Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4, De Nederlanden paragraaf 1 t/m 5

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4, De Nederlanden paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting door een scholier 2719 woorden 11 september ,7 104 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden H4: De Nederlanden 1. Het ontstaan van de Republiek Omstreeks 1550 bestonden de Nederlanden (of lagere landen) uit het huidige Nederland, België en Luxemburg. Karel V was koning van Spanje keizer van Duitsland en heer van Nederland. De Nederlanden bestonden uit 17 gewesten. Aan het hoofd stond een heer voor de buitenlandse politiek. Er was een bestuur voor binnenlandse zaken (bijv. belastingen laten betalen) en rechtspraak. Brabant (met Brussel als hoofdstad), Vlaanderen en Holland waren de belangrijkste gewesten. De gewesten hadden eigen bestuur. De Gewestelijke Staten was een vergadering van de adel, de geestelijkheid en de burgers van steden. In Brussel zaten vertegenwoordigers van de gewesten in de Staten-Generaal onder leiding van de heer van Nederland of te wel Karel V en later Filips II. Als deze heer niet in de Nederlanden was stelde hij een plaatsvervanger aan of te wel landvoogd. Karel V en Filips II wilde twee dingen bereiken: 1. De macht van de regering in Brussel (hoofdstad van Brabant) vergroten ten koste van de macht van de gewesten. (centralisatie). Hij benoemde stadhouders in de gewesten die namens hem de baas van het leger was. 2. Alle mensen in de Nederlanden moesten Katholiek blijven. Door strenge straffen hoopte ze het protestantisme uit te roeien. (inquisitie). Filips II volgt in 1555 zijn vader Karel V op. Hij vertrok naar Spanje en stelde zijn halfzuster Margaretha van Parma aan als landvoogdes. Onder alle bevolkingsgroepen groeide ontevredenheid: 1. De edelen: doordat er zonder overleg met de edelen geregeerd werd, verloren zij een groot deel van hun macht in de gewesten. 2. De rijke burgers: door de centralisatie werd hun invloed op het bestuur van de gewesten en de steden steeds kleiner. 3. De arbeiders en ambachtslieden: door een slechte oost leden zij honger, want zij konden het dure graan niet betalen. Veel katholieken vonden dat de straffen tegen de protestanten te streng waren. De spanningen weden zo groot dat in augustus 1566 op het platteland van Vlaanderen de Beeldenstorm uitbrak: groepjes arbeiders en Calvinisten haalden beelden en andere kostbare voorwerpen uit de Katholieke kerk. De Pagina 1 van 6

2 beelden werden kapot gemaakt. De gevolgen van de Beeldenstorm waren: 1. Veel mensen waren het niet eens met deze gewelddadige actie tegen de Katholieke kerken. Zij kozen daarom weer de kant van de regering. 2. Filips II stuurde in 1567 Alva als nieuwe landvoogd (3 taken: opstandelingen vervolgen, Nederland katholiek houden, centralisatie bestuur). De Protestanten werden weer streng vervolgd. Ook wilde hij nieuwe belasting invoeren zonder toestemming van de gewesten. Tegen al deze maatregelen van Alva werd fel geprotesteerd. Hagenpreken: calvinistische bijeenkomsten op het platteland omdat ze in de steden niet veilig waren. Daarbij namen de calvinisten hun wapens mee. De tachtig jarige oorlog ( ), vier opvatting over oorzaken ontstaan: 1. Godsdienstige oorzaak: protestanten tegen katholieke koning. 2. Politieke oorzaak: onafhankelijkheidsgevoel Nederlanders tegenover centralisatie van bestuur door Filips II. 3. Economische oorzaken: rijke (katholieke) burgers wilden meer economische vrijheid van Filips II (tegen centralisatie) en kozen kant van arme calvinisten (werklieden en ambachtslui). 4. Politieke en godsdienstige oorzaak: opstandelingen kwamen in verzet tegen centralisatie en tegen vervolgingen van calvinisten. Vanuit het Duitse rijk organiseerde Willem van Oranje opstand tegen Filips II. In 1568 en 1572 waagde hij een inval in de Nederlanden. Maar zijn legers waren niet opgewassen tegen die van Alva. In 1572 hadden de watergeuzen vanuit zee wel succes. Zij veroverden Den Briel. Daarna sloten steeds meer steden in Holland en Zeeland zich bij de opstandelingen aan. De gewestelijke Staten van Holland en Zeeland riepen Willem van Oranje uit tot stadhouders en besloten om vrijheid van godsdienst toe te staan, geheel tegen de wil van Filips II in. Idealen van Willem van Oranje: 1. Politieke eenheid en meer zelfstandigheid voor de Nederlanden. 2. Verdraagzaamheid tussen katholieken en protestanten. Vier jaar voerden Holland en Zeeland de strijd alleen. De andere gewesten bleven Filips II trouw. In 1576 sloten alle gewesten vrede: de pacificatie van Gent, waarin alle gewesten afspraken: 1. De plunderende Spaanse soldaten uit het land te verdrijven. 2. Te protesteren tegen de politiek van centralisatie en meer zelfstandigheid voor de steden en gewesten te eisen. 3. Voorlopig geen aandacht te besteden aan de verschillen in godsdienst. De Watergeuzen: aanhangers van Willem van Oranje die vanuit buitenlandse havens acties - vaak met toestemming van Willem - uitvoerden in de Nederlanden. Soms niet: plundertochten en berovingen van vissersschepen. Watergeuzen (met name verbannen of gevluchte Nederlanders en vrijwilligers) bestonden uit 10% edelen en gegoede burgers, 50% uit zeelieden en 40% uit werklieden. Waardoor Nederland en België aparte staten werden (noordelijke en zuidelijke gewesten gaan uit elkaar). In 1576 leek het mogelijk dat alle gewesten bij elkaar zouden blijven en een land zouden gaan vormen. Toch is dat niet gebeurd. Op den duur zijn België en Nederland ontstaan. Dit gebeurde door de volgende factoren: 1. Godsdienstige onverdraagzaamheid drijft noorden en zuiden uiteen. In Holland en Zeeland kwam er van vrijheid van godsdienst niets terecht. De katholieke godsdienst werd verboden. Ook Filips II was onverdraagzaam. Hij bleef alleen het Katholieke geloof toestaan. Als gevolg van het geweld van Calvinisten kreeg hij steeds meer steun van Katholieken in de zuidelijke gewesten. Willem van Oranje werd in 1584 door een Franse Katholiek vermoord. 2. Onder invloed van landvoogd Parma kiezen zuidelijke gewesten voor Spanje. Enkele gewesten erkende Parma direct als landvoogd. Andere gewesten wist hij over te halen. In 1579 sloten deze gewesten zich aaneen in de Unie van Altrecht. Pagina 2 van 6

3 3. Ook de noordelijke gewesten en enkele zuidelijke steden sloten zich aaneen in de Unie van Utrecht, later gevolgd door andere gewesten. Vanaf 1581 erkende ze Filips niet langer als hun koning. In 1588 ontstond er onafhankelijke Republiek der Verenigde Nederlanden kortweg ook Republiek genoemd. 4. Noorden en zuiden niet in staat andere te verslaan. In 1586 had Parma bijna alles ten zuiden van de grote rivieren in handen. Meer lukte niet want Filips II vocht liever tegen Engeland. Na het Twaalfjarig Bestand (pauze in 80-jarige oorlog van ) haalde Frederik Hendrik (jongere broer van Maurits van Oranje, zoon van Willem van Oranje) de latere provincie Noord-Brabant, delen van Limburg en Zeeuwsvlaanderen bij het grondgebied van ons land. De vrede van Munster: einde aan de Tachtig jarige oorlog. In 1648 werd door Spanje en Republiek de vrede van Munster gesloten: 1. Spanje erkende de Republiek als een onafhankelijke staat. 2. De zuidelijke gewesten bleven bij Spanje 3. De Republiek zou geen pogingen meer doen om het zuiden alsnog te veroveren 4. De Schelde zou gesloten worden. Einde van Antwerpen als belangrijke havenstad, veel handel via Amsterdamse haven. De Republiek der Nederlanden neemt aparte plaats in Europa: 1. Elders in Europa was bijna over de macht in handen van een vorst. In de Republiek kregen de Gewesten grote zelfstandigheid. En de macht kwam grotendeels in handen van de rijke burgers. 2. Op godsdienstig gebied was het Calvinisme de officiële godsdienst van de staat. Maar katholieken werden niet vervolgd. En ze mochten bijeenkomen als het maar onopvallend gebeurde. Elders in Europa stonden de vorsten maar één godsdienst toe. Het bestuur van de Republiek rond 1648: De Republiek was een bond van zelfstandige staten. Alle gewesten waren baas in eigen huis. Het gezag (de hoogste macht) van ieder gewest lag bij de gewestelijke staten (een soort parlement). Alleen op het gebied van de buitenlandse politiek en de verdediging van het land werkte de gewesten samen in de statengeneraal in Den Haag. - Bestuur van de Gewestelijke Staten, afgevaardigden van de adel en steden - Staten-Generaal, afgevaardigden van de gewesten, hield zich bezig met buitenlandse politiek en verdediging - Raadspensionaris, machtige ambtenaar van het gewest Holland, vertegenwoordigde Holland in de Staten- Generaal. Soort van minister van buitenlandse zaken. - Stadhouders, benoemd door bestuur van Gewesten, er waren er maar twee (Holland en Friesland), legeraanvoerders. Stadhouders benoemden ook deel van stadsbesturen. - Stadsbestuur: bestuurden steden. Bestonden uit vroedschap (onze gemeenteraad), burgemeester (hebben wij ook), schout (commissaris van politie) en schepenen (onze rechters). - Plattelandsbestuur: bestuurden het platteland dat onderverdeeld was in districten (gebieden), meestal de eigenaars van gebieden, vaak waren dat edellieden. 2. Wie hadden de macht in de Republiek? 1. De meeste invloed in de Republiek had het gewest Holland. Het betaalde 58% van de uitgaven van de Republiek. Het kon daardoor in de staten generaal nogal eens zijn zin doordrijven (Drenthe te klein, geen vertegenwoordiging in Staten-Generaal, de katholieke Generaliteitslanden (Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant en delen van Limburg) hadden zelfs geen bestuur). 2. De regenten hadden bijna alle macht in de Republiek in handen. De groep regenten bestond uit adellijke en niet adellijke patriciërs. Zij vormden slechts een klein deel van de bevolking. Zij waren de bestuurders van de staat, de Pagina 3 van 6

4 gewesten en de steden. Ook verdeelde zij de goede banen onder elkaar. 3. De stadhouders voerden het bevel over het leger van het gewest. 4. Grote invloed had de raadspensionaris van Holland. Hij was hoog ambtenaar van de staten van Holland. Doordat de raadpensionaris voor het leven benoemd werd, kreeg hij meer macht dan gekozen afgevaardigden. Vaak conflicten tussen Stadhouders en Raadspensionarissen. Stadhouders wilden een grotere macht binnen de Republiek. Als de Republiek in oorlog was met een ander land, dan was dit voor de stadhouders de kans om macht te krijgen. 3. De gelaagdheid van de samenleving. De volgende bevolkingslagen kunnen in de Republiek worden onderscheiden: 1. De regenten of patriciërs: rijk, bestuur in handen, zowel van adels als niet van adel; 2. De gegoede burgerij: vaak even rijk als regenten, geen bestuursfunctie, eigenaars van grote bedrijven (kooplieden, grote boeren, textielfabrikanten); 3. De kleine burgerij: meestal voldoende inkomsten om van te leven, geen bestuursfunctie (ambachtslieden, kleine handelaren, winkeliers, schoolmeesters, kleine boeren); 4. Het gemeen of te wel het gewone volk: vaak grote armoede, geen bestuursfunctie (werklieden in nijverheid en havens, soldaten, matrozen, werklozen, landarbeiders). Door bedelen of door hulp van de Kerk of stadsbesturen konden zij in leven blijven. Bijnamen: grauw of Jan Hagel. In de loop van de 17e eeuw werden de verschillen tussen de lagen groter en werd het steeds moeilijker om tot een hogere laag door te dringen. Vrouwen (info via gedicht van Jacob Cats) mochten geen functies in het bestuur van stad of gewest vervullen. De vrouw uit de twee bovenste lagen werkten niet. Veel vrouwen uit de onderste lagen werkten mee in het bedrijf van hun man. Vrouwen uit de onderste laag moesten vaak buitenshuis werken. Dat was nodig om hun gezin nog een beetje te kunnen onderhouden. Alle vrouwen hadden een belangrijke plaats in het gezin. Ze konden een grote invloed uitoefenen op de opvoeding van hun kinderen. Vluchtelingen Tijdens 80-jarige oorlog komen er vluchtelingen naar de Republiek (bevolking groeit van 1 naar 2 miljoen): 1. Vluchtelingen uit de zuidelijke Nederlanden (ca ): protestanten die vluchtten voor de godsdienstvervolgingen door de katholieke Spanjaarden (veel kooplieden en ambachtslieden(vooral textiel) uit Vlaanderen); 2. Hugenoten (Franse protestanten) uit Frankrijk (ca ): ook hier zaten rijke bij en vaklieden. 3. Joden uit Zuid- en Oost-Europa (tienduizenden): uit Spanje, Portugal, Duitse Rijk, Oost-Europa. In het begin hadden ze niet dezelfde rechten als andere inwoners van de Republiek. Reden: in de Republiek waren de mensen iets toleranter/verdraagzamer ten opzichte van andere geloven dan in andere Europese landen. 4. De Gouden Eeuw : de Republiek kent grote welvaart. In de 17e eeuw ( ) werd De Republiek werd een van de rijkste staten van Europa. Daarvoor zijn vier redenen: 1. De productie en uitvoer van zuivelproducten worden vergroot. In de landbouw vonden veranderingen plaats: - Meren werden droog gemalen en zorgen voor nieuwe grond. - Akkers werden beter bemest waardoor de productie steeg - Boeren gingen zich specialiseren in veeteelt: de productie en uitvoer van kaas en boter nam sterk toe - De handel in landbouwproducten met Europese landen nam sterk toe. Pagina 4 van 6

5 2. Hollanders worden de vrachtvaarders en Amsterdam wordt de stapelmarkt (een plek waar goederen worden verzameld, opgeslagen, weer verhandeld en verspreid) van Europa Dit kwam door: - Amsterdam goed lag tussen de Oostzee en Middellandse zee. - De Hollanders beschikten over een grote vloot. - Zij weinig last hadden van concurrentie van andere landen. - Antwerpen door het sluiten van de Schelde uitgehandeld was. 3. De Hollanders beheersen de handel in producten uit de kolonies Hollanders hadden overal in de wereld handelsposten. Van daaruit stroomden de goederen naar de Republiek. Vooral de handel met Azië was belangrijk. Vanuit de Republiek werden ze naar andere Europese landen verhandeld. Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC, 1602) dreef handel met Azië (met inheemse bevolking): specerijen zoals peper, kruidnagel en nootmuskaat. Bezat factorijen (handelsondernemingen) in Indonesië, maar ook in Bengalen, of Japan. West-Indische Compagnie (WIC, 1621) dreef handel met Noord-Amerika (bont) en Midden- en Zuid-Amerika (koffie, thee, tabak, suiker, cacao). Daarnaast slaven vanuit Afrika naar Brazilië, Curacao en Suriname. 4. In de Republiek ontstaat een bloeiende nijverheid. Door handel kwam ook de nijverheid tot bloei: - veel scheepswerven en zeilmakerijen - koffiebranderijen, suikerraffinaderijen en tabakverwerkende bedrijven - textiel om kleding van te maken voor andere Europese landen Niet alle mensen in de Republiek waren welvarend: - Veel boeren in het oosten en zuiden van het land leefden vaak in grote armoede, omdat ze weinig eten op hun onvruchtbare grond hadden. - In de nijverheid waren de lonen niet hoog, maar er was wel werk. Welvaart was er vooral voor de regent die gegoede burgerij en de bovenlaag van de kleine burgerij. In de 17e eeuw was de Republiek welvarender dan grote landen als Engeland en Frankrijk. Toen die landen omstreeks 1660 binnenlandse problemen hadden opgelost, gingen zij hun handel en nijverheid beschermen en uitbreiden. De Republiek verkocht steeds minder moeilijk aan die landen en verloor daardoor haar belangrijke positie in de nijverheid. Amsterdam werd als stapelmarkt minder belangrijk. De Republiek was niet meer zo welvarend als vroeger maar bleef een belangrijke handelsstaat. 5. Over godsdienst, wetenschap, schilderkunst en literatuur. - Beperkte vrijheid voor de katholieken. In de Republiek hadden de katholieken het moeilijk. Ze mochten hun godsdienst niet openlijk uitoefenen. Ze mochten verder geen functies hebben in het bestuur. Maar het werd hun niet verboden katholiek te zijn. Iedereen in de Republiek had gewetensvrijheid. Dit was in die tijd heel bijzonder want in andere landen werd je gedwongen protestants of katholiek te zijn. Redenen: Handel (rijk worden) was belangrijker dan geloof en er waren heel veel katholieken. - Vrijheid van drukpers De boekdrukkers kenden in de 17e eeuw een grote bloei. Vele buitenlanders lieten hun boeken in de Republiek drukken bijvoorbeeld omdat dat in hun eigen land was verboden. Ook in de Republiek konden katholieken boeken en boeken waarin kritiek op de bestuurders stond verboden worden. Maar bestuurders voelden er niet veel voor om nog meer boeken te verbieden: de handel was heel belangrijk. Pagina 5 van 6

6 Wat betreft andere uitingen van de cultuur kwamen in de Republiek vooral wetenschap, schilderkunst en literatuur tot bloei. - Wetenschap De Republiek heeft op het gebied van de wetenschap beroemde mensen gekend zoals: 1. Christiaan Huygens: wiskunde, natuurkunde, sterrenkunde; 2. Boerhave: medische wetenschap 3. Hugo de Groot: schrijver over godsdienst, geschiedenis en volkerenrecht: Twee boeken: - Mare Liberum (De Vrije Zee): de zeeën en oceanen zijn van iedereen - Het recht van oorlog en vrede: hierin regels om oorlogen te voorkomen 4. Anthonie van Leeuwenhoek: onderzoeker, bioloog, uitvinder van microscoop. - Schilderkunst Tot de wereldberoemde schilders uit de 17e eeuw horen: Rembrandt (Nachtwacht), Frans Hals, Jan Steen en Johannes Vermeer. Er was veel vraag naar schilderijen door regenten/bestuurders (van steden, maar ook van bijvoorbeeld weeshuizen en armenhuizen) en rijke burgers. - Literatuur Vooral in de eerste helft van de 17e eeuw was er in de Republiek een aantal bekende schrijvers zoals: Pieter Cornelisz. Veel burgers in de Republiek vonden dat je boeken niet alleen maar voor je plezier moest lezen, je moest er ook iets van leren. Daarom werd Jacob Cats de meest gelezen schrijver. Pagina 6 van 6