1 Introductie 17 Dineke de Groot en Hans Steenberghe

Transcriptie

1 1 Introductie 17 Dineke de Groot en Hans Steenberghe 1.1 Inleiding Introductie tot dit boek Waarom dit boek? Focus van dit boek Opzet Wetgeving Introductie van de hoofdstukken Hoofdstuk 1 Introductie Hoofdstuk 2 Communicatie ter zitting Hoofdstuk 3 Procedurele rechtvaardigheid Hoofdstuk 4 Rechtsregels met betrekking tot de mondelinge behandeling Hoofdstuk 5 Feitenonderzoek tijdens de mondelinge behandeling Hoofdstuk 6 Oordeelsvorming en de mondelinge behandeling Hoofdstuk 7 Ambtshalve rechtstoepassing tijdens de mondelinge behandeling Hoofdstuk 8 De mondelinge behandeling en de schikking Hoofdstuk 9 De mondelinge behandeling vanuit het perspectief van de advocaat Geschilbeslechting en conflictoplossing Inleiding Geschilbeslechting en conflictoplossing in dit boek Conflictoplossing Tot slot 30 5

2 2 Communicatie ter zitting In gesprek over geschillen, conflicten en oplossingen 31 Margreet J. Smilde 2.1 Inleiding Basisbegrippen uit de communicatieleer Communiceren op inhoudsniveau Communiceren op gevoelsniveau Communiceren op relationeel niveau Communiceren op appellerend niveau Reacties op inhouds-, gevoels-, relationeel en appellerend niveau Samenvatting Communicatie, conflict en dysfunctionele interactiepatronen Het driegesprek en het vier- partijen -systeem Effectief communiceren: drie wegen Inleiding De weg van het luisteren De weg van het bemiddelen De weg van het gidsen Effectief communiceren Trainen en ontwikkelen van zittingsvaardigheden Literatuur 77 3 Ervaren procedurele rechtvaardigheid 85 Hilke Grootelaar, Liesbeth Hulst en Kees van den Bos 3.1 Inleiding Onderzoek naar ervaren procedurele rechtvaardigheid in een juridische context, een historisch overzicht Meer recent onderzoek naar procedurele rechtvaardigheid in een Nederlandse juridische context Wat is ervaren procedurele rechtvaardigheid? Soorten rechtvaardigheid Wat ervaren mensen precies als procedureel rechtvaardig? Ervaren procedurele rechtvaardigheid beïnvloedt belangrijke reacties van mensen (het fair process effect) Waarom heeft procedurele rechtvaardigheid effect op de reacties van mensen? 103 6

3 3.3.2 Wanneer doet procedurele rechtvaardigheid ertoe? Ervaren procedurele rechtvaardigheid en de civiele zitting Wat is de relevantie van dit alles voor de civiele zitting? Proactieve procedurele rechtvaardigheid De relatie tussen proactieve en reactieve rechtvaardigheid De empathische rechter? De regisserende rechter Conclusie Literatuur Rechtsregels met betrekking tot de mondelinge behandeling 139 Dineke de Groot 4.1 Inleiding Opzet van dit hoofdstuk Rechtsregels bij de ontwikkeling van de mondelinge behandeling De aanspraak op een mondelinge behandeling Eerste aanleg Het recht op een eerlijk proces Achterwege laten van mondelinge behandeling in eerste aanleg Hoger beroep en cassatie De mondelinge behandeling en het onmiddellijkheidsbeginsel Inleiding Mondelinge behandelingen met en zonder pleitkarakter Hoofdregel voor mondelinge behandeling met pleitkarakter Rechterswissel Regels bij rechterswissel Enkelvoudig en meervoudig behandelen en beslissen Dagbepaling en oproeping Eerste aanleg Hoger beroep en cassatie Voorschriften over de invulling van de mondelinge behandeling Inleiding Indiening van stukken met het oog op de mondelinge behandeling Berichtgeving aan partijen over doelen van de mondelinge behandeling 163 7

4 4.6.4 Voorschriften over het verloop van de mondelinge behandeling Bewijsverrichtingen tijdens de mondelinge behandeling Voorschriften over de verdere aanpak van de zaaksbehandeling Schikking bij mondelinge behandeling Het proces-verbaal van de mondelinge behandeling Algemeen voorschrift voor het opmaken van een proces-verbaal Ambtshalve en op verzoek opmaken van een proces-verbaal Vormvoorschriften voor het proces-verbaal Voorschriften voor de inhoud van het proces-verbaal Voorschriften voor de afgifte van het proces-verbaal De mondelinge uitspraak tijdens de mondelinge behandeling Eerste aanleg Hoger beroep en cassatie Regels voor het doen van mondelinge uitspraken Rechterswissel na mondelinge uitspraak Literatuur Feitenonderzoek tijdens de mondelinge behandeling 183 Ruth de Bock 5.1 Inleiding De mondelinge behandeling als hart en sluitstuk van de procedure Regievoering door de rechter bij het feitenonderzoek Het feitenonderzoek staat niet alleen ten dienste van de rechter Feitenonderzoek en het belang van verhalen Gevolgen voor de mondelinge behandeling: ruimte geven Feitenonderzoek is waarheidsvinding Waarheid is het oriëntatiepunt Waarheidsvinding als beginsel van procesrecht Het maatschappelijk belang van waarheidsvinding Eigen verantwoordelijkheid van de rechter voor waarheidsvinding Waarheids- en volledigheidsplicht van partijen 195 8

5 5.2.6 Gevolgen voor het feitenonderzoek tijdens de mondelinge behandeling: actieve rechter Feitenonderzoek en feitenvaststelling Het feitenonderzoek moet leiden tot het kunnen nemen van een beslissing Feiten moeten in de beslissing worden opgenomen Feiten moeten in de procedure aan de orde zijn gesteld Het aanvullen van feiten door de rechter Feiten van algemene bekendheid Een feit staat vast doordat partijen het erover eens zijn Een feit staat vast door impliciete bewijslevering Een feit staat vast door expliciete bewijslevering Gevolgen voor het feitenonderzoek op de mondelinge behandeling: doorvragen en vastleggen Wisselwerking tussen feit en recht Rechterlijk oordeel als toepassing van het recht op de feiten Rechtsvindingsdriehoek Relevante feiten Gevolgen voor het feitenonderzoek tijdens de mondelinge behandeling: uitgestelde oordeelsvorming Het samenspel tussen rechter en partijen Startpunt bij partijen Daarna is de rechter aan zet Spanningsveld: artikel 24 Rv en 25 Rv Gevolgen voor het feitenonderzoek tijdens de mondelinge behandeling: aftasten en vastleggen Bronnen voor het feitenonderzoek tijdens de mondelinge behandeling Voorbereiding: schriftelijke stukken en zittingsagenda Indienen nadere schriftelijke stukken Verzoek aan de rechter om wederpartij op te dragen bepaalde stukken in het geding te brengen Indienen schriftelijke getuigenverklaringen Het ondervragen van partijen Het horen van partijen als getuige Het horen van anderen dan partijen; getuigen en deskundigen Beroep getuige op een verschoningsrecht 230 9

6 5.6.9 Gewichtige redenen tot geheimhouding Het gebruik van audiovisuele middelen tijdens de mondelinge behandeling Gerechtelijke bezichtiging of plaatsopneming Aan het einde van de mondelinge behandeling De mondelinge uitspraak Na de mondelinge behandeling Beslissen op basis van het feitenonderzoek: het onmiddellijkheidsbeginsel Bewijswaardering Feiten in de beslissing Literatuur Oordeelsvorming en de mondelinge behandeling 249 Rogier Hartendorp 6.1 Grondslagen rechterlijke oordeelsvorming Inleiding Mondelinge behandeling als moment van rechterlijke oordeelsvorming Spanningsvelden rechterlijke oordeelsvorming tijdens de mondelinge behandeling Processen en methoden rechterlijke oordeelsvorming Inleiding Repertoire en vooroordelen Negatieve vooroordelen en rationele fouten Verwoorden Groeiende overtuiging Emotionele luciditeit Meervoudige besluitvorming Inleiding Valkuilen meervoudige besluitvorming Aanbevelingen voor oordeelsvorming in een meervoudige kamer Mondeling vonnis Inleiding Aanbevelingen voor het doen van een mondelinge uitspraak Literatuur

7 7 Ambtshalve rechtstoepassing tijdens de mondelinge behandeling 287 Pieter Frans Lock 7.1 Inleiding Ambtshalve toepassing van procesrechtelijke regels Inleiding Verplichting tot ambtshalve toepassing van procesrechtelijke regels van openbare orde Verplichting tot ambtshalve toepassing van andere procesrechtelijke regels Procesreglement Processueel ondeelbare rechtsverhouding Bevoegdheid tot ambtshalve toepassing van procesrechtelijke regels Verboden ambtshalve toepassing van procesrechtelijke regels Regie op de procedure door de rechter Artikel 25 Rv: Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden Inleiding Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden binnen de rechtsstrijd van partijen Twee voorbeelden van het al dan niet toelaatbaar ambtshalve aanvullen van een rechtsgrond Ambtshalve toetsen aan een rechtsregel binnen de rechtsstrijd van partijen Ambtshalve kwalificeren van de rechtsverhouding tussen partijen Ambtshalve toetsing buiten de rechtsstrijd van partijen Inleiding Ambtshalve toetsing aan regels van openbare orde Ambtshalve toetsing aan regels met Unierechtelijke oorsprong Andere ambtshalve toetsingsbevoegdheden Ambtshalve toetsing aan regels van dwingend recht Capita selecta: verbod en gebod tot ambtshalve toepassing van verjaringsregels Voorkomen van een verrassingsbeslissing Ambtshalve rechtstoepassing in hoger beroep Ambtshalve toepassing van procesrechtelijke regels

8 7.7.2 Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden Ambtshalve toetsen aan recht van openbare orde en daaraan gelijk te stellen regels Ambtshalve ingrijpen door de appelrechter in het partijdebat en de beperking van de tweeconclusieregel Literatuur De mondelinge behandeling en de schikking 363 Hans Steenberghe 8.1 Inleiding De schikkingstaak van de rechter Een begripsomschrijving van de schikking Heeft de civiele rechter een schikkingstaak? De schikkingstaak en de persoon van de rechter De schikkingstaak als dilemma van de rechter Conflictoplossing Conflictoplossing als aandachtspunt van de rechtspraak Heeft de civiele rechter tot taak om conflicten op te lossen? De rechter als verbinder van geschilbeslechting en conflictoplossing De balans tussen geschilbeslechting, schikking en conflictoplossing Initiatieven in de rechtspraak gericht op schikking en conflictoplossing Het vragenmodel, ook wel de matrixmethode De conflictdiagnosezitting Het participatiemodel onder regie van de rechter De Gericht Op Oplossing behandeling De spreekuurrechter Wat kan de rechter van deze initiatieven leren? De aanvang van het schikkingsgesprek De belangenvraag als opmaat? De afstemming van de wens en verwachtingen van partijen De timing van het schikkingsgesprek Het kantelmoment De inhoud van het schikkingsgesprek

9 8.6.1 De motieven van partijen om (niet) te schikken De vijf elementen van een volwaardig schikkingsgesprek Het eerste element: het toetsen van de onderhandelingsbereidheid De inschatting door de rechter van de onderhandelingsbereidheid van partijen Het misleidende effect van ruzie- of redelijk gedrag van partijen De inschatting door partijen van de schikkingsbereidheid van de andere partij Het effect van het optreden van de rechter op de schikkingsbereidheid Bent u bereid om de zaak schikken? Een moeilijke vraag! Onderhandelingsbereidheid en escalatie Het tweede element: het voorlopig oordeel De inhoud en functie van het voorlopig oordeel Behoeft het voorlopig oordeel de instemming van partijen? Het ongevraagd geven van een voorlopig oordeel Heeft een voorlopig oordeel een positief effect op het treffen van een schikking? Heeft een voorlopig oordeel een negatief effect op het treffen van een schikking? Het derde element: het bazo De inhoud en functie van het bazo Het effect van het benoemen van het bazo en het bereiken van een schikking Het bazo positief formuleren Het derde element: lost de uitspraak het probleem voor partijen op? De inhoud en functie van conflictinterventies Conflictinterventies en de regiefunctie van de rechter Het effect van conflictinterventies op het bereiken van een schikking Conflict, een kwestie van aard van de zaak of perceptie van partijen? Conflictinterveniërend communiceren Conflictinterventies, maar hoe dan verder met de mondelinge behandeling? Emoties van (een van de) partijen

10 8.11 Het vierde element: het advies of eigen voorstel van de rechter De inhoud en functie van het voorstel van de rechter De timing en de inhoud van het voorstel van de rechter Behoeft het (doen van het) voorstel van de rechter de instemming van partijen? Het effect van een voorstel van de rechter op het treffen van een schikking De schorsing ten behoeve van schikkingsoverleg Het voorstel en de duur van de schorsing De voortzetting van het schikkingsgesprek door de rechter na de schorsing Suggesties voor de vraagstelling aan partijen door de rechter na de schorsing Informatie aan de rechter over de inhoud van het schikkingsoverleg Hoe ver mag de rechter gaan? Drie voorbeelden uit de praktijk De mediationverwijzing Mediation als methode van conflictbemiddeling De voor mediation in aanmerking komende partijen Het mediationbeding Een mislukte schikking als (contra)indicatie voor mediation Het vervolg van de procedure bij een verwijzing naar mediation of werkafspraak Slotbeschouwing Literatuur De mondelinge behandeling vanuit het perspectief van de advocaat 473 Hermine ten Haaft 9.1 Inleiding De advocaat in hoedanigheid Regelgeving algemeen Gedragsregels 2018 en de civiele procespraktijk Partijdigheid Gedragsregels in het licht van KEI Procesverstorend gedrag Algemeen

11 9.3.2 Procesverstoring in het licht van KEI De mondelinge behandeling volgens KEI Regie met afstemming Schriftelijke voorbereiding Uitnodiging voor de mondelinge behandeling zittingsagenda De zitting Maatwerk artikel 30o KEI-Rv Bewijsverrichtingen tijdens de mondelinge behandeling artikel 30k lid 2 KEI-Rv Versterkte regie en partijautonomie Schikkingsonderhandelingen ter zitting Afronding Literatuur 502 Over de auteurs 507 Wetsartikelenregister 509 Jurisprudentieregister 515 Trefwoordenregister