Geschiedenis Samenvatting. De Republiek. Hij respecteerde privileges, maar centralisatie werd gezien als bedreiging privileges.

Transcriptie

1 Samenvatting door M woorden 17 april ,6 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Geschiedenis Samenvatting De Republiek = leidt tot gekleurd = belangrijk Onderstreept = Paragraaf onderaan historische context staat een tijdlijn De moord op Willem van oranje 1580: Willem van Oranje vogelvrij verklaard 10 juli 1584: Willem van Oranje vermoord 1585: In name Antwerpen door de Spanjaarden 1588: einde Spaanse opmars, begin Gouden Eeuw Het Begin van de Opstand 1515: Karel V aan de macht. Verder met centralisatie à Collaterale Raden: Raad van State (meeste aanzien) Geheime Raad (wetten en toezicht) Raad van Financien (belasting) 15 e en 16 e eeuw bloei handel en nijverheid Karel afhankelijk van de rijke burgers (geld voor oorlog) Hij respecteerde privileges, maar centralisatie werd gezien als bedreiging privileges. Bestrijding protestantisme was bedreiging zelfstandigheid van de steden (geen eigen geloofskeuze) Pagina 1 van 9

2 Karel was: koning Spanje, heer Nederlanden en keizer Duitsland 1519: Karel net keizer, begin Reformatie van Luther Luthers kritiek op katholieke kerk: Rijkdom en macht was in tegenstrijd met bijbelse wetten Bijbel moest vertaald worden in volkstaal Kerk kon mensen niet redden, dit moest genade van God doen Zijn ideeen verspreidden zich via boeken en pamfletten Geloofseenheid zou Karel helpen bij centralisatie, dus: 1521; bijeenkomst in Worms, alle vorsten EN Luther Luther werd gevraagd of hij vasthield aan zijn opvattingen. Luther zei dat hij niet anders kon dan luisteren naar het ware geloof à Definitieve scheiding katholieke kerk vs lutheranisme Geschriften van luther verboden en Luther bestempeld als ketter Luther kreeg steun van vorst van Saksen. Kasteel Wartburg werd bijbel vertaald naar het duits. Karel voerde oorlog tegen protestantse vorsten 1555: Vrede van Ausburg (cuius regio, eius religio = wiens regio, diens religie) De inquisitie 1521: instellen inquisitie die ketters moest opsporen en berechten 1550: Bloedplakkaat (alle ketters, bezit van ketterse boeken en onderdak bieden aan ketters moeten dood) Gewone volk en bestuurders hadden moeite met strengheid en aantasting privileges. Onder Filips II Strenge vervolging o.l.v. Filips II leidde tot Nederlandse Opstand 1560: begin verspreiding leer Calvijn Calvijns kritiek op Katholieke kerk: Zonder toestemming overheid kerken vormen Opstand tegen godeloze overheid 1565: hoge edelen vragen Filips minder hard op te treden (waaronder Willem v. Oranje) Pagina 2 van 9

3 Filips matigde niet, gaf Margretha van Parma opdracht streng op te treden. 1566: lage adel in actie bij paleis van Brussel à Margaretha van Parma vraagt inquisitie tot minder hard optreden à calvinisten denken dat ze hun gang kunnen gaan. Leid tot bijeenkomsten buiten de stadsmuren en Beeldenstorm (bestormen katholieke kerken) Gevolg Beeldenstorm: inzetten hertog van Alva Vele vluchten voor brute optreden Alva. Raad van Beroerten (Bloedraad): executie protestanten Ook hoge edelen Egmond en Hoorne geëxecuteerd (want te weinig gedaan tegen calvinisme) Willem van Oranje roept op tot verzet: Eerst alleen steun va vluchtelingen op schepen (watergeuzen) Maar dan (1572) nemen watergeuzen Den Briel in, meer steden sluiten zich aan (Holland en Zeeland) Alva blijft wreed optreden en belasting verhogen Juli 1572: Opstand houd staten vergadering en benoemd Oranje tot Stadhouder. Het ontstaan van de Republiek 1579: andere steden sluiten zich aan bij Oranje in Unie van Utrecht 1588: ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden 1572: Alva trekt door het land om overgave te dwingen Maar Alva moet vechten tegen huurlingen leger Oranje, geuzen en schutterijen vd opstand. Opstandelingen keerden zich tegen: Spaanse leger Bestuurders die trouw bleven aan Filip II Katholieken geestelijken en andere overtuigde katholieken Oranje wilde gelijke rechten alle geloven, maar opstandelingen gingen tegen katholieken 1572: geuzen vermoordden 19 geestelijken in Gorinchem. 1573: Hollandse staten verbieden katholieken. Oranje richt zich op nationale propaganda ipv anti-katholiek, zijn boodschap: Pagina 3 van 9

4 Vaderland beschermen, het ligt niet bij Filips maar bij slechte adviseurs (Alva) 1573: plan om Leiden te overwinnen, door uithongering, maar Leiden had voedsel ingeslagen. Spanje vertrok richting oosten om tegen Lodewijk (broer Oranje) te vechten Na Lodewijk verslagen te hebben, weer terug naar Leiden. Dit maal niet genoeg eten, veel Leidenaren stierven. Gevolg: Geuzen staken de dijken door en zette Leiden onder water, Spanjaarden vluchtten en Geuzen kwamen binnen varen met haring en Wittebrood (Leids ontzet) Leger alva steeds grotere financiele problemen Geen salaris legerà plunderingen, moorden à zuidelijke gewesten verklaren soldaten Filips tot vijand à vredesbesprekingen zuidelijke gewesten en Oranje (in Gent) 1576: Pacificatie van Gent (vredes besprekingen) Zuidelijke gewesten werken samen met Holland en Zeeland om Filips te verdrijven + gewetensvrijheid (geen vervolgingen om geloof) Radicalen calvinisten slaan door en veroveren andere belgische steden 1578: Amsterdam als laatste stad aan de kant van Oranje (door handels blokkade) Alternatie van Amsterdam: Calvinisten nemen macht over en zetten katholieke bestuurders af, monniken opgepakt en verjaagd. Acties calvinisten schrikken katholieken af, ze sluiten vrede met de koning. 1579: Unie van Atrecht (neef Filips, Parma, sluit verbond met zuidelijke gewesten) Unie van Utrecht (tegenbeweging opstandige gewesten, zelfstandig maar steunde militair) Unie van Utrecht in eerste instantie gewetensvrijheid, maar al snel calvinistisch 1581: opstandige gewesten zetten Filips af, na vogelvrij verklaring Oranje (Plakkaat van Verlatinge) 1580: Einde Turkse oorlog met Spanje (Filips had veel geld geïnvesteerd) Hierdoor betaling Nederlandse soldaten à Parma rukte op en veroverde Brabant, Vlaanderen en Noord- en Oost- Pagina 4 van 9

5 Nederland Opstandelingen konden na dood Willem v Oranje maar geen nieuwe leider vinden. Kregen wel steun van Engeland, Filips verklaarde Engeland de oorlog en viel aan met Armada. Dit mislukte compleet. 1588: vorming de Republiek der Verenigde Nederlanden. (Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland) 1589: Filips geeft Parma opdracht mengen burgeroorlog in Frankrijk Hierdoor konden de Nederlanden zich beter verdedigen. 1596: Bondgenootschap Engeland, Frankrijk en Republiek (eerste landen erkenning Republiek) 1598: dood van Filips II + uitbreiding Republiek Bij Vrede van Munster wordt Republiek pas echt erkend. De Gouden Eeuw Twaalfjarig Bestand 1621: opnieuw oorlog Spanje 1648: Vrede van Munster (einde oorlog) Republiek was onderverdeeld in 7 zelfstandige gewesten. Deze hielden Statenvergaderingen, waar burgerij en adel meededen (geen geestelijkheid) Regenten= bestuurders van Republiek, uit invloedrijke families, macht onderling verdeeld Statengeneraal= centrale instelling, hele jaar door vergaderingen in Binnenhof Verantwoordelijkheden: buitenlandse-, militaire politiek en Staatsleger. Kosten verdeeld over gewesten (vb. Holland betaalde grootste deel, dus veel macht) Onderhandelen duurde lang, want constant reizen tussen Binnenhof en eigen gewest voor overleg VOC= Verenigde Oost-Indische Companie, bemoeide Staten Generaal zich ook mee Pagina 5 van 9

6 Generaliteitslanden= door Spanje veroverde delen (Brabant, Limburg en Vlaanderen) door SG bestuurd. De stadhouder en de landsadvocaat Maurits: Stadhouder In dienst van Staten Generaal Recht om regenten te benoemen Opperbevelhebber Staatsleger Van oldenbarnevelt: Raadspensionaris Holland Voorzitter en vertegenwoordiger van Staten van Holland Politiek leider Republiek In de oorlog tegen Spanje werkten ze goed samen Daarna tijdens vrede (Twaalfjarig bestand) religieuze en politieke tegenstellingen en conflicten Van Oldenbarnevelt Gematigde calvinisten (rekkelijken) Vrede behouden ivm handel Maurits Orthodoxe calvinisten (preciezen) Oorlog hervatten 1617: conflict werd bijna burger oorlog Van Oldenbarnevelt vormt eigen legerà Maurits liet Oldenbarnevelt arresteren en verving al zijn aanhangers à Van Oldenbarnevelt word (mei 1619) onthoofdà 1621 oorlog Spanje hervat Eerst Holland en Zeeland lijden onder oorlog, maar dan (1576) verplaatst oorlog zich naar Zuiden en oosten. Gevolg à Gouden Eeuw: lange periode economische groei in het Noordelijke Nederland Veel handel tussen Holland en Oostzee(vb. hout en teer) Pagina 6 van 9

7 Moedernegotie: oorspronkelijke handel met Oostzee (omdat alle handel vanuit daar was ontstaan) Door aanvoer Oostzee (onder anderen graan) konden Nederlandse boeren specialiseren Dit verbrak feodale stelsel, omdat ze niet meer alleen voor zichzelf en heer produceerde. Specialisatie in: tuinbouw, vlees, zuivel en gewassen voor nijverheid à bloei handel en nijverheid (zoals scheepsbouw) Extra stimulans voor Hollandse en Zeeuwse steden was ondergang Antwerpen Eerst in Antwerpen bloeiende nijverheid, maar val van Antwerpen (1588) à Zeeland houdt Schelde dicht, dus geen kans op herstel à arbeiders vluchten naar Holland (oorlogsgeweld en vervolging) à Leiden, door toestroom vluchtelingen, belangrijkste textielstad Vorsten en adel in andere landen alleen bezig met geld voor oorlog In Republiek handelsbelangen voorop, kooplieden hadden contact met regenten Vanaf 1595 al veel concurrentie scheepvaart Azie, dus vanaf 1602 oprichting één groot bedrijf (VOC zie vorige bladzijden) Steden lokten arbeiders, om economie te kunnen laten groeien (vb. vrijstellen gebouwen katholieke kerk) Gevolg: ook meer geloofsvrijheid Portugese joden kwamen terecht in Amsterdam, eerst nog beperkte mogelijkheden (gebedshuizen die niet opvielen) later minder eisen. Dankzij, vooral calvinistische, kooplieden uit zuidelijk Nederlanden werden Holland en Zeeland centrum van wereldhandel. Ook steeds meer handel Azië, Afrika en Amerika. Nederlanders stichten Batavia (Jakarta) als handelscentrum voor boten tussen Europa en Azië. Door opbloei landbouw en nijverheid (Republiek was het welvarendste land van Europa) meer luxegoederen waaronder drukwerk. Ook veel schilderwerk, mensen van buitenaf verbaasde zich hoe middenstanders schilderijen konden hebben. Na tachtigjarige oorlog kwamen Engeland en Frankrijk op. Pagina 7 van 9

8 : Republiek drie maal in oorlog met Engeland : Republiek drie maal in oorlog met Frankrijk Hierdoor langzaam een einde aan de Gouden Eeuw De verlichting Schildering Leonard Defrance (zie blz. 86 historische teksten) Boodschap: gelijkheid en intellect wordt beoefend voor het huis van Minerva (godin van kunst en wetenschap) Immanuel Kant ( ): filosoof en verlicht denker Citaat over verlichting: Durf te denken (de mens is schuldig voor tijd voor verlichting, want men moet zelfstandig na gaan denken. Filosofische stromingovereenkomst Verschil Empirisme Traditie+geloofàrede+waarnemingKennis komt voor uit ervaring en waarneming Rationalisme Traditie+geloofàrede+waarnemingHet menselijk denkvermogen is bron van kennis Veranderingen ideeen door verlichting: Traditionele ideeen (sociale verhouding, politiek, economie etc.) ter discussie Samenleving niet gebaseerd op erfelijk recht en plicht of kerk, maar op rede Weg met standenmaatschappij en absolutisme Tegen godsdienstige intolerantie en kerkelijke dwang Onafhankelijke rechtspraak Diezelfde tijd juist meer centralisatie (politiek, economisch, militair) Droit divin= god heeft je macht gegeven, dus geen verantwoording afleggen Tijdlijn 1515: Karel V aan de macht. 1519: Karel net keizer, begin Reformatie van Luther 1521: bijeenkomst in Worms, alle vorsten EN Luther + instellen inquisitie die ketters moest opsporen 1550: Bloedplakkaat Pagina 8 van 9

9 1555: Vrede van Ausburg (cuius regio, eius religio = wiens regio, diens religie) 1560: begin verspreiding leer Calvijn 1565: hoge edelen vragen Filips minder hard op te treden (waaronder Willem v. Oranje) 1566: lage adel in actie bij paleis van Brussel 1572: Opstand houd staten vergadering en benoemd Oranje tot Stadhouder + geuzen vermoordden 19 geestelijken in Gorinchem + Alva trekt door het land om overgave te dwingen 1573: Hollandse staten verbieden katholieken + plan om Leiden te overwinnen, door uithongering 1576: Pacificatie van Gent (vredes besprekingen) 1578: Amsterdam als laatste stad aan de kant van Oranje 1579: Ontstaan Unie van Utrecht en Unie van Atrecht 1580: Willem van Oranje vogelvrij verklaard + Einde Turkse oorlog met Spanje 1581: opstandige gewesten zetten Filips af 1584: Willem van Oranje vermoord 1585: In name Antwerpen door de Spanjaarden 1588: einde Spaanse opmars, begin Gouden Eeuw + ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden 1589: Filips geeft Parma opdracht mengen burgeroorlog in Frankrijk 1596: Bondgenootschap Engeland, Frankrijk en Republiek (eerste landen erkenning Republiek) 1598: dood van Filips II + uitbreiding Republiek Pagina 9 van 9