkste. Dus ruim één op de drie Belgen koopt wel eens biogroenten. De tweede belangrijkste kopersgroep is zuivel met 28%. De fruitkopers vormen met 23% de derde belangrijkste kopersgroep binnen bio en zijn ook groeiend. Potentieel bij de welgestelde huishoudens met kinderen Een biokoper is een intensieve koper en besteedt gemiddeld 4 à 5% meer aan algemene voeding in vergelijking met de gemiddelde Belg. In absolute cijfers zijn de welgestelde gezinnen met kinderen en de welgestelde gepensioneerden de grootste groep biokopers. Samen zijn zij verantwoordelijk voor 40% van de biobesteding. Bij de welgestelde gezinnen is er echter een enorm potentieel voor bio. Zij zijn immers verantwoordelijk voor 29% van de totale voedingsbesteding maar betekenen slechts 20% van de totale biobesteding. Met andere woorden het marktaandeel bio bedraagt bij deze groep slechts 0,9% ten opzichte van 1,3% gemiddeld. Jonge alleenstaanden zijn wat ondervertegenwoordigd bij het totaal aantal biokopers maar éénmaal overtuigd zijn het wel intensieve biokopers. Het aandeel bio ten opzichte van het gangbare is dan ook het grootst bij deze bevolkingscategorie namelijk 3,7%. De tweeverdieners en de gezinnen met een beperkt inkomen scoren onder het gemiddelde en halen slechts een bio-aandeel van elk 0,7%. Marktaandeel bio varieert sterk van product tot product De biologische producten haalden in 2008 een marktaandeel van 1,3% binnen de totale gezinsbestedingen aan voedingsproducten in België. Het marktaandeel van bio verschilt wel sterk van product tot product. De producten met het hoogste bio-aandeel zijn vleesvervangers met 23%, eieren (6,4%), groenten (3,1%) en brood (2,3%). Fruit, aardappelen en zuivel halen marktaandelen tussen de 1 en 2%. pag 14/22

15 5. Afzetkanalen De handelskanalen voor biologische appel in België Productie Import Verkoopsorganisatie Groothandel Industrie Retail Export Inlandse productie 2300 Ton Europese productie excl. België Ton GPFL Brava, Greenpartners Belgische Fruitveiling 2300 Ton Groothandel BioFresh, BioLogistic, ProNatura Belgium, BioGroup BE, Sinature, Cleyland 500 Ton Hoeververkoop abonnementen Carrefour, Colruyt, Delhaize, Cora Champion Ton Natuurvoedingswinkels Productie Zuidelijk Halfrond + Noord-Amerika Ton Verwerking: Materne, Spontin Sources, Scana Noliko, Pajottenlander, Lombarts-Calville, De 3 Wilgen 200 Ton Export 600 Ton Schoolfruit 10 Ton Op het schema hierboven worden de diverse afzetkanalen voor biologische appel schematisch weergegeven. Per kanaal wordt een geschat verkoopsvolume aangegeven. Voor andere inheemse fruitsoorten zijn de kanalen gelijklopend maar zijn de hoeveelheden onvoldoende gekend. De afzet van biologische pitfruit in België verloopt voor het grootste deel via drie coöperatieve afzetorganisaties: de Belgische Fruit Veiling (BFV), Brava en Greenpartners. Zij verhandelen uitsluitend inlandse appel gedurende het bewaarseizoen. Hun klanten zijn voornamelijk Belgische groothandelsbedrijven, supermarktketens en industrie. Ongeveer 1/3 van de Belgische productie is bestemd voor export, hoewel dit van jaar tot jaar sterk kan variëren. Bij de verkoop van biologisch fruit wordt typisch via bemiddeling gewerkt. De klassieke klokverkoop wordt niet toegepast omdat zowel de verhandelde volumes als het aantal kopers beperkt zijn. De verkoop via bemiddeling vereist wel dat er goede afspraken worden gemaakt op het gebied van productie- en verkoopsplanning. Nadeel van de verkoop via bemiddeling, in tegenstelling tot de verkoop via de klok, is dat de markt weinig transparant is. Zowel de prijsvorming als de aangeboden en verkochte volumes waren tot voor kort behoorlijk ondoorzichtig. Nochtans is een goed inzicht in de markt belangrijk om nieuwe investeringen te verantwoorden. Om aan deze behoefte te voldoen worden de prijzen van biologisch fruit sinds vorig jaar op regelmatige tijdstippen gepubliceerd in Proeftuinnieuws. Pitfruit is een typisch bewaarproduct waarvan de verkoop zich afspeelt van einde augustus tot ongeveer april/mei. Elke variëteit wordt gekenmerkt door een verschillende bewaarduur. Om de verkoop zo goed mogelijk te kunnen organiseren worden op verschillende tijdstippen van het oogst- en verkoopseizoen de aanwezige voorraden per variëteit geïnventariseerd. De resultaten van deze inventarisatie worden uitgewisseld op het niveau van de individuele verkoopsorganisatie, op Belgisch niveau en tot slot ook op Europees niveau. Op die manier wordt het mogelijk om de verkoop te baseren op de verwachte evoluties in aanbod en vraag. pag 15/22

16 Andere organisaties zoals Pronatura, Eosta en OTC voeren ook appel in uit andere Europese landen en uit Argentinië, Nieuw-Zeeland en Chili. Exacte hoeveelheden hiervan voor de Belgische markt zijn niet gekend. Hun klanten zijn voornamelijk groothandelsbedrijven en grootdistributie in Europa. Groothandelsbedrijven als BioFresh, BioLogistic, Cleyland e.a. leggen zich voornamelijk toe op de bevoorrading van gespecialiseerde natuurvoedingswinkels (al dan niet als onderdeel van een landbouwbedrijf) en abonnementsystemen. De verwerkende industrie koopt zijn grondstof deels in België en deels in het buitenland (Europa). Import is nodig om voldoende volume en specifieke variëteiten aan te kunnen leveren. In enkele scholen wordt ook biologisch fruit aangeboden aan de leerlingen. Meestal gaat het om één stuk fruit per week, waarbij diverse fruitsoorten afgewisseld worden. 6. Prijsvorming De prijsvorming is relatief stabiel en situeert zich tussen 1,00 en 1,25 Euro/kg voor Jonagold en rond de 1,50 Euro/kg voor Conférence (bron: VBT prijspublicaties in Proeftuinnieuws). Dit zijn prijzen voor het fruit van de beste kwaliteit. Middenprijzen liggen iets lager. In onderstaande grafiek wordt de prijsevolutie voor producenten in Duitsland weergegeven voor biologische Elstar, Topaz, Jonagold en Jonagored. Over het algemeen waren de Duitse prijzen in 2008 iets lager dan gemiddeld. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de cijfers ook omschakelingsfruit omvatten en gepaard gaan met een recordoogst. Producentenprijs voor Duitse bio-appel (verkoop aan bio-groothandel, af bedrijf, excl. BTW) Elstar Topaz 1,25 1, / / /06 1,25 1, / /07 1,15 1,10 1, / /07 1,15 1,10 1, / / /06 1,00 okt nov dec jan feb maa apr 1,00 okt nov dec jan feb maa apr 1,20 1,15 1,10 1,05 1,00 0,95 Jonagold 2005/ / / /07 1,20 1,15 1,10 1,05 Jonagored 2005/ / / / /08 1, /08 0,95 okt nov dec jan feb maa apr okt nov dec jan feb maa apr Bron: ZMP pag 16/22

17 Prijsontwikkeling voor biologische appel in Duitsland (gemiddelde voor alle soorten) 3,25 Euro/kg 3,00 2,75 2,50 Consumentenprijs (inlandse en ge mporteerde producten) 2,25 2,00 1, jan maa sep jan maa sep jan maa sep jan maa 1,25 1,20 1,15 1,10 1,05 Euro/kg 2001/ / / / /08 Producentenprijs (verkoop aan bio-groothandel, af bedrijf, excl. BTW) 1,00 okt nov dec jan feb maa apr mei Bron: ZMP Voor de meeste producten werd het prijsverschil tussen bio en gangbaar vorig jaar kleiner. Dit wil niet zeggen dat bio goedkoper werd maar wel dat het gangbare product, in het algemeen, duurder werd in Biologische appelen waren in 2008 zo n 50% duurder dan gangbare appelen (consumentenprijs). 7. Marktkansen Het aangeven van marktkansen is een delicate zaak. Niemand kan met zekerheid de toekomst voorspellen. Zeker in een kleine, internationale markt zijn er talrijke factoren die moeilijk te beheersen zijn. De omschakelperiode van 3 jaar voor meerjarige gewassen bemoeilijkt bovendien het soepel inspelen op wisselende marktsituaties. Dit alles maakt het biologisch ondernemen risicovol. Toch menen we uit de gesprekken die we voerden met diverse marktdeelnemers dat er marktkansen zijn voor de biologische fruitteelt. Vooral dan bij de appelteelt bestemd voor de verwerking tot sappen. Twee belangrijke bedrijven actief in de productie van biologisch fruitsap, hebben plannen om in de toekomst vooral in te zetten op de regionale herkomst van het fruit dat ze zullen verwerken. Eén ervan is op dit ogenblik op zoek naar telers die wensen te investeren in biologische plantages. Wegens de doorgedreven mechanisatie bedraagt de oppervlakte per plantage bij voorkeur tussen de 15 à 25 ha. Bij de rassenkeuze wordt geöpteerd voor specifieke rassen die relatief makkelijk biologisch te telen zijn. Het bedrijf biedt de mogelijkheid van een gegarandeerde afzet en prijs. Ook voor biologische consumptiefruit lijkt er ruimte te zijn voor meer aanbod. Sedert 2002 is het Vlaamse areaal aan biologisch fruit toegenomen met gemiddeld zo n 7% per jaar (van 191 ha in 2002 naar 270 ha in 2008; zie hoger). In deze periode is de afzet van het geproduceerde fruit mee geëvolueerd. Bij extrapolatie kan men stellen dat een verdere uitbreiding van het areaal met zo n 7% per jaar mogelijk moet zijn zonder verstoring van de markt. Dit komt overeen met zo n 19 ha per jaar. Om marktverstoring door overproductie te vermijden is het wenselijk dat bijkomende productie wordt afgestemd met de afzetorganisaties en de Vakgroep Biologisch Fruit. pag 17/22

18 8. Omschakelingsfruit Vooraleer fruit als biologisch kan verkocht worden, moet de plantage een omschakelperiode van 3 jaar voor de oogst ondergaan. In het eerste omschakeljaar moet de oogst gangbaar verkocht worden. In de 2 jaren die daarop volgen, kan het fruit met het keurmerk in omschakeling worden verkocht. In de praktijk wordt de omschakeling voor appel meestal in augustus gestart. De oogst van september wordt dan gangbaar verkocht. De twee daaropvolgende oogsten worden als in omschakeling verkocht. De 4de oogst na de omschakeling is volwaardig biologisch. start omschakeling appel bv. in augustus 2009 oogst = gangbaar oogst 2010 = in omschakeling oogst 2011 = in omschakeling oogst 2012 = biologisch Tijdens de omschakelperiode moet volledig volgens de biologische productieregels worden gewerkt. Hierdoor neemt de productiekost toe en daalt de opbrengst en de productkwaliteit. Het is dan ook belangrijk om voldoende aandacht te schenken aan de vermarkting van het omschakelfruit. In het verleden hebben sommige supermarkten zich geëngageerd om omschakelfruit in hun assortiment op te nemen. Er bestaan ook mogelijkheden bij verwerkers van residu-vrij fruit. De sector van de gangbare babyvoeding is hier vaak vragende partij. Ook bij abonnementsformules wordt wel eens omschakelfruit opgenomen. Hoe dan ook is het belangrijk om voor de omschakeling te overleggen met mogelijke afnemers van het omschakelfruit. De afzetcoöperaties hebben hier vaak ervaring mee en kunnen individuele telers helpen. 9. Aardbeien en ander kleinfruit In Vlaanderen worden ongeveer 18 ha kleinfruit geteeld (zie tabel op pagina 15) op 28 bedrijven. Aardbeien worden op 4 ha geteeld door een 10-tal bedrijven. In mei 2008 werden veilingprijzen genoteerd van 6 tot 7,5 Euro/kg. Verder worden ook nog rode bessen, witte bessen, zwarte bessen, frambozen en bramen. Biologisch kleinfruit wordt weinig of niet in het supermarktkanaal verkocht. Hiervoor zijn het volume en de leverzekerheid onvoldoende. Het grootste deel wordt wel via de groothandel en het natuurvoedingskanaal verkocht. Ook daar is continuïteit in de leveringen van groot belang maar zijn de benodigde volumes kleiner. Om levercontinuïteit na te streven wordt getracht om het plukseizoen te verlengen door met vroege en late variëteiten te werken. Er wordt tevens naar gestreefd om de geoogste producten zolang als mogelijk in de meest optimale omstandigheden te bewaren. Enkele bedrijven leggen zich bovendien toe op de verwerking van het kleinfruit dat ofwel van mindere kwaliteit is ofwel niet verkocht kon worden op de versmarkt. Dit resulteert in producten als sap, diksap, confituur, vruchtenpuree of diepgevroren vruchten. Deze aanpak vergt natuurlijk wel een grote investering. pag 18/22

19 10. Belangrijke adressen Advies PPK Roosdaal Molenstraat 26, 1760 Roosdaal 054/ Advies voor kleinfruitteelt BioFruitAdvies Dorpstraat 32, Nl KT Zoelmond 0031/ Onderzoek en adviezen biologisch hardfruit PCF vzw De Brede Akker 13, 3800 Sint-Truiden 011/ Praktijkonderzoek bio-fruitteelt: rassen, ziekten en plagen Afzetorganisaties Brava Leuvensesteenweg 22, 1910 Kampenhout 016/ Veiling verse groenten en fruit REO-veiling Oostnieuwkerksesteenweg 101, 8800 Roeselare 051/ Greenpartners Fortsesteenweg 56, 2860 Sint Katelijne Waver 015/ Afname fijne en grove groenten en akkerbouwproducten. BFV - Belgische Fruitveiling Montenakenweg 82, 3800 Sint-Truiden 011/ bfv@bfv.be Veiling voor biogroenten en fruit Mechelse Veilingen Mechelsteenweg 120, 2860 Sint- Katelijne-Waver 015/ ludo.vankelst@mv.be Hoofdzakelijk kruiden GPFL Rue Saucin 21, 5032 Isnes 081/ serge.vandevorst@legumswallons.be html Afzetorganisaties buitenland Eosta International P.O. Box 348, NL AH Waddinxveen 0031/ info@eosta.com Internationale distributeur van biologische groenten en fruit Coöperatie Nautilus UA Havenweg 11C, NL KB Dronten 0031/ info@nautilusorganic.nl Vermarkting van grove groenten en akkerbouwmatige groenten Hortica Organics Handelsweg 2, NL BJ Andijk 0031/ louvanreij@horticaorganics.nl Biologische aardappelen, groenten en fruit Naturelle Koopliedenweg 2, NL-2991 LN Barendrecht Onderdeel van The Greenery; levert biologische groente en fruit Green Organics De Kromme Rijn 1, NL - RG Dronten 0031/ jan@greenorganics.nl Groothandel Cleyland bvba Beekstraat 2, 9820 Merelbeke 09/ info@cleyland.be Groothandel verse groenten en fruit, zuivel e.a. Vanco Belgium nv Waalstraat 290, 9870 Zulte 09/ frank@vanco.be Estafette Associatie CV PB 225, NL-4190 CE Geldermalsen 0031/ info@odin.nl Groothandel zuivel, kaas, delicatessen, verse groenten en fruit. Kroon Groothandel Laaggraven 15, NL-3439 LG Nieuwegein 0031/ info@kroonbiologisch.nl Uden BV Doornhoek PB 244, NL AG Veghel 0031/ edoes@uden.com Zuivelproducten en eieren. Diepvries. Compleet assortiment AGF. Vajra Brusselsesteenweg 330 Hall 5, 3090 Overijse 02/ j.bown@vajra.be Bio-Center Zann Weg en Land 9, NL-2661DC Bergschenhoek 0031/ Import en export van groente, fruit en bloemen Haagland Reform Driesstraat 54 a, 3461 Bekkevoort 016/ Groothandel in biologische voeding, dieetvoeding e.a. Sinature Heisbroekweg, 30, 2860 St-Katelijne- Waver 015/ info@sinature.be Export bio-producten Biofresh N.V. Berkenhoekstraat 20, 2861 Onze Lieve Vrouw Waver 015/ fresh@biofresh.be Groothandel verse groente en fruit, biologische verswaren Biologistic Singel 8, 8970 Poperinge 057/ biologistic-poperinge@hotmail.com Gekoeld transport en groot-& kleinhandel. Ben Fresh nv Nijverheidsstraat 50, 2260 Westerlo 014/ bvba BIOgroup.BE Eikenstraat 199, 2840 Reet (Rumst) 03/ info@biogroup.be Groothandel in biologische producten Biofresh N.V. Berkenhoekstraat 20, 2861 Onze Lieve Vrouw Waver 015/ versinkoop@biofresh.be Groothandel verse groente en fruit Lehmann Natur Grafenberger Allee 287, D Düsseldorf 0049/ nmr@lehmann-natur.com Udea Postbus 244, Nl-5460 AE Veghel 0031/ Groothandel in biologische vers- en diepvriesproducten. Odin Holland C.V. Postbus 225, Nl-4190 CE Geldermalsen 0031/ info@odin.nl Leverancier van biologische groentenen fruitabonnementen Pronatura Belgique rue du Bosquet 12C, 1400 Nivelles 067/ Groothandel en herverpakker in biologische groenten en fruit. OTC Belgium Mechelsesteenweg 120, 2860 Sint Katelijne-Waver 015/ bart@otcbelgium.be Import, export an distributie van biologische groenten en fruit Biocenter Zahn Naturkost West Daimlerstraße 4, D Duisburg 0049/ info@naturkost-west.de Van Dijk Foods belgium Kempenarestraat 50, 2860 Sint Katelijne Waver 015/ info@vandijkfoods.be Groothandel in fruit Dries Sebrechts Fruit - DSF Fortsesteenweg, 2860 Sint-Katelijne- Waver 015/ Groothandel in fruit Inputs Hageling-Bio Vianderdal, 23, 3300 Tienen 016/ hugo.bernar@skynet.be Biologische druiventeelt; handel in toebehoren voor de fruitteelt Osmo n.v. Polderstraat 6, 8600 Diksmuide 051/ Biobest N.V. Ilse Velden 18, 2260 Westerlo 014/ info@biobest.be Biologische bestrijding (natuurlijke vijanden) en bestuiving Koppert bv - Biological systems Postbus Veilingweg 17, NL AD Berkel en Rodenrijs 0031/ Biologische bestrijding Ecostyle Glabbeekstraat 129, 3450 Geetbets 011/ info@ecostyle.be Organische meststoffen en bio gewasbeschermingsmiddelen K+S Benelux Stationsweg 5A, NL AX Breda 0031/ info@kalibenelux.com Kali- en magnesiummeststoffen voor de biologische landbouw Top Compost Platinastraat 26, NL AL Lelystad 0033/ info@topcompost.nl Diverse soorten compost en compostbenodigdheden Ecoflora Ninoofsesteenweg 671, 1500 Halle 02/ info@ecoflora.be Kwekerij van wilde planten & kruiden; Bio-producten voor tuinbouw Groencreatie Binnenweg 4, 9772 Wanegem-Lede 09/ Toebehoren voor de tuinbouw (clips; potten en folies) Hombio-Biosystems Heisbroekweg 30, 2860 St.-Katelijne Waver 015/ info@hombio.be Biologische bestrijding en bestuiving Gregoire Distributie bvba Broekstraat, 80, 9290 Overmere 0475/ info@gregoire-distributie.be Afschrikapparatuur tegen vogels en knaagdieren. Ranschaert bvba Kanegemstraat 4, 8700 Tielt 051/ ranschaert@skynet.be Biologische meststoffen en bestrijdingsmiddelen. pag 19/22

20 Lotus Fa. Heuvel 8, 9260 Schellebelle 09/ Organische korrelmeststoffen en vloeibare bladmeststoffen Eco-Vision Mijleek 15, 9820 Merelbeke 09/ Natuurlijk bindhulpmiddel voor wijn-, fruit- en tuinbouw Machines Cecotec cvba Rue Romaine 2, 5310 Branchon 081/ Thermische onkruidbestrijding, mechanische onkruidbestrijding Vanhoucke Machinebouw Tuimelaerstraat 8, 8890 Moorslede 051/ Schoffelgarnituur, vingerwieders, wiedeggen enz... Rabewerk Gmbh + Co Aachener Str. 61, D Bergheim 0049/ Combi wiedeggen schoffelgarnituur Schmotzer Schans 4, NL PT Werkendam 0031/ info@adendekker.nl Schoffelgarnituur Hubert Harter Landmaschinen Kreuzstrasse 18, D Achern / Onkruidbestrijding- en oogstmachines in de fruitteelt Betuwe Mechanisatie vof Achterstraat 10 c, NL RP Asch 0031/ Schoffelmachines fruitteelt PAK Tielerweg 17, NL-4191 GE Geldermalsen 0031/ Schoffelmachines fruitteelt Spons J. Withuis 5, NL-6245 KA Eijsden 0031/ Occasie schoffelgarnituur Muller Adelin Joseph Quartier de Ribaucourt 65, 5590 Haversin 083/ Onkruidbranders Thermobile Industries BV Konijnenberg 80, NL BD Breda 0031/ Onkruidbranders Duijndam Machines BV 2de Tochtweg 127, NL - Nieuwerkerk a/d IJssel 0031/ info@duijndam.nl Tweedehands machines voor mechanische onkruidbestrijding Vika Machinebouw Aruba 13, NL-7332 BJ Apeldoorn 0031/ thermische onkruidbestrijding Steketee bv Postbus 6, NL LA Stad a.h. Haringvliet 0031/ verkoop@steketee.com Schoffelmachines en schoffelgarnituur Brienen (Acrobat) Kerkplein 15, Nl AT Beugen 0031/ Acrobat onkruidbestrijdingssystemen Deventer & Cie Rue de l Avenir, 9, 5140 Sombreffe 071/ commercial@deventer.be Verdeler Einbock en Jinra Frato bv PB 240, Nl AE Nijmegen 0031/ info@frato.nl Importeur van Kress en Hatzenbichler -fabrikant van torsiewieders Haventi bv Aruba 13, Nl BJ Apeldoorn 0031/ Verdeler Ecoflame (onkruidbranders) LAHI bvba Craenenbroekstraat 44, 3380 Glabbeek 016/ Mechanische onkruidbestrijding onder fruitbomen Lowette Tongersesteenweg 113, 3840 Borgloon 012/ Verdeler Clemens - mechanische onkruidbestrijding BP 29, Fr Noyelles-sur-Escaut 0033/ Mechanische onkruidbestrijding Netagco Rumpstad PO Box 1, Nl ZG Stad ad Haringvliet 0031/ Mechanische onkruidbestrijding Steeno nv Oudenaardsestraat 45, 8570 Vichte 056/ Verdeler Carré - mechanische onkruidbestrijding Verstraete Construct bvba Baertstraat 27, 8740 Pittem-Egem 051/ info@verstraeteconstruct.be Mechanische onkruidbestrijding Vierstrate-Ide Holstraat 5, 8570 Anzegem 056/ Mechanische onkruidbestrijding: schoffelmachines en toebehoren Plantmateriaal Den Diepen Boomgaard Rijkenhoekstraat, 80, 1850 Grimbergen 02/ info@diepenboomgaard.be Biologische aardbeiplanten Geefa nv Lindestraat, 22, 3570 Alken 011/ info@renenicolai.be Fruitbomen Ter Spore bvba Schoolstraat 22, 9260 Serskamp 09/ info@terspoe.be Biologische aardbeiplanten Vruchtboomkwekerij Schokland Neushoornweg 16b, NL-8317 PW Kraggenburg 0031/ Plantgoed fruitbomen Kwekerij De Vrolijke Noot Oosterbutenweg 2, NL GH Wapserveen 0031/ info@devrolijkenoot.nl Vruchtbomen en bessenstruiken Flevoplant Dorpstraat 30, 3545 Zelem Biologische aardbeiplanten Hof Rabberg Toft 8, D Rügge 0049/ Biologische aardbeiplanten Hof Schoolbek D Kosel 0049/ Aardbeiplanten Verwerking Pajottenlander Kerkstraat, 14, 1670 Pepingen 02/ info@pajottenlander.be Biologische fruitteelt, verwerking en handel Bezegaard Volderstraat, 51, 8720 Wakken 09/ info@bezegaard.be Biologische fruitbereidingen De Drie Wilgen Bist, 1, 2560 Nijlen 03/ Verwerking van appel, peer, krieken... tot sappen, puree, enz... Comel Route de Marche 2, 4190 Xhoris 04/ contact@vallee-ourthe.com Artisanale biologische confituren, marmelades en geleien. De Gouden Aar Hekkerstraat 48 a, 9230 Wetteren 09/ Biologische bakkerij Freya s Delifruit Meerdorp 20, 2321 Hoogstraten 03/ marc@freya.be Mc Cain - Sunnyland Everdongenlaan 12, 2300 Turnhout 014/ Biologische sappen en fruitbereidingen Konings Beringersteenweg 98, 3520 Zonhoven 011/ Verwerken van bio-appels tot appelsap of concentraat, afvullen Pasfrost Passendalestraat 80, 8980 Passendale 051/ jos.decock@pasfrost.be Verwerking van diepvriesgroenten Eurofreez Molendreef 22, 8972 Proven info@eurofreez.com Materne-Confilux s.a. Allée de Cerisiers 1, 5150 Floreffe 081/ Confituur en fruitbereidingen Ardo E. Haspeslagh Wezestraat 61, 8850 Ardooie 051/ jan.hanssens@ardo.be Diepvriesgroenten Crop s N.V. Oostrozebeeksestraat 160, 8710 Ooigem 056/ fruit@crops.be Biologische fruitbereidingen Scana Noliko Industrieterrein Kanaal-Noord 2002, 3960 Bree 089/ YRO@Scana-Noliko.be Rademaker gebr. B.V. Oostzijde 30, NL-1426AE De Hoef 0031/ Fruitbereidingen voor zuivelbereiding. Tuinsappen Lombarts Calville Slijpstraat 1, 8902 Voormezele 057/ lombartscalville@tuinsappen.be Bio-Unique Ooststraat 19, 8840 Staden 051/ bio-unique@skynet.be Afname van AGF voor industriële doeleinden Spontin sa/nv rue des Rivières 30, B-5530 Spontin 0031/ mj@spontinsources.com Colac Energieweg 3, 2390 Malle 03/ Biologische fruitbereidingen Fructus bvba Droogveldstraat 39, 3404 Landen 011/ Loonperserij Mondi Foods nv Gammel 91, 2310 Rijkevorsel 03/ info@mondifoods.be Biologische fruitbereidingen Taura Natural Ingedrients Lammerdries 30, 2250 Olen 014/ Functionele fruit ingrediënten pag 20/22