Reader over RSI en Beeldschermwerk

Transcriptie

1 Reader over RSI en Beeldschermwerk Frits Niemans Fysiotherapeut Studenten Sport Centrum

2 Voorwoord Een integrale aanpak De Technische Universiteit Eindhoven kiest bij het voorkomen en terugdringen van RSIklachten voor een integrale aanpak. U kunt hierbij denken aan preventieve maatregelen, gerichte voorlichting aan studenten en medewerkers en investeringen in de werkomgeving. Naast deze activiteiten is het echter van groot belang dat studenten en medewerkers ook zelf hun verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van deze (mogelijke) RSI-klachten. Het volgen van deze instructie is daarvan een prima voorbeeld. College van Bestuur, 30 augustus 2001

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inhoudsopgave... 3 Inleiding Wat is RSI? Oorzaken Risicogroepen Risicofactoren Persoonsgebonden risicofactoren Werkgebonden risicofactoren Beeldschermwerk De muisarm Risico s bij beeldschermwerk RSI klachten bij beeldschermwerk Het verloop van RSI Fase 1, de beginfase Fase 2, de gevorderde fase Fase 3, de ernstige fase Werkplek en werkhouding Standaardinstelling beeldschermwerkplek Houding Bureaustoel Bureau Beeldscherm Documenthouder Voetensteun Werkplek en werkwijze De PC Het toetsenbord en de muis De Notebook Preventie en zelfhulp Preventie en RSI Zelfhulp en RSI Voorkomen is beter dan genezen Literatuurbronnen Evaluatieformulier... 14

4 Inleiding Deze reader over RSI & Beeldschermwerk vormt een onderdeel van de integrale aanpak om RSI-klachten bij studenten en medewerkers van de TU/e te voorkomen en terug te brengen. Bedrijfsarts, Arbo Milieu Service Organisatie en Studentensportcentrum (SSC) hebben de handen ineengeslagen om de strijd aan te gaan met RSI-klachten. Centraal hierbij staat voorlichting en bewustwording van de risico s die kunnen leiden tot deze gezondheidsklachten. Daarnaast is het mogelijk om deel te nemen aan zogeheten oefengerichte trainingen die georganiseerd worden door het SSC, als u onverhoopt toch dit soort klachten hebt opgelopen. Het werken met computers is steeds meer geïntegreerd in het onderwijs van de TU/e. Ook de werkzaamheden van veel medewerkers vinden voor een belangrijk deel plaats achter een beeldscherm. Gezond gebruik van deze media (PC of notebook) is echter niet vanzelfsprekend. Langdurig en intensief gebruik kan uw gezondheid schade toebrengen en leiden tot klachten aan nek, schouders en armen. RSI heet deze sluipende en soms moeilijk herkenbare aandoening. Als je er last van krijgt blijken de klachten vaak zeer hardnekkig te zijn en moeilijk geheel te genezen. Deze reader wil u informeren en bewust maken van de risico s bij langdurig en intensief gebruik van PC of notebook. Bovendien biedt de instructie u een aantal praktische adviezen ter preventie en zelfhulp, vooral met betrekking tot werkwijze en werkhouding. Ten slotte willen wij u vragen, na afloop van de instructie, het evaluatieformulier in te vullen zodat wij bij het evalueren van de instructie daarmee rekening kunnen houden.

5 1 Wat is RSI? Repetitive Strain Injury kortweg RSI is een verzamelnaam voor een groep klachten over pijn aan nek, schouders, armen, ellebogen, polsen, handen en vingers. Een medische diagnose kan slechts in 10% van deze gevallen correct gesteld worden. De klachten beginnen meestal met vage pijnklachten in schouders en armen en zijn niet duidelijk te herkennen en hebben een sluipend karakter. In een vergevorderd stadium kunnen ze leiden tot beperkingen op het werk en thuis. Arbeidsverzuim en in het uiterste geval arbeidsongeschiktheid kunnen het gevolg zijn. Alle reden dus om deze klachten en het voorkomen of terugdringen daarvan serieus te nemen. 1.1 Oorzaken Hypothese ontstaan RSI-klachten - De Assepoestertheorie : Aanhoudende (te hoge) spanning op steeds dezelfde structuren (spieren en pezen) beschadigen deze weefsels. Door te weinig pauzes te nemen waarmee de belasting en de spanning met zekere regelmaat wordt onderbroken, neemt de doorbloeding in die weefsels af. Vooral langdurige statische spanning en druk veroorzaken een belemmering van de bloedcirculatie. Door de stagnatie van de bloedcirculatie is er onvoldoende mogelijkheid tot herstel en ontstaat er een opeenhoping van afvalstoffen. Dit leidt tot allerlei fysieke problemen die zich op zeker moment uiten in pijn. Vooral de zogenoemde Assepoestervezels* in de spieren blijken hierbij te zijn betrokken. Behalve het optreden van pijn neemt ook de spierspanning in de overbelaste weefsels steeds verder toe. Door deze negatieve spiraalwerking wordt de doorbloeding steeds ernstiger verstoord en kunnen zelfs zenuwen op verschillende plaatsen in de knel geraken. Ontstekingen aan spieren, pezen en zenuwen kunnen het gevolg zijn en de pijn kan zich uiteindelijk uitbreiden naar andere delen van het lichaam. De oorzaak van deze problemen en de pijnklachten wordt veelal gezocht in de verrichtingen in de werksituatie, maar kan ook gelegen zijn in handelingen die thuis of in de vrije tijd worden verricht. Met werksituatie worden ook de bezigheden thuis en in vrije tijd bedoeld. Belangrijke oorzaken van RSI kunnen zijn: - Het langdurig uitvoeren van repeterende handelingen. Naarmate de tijdsduur van de handeling afneemt en de repeterende snelheid toeneemt, neemt de kans op klachten eveneens toe. Ook het uitvoeren van deze handelingen met (overmatige) kracht doet de kans op pijnklachten toenemen. Een voorbeeld hiervan is het handmatige inpakwerk aan de lopende band. - Het vaak werken in ongemakkelijke houdingen of dezelfde houding. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het beeldschermwerk (werken met een computer). Vaak is het een combinatie van de twee bovengenoemde oorzaken: namelijk het uitvoeren van repeterende handelingen in een ongemakkelijke houding. Stress en/of hoge werkdruk is een sterk bevorderende factor, maar gelukkig krijgt niet iedereen RSI-klachten Risicogroepen Ongeveer 1 miljoen Nederlanders heeft aan RSI gerelateerde klachten. Hierbij treden de klachten zo nu en dan na afloop van drukke werkzaamheden op. Een gering aantal mensen vertoont ernstige klachten met beperkingen aan het bewegingsapparaat, waardoor het werk tijdelijk of geheel gestopt moet worden. Risicogroepen met een verhoogde kans op RSI zijn onder andere secretaresses, typistes, schoonmaakpersoneel, bouwpersoneel, caissières, musici, kappers en beeldschermwerkers. *Assepoestervezels zijn spiervezels die als eerste actief zijn en als laatste ontspannen. Ze spelen een belangrijke rol bij de houdingsregulatie. Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 5 van 14

6 2 Risicofactoren Behalve persoonsgebonden risicofactoren zoals uw belastbaarheid en gedrag zijn er nog een aantal bijkomende risicofactoren in de werksituatie die de kans op RSI aanmerkelijk kunnen doen toenemen. 2.1 Persoonsgebonden risicofactoren Onder persoonsgebonden risicofactoren kunnen worden begrepen: Uw belastbaarheid Uw gedrag Bent u in goede conditie of had u al klachten van nek of schouders? Bent u getraind voor het werk of gaat u ineens veel meer doen? Is de bouw van uw lichaam belastend bij het werk? Hoe gaat u om met werkdruk? Bent u ambitieus en kunt u zichzelf moeilijk een halt toeroepen? Bent u iemand, die alles perfect in orde wil hebben? 2.2 Werkgebonden risicofactoren De werkgebonden risicofactoren de 5 W s zijn: Werktaken Werk-/rusttijden Werkdruk Werkplek Werkwijze Is er voldoende afwisseling in taken en kunt u deze afwisselen? Wordt er slechts weinig appèl gedaan op uw capaciteiten? Hebt u te veel of juist te weinig taken? Wordt u ondersteund bij problemen of moet u het altijd zelf oplossen? Werkt u parttime of fulltime? Fulltimers hebben een grotere kans op klachten. De kans op klachten is namelijk evenredig met het aantal uren werk. Gunt u zichzelf regelmatig pauzes om te ontspannen en te bewegen? Overmatig of overmatig beleefde werkdruk kan tot stress leiden, bijvoorbeeld het projectmatig werken met deadlines. Door stress verkrampen spieren van nek en schouders. Een goed ingestelde werkplek is een voorwaarde voor een goede houding. Een slechte werkplek kan een bron van klachten zijn. Omgevingsfactoren zoals geluidsoverlast of tocht kunnen bezwaarlijk zijn. Verandert u regelmatig van houding? Hebt u een ontspannen werkhouding? Gebruikt u (overmatig) veel kracht of knijpt u onbewust te hard in het gereedschap (pen, muis, etc.) waarmee u werkt? Werkt u regelmatig met extreme gewrichtsstanden, zoals een foutieve houding van uw pols bij het muizen? Aandacht voor deze risicofactoren kan de kans op RSI klachten verkleinen. Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 6 van 14

7 3 Beeldschermwerk 3.1 De muisarm RSI ontstaan door beeldschermwerk wordt vaak aangeduid met de term muisarm, d.w.z. een soort tenniselleboog veroorzaakt door het verkeerde gebruik van de muis bij het werk aan de computer. Echter ook mensen die alleen gebruik maken van een keyboard ondervinden deze RSIklachten in dezelfde mate en ernst als de muisgebruiker. Toch zien veel beeldschermwerkers het gebruik van de muis als de belangrijkste oorzaak van hun klachten. 3.2 Risico s bij beeldschermwerk Eerst waren het vooral volwassenen die RSI opliepen, er is echter een duidelijke verschuiving waar te nemen naar jongere leeftijdsgroepen tot en met middelbare scholieren toe. De kans op RSI is evenredig met het aantal uren beeldschermwerk. Het werken onder tijdsdruk en piekbelasting is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van deze klachten. Uit onderzoek naar de relatie tussen RSI en beeldschermwerk (1997) blijkt dat van de onderzochte groep beeldschermwerkers (n=2261) bij: uren werken achter de computer ca. 48% klachten had uren werken achter de computer ca. 59% klachten had. - > 6 uren werken achter de computer ca. 62% klachten had. Van deze groep gaf aan: - 56% alleen tijdens het werk last te hebben van deze klachten. - 44% ook na werktijd (avond, weekend) last te hebben van deze klachten. - 8% dat de ernst van klachten aanleiding is geweest voor arbeidsverzuim. 3.3 RSI klachten bij beeldschermwerk In slechts 10% van de klachten wordt de medische diagnose RSI gesteld. De klachten presenteren zich veelal in het nek- en schoudergebied.. Bron: J. Massaar, De muisarm ontzenuwd Plaats van de klachten in enquêtegroep (n =2261) Nek 20% Schouders 19% Ellebogen 6% Pols/hand 11% Bron: J. Massaar, De muisarm ontzenuwd Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 7 van 14

8 4 Het verloop van RSI Het verloop van RSI is vaak sluipend. De aandoening begint met lichte klachten die jaren lang zo nu en dan de kop op kunnen steken bij drukke werkzaamheden. De klachten kunnen langzaam aan verergeren, maar ze kunnen ook ineens zodanig toenemen dat met werken gestopt moet worden. Voor een praktische benadering van de ernst van de klachten is gekozen voor een indeling in 3 fasen. 4.1 Fase 1, de beginfase. De beginfase wordt gekenmerkt door klachten die af en toe optreden tijdens het werk of na langdurige werkzaamheden. De klachten verdwijnen wanneer u stopt met werken en in uw vrije tijd of s nachts heeft u geen last. Doorwerken is meestal wel mogelijk. De klachten zijn plaatselijk, ze voelen aan als kramp/vermoeidheid en soms als een doof of tintelend gevoel. Symptomen c.q. waarschuwingstekens kunnen zijn: - Pijn in de arm die verdraagbaar is - Zwaar gevoel in de armen - Zwakte in de handen - Stijfheid bij het openen en sluiten van de handen - Tintelingen in de onderarm - Gebrek aan controle over de handen etc. Het grootste deel van de beeldschermwerkers met RSI klachten bevindt zich in deze beginfase. Met een vroegtijdige aanpak kunnen de klachten geheel verdwijnen. Zonder maatregelen kunnen de klachten langzaam verergeren, maar ook tijdens een drukke periode kan de situatie plotseling sterk verergeren. 4.2 Fase 2, de gevorderde fase. In deze gevorderde fase is het beeld gewijzigd. De pijnklachten kunnen uitstralen naar andere delen van het lichaam en nemen toe tijdens het werk. Ze verdwijnen niet meer geheel in rust en ook s nachts kunt u klachten houden. Doorwerken is nog maar beperkt mogelijk en ook bij dagelijkse bezigheden zoals tanden poetsen, haren kammen, flessen openen of fietsen kunt u klachten krijgen. De pijn kan zeuren, steken, er kunnen tintelingen optreden en er is verlies van kracht en controle. Uiteindelijk kunnen deze klachten verergeren, er is dan sprake van continue pijn. Hulp van een arts/therapeut is dan noodzakelijk. Met een goede begeleiding kunnen de klachten worden teruggebracht naar de beginfase. Volledige genezing kan een aanzienlijke tijd duren (maanden, soms zelfs jaren). 4.3 Fase 3, de ernstige fase. Dit is een chronische fase met ernstige klachten en serieuze beperkingen in werk en dagelijks leven. Werken achter een beeldscherm is dan niet meer goed mogelijk, maar ook lichte activiteiten zoals een glas water optillen kunnen onmogelijk worden. De pijn kan uitstralen naar andere ledematen, is constant zeurend en soms stekend. Er zijn duidelijke tintelingen met een verlammend gevoel. Er is mogelijk zenuwschade en een verstoring van functie opgetreden. Een klein aantal mensen komt uiteindelijk in deze fase en meestal moet het werk gestopt worden. Reïntegratie is (soms) nog gedeeltelijk mogelijk met aangepast werk en hulpmiddelen. Behandeling door een revalidatiearts is aangewezen. Leren omgaan met de (pijn)klachten staat hierbij centraal. Door een goede aanpak kunnen de klachten verminderen, maar dit kan een aanzienlijke tijd duren, Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 8 van 14

9 5 Werkplek en werkhouding 5.1 Standaardinstelling beeldschermwerkplek Houding 1 Het lichaam is goed ondersteund en ontspannen. Hoek tussen bovenarm en onderarm 90 graden. Trek het toetsenbord en de muis naar u toe zodat uw ellebogen op armleuning rusten. Ga zitten met een rechte rug, het hoofd rechtop, schouders en nek zijn ontspannen Bureaustoel Rugleuning op hoogte zodat er goede rugsteun in het holle deel van de rug is. Zet de armsteunen op ellebooghoogte (met ontspannen schouders). Stel de stoelhoogte zo in dat de voeten plat op de grond rusten, met een hoek tussen bovenen onderbeen >= 90 graden, zodanig dat de achterkant van de bovenbenen niet afknellen. Zittingdiepte: (niet meer dan) een vuistbreedte ruimte tussen knieholte en zittingrand Bureau 6 7 Werkvlakdiepte minimaal 80 cm met eronder voldoende (strek)ruimte voor de benen. De breedte van het werkvlak voor de PC is minimaal 120 cm. Stel de tafelhoogte zo in dat armsteunen en toetsenbord zich op dezelfde hoogte bevinden Beeldscherm 8 De afstand oog beeldscherm is afhankelijk van scherm- en lettergrootte. (50-70 cm) Laat bij klachten uw ogen testen bij, want mogelijk hebt u een bril of andere lenzen nodig? Zet de hoogte van de monitor met de bovenkant van het scherm op of iets onder ooghoogte Documenthouder 9 Plaats de documenthouder tussen het beeldscherm en het toetsenbord. De onderzijde van het beeldscherm net boven de documenthouder Voetensteun 10 Een voetensteun kan worden gebruikt als door de werkbladhoogte of om andere redenen de voeten ondersteund moeten worden. Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 9 van 14

10 6 Werkplek en werkwijze Enkele praktische wenken voor het werken aan PC of Notebook. 6.1 De PC Gun uzelf elk uur tijd voor een pauze! Het is een goede gewoonte om het zitten eens per uur te onderbreken door even te staan of een stukje te lopen (minimaal 5 minuten). Elke twee uur dient u het beeldscherm minimaal 10 minuten te verlaten. Ook het houden van kleine onderbrekingen, zogenaamde micropauzes zijn aanbevolen. Installeer op uw PC een speciaal programma, bijvoorbeeld Workpace, dat attendeert op het nemen van pauzes! Dragers van een leesbril dienen zich te realiseren dat een normale leesbril minder geschikt is voor het werken met beeldschermen. Dit komt doordat een leesbril wordt aangemeten voor een kijkafstand van cm, terwijl juist het beeldscherm op een kijkafstand van cm dient te staan. Brildragers met multifocale lenzen zitten dan vaak met het hoofd achterover en dit geeft grote kans op nekklachten. Er zijn speciale brillen voor het werken met beeldschermen. 6.2 Het toetsenbord en de muis - Als de hoogte van het toetsenbord en/of muis hoger is dan 4 cm moet de pols zich te sterk achteroverbuigen. Werk ook met een plat toetsenbord (pootjes inklappen). - Typ met een rechte stand van de polsen en druk niet te krachtig op de toetsen. - Maak zoveel mogelijk gebruik van functietoetsen. - Zorg dat de muis zo dicht mogelijk bij uw lichaam in de buurt ligt - Zorg dat het snoer van de muis lang genoeg is of maak gebruik van snoerloze muis - Gebruik de gehele onderarm voor het bewegen van de muis en niet alleen de pols. - Maak het balletje en de rolletjes regelmatig schoon of gebruik een optische muis. - Bedien de muis met rechte en ontspannen vingers. - Stel een comfortabele snelheid in voor de cursor en de dubbelklik. - Leg uw hand tijdens een rustpauze plat op het bureau. 6.3 De Notebook Het werken met een notebook brengt meer nadelen met zich mee dan het werken met een desktoppc. Het beeldscherm van een notebook is geen los onderdeel met een persoonlijke instelling in hoogte en afstand. Meestal staat het beeldscherm te laag. De (omlaag gerichte) hoofdhouding veroorzaakt daardoor een hoge belasting van spieren van nek en schouders (hoofdpijn en rugklachten!). De muis is veelal een klein bolletje midden op het toetsenbord of een zogenoemde touchpad. Dit vereist een goede coördinatie en precisie van de vingers, waardoor de spieren extra aangespannen worden en gemakkelijk een krampachtige houding ontstaat. De beeldkwaliteit is vaak minder dan bij een normaal beeldscherm. Hinderlijke reflecties ontstaan sneller en bij een bepaalde hoek is de informatie niet goed leesbaar. Het is niet goed om langdurig en intensief op een notebook te werken, daarom wordt geadviseerd om hooguit 2 uur per dag met een notebook te werken. Dit kan worden opgevangen door het gebruik van een los toetsenbord en muis en losse monitor. Ook zijn er speciale (notebook)standaards ontwikkeld om de notebook in een gunstige positie te plaatsen, zodat het scherm op een goede ooghoogte en afstand is in te stellen. Neem zoveel mogelijk rust en pauze en ontspan de armen en handen regelmatig (micropauzes). Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 10 van 14

11 7 Preventie en zelfhulp 7.1 Preventie en RSI De computer is een onmisbaar hulpmiddel geworden bij het studeren aan de Technische Universiteit Eindhoven. Het werken met computers is geïntegreerd in het onderwijssysteem van de TU/e. De universiteit maakt voor de studenten de voordelige aanschaf van een notebook mogelijk. Studenten zijn voor een belangrijk deel van de informatie, het maken van werkstukken en presentaties afhankelijk van de PC of notebook. Elk student krijgt een eigen adres en kan internetten (en spelletjes spelen) en nog veel meer nuttig dingen doen. Veel studenten brengen een flink deel van hun studie en vrije tijd door achter de computer. Soms langer dan goed is voor de gezondheid en dat is vaak eerder dan je zelf beseft! Bij het werken aan een notebook is dat al na 2 uur per dag! Klachten van rug, nek, schouders en armen kunnen dan gemakkelijk optreden bij overmatig/intensief computergebruik. Ongeveer 10-15% van de notebook studenten meldt geregeld pijn in hand, pols of schouders te hebben en 25% van de (ondervraagde) studenten heeft regelmatig last van vermoeide of pijnlijke ogen. bron:enquete notebooks en studenten (Dec. 1999) 7.2 Zelfhulp en RSI Mocht je onverhoopt toch last krijgen van RSI, dan is het aanbevolen de arts te bezoeken. Ook kun je zelf maatregelen nemen om de klachten te verminderen. De volgende informatie kan hiervoor nuttig zijn: - Zelfhulp en RSI Informatie wat te doen bij deze klachten - Controlelijst voor beeldschermwerk Deze controlelijst maakt de knelpunten op het werk zichtbaar. Zelfhulp start bij het aanpakken van knelpunten (ook de persoonsgebonden knelpunten!) - RSI oefengerichte trainingen Deze oefeningen kunnen je helpen om de klachten te verminderen - Arbeidsreïntegratie Weer aan het werk met enkele goede tips ter ondersteuning Mocht je geïnteresseerd zijn: markeer je naam op de deelnemerslijst en we sturen de informatie toe! Voor praktische ondersteuning kun je terecht op het studentensportcentrum Het studentensportcentrum organiseert speciale trainingen voor RSI klachten Voor meer informatie: G.L.M.Niemans@tue.nl (tel: 3232) Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 11 van 14

12 7.3 Voorkomen is beter dan genezen Een aantal goede adviezen: - Zorg voor voldoende afwisseling tussen studie(computer)tijd en ontspanning. Juist in de tijden dat je druk bezig bent! (bijv. afstuderen) Het onafgebroken computeren gedurende lange tijd geeft concentratieverlies, vermoeidheid, fouten en daardoor een grotere kans op klachten. Wissel eens af met andere taken. - Gun jezelf voldoende pauze. Installeer software voor werkonderbreking ( Workpace en Beeldschermtachograaf zijn bekende programma s). In de regel geldt dat hoe meer een dergelijk programma je irriteert, hoe harder je het nodig hebt. - Probeer werkpieken te voorkomen. Laat het niet op een eindspurt aankomen. Start op tijd in het bijzonder bij projecten verslagen met deadline. Menigeen reageert op tijdnood met verhoging van het werktempo en het niet nemen van pauzes. Hierdoor ontstaan ook vaak fouten, stress en verkramping van de spieren. Het is een ideaal klimaat voor RSI klachten. - Bezuinig niet op je werkplek! Een goede werkplek is een voorwaarde voor een goede werkhouding. Eisen hieraan staan beschreven in Hoofdstuk 5: Werkplek en werkhouding. De werkplek staat soms in schril contrast met de prestaties (prijs) van de computer. Een notebook is handig voor kort gebruik op een andere werkplek. Bij langer werken (bijv. thuis) met de notebook is een standaard, losse muis en toetsenbord aan te bevelen. - Zorg voor een ontspannen werkwijze! Dit is niet vanzelfsprekend. Soms hebben mensen zich een ondoelmatige werkwijze eigen gemaakt en raken daardoor verstrikt in werk of studie. Losmaken is dan de boodschap! Vooral perfectionistisch ingestelde personen hebben de neiging om te veel werk te doen. Tijdnood, stress en ergernis geven spanning bij het bedienen van muis en toetsenbord. Een ieder reageert hier vaak op persoonlijke wijze op! Het geconcentreerd werken achter de computer fixeert bovendien de houding. In een dergelijke verstarde houding vermindert de circulatie van het bloed. Een gespannen houding leidt snel tot vermoeidheid en klachten. Varieer daarom uw houding regelmatig, daarbij geldt een ideale houding bestaat niet! Door oefeningen te doen kun je de verkrampte werkhouding doorbreken, waardoor de spieren zich kunnen ontspannen. LET OP!! Het werken met de computer gedurende lange perioden kan ernstige klachten veroorzaken aan nek, schouders, polsen en handen. TAKE A BREAK (op tijd) Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 12 van 14

13 8 Literatuurbronnen Voor het tot stand komen van deze instructie is gebruik gemaakt van informatie uit de volgende bronnen: Het handboek RSI Het RSI syndroom Standaardwerk RSI Eijsden-Besseling, M.D.F. van Artikel: Patiënt Care november 1999 vol 26-nr. De muisarm ontzenuwd Arbobalans 2000 Notebook en studenten Massaar J., verslag onderzoek RSI en beeldschermwerk door SZW / Arbeidsinspektie 1997 Jaarlijks overzicht van de arbeidsomstandigheden in Ned uitgebracht door SZW Ervaringen van drie generaties notebook studenten aan de TUE. Gegevens n.a.v. een enquête i.o.v. het CvB van de TU/e in dec over het gebruik van notebooks door studenten. Er is tevens informatie over RSI beschikbaar op de webpagina s van de TUE Via: met een link naar RSI Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 13 van 14

14 9 Evaluatieformulier o Medewerker ( categorie aankruisen ) o Student Om beter aan te kunnen sluiten bij uw wensen zijn we geïnteresseerd in uw kritische mening over deze instructie. Wilt u bij het beantwoorden van vraag 1 t/m 7 een keuze maken uit de waardeoordelen: S Slecht (of geheel niet) V Voldoende O Onvoldoende G Goed (of geheel wel). Als u geen mening heeft laat u de vraag dan a.u.b. open Enige vragen m.b.t. de gevolgde workshop: 1. In welke mate was u geïnformeerd over RSI? 2. Wat vond u van de aanbiedingswijze? 3. Hebt u duidelijke informatie gekregen over de onderwerpen? 4. Wat vond u van. de instructie m.b.t. houding en werkwijze? 5. Hebt u kennis gekregen van de risico s van beeldschermwerk? 6. Hebt u adviezen gekregen hoe deze risico s te verminderen? 7. In welke mate vindt u deze informatie/instructie zinvol/nuttig bij het gebruik van de PC of notebook? S O V G Overige vragen: Omcirkelt u a.u.b. bij keuzevragen het antwoord wat het meest van toepassing is. Hoeveel uur per dag werkt u gemiddeld achter een beeldscherm (pc/notebook)? Maakt u actief gebruik van een pauzeprogramma (zoals Workpace)? Ja Nee Heeft u recentelijk last (gehad) van RSI of RSI gerelateerde klachten? Ja Nee Zou u deze workshop aanbevelen bij uw collega/medestudent?a/ nee Ja Nee Als u suggesties heeft voor verbetering, wilt u deze dan a.u.b. op de achterzijde van dit blaadje noteren? Hartelijk dank voor uw medewerking. Reader over RSI en Beeldschermwerk pagina 14 van 14