De malsheid van rundvlees
|
|
- Lander Smits
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De malsheid van rundvlees Vlees moet goed mals zijn anders smaakt het niet lekker. De malsheid van het vlees is echter van veel factoren afhankelijk. Niet alleen de leeftijd en het ras van het rund bepalen de malsheid, maar ook de verwerking van het vlees bij de slacht. De Nederlander verorbert jaarlijks gemiddeld twintig kilo vlees. De vleesproductie in de gehele Benelux bedraagt zo n vijf miljoen ton. Naast gehakt en panklare producten, waarin vlees als zodanig niet meer duidelijk herkenbaar is, en orgaanweefsels, behoort hiertoe zo n zes kilogram varkensvlees en drie kilogram rundvlees. Het meeste vlees bij de slager of in de supermarkt is spierweefsel. Het zijn niet alleen de bestanddelen, bindweefsel en spierweefsel, die de kwaliteit van vlees bepalen. Van stal tot keuken zijn vele handelingen beslissend voor de uiteindelijke kwaliteit. Spanning in de spier In de Benelux wacht jaarlijks zo n zeven miljoen varkens en naar schatting twee miljoen runderen een reis naar het slachthuis. Het vee is al door de boer geselecteerd op kwaliteit en hoeveelheid vlees dat het levert. Daarnaast zorgt de veehouder door goede voeding en verzorging van het vee voor een topproduct. Het rund dat tenslotte in de stal wacht op de veewagen, bevat een forse spiermassa. Een spier bestaat uit lange vezels die zich kunnen samentrekken. Die spiervezels zijn gebundeld in een omhulling van bindweefsel. Iedere spiervezel is gevat in een bindweefselhoes. Voor de malsheid van het vlees zijn uiteindelijk zowel het spierweefsel als het bindweefsel verantwoordelijk. Bindweefsel vormt een belangrijk onderdeel van de levende spier. Het ondersteunt de spiervezels en draagt de trekkrachten over op het skelet. Bindweefsel bestaat voornamelijk uit het eiwit collageen. Terwijl een rund groeit, neemt verhoudingsgewijs het bindweefselgehalte van de spieren af. Men zou verwachten dat dat leidt tot malser vlees. Hoe taai vlees is, hangt echter niet alleen af van het bindweefselgehalte, maar ook van de hoeveelheid dwarsverbindingen tussen de collageenvezels. Omdat er als het dier groeit meer dwarsverbindingen tussen
2 collageenvezels ontstaan, wordt het vlees toch taaier. Dwarsverbindingen zijn zeer effectief. Begin deze eeuw heerste de overtuiging dat bindweefsel de taaiheid of malsheid van het vlees bepaalt. Voedingsonderzoekers hebben later aangetoond dat bindweefsel nauwelijks bijdraagt aan de taaiheidsvermindering die in de loop van de vleesrijping optreedt. De belangrijkste veranderingen in het bindweefsel treden veel later op, bij het bakken, koken of braden. Een populaire veronderstelling is dat de sekse van het slachtdier de malsheid bepaalt. Bij runderen zou stierenvlees meer bindweefsel bevatten dan koeienvlees en daarom taaier zijn. De leeftijd van het slachtdier en het spiertype spelen echter een veel grotere rol. Het vlees van stieren is wel malser dan het vlees van ossen. Castratie veroorzaakt mogelijk taaier vlees doordat het mannelijke hormoon testosteron de aanmaak van het bindweefseleiwit collageen beïnvloedt. Ossen hebben meer bindweefsel dan stieren. De vleeskwaliteit kan per runderras aanzienlijk verschillen. Zo is het vlees van Europese runderen doorgaans veel malser dan het vlees van Indische runderen. Onderzoekers wijten dit aan een enzymremmer die in het vlees van Indische runderrassen in hoge concentratie voorkomt en die de afbraak van de spiereiwitten remt. Ook binnen de Westerse veestapel zijn verschillen die niet altijd voor de hand liggen. Enkele bekende dikbilrunderen, zoals de runderrassen Charolais en Piedmontese, hebben zeer mals vlees. Bij de dikbilvariëteit van het Belgische Witblauwe ras is het vlees echter taaier dan bij de normaal bespierde variëteit. Volgens Belgische onderzoekers is er bij de dikbillen van dat laatste ras sprake van een afwijkende activiteit van eiwitafbrekende enzymen en remmers daarvan. Dit soort biochemische oorzaken van taaiheid is niet beperkt tot runderen. Ook bij bepaalde schapenrassen bestaan hormonen die de eiwitafbraak remmen en zorgen voor extra taai vlees. Geneesmiddelen kunnen de stofwisseling in een spier beïnvloeden en daarmee de vleeskwaliteit. Met name de zogenaamde bèta-adrenerge agonisten die soms illegaal worden gebruikt, zorgen weliswaar voor meer spieraanzet, maar remmen ook de vleesrijping en veroorzaken daardoor taaier vlees. Zelfs een injectie van een rund vlak voor het slachten kan helpen om mals vlees te krijgen. Het betreft dan een injectie met plantaardige enzymen een half uur van te voren. Deze zogenaamde papaïne-achtige enzymen zijn aanvankelijk niet-actief. Na het slachten komen er echter verbindingen in het bloed vrij die deze enzymen aanzetten tot het afbreken van eiwitten. Een lastig probleem is dat het zeer moeilijk is om de papaïnen goed over de runderspieren te verdelen. Daarom wordt deze techniek uitsluitend voor wetenschappelijk onderzoek gebruikt en niet voor de commerciële vleesproductie.
3 Bindweefsel omhult niet alleen de spier, maar ook de bundels spiervezels en de afzonderlijke spiervezels. Binnen de spiervezel bevinden zich de fibrillen. Deze bestaangrotendeels uit twee regelmatig gerangschikte eiwitten, namelijk myosine en actine. Frans Smulders Onder het mes Bij het slachten van het rund treden er grote veranderingen in de spieren op. Na de bedwelming, waarbij een pin in het hoofd van het rund wordt geschoten, wordt het dier ondersteboven opgehangen en de halsslagader doorgesneden. Gewoonlijk laat men het karkas daarna tot 36 uur hangen, om het vlees voldoende te laten doorkoelen. Bij het daaropvolgende rijpingsproces, het besterven, moeten de spieren veranderen in mals vlees. De biochemie van de spier speelt daarbij een belangrijke rol. Een spiervezel bestaat uit kleinere vezeleenheden of fibrillen. De ruimte tussen de fibrillen is gevuld met de celvloeistof van de spiervezel. Dit plasma bevat allerlei celorganellen waaronder de mitochondriën die cellen van energie voorzien. De kleinste werkeenheid van de spier is de zogenoemde sarcomeer. Deze bestaat uit dikke eiwitdraden (myosine) en dunne eiwitdraden (actine), die netjes zijn gerangschikt. Onder de microscoop is daarom in een fibril een dwarse, doorlopende lijn zichtbaar, de zogenaamde Z-lijn, waaraan de actinedraden zijn verbonden. In feite is iedere myosine-draad aan beide uiteinden min of meer los verbonden met actinedraden. Als een spier zich spant, schuiven myosinedraden aan beide zijden tussen de actinedraden in en wordt de spier korter. Rigor mortis Een spier spannen kost energie. Als een zenuwcel het signaal geeft dat het tijd wordt om te spannen, komt er calcium in de celvloeistof vrij. De hogere calciumconcentratie zet de mitochondriën aan tot de vorming van adenosine-trifosfaat (ATP). ATP is de biochemische energiedrager bij uitstek. De benodigde energie verkrijgen de enzymen uit de verbranding van
4 spierglycogeen, een suiker, met zuurstof tot koolstofdioxide en water. Enkele enzymen die werken bij hoge ATP-gehalten pompen het overtollige calcium weg, waarna de verbranding van de spiersuiker glycogeen (de glycolyse) tot stilstand komt en de spier zich ontspant. Nadat het ondersteboven hangende rund is leeggebloed, komt er veel calcium vrij in de spiervezels. De concentratie wordt zo hoog, dat de enzymen die zorgen voor de verbranding van glycogeen actief worden. Bij bloedgebrek is er echter ook zuurstofgebrek. Daarom kan glycogeen niet worden verbrand tot koolstofdioxide of water, maar ontstaat er melkzuur tijdens de zogenaamde anäerobe, ofwel zuurstofloze afbraak. De ATP-vorming valt terug tot tien procent en de spier verzuurt. Deze lage ATP-concentratie in de spier veroorzaakt belangrijke veranderingen. De myosinedraden hechten zich dan definitief vast aan de overlappende actine-draden. De spier verhardt en rigor mortis ofwel lijkstijfheid treedt in. De eiwitdraden komen dan veel dichter op elkaar te zitten. Mogelijk komt dat door het vrijkomen van calcium in de celvloeistof. Dat is weer het gevolg van de uitschakeling van de ATP-afhankelijke en zuurgraad-gevoelige calcium-pomp. De spier bereikt op dat moment zijn maximale stevigheid. Daarna kan de malsheid van het vlees weer geleidelijk toenemen, tot het bij de consument belandt. Dit veranderingsproces beschouwt men vanouds als een essentiële fase bij de productie van mals vlees. Als de lijkstijfheid intreedt, neemt de taaiheid van het vlees snel toe. Daarna, tijdens de vleesrijping, wordt het weer malser door eiwitafbraak. N&T Ook de wijze waarop een runderkarkas in het slachthuis aan de haak hangt, kan de vleeskwaliteit beïnvloeden. Als een karkas niet aan de achillespees maar aan het heupbeen is opgehangen, zijn diverse spieren uitgerekt op het moment dat lijkstijfheid begint op te treden. Deze spieren kunnen zich dan moeilijker samentrekken en het vlees zal minder taai worden. Dit kan uiteraard niet voor alle spieren tegelijk opgaan. Soms nemen de collageenvezels in een spier een andere positie ten opzichte van spiervezels in en doen zo het gunstige effect van het uitrekken teniet. Om het verkorten van spieren te voorkomen, gebruiken slachthuizen waar rund- of kalfsvlees en schapen- of lamsvlees snel wordt gekoeld, elektrische stimulering van het vlees. Een elektrische ontlading kan bovendien microscopische beschadigingen in spieren veroorzaken; mogelijk lost het collageen dan beter op. Bovendien zou de besterving van het vlees sneller verlopen doordat een eiwitafbrekend enzym (m-calpaïne) eerder actief wordt. Zou het vlees maar lang genoeg hangen, dan ontstaat er zeer mals vlees. In de vleesindustrie is het echter niet gebruikelijk om
5 vlees volledig te laten besterven, vooral omdat bij langdurige opslag de koelkosten toenemen en de bacteriologische gesteldheid in de loop van de tijd verslechtert. Proeflapjes Het besterven vindt plaats bij een lage temperatuur. Ziekte- en bederfverwekkende bacteriën mogen immers geen kans krijgen om zich te vermenigvuldigen. Het bindweefsel in het vlees verandert niet of nauwelijks tijdens de opslag. De malsheid neemt echter wel toe. Dat moet dan wel te danken zijn aan veranderingen in de spiervezels. In het algemeen gaat men ervan uit dat als de sarcomeren, de uit myosine- en actine-eiwitten samengestelde werkeenheden, langer zijn, dat dan het vlees malser is. Als de spieren van een dier tijdens de slacht spannen waarbij de sarcomeren verkorten tot vier tienden van de rustlengte, zorgt dat voor een aanzienlijke taaiheid. Spieren die tijdens het ontstaan van lijkstijfheid niet kunnen spannen omdat het skelet tegenwerkt of omdat ze worden tegengehouden zijn veel malser dan de spieren die zich ongeremd kunnen samentrekken. Bij de beoordeling van monsters van lendevlees van runderen door een smaakpanel, bleek echter dat er geen duidelijk verband was tussen de malsheid en de lengte van actine- en myosinedraden. Daarentegen was volgens het panel het vlees malser als de glycolyse de verbranding van glycogeen in het vlees traag verliep. Doorgaans wordt vlees na het slachten in een koeltunnel door een koude luchtstroom gevoerd. In koelruimten is het doorgaans vrij fris, 2 tot 5 C. De koelintensiteit hangt echter nog van vele andere factoren af, zoals luchtsnelheid en -circulatie en koelhuisontwerp. Een snelle afkoeling van een karkas voordat de lijkstijfheid optreedt, remt de ATP-omzetting. Alle enzymen zijn bij lagere temperaturen minder actief. Maar beneden 6 C blijkt in die fase de snelheid van de stofwisseling juist toe te nemen. Dan wekt de koude juist een forse samentrekking van de spieren op, de zogenoemde koudekrimp, die zorgt voor een toename van de taaiheid van het vlees. Iets wat de consument niet op prijs stelt. De gevoeligheid voor lage temperaturen verschilt per spier. Rood spierweefsel, dat veel mitochondriën bevat, is veel gevoeliger dan wit spierweefsel. Het kan het calcium dat bij lage temperaturen vrijkomt uit de mitochondriën ook veel slechter in andere reservoirs opslaan. In de slachthuizen hanteert men vuistregels om de kans op koudekrimp te bepalen. Zo zal koudekrimp optreden als de spiertemperatuur lager dan 12 C is terwijl de zuurgraad in de spier niet te hoog is (ph groter dan 6,2). Dat houdt in dat met name spieren van diersoorten waarin de glycolyse traag verloopt, zoals rund- en lamsvlees, gevoelig zijn voor koude-krimp. In spieren van varkens en gevogelte verloopt de glycolyse juist snel, zodat daarbij onder industriële omstandigheden doorgaans geen koude-krimp zal optreden. Als in het karkas lijkstijfheid optreedt bij hoge temperaturen, boven 25 C, kunnen spieren zich eveneens gaan spannen. Dit staat bekend als de warmtekrimp of rigor-samentrekking. Een risico op warmtekrimp bestaat bij alle spieren waarin een snelle glycolyse plaatsvindt terwijl de koeling slechts is. Naast vocht (ongeveer driekwart) en vet (3 tot 3,5%) bevat mager spierweefsel veel eiwitten. Myosine en actine, de eiwitten die ervoor zorgen dat een spier zich kan spannen, vormen respectievelijk 43% en 22% van het spiereiwit.
6 Naast enkele andere eiwitten die bijdragen aan de spierwerking, zijn er tenslotte nog eiwitten die deel uitmaken van het celskelet en die zorgen voor het behoud van de vorm en de functie van spiercellen. Enzymen zijn actieve eiwitten. Zij laten chemische reacties in het lichaam beter verlopen. Sommige spelen een belangrijke rol bij het mals worden van vlees omdat ze de eiwitafbraak, de zogenaamde proteolyse, bevorderen. Er zijn twee belangrijke groepen van enzymen die spiervezeleiwitten afbreken en zo bijdragen aan het malser worden van vlees, namelijk de calpaïnen en de cathepsinen. De calpaïnen, waarvan twee typen bestaan, werken het best bij een voor het levende dier normale zuurgraad (ph 7,0 tot 7,2). Ze hebben calciumionen nodig voor hun activiteit. Het eiwit calpastatine remt in aanwezigheid van voldoende calcium in de cel de eiwitafbraak door deze twee calpaïne-typen. De calpaïnen worden actief zodra ze calciumionen aan zich binden. Aan die activiteit gaan ze zelf uiteindelijk ook ten gronde ze zullen zichzelf afbreken. In de tussentijd breken ze ook andere eiwitten in de cel af, behalve de meest voorkomende spiereiwitten, myosine en actine. De rol van de calciumconcentratie in spierweefsel bij de eiwitafbraak door de calpaïnen, verschaft een mogelijkheid om in een recordtijd mals vlees te krijgen, zo bleek de laatste tien jaar uit onderzoek in de VS en in Utrecht. Bij runder- en gevogeltekarkassen spoten onderzoekers een oplossing van calciumchloride (CaCl 2 ) in. Binnen een dag leverde dit al een bijna volledig mals lapje op. Er kleven echter nog enkele praktische problemen aan deze techniek, zoals de kleurstabiliteit van het vlees. De tweede groep van afbraakenzymen zijn de cathepsinen. Dit zijn eiwitsplitsende enzymen die voorkomen in blaasjes in de cel met verterende enzymen, de zogenaamde lysosomen. Mogelijk zorgen cathepsinen voor de afbraak van de spiereiwitten myosine en actine. Omdat die eiwitten bij koelkasttemperatuur van 2 tot 4 C intact blijven, lijkt het erop dat cathepsinen juist verantwoordelijk zijn voor de veranderingen in het vlees bij hogere temperaturen. Tijdens het besterven van vlees verandert de activiteit van de enzymsystemen en de bijbehorende enzymremmers. Hun relatieve invloed onder uiteenlopende omstandigheden (zuurgraad, temperatuur, spiertype) vormt nog steeds een belangrijk discussiepunt bij vlees-onderzoekers. Is vooral een der calpaïnen verantwoordelijk voor de biochemische en de zichtbare veranderingen die optreden in opgeslagen vlees of versterken calpaïnen en cathepsinen elkaars werking? En hoe belangrijk zijn de cathepsinen?
7 Tijdens het besterven zorgen enzymen voor de afbraak van eiwitten in het vlees. In vers spierweefsel valt de donkere, rechte Z-lijn goed op. Glycogeenkorrels, die de brandstof voor de spier bevatten, zijn tussen de fibrillen zichtbaar. Na het besterven is de Z-lijn nagenoeg verdwenen. Frank Smulders Het enzym calpaïne wordt actief in de aanwezigheid van calciumionen. Calpastatine remt dit enzym. Uiteindelijk verdwijnt alle enzymactiviteit als calpaïne zichzelf grotendeels heeft afgebroken. N&T Door de trage afbraak van spiereiwitten vervallen de spiervezels tot kleinere delen. Vanwege de constante verzwakking bevat vlees na enige tijd veel meer kleine fragmenten en is het ook malser dan zeer vers vlees. Onder de microscoop valt vooral op dat de zogenaamde Z-lijn in het spierweefsel verdwijnt. Het is echter nog maar de vraag of het vervagen van die Z-lijn direct verantwoordelijk is voor de verzwakking van de spiervezel, omdat de opdeling in kleinere fragmenten vaak plaatsvindt naast ogenschijnlijk intacte Z-lijnen. Stevig en plakkerig Als de structuur van het spierweefsel achteruitgaat door allerlei afbraakprocessen, verdwijnt ook de aanhechting van spiervezels aan het omhullende bindweefsel. Dit kan een belangrijke rol spelen bij het mals worden van vlees. De afbraak van deze aanhechting, costameer genoemd, treedt grotendeels binnen vier dagen na de slacht op. Het verdwijnen van de Z-lijn, waarvan men voorheen dacht dat dat een belangrijke rol speelde bij de eerste processen die na de slacht optreden, begint daarentegen pas veel later. De spiereiwitten actine en myosine verdwijnen nauwelijks als vlees besterft bij lage temperaturen, tot zo n 5 C. De temperatuur is een belangrijke factor voor de snelheid waarmee biochemische reacties verlopen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de temperaturen waarbij allerlei vleesbewerkingen plaatsvinden, de uiteindelijke kwaliteit bepalen. Daarnaast is de zuurgraad in het vlees een belangrijke factor. Beide factoren beïnvloeden het verkorten van de spieren en de eiwitafbraak. Een kleine verandering van de zuurgraad blijkt zelfs grote veranderingen in de concentraties calpaïne en calpastatine te veroorzaken.
8 Deze zuurgraad wordt soms al voor het slachten beïnvloedt, namelijk als spieren hun reserveenergie grotendeels hebben verbruikt. Als een rund tijdens de aanvoer naar de slachtplaats bijvoorbeeld last heeft van stress, is de glycolyse versneld. Er is dan op het moment van slachten nauwelijks nog spiersuiker (glycogeen) aanwezig. Daardoor kan er na de dood van het dier maar weinig zuurvorming optreden. Dat leidt uiteindelijk tot zogenaamd Dark Firm and Dry (donker, stevig en plakkerig) vlees met een vrij lage zuurgraad (ph groter dan 6,2). Hoewel dat DFD-vlees om bacteriologische redenen minder geschikt is (bederfverwekkende kiemen groeien er goed op) kan onder die omstandigheden het enzym m-calpaïne beter werken. Het uiteindelijke resultaat is vlees dat meestal malser is dan vlees met een normale zuurgraad (ph 5,4 tot 5,9). Sommige slachthuizen werken zeer snel. De runderkarkassen krijgen daar niet nauwelijks de kans om te besterven. Bij deze zogenaamde warme verwerking worden karkassen uitgebeend en worden de vleesproducten binnen enkele uren verpakt. Uitbenen binnen een etmaal maakt het vlees echter veel taaier het besterven is er niet voor niets. Daarom probeert men bij de warme verwerking de biochemische processen die na de slacht plaatsvinden te versnellen. Elektrische stimulering kan hier uitkomst bieden, eventueel gepaard gaande met high temperature conditioning waarbij cathepsinen eerder in het weefsel zouden vrijkomen. In de keuken Inmiddels zijn er vijf dagen verlopen sinds het rund uit de wei naar het slachthuis ging. Na de slachtdag volgde de koeldag en de distributiedag. De vierde dag vindt het portioneren plaats, waarna een sappige entrecôte of biefstuk bij de slager of de supermarkt in het koelvak prijkt. Het malse rundervlees komt terecht bij de consument, die het bakt, braadt of stooft voordat hij het nuttigt. Bij hoge temperaturen treden er twee tegenstrijdige effecten in vlees op. Enerzijds lost het collageen, het bindweefseleiwit, op. Uiteindelijk verandert dat zelfs in gelatine, mits men het vlees lang genoeg bij temperaturen hoger dan 80 C verhit. Dit proces zorgt ervoor dat het vlees malser wordt. Anderzijds veroorzaakt de stremming van spiervezeleiwitten, met name myosine, voor het taaier worden van het vlees. De mate waarin elk van deze twee verschijnselen optreedt, is sterk afhankelijk van de temperatuur. Het taaier worden van vlees begint bij een temperatuur van ongeveer 50 C, als de spiervezeleiwitten gaan vervormen. Bij verdere verwarming tot 60 C neemt de taaiheid weer af, omdat dan het collageen eveneens wordt afgebroken. Boven 60 C neemt de taaiheid weer toe. Dan treedt er bijvoorbeeld stremming van eiwit op, krimpt het collageen, verliest de spier water en komen er allerlei verbindingen uit het vlees vrij. Deze waarnemingen worden bevestigd door laboratoriumproeven. De zogenaamde lichte myosineketen blijkt bij 55 C te worden afgebroken, terwijl de zware myosine-keten, collageen en eiwitten in de celvloeistof volgen bij ongeveer 66 C. Tenslotte verliest het eiwit actine bij 79 C zijn structuur. In het algemeen is men het erover eens dat een verhitting van het binnenste vlees tot zo n 60 à 65 C tot de maximale malsheidscore leidt. Dit geldt vooral voor vlees met een vrij laag collageengehalte. In vlees waarin het bindweefsel sterker is bijvoorbeeld door een hoger collageengehalte of door een hogere collageendichtheid dankzij ophanging van het karkas aan de heupen, kan de optimale temperatuur hoger liggen.
9 De resultaten van de mechanische tests, zoals de weerstand van vlees tegen vormverandering, die verspreid over vele landen worden toegepast, zijn goed met elkaar in overeenstemming. Toch verschilt de waardering van vlees per regio. Noord-Europeanen hebben minder trek in vlees waarbij de temperatuur binnenin hooguit 55 C was, terwijl de Franse consument een steak graag ziet bloeden (saignant). Deze culturele verschillen maken de beoordeling van vleeskwaliteit moeilijk. Maar dat is onvermijdelijk want, vrij naar een Duits gezegde: Der Mensch ißt was er ist. Deze reportage word u aangeboden door: Euro Meat Oss B.V. Angelenweg TA Oss
Inspanningsfysiologie. Energiesystemen. Fosfaatpool. Hoofdstuk 5. 1. Fosfaatpool 2. Melkzuursysteem 3. Zuurstofsysteem
Inspanningsfysiologie Hoofdstuk 5 Energiesystemen 1. Fosfaatpool 2. Melkzuursysteem 3. Zuurstofsysteem Fosfaatpool Anaërobe alactische systeem Energierijke fosfaatverbindingen in de cel Voorraad ATP en
Nadere informatieMitochondriële ziekten
Mitochondriële ziekten Stofwisseling NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de mitochondriële
Nadere informatieVlees. Waar gaat deze kaart over? Keuring. Wat wordt er van jou verwacht? Vlees eten hoeft niet. Algemeen. Inkopen van vlees
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over vlees en de verdeling ervan. We behandelen enkele delen van kalfsvlees, varkensvlees en rundvlees. Deze les sluit aan bij kaart 24 van de theorie. Daar staat
Nadere informatieProductinformatie: Vlees. Waar gaat deze kaart over? De voedingswaarde van vlees. Wat wordt er van jou verwacht? De kwaliteit van vlees
Waar gaat deze kaart over? De voedingswaarde van vlees In deze kaart vind je algemene informatie over vlees en over enkele veel gebruikte vleesdelen van het rund, het kalf en het varken. Wat wordt er van
Nadere informatieAnabolisme: anabole processen: opbouwstofwisseling Energie wordt toegevoegd: assimilatie
Fysiologie les 2 BIO-ENERGETICA Celstofwisseling = cel metabolisme Basis metabolisme: stofwisseling in rust Anabolisme: anabole processen: opbouwstofwisseling Energie wordt toegevoegd: assimilatie Katabolisme:
Nadere informatieMitochondriële ziekten Stofwisseling
Mitochondriële ziekten Stofwisseling Deze folder maakt deel uit van een serie over mitochondriële aandoeningen. In deze folder leest u meer over de stofwisseling. De stofwisseling is niet eenvoudig daarom
Nadere informatieInvloed van dier-, voeding- en slachtfactoren op de kleurstabiliteit van vers vlees. S.Lescouhier
Invloed van dier-, voeding- en slachtfactoren op de kleurstabiliteit van vers vlees S.Lescouhier Ghent University Member of the Food2Know network www.food2know.be Overzicht Diereffect Voedereffect Spiereffect
Nadere informatieVerheyen. Culinaire Slagerij
Verheyen Culinaire Slagerij WAT IS GERIJPT VLEES? Dry-aging of rijpen is een proces dat min of meer bij toeval in de Verenigde Staten werd ontdekt. Het Vlees werd open en bloot in treinwagons vervoerd,
Nadere informatieSamenvattingen. Samenvatting Thema 1: Stofwisseling. Basisstof 1. Organische stoffen:
Samenvatting Thema 1: Stofwisseling Basisstof 1 Organische stoffen: - Komen af van organismen of zitten in producten van organismen - Bevatten veel energie (verbranding) - Voorbeelden: koolhydraten, vetten,
Nadere informatieRassen Het rund. Er zijn verschillende soorten vleeskoeien. Hieronder ga ik verschillende rassen kort benoemen. Aberdeen Angus
Rassen Het rund Er zijn verschillende soorten vleeskoeien. Hieronder ga ik verschillende rassen kort benoemen. Aberdeen Angus Een Angus heeft een gladde egaal zwarte vacht. Het is een enorme stier en komen
Nadere informatieVoeding. Bevroren voedsel Pas op met wortelen en bieten. Bewaar ze vorstvrij want. Jonge paarden en krachtvoer
Voeding 1. Schimmelvrij hooi Strooi bij het opslaan van het hooi telkens wat keukenzout tussen de balen, de paarden vinden dit lekker, het beschermt tegen schimmels en het haalt nog wat vocht uit het hooi.
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatie_met_antwoorden.pdf. Tentamen met antwoorden. Vrije Universiteit Bewegingswetenschappen Spierfysiologie
2012-2013_met_antwoorden.pdf Tentamen 2012-2013 met antwoorden Vrije Universiteit Bewegingswetenschappen Spierfysiologie Tentamen spierfysiologie 2012/2013 Kies het juiste alternatief: 1. A. binnen 1 motor
Nadere informatieCellen aan de basis.
Cellen aan de basis. Cellen aan de basis In het thema cellen aan de basis vinden we twee belangrijke thema s uit biologie voor jou terug. 1. Organen en cellen (thema 1 leerjaar 3) 2. Stofwisseling (thema
Nadere informatieSamenvatting Biologie Samenvatting hoofdstuk 1 bvj
Samenvatting Biologie Samenvatting hoofdstuk 1 bvj Samenvatting door Fabienne 1166 woorden 24 oktober 2017 5 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Hoofdstuk 1: stofwisseling Paragraaf
Nadere informatieCellen en stevigheid van voedsel.
Cellen en stevigheid van voedsel. Opmerkingen bij de stevigheid van voedingmiddelen met een structuur van plantencellen. f.pluimers@aocfriesland.nl 8 juni 2011 vruchtdeeltje weefsel van plantencellen vruchtdeeltje
Nadere informatieLES 9 MICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN Wraps maken
VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN LES 9 MICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN Wraps maken INLEIDING De komende lessen gaan over micro-organismen. In deze les gaan we in op bacteriën. De lessen hierna kijken
Nadere informatieOrganismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof
Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme
Nadere informatieOsteopenie. Uitleg en leefstijladviezen. mca.nl
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen mca.nl Inhoudsopgave Wat is osteopenie? 3 Wie krijgen osteopenie? 3 Hoe ontstaat osteopenie? 3 Hoe weet u of u osteopenie heeft? 5 Uw vragen 6 Notities 7 Colofon
Nadere informatieWaar leven is, zijn ook Enzymen
Waar leven is, zijn ook Enzymen De verschillende functies van de Enzymen zijn ontelbaar veelzijdig, net zo als bij Microorganismen, maar Enzymen zijn geen Micro organismen. Het betreft hier dus geen levende
Nadere informatieFysiologie / Metabolisme stofwisseling
Fysiologie / Metabolisme stofwisseling Onder de fysiologie vallen bij de sportmassage de volgende onderdelen: Celleer/cytologie Weefselleer/histologie Stofwisseling/metabolisme Spijsvertering Hart, bloedvaten
Nadere informatieGrain Fed Clare Valley Signature Het Verhaal
Grain Fed Clare Valley Signature Het Verhaal De Omgeving Het zuiden van Australië is één van de premium rundvlees productiegebieden in de wereld. Het gematigde klimaat aan de kust zorgt voor een perfecte
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 1 Stofwisseling
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 1 Stofwisseling Samenvatting door M. 1566 woorden 14 januari 2017 4,2 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 1: stofwisseling Paragraaf
Nadere informatieScheikundige begrippen
Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties
Nadere informatieVoedingsleer. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? Voedingsleer en het plantenrijk
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over voedingsleer: over voedingsstoffen en de manier waarop ons lichaam met deze stoffen omgaat. Wat wordt er van je verwacht? Na het bestuderen van deze kaart
Nadere informatieGENEXPRESSIE VOORBEREIDENDE LES
GENEXPRESSIE VOORBEREIDENDE LES Alle organismen op aarde zijn opgebouwd uit cellen. Ook jouw eigen lichaam bestaat uit cellen. Die cellen zien er niet allemaal hetzelfde uit. Zo is een huidcel heel compact,
Nadere informatie2.2 De Weende-analyse bij veevoeding
2.2 De Weende-analyse bij veevoeding Scheikunde voor VE31-VE41, 2018-2019 Auteur: E. Held; bewerkt door H. Hermans : Hoofdstuk 2 De Weende-analyse (presentatie) 1 Bij het oprispen boeren komt methaan (CH4)
Nadere informatieBij hoeveel procent vochtverlies gaat de sportprestatie achteruit? Ong. 1% Bart van der Meer WM/SM theorie les 11 Amice
Bij hoeveel procent vochtverlies gaat de sportprestatie achteruit? Ong. 1% Bart van der Meer WM/SM theorie les 11 Amice Bij hoeveel procent vochtverlies krijg je een dorstsignaal? Ong. 2% Bewerkt door
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Alcohol
Gezonde Leefstijl: Alcohol 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Alcohol in je lichaam Ziektes door Alcohol Alcohol in de praktijk Alcohol en overgewicht Tips Alcoholgebruik Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Ruim
Nadere informatieFACE-LIFT. Een patiënt vóór de operatie met diepe rimpels in de wang en loshangende huid aan de voor- en zijkanten van de nek.
Plastische Chirurgie Dr. Lommen FACE-LIFT WANNEER EEN FACE-LIFT? Met het verstrijken van de jaren verliest de huid haar elasticiteit, wordt droger, dunner en gerimpelder. De huid van de hals is een goede
Nadere informatieDe functie van vlees. De voedingswaarde van vlees. De inkoop van vlees
De functie van vlees Je kunt vlees in bijna alle menugangen gebruiken, met uitzondering van nagerechten. Vlees is voor veel mensen de hoofdcomponent van de maaltijd en je kunt het op veel manieren bereiden.
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE. Het menselijk lichaam
GEZONDHEIDSKUNDE Het menselijk lichaam 1 KENMERKEN VAN HET LEVEN Anatomie à wetenschap die zich bezighoudt met de bouw van het menselijk lichaam (waar ligt wat?). Fysiologie à Wetenschap die zich bezighoudt
Nadere informatieCellen in het lichaam.
Hfdst. 1 Hfdst. 2 Hfdst. 3 Hfdst. 4 Hfdst. 5 Hfdst. 6 Hfdst. 7 Cellen in het lichaam. Besturing Energievoorziening Beweging en vorm Celbehoud Transport Celdeling Stevigheid van de cel Bron: bewerkt naar
Nadere informatie(Risico op) ondervoeding
(Risico op) ondervoeding Op oudere leeftijd is het soms lastig om regelmatig, gezond en voldoende te eten. Dit kan uiteindelijk leiden tot een verminderde voedingstoestand en zelfs ondervoeding. Dit komt
Nadere informatieBiologie Hoofdstuk 2 Stofwisseling
Biologie Hoofdstuk 2 Stofwisseling Wat is stofwisseling? Wat is stofwisseling? Stofwisseling of metabolisme is het geheel van chemische processen in een levend organisme of in levende cellen Een organisme
Nadere informatieOsteopenie Uitleg en leefstijladviezen.
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen www.nwz.nl Inhoud Wat is osteopenie? 3 Wie krijgen osteopenie? 3 Hoe ontstaat osteopenie? 4 Hoe weet u of u osteopenie heeft? 6 Uw vragen 7 2 Bij het ouder worden,
Nadere informatie1. Trainingsleer. AWI opleiding Trainingsleer
1. Trainingsleer AWI opleiding Trainingsleer Onderwerpen Algemene fysiologie Fysiologie en wandelen Energiesystemen Trainingswetten Fysiologie Algemene fysiologie Inspanning heeft direct invloed op: Bloedsomloop
Nadere informatiePERSBERICHT Brussel, 23 juli 2014
1/7 PERSBERICHT Brussel, 23 juli 2014 Minder vleesconsumptie in België maar aanzienlijk meer uitvoer Vleesconsumptie daalt in België. De productie van de vleessector blijft echter hoog dankzij de uitvoer.
Nadere informatieAFVALLEN ZONDER ZWETEN
AFVALLEN ZONDER ZWETEN 12:00 DAG 26 De zin en onzin over Cholesterol Grote kans dat je bij het woord Cholesterol direct een negatieve associatie hebt: We moeten heel erg uitkijken dat we hoe dan ook geen
Nadere informatieDit demonstratieproject werd medegefinancierd door Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Beste lezer, In het kader van het ADLO Demonstratieproject Optimalisatie van het houden van intacte beren en immunocastraten bezorgen we u graag een vierde nummer van onze nieuwsbrief ivm het belang van
Nadere informatieKoken en Chemie. Marineren Sausen. Wetenschap in breedbeeld. Luc Van Meervelt Departement Chemie faculteit wetenschappen
Koken en Chemie Marineren Sausen Luc Van Meervelt Departement Chemie K.U.Leuven Marineren soorten om malser te maken Directe marinade om smaak te verbeteren geroosterd vlees (kruiden, olie, citroen ) vis
Nadere informatieBIOLOGIE Energie & Stofwisseling HAVO Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL]
BIOLOGIE Energie & Stofwisseling HAVO Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL] Docent: A. Sewsahai De student moet de bouw en werking van enzymen kunnen beschrijven moet het proces van
Nadere informatieINHOUDSTAFEL 1 VEE & VLEES. Woord vooraf 1. Hoofdstuk 1 Waarom vlees? 13. Hoofdstuk 2 Inkoop levende dieren 17
2 DEEL 1 VEE & VLEES INHOUDSTAFEL Woord vooraf 1 Hoofdstuk 1 Waarom vlees? 13 Hoofdstuk 2 Inkoop levende dieren 17 1 Runderen 17 1.1 Rassen 17 1.1.1 Belgische runderrassen 17 1.1.1.1 Het rood ras van West-Vlaanderen
Nadere informatieHoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)
Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.
Nadere informatieOnderzoekers: Ing. Monic M. Tomassen, Dr. Wouter G. van Doorn; ATO, Wageningen UR. Subsidie verstrekt door Productschap Tuinbouw
1 Eindverslag Onderzoek aan breekstelen bij anjers. Onderzoekers: Ing. Monic M. Tomassen, Dr. Wouter G. van Doorn; ATO, Wageningen UR. Subsidie verstrekt door Productschap Tuinbouw Doel van het onderzoek
Nadere informatieOsteoporose. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Osteoporose Uw behandelend arts heeft bij u osteoporose (botontkalking) vastgesteld of wil laten onderzoeken of u osteoporose hebt. In deze folder leest u wat osteoporose is, hoe het ontstaat en wat de
Nadere informatieOvermatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de. hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het
SUIKERZIEKTE Overmatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het lichaam. U kunt hierbij denken aan slecht functionerende
Nadere informatie1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.
THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken
Nadere informatieFACELIFT LOMMEN FRANCISCUS VLIETLAND
FACELIFT LOMMEN FRANCISCUS VLIETLAND Wanneer een facelift? Met het verstrijken van de jaren verliest de huid haar elasticiteit, wordt droger, dunner en gerimpelder. De huid van de hals is een goede graadmeter
Nadere informatieFenotype nakomelingen. donker kort 29 donker lang 9 wit kort 31 wit- lang 11
1. Bij honden is het allel voor donkerbruine haarkleur (E) dominant over het allel voor witte haarkleur (e). Het allel voor kort haar (F) is dominant over het allel voor lang haar (f). Een aantal malen
Nadere informatieInhoudstafel. 1 vee & vlees
2 deel 1 vee & vlees Inhoudstafel Woord vooraf 1 Hoofdstuk 1 Waarom vlees? 13 Hoofdstuk 2 Inkoop levende dieren 17 1 Runderen 17 1.1 Rassen 17 1.1.1 Belgische runderrassen 17 1.1.1.1 Het rood ras van West-Vlaanderen
Nadere informatieVerificatielijst gehakt, vleesbereidingen en separatorvlees
Verificatielijst gehakt, vleesbereidingen en separatorvlees Divisie Veterinair & import Catharijnesingel 59 3511 GG Utrecht Postbus 43006 3540 AA Utrecht www.nvwa.nl Versie 1.0 Vraag Voldoet de opslag
Nadere informatieProductinformatie: Boter en boterproducten. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Kwaliteitskenmerken van boter
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over de eigenschappen van boter en boterproducten. We vertellen je ook waar je boter en boterproducten voor kunt gebruiken in de keuken en welke soorten boter
Nadere informatie2.1: Hoe kunnen wij, als mensen, andere mensen helpen om deze ziekte te laten verdwijnen uit de wereld? Al dan niet een deel.
Werkstuk door een scholier 1417 woorden 10 april 2001 4,8 34 keer beoordeeld Vak Biologie 1.Verhelder onduidelijke begrippen en termen. Geen onduidelijke begrippen. 2.Wat is nu precies het probleem? 2.1:
Nadere informatieVragen. Groeien en bloeien
Groeien en bloeien Kamerplanten staan langer in de huiskamer dan een boeket of bloemstuk. Een plant heeft bepaalde zaken nodig om goed te kunnen groeien en bloeien. Om een goed advies te kunnen geven moet
Nadere informatieDe Weende-analyse bij veevoeding. Scheikunde voor VE41, Auteur: E. Held; bewerkt : door H. Hermans
De Weende-analyse bij veevoeding Scheikunde voor VE41, 2017-2018 Auteur: E. Held; bewerkt : door H. Hermans Weende-analyse: DS-gehalte Droge stof (DS): Het materiaal dat overblijft als, door verwarming
Nadere informatieBrouwland, 26 mei 2012
Zuurstof, een vloek of een zegen? Jacques Bertens Een vet verhaal Brouwland, 26 mei 2012 Vet Dit verhaal gaat over zuurstof en vet Verzadigde vetzuren worden onder invloed van zuurstof omgezet in onverzadigde
Nadere informatie- + Programma Eigen Kracht. De ene calorie is de andere niet? Calorieën en Joules. Opbouw presentatie. Een kwestie van balans.
Programma Eigen Kracht 09.00 uur Meer spieren en minder spek Hans Kroon De ene calorie is de andere niet? Hans Wassink 17 e EFAA Aerobics, Fitness en Clubmanagement Conventie 16 mei 2010, Papendal te Arnhem
Nadere informatieAntwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling
Antwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling Antwoorden door een scholier 1478 woorden 16 februari 2009 5,6 56 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk
Nadere informatieK.F.C. SPARTA PETEGEM JEUGD
K.F.C. SPARTA PETEGEM JEUGD Halve Finales De heenwedstrijd wordt gespeeld op woensdag 26/03/2014 U15 19h30 KFC Sparta Petegem KSK Maldegem A De terugwedstrijd wordt gespeeld op woensdag 02/04/2014 U15
Nadere informatieMicro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen?
Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen Deze kaart gaat over micro-organismen. Microorganismen zitten in voedsel. Als je voedsel bereidt is het belangrijk om te weten wat micro-organismen
Nadere informatieSamenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen
Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.
Nadere informatieElke dag bouwen aan sterke botten
Elke dag bouwen aan sterke botten Waarom aandacht voor sterke botten? Hoe krijg je sterke botten? Of je sterke botten hebt of niet wordt voor een groot deel bepaald door erfelijke factoren. Een beetje
Nadere informatieOuderen, Sporten & Voeding
Ouderen, Sporten & Voeding Vitaal ouder worden! Zelfstandig blijven! Yvette Kilian CBS-cijfers» Het aantal 65 plussers zal volgens prognoses van het CBS toenemen van ruim 3 miljoen in 2015 tot 4,2 miljoen
Nadere informatieZiekte van Pompe. Wat is de ziekte van Pompe? We kunnen de fout bij RNAsplitsing. corrigeren
Tekst Gert-Jan van den Bemd Fotografie Levien Willemse Ziekte van Pompe Een nieuwe behandeling van de ziekte van Pompe lijkt een stap dichterbij gekomen. Dat blijkt uit twee recente publicaties. We kunnen
Nadere informatieS C H I J F V A N V I J F
SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn
Nadere informatieStationsstraat Gits Nieuwstraat Alveringem
Stationsstraat 24-8830 Gits - 051 21 21 29 Nieuwstraat 30-8690 Alveringem - 058 28 78 43 Wat is gerijpt vlees? Hoe bereid ik gerijpt vlees? Ontdek ons assortiment! In deze brochure, speciaal voor u samengesteld,
Nadere informatieBIOLOGIE Havo / Vwo 4 Submicroscopische cel: celorganellen
www.dlwbiologie.wordpress.com BIOLOGIE Havo / Vwo 4 Submicroscopische cel: celorganellen Havo 4 Thema 2 Basisstof 5 (blz. 68 en 69) De submicroscopische cel. Binas 79 B, C, D. Vwo 4 Thema 2 Basisstof 5
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieSamenvatting voor de leek
Samenvatting voor de leek 185 186 Bacteriën zijn overal.. Bacteriën zijn overal om ons heen aanwezig. Geregeld zijn deze kleine beestjes negatief in het nieuws, zodra bepaalde soorten bacteriën weer een
Nadere informatieBiologie Hoofdstuk 16 (p1-3)
Biologie Hoofdstuk 16 (p1-3) Bij elke beweging heb je botten, spieren en gewrichten nodig. Door spieren samen te trekken, bewegen de botten rond hun draaipunten in de gewrichten. Door training kunnen spieren
Nadere informatieARGI+ Sporten met Forever
ARGI+ Sporten met Forever Sporten met de natuurlijke boost van ARGI+ ARGI+ is een uniek supplement voor actieve sporters die hun lichaam dat beetje extra willen geven voor optimale prestaties. ARGI+ heeft
Nadere informatieLeeftijd: 0-14 jaar 14-30 jaar 30-50 jaar 50-70 jaar > 70 jaar
Verzuring: hoe werkt het? Dagelijks groeit ons bewustzijn over de werking van ons lichaam. Maar bij veel mensen is nog niet bekend hoe ons voedingspatroon en onze levensstijl de gezondheid op de langere
Nadere informatieNederlandse. Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen
Nadere informatieWat is leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) Afdeling Oogheelkunde
Wat is leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) Afdeling Oogheelkunde Wat is leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) Maculadegeneratie is een aandoening van het centrale gedeelte van het netvlies, de
Nadere informatieEnergie systemen v/h lichaam. Door: Theo Baks, Hennie Lensink
Energie systemen v/h lichaam Door: Theo Baks, Hennie Lensink DATUM: 21-2-2014 Inleiding De bloedglucose van een gezond lichaam zit tussen 4/9 mmol/l lactaat. Net als vuur voor verbranding zuurstof nodig
Nadere informatieDia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten
Dia 1 Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema Dia 2 Wat is voeding: Voeding = alle organische stoffen die je als mens of organisme nodig hebt om energie op te wekken in je
Nadere informatie1 Cellen en weefsels Basisbegrippen Cellen Weefsels Nog enkele basisbegrippen Afsluiting 35
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Cellen en weefsels 9 1.1 Basisbegrippen 9 1.2 Cellen 11 1.3 Weefsels 23 1.4 Nog enkele basisbegrippen 31 1.5 Afsluiting 35 2 Skelet en spieren 36 2.1 Het bewegingsapparaat:
Nadere informatieWat is het verschil tussen vitamines en mineralen?
Vitaminen Wat zijn het? Kleine organische (levende natuur) stoffen. Onmisbaar/ noodzakelijk voor groei en ontwikkeling Op vitamine D na, kan ons lichaam geen vitamines maken. Er bestaan 13 vitamines. Oorsprong
Nadere informatieHerkomst en Dierenwelzijnseisen
Scharrel Vlees Van Ommeren Vlees Herkomst en Dierenwelzijnseisen Inhoud Eisen en herkomst Van Ommeren Vlees Scharrel Rundvlees... 2 Eisen en herkomst Van Ommeren Vlees Scharrel Varkensvlees... 3 LIVAR...
Nadere informatieProefexamen ANATOMIE EN FYSIOLOGIE
Proefexamen ANATOMIE EN FYSIOLOGIE Deelexamen 1 In dit proefexamen worden over de volgende onderwerpen vragen gesteld: opbouw van het menselijk lichaam algemene fysiologie spijsverteringsstelsel ademhalingsstelsel
Nadere informatieNaar: D.O. Hall & K.K. Rao, Photosynthesis, Studies in Biology, Cambridge, 1994, blz. 106.
Examentrainer Vragen Fotosynthese Vanuit tussenproducten van de fotosynthese worden niet alleen koolhydraten gevormd, maar ook vetten, vetzuren, aminozuren en andere organische zuren. Dag- en seizoensgebonden
Nadere informatieRICHTSNOER VOOR HET BAKKEN VAN STEAKS
RICHTSNOER VOOR HET BAKKEN VAN STEAKS Soms heeft u ineens echt zin in een goed stuk vlees. Een malse steak midden op uw bord. Lekker geurend, knapperig van buiten en zacht als boter van binnen. Het probleem:
Nadere informatieOsteopenie. Uitleg en leefstijladviezen. Afdeling Interne geneeskunde
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen Afdeling Interne geneeskunde Wat is osteopenie? Osteopenie betekent dat de botdichtheid verminderd is. Botten bestaan onder andere uit calcium (kalk), fosfor, merg
Nadere informatie4,5. 2 vragen. 2 vragen: 3 vragen: Werkstuk door een scholier 1008 woorden 25 januari keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1008 woorden 25 januari 2004 4,5 22 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdstuk 1 Het bloed en bloedvatenstelsel 2 vragen 1. zie bijlage 2. Ja, want dan moet het hart andersom kloppen.
Nadere informatieProblematiek Escherichia coli - EHEC in vleesbereidingen
Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Problematiek Escherichia coli - EHEC in vleesbereidingen DG Controle Sector DIS Introductie De bacterie enterohemorragische E. coli (EHEC), waaronder
Nadere informatieVerificatielijst specifieke eisen voor slachthuizen landbouwhuisdieren
Verificatielijst specifieke eisen voor slachthuizen landbouwhuisdieren Divisie Veterinair & import Catharijnesingel 59 3511 GG Utrecht Postbus 43006 3540 AA Utrecht www.nvwa.nl Versie 1.0 Vraag Zijn er
Nadere informatieSamenvatting Biologie Boek 2: Je lichaam
Samenvatting Biologie Boek 2: Je lichaam Samenvatting door S. 823 woorden 12 oktober 2014 6,8 15 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Basisstof 2. De 4 functies van het skelet : Stevigheid
Nadere informatiemaart 2017 duchenne spierdystrofie Ieke Simons groep 7-8b meneer Barry
maart 2017 duchenne spierdystrofie Ieke Simons groep 7-8b meneer Barry Inhoud Inleiding... 2 Wat is Duchenne Spierdystrofie... 3 Een fout in het kookboek... 4 Wat zijn spieren... 5 Hoe weten spieren wat
Nadere informatieAARDAPPELS. voedzaam & veelzijdig
KENNIS PLATFORM AARDAPPELS AARDAPPELS voedzaam & veelzijdig Deze brochure is voor diëtisten en andere gezondheidsprofessionals en bevat praktische informatie over de voedingswaarde van aardappels en de
Nadere informatieNaam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken
Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Wat zijn voedingsstoffen Voedingsstoffen zijn stoffen die je nodig hebt om te lopen, te denken enz. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen. 1. eiwitten (vlees, peulvruchten.
Nadere informatieWild. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Haarwild. Indeling van wild. Haarwild: haas en wild konijn.
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over wild. Je leert welke dieren vallen onder de naam wild. We behandelen klein haarwild, zoals wild konijn en haas. Ook behandelen we vederwild, zoals fazant
Nadere informatieSamenvatting Biologie H7 Biologie Eten
Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende
Nadere informatie1) Tot de flexorenvan de knie behoort o.a. A) M Soleus B) M Glutaeus maximus C) M Gastrocnemius D) M Vastus medialis. Vragen les 1 fysiologie
1) Tot de flexorenvan de knie behoort o.a. A) M Soleus B) M Glutaeus maximus C) M Gastrocnemius D) M Vastus medialis Vragen les 1 fysiologie 2) Aan de spina iliaca anterior superior (sias) hechten vast:
Nadere informatieCover Page. Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45888 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan
Nadere informatieHet spreekt vanzelf dat vooral vrouwen op de hoogte zijn van de dialectbenamingen voor voeding. Ga dus te rade bij echtgenote of (groot)moeder.
W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N UNIVERSITEIT GENT Vragenlijst 127 Vakgroep Nederlandse Taalkunde OKTOBER 2001 Blandijnberg 2 9000 Gent VOEDSEL 2 Dialect van :..................................................(stad,
Nadere informatievwo hormoonstelsel 2010
vwo hormoonstelsel 2010 Integratie In onderstaande afbeelding is schematisch de regulatie van een aantal animale en vegetatieve functies bij de mens weergegeven. Al deze functies spelen een rol bij het
Nadere informatieEr wordt geëxperimenteerd met verschillende voedingsmedia. Aanvankelijk werd als medium een dierlijk bloedproduct gebruikt.
Examentrainer Vragen Kweekvlees Volgens de FAO (Voedsel en Landbouw Organisatie van de Verenigde Naties) zal de wereldwijde vleesproductie de komende jaren verdubbelen. De veeteelt staat echter in de top
Nadere informatieOnder omstandigheden van rust bedraagt de ademfrequentie bedraagt 12-16/min.: de totale hoeveelheid
Werkstuk door een scholier 1560 woorden 13 december 2002 6,8 85 keer beoordeeld Vak LO Inleiding: waarom is bewegen goed? Hoe meer je je botten en spieren beweegt, hoe sterker ze worden. Zonder beweging
Nadere informatieHOOFDSTUK 1: CELLEN VAN ONS LICHAAM
HOOFDSTUK 1: CELLEN VAN ONS LICHAAM Cellen, weefsels en organen (grondig lezen) Cellen: Organen: Weefsel: kleinste functionele eenheden van ons lichaam zeer uiteenlopende morfologie (=vorm/bouw) die samenhangt
Nadere informatie