Samenvatting Geschiedenis deelcontext 1.

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis deelcontext 1. Samenvatting door een scholier 1675 woorden 5 mei ,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Geschiedenis deelcontext Karel V werd heerser gebieden in huidige Benelux 1543 werd Karel V heer van alle zeventien gewesten Deel van geld dat stedelingen verdienden moesten zij afgeven aan Karel V à privileges à steden en burgers kregen sterke positie Karel V wilde zijn gebieden zoveel mogelijk vanuit één punt regeren => centralisatie à Brussel werd politieke centrum 1531 Drie Collaterale Raden => Karel V had ondersteuning nodig om de Nederlanden te besturen. Waren vooral edellieden en ambtenaren. (voorbeeld van centralisatie) - De Raad van State à advies over beleid in de zeventien gewesten - De Geheime Raad à bereidde wetten voor en vaardigde wetten uit en had toezicht op uitvoering in steden en gewesten - De Raad van Financiën à stelde begrotingen op en hield zich bezig met bedes = het vragen van geld aan alle steden en gewesten ^ Deze verandering zorgde voor ontevredenheid onder burgers en edellieden en zij vonden dat hun vrijheden en rechten werden bedreigd. Ook onrust op religieus gebied à Reformatie - Critici waren monniken Maarten Luther en Johannes Calvijn. Pagina 1 van 12

2 - Karel V liet Luther verschijnen voor Rijksdag in Worms om hem de kans te geven zijn kritiek te herroepen, maar dat deed hij niet. - Door boekdrukpersen in de 15 e eeuw kon de Bijbel makkelijker in de volkstaal worden verspreid. ^ Dit alles leidde tot een splitsing in de Katholieke kerk: protestantse kerken, calvinistische en lutherse kerken. Karel V was en bleef katholiek en vond dat protestanten de orde en rust in zijn rijk verstoorden à liet hen vervolgen In het Duitse Rijk kon Karel V niet op tegen het protestantse geloof en in 1555 moest hij zich hierbij neerleggen à voor vorsten in het Duitse Rijk gold: wiens gebied, diens religie. => vorsten bepalen het geloof Kritiek Luther; - Mens kan zelf contact leggen met God (geen kerk / priester voor nodig) - Kerk rituelen en gebruiken leidden af van boodschap van God - Tegen aflaten, alleen God bepaald wie vergiffenis krijgt - Tegen vereren van heiligen - Celibaat (= geestelijke mag niet bezig zijn met dingen op aarde) is niet nodig - Tegen rijkdom van kerk Idee katholieke kerk à alleen door priester in contact met God Idee Luther à alleen oprecht geloven is belangrijk + bijbel goed lezen om God te begrijpen. Gevolgen Reformatie; Miljoenen hebben nieuw geloof Vervolgingen Migratie (vluchtelingen) Eeuwen van godsdienststrijd, oorlogen over heel Europa (= nu afgelopen door ontkerkelijking) Zuiden is katholiek, daar woont de Paus / noorden is protestants, daar woont Luther In de Nederlanden kreeg Calvijn meer aanhang. - Lagere overheden mochten zich volgens hem verzetten tegen een hogere overheid als deze Gods geboden niet juist Pagina 2 van 12

3 dienden. - Calvijn vond ook, in tegenstelling tot Luther, dat onderdanen zonder de toestemming van hun vost een kerk mocht beginnen. à dat deden ze dus ook In 1550 stelde Karel V duidelijk dat ketters in de Nederlanden de doodstraf moesten krijgen => Bloedplakkaat abdicatie Karel V à Filips II volgde op - Zette kettervervolgingen door à veel inwoners van de Nederlanden waren het daar niet mee eens, wilden dat Filips II hun oude vrijheden en privileges respecteerden à Smeekschrift der Edelen in 1566 aan Margaretha van Parma door edellieden => verzoek om kettervervolgingen te stoppen. Hagepreken = calvinistische preken in buitenlucht in de buitenlucht. Beeldenstorm 1566 => voor Karel V een bewijs dat hij ketters moest blijven vervolgen. à onbedoeld direct gevolg = komst Hertog Alva Hertog Alva à Raad van Beroerten (oftewel: Bloedraad) => rechtbank om daders van Beeldenstorm te straffen à veel Nederlanders ontvluchtten Nederlanden, ook Willem van Oranje. 3 opdrachten; - Rust en orde herstellen à Raad van Beroerten Ketters strenger vervolgen à inquisitie - Belastingen verhogen à Tiende penning 1572 (= centrale belasting van 10% op de verkoop van roerende goederen) Willem van Oranje - Hoge edelman en stadhouder van Filips II in Holland, Zeeland en Utrecht - Hij was katholiek, maar tegen kettervervolgingen - Riep vanuit zijn Duitse familiekasteel op tot verzet à liet legers Nederlanden binnenvallen, maar hadden geen succes Slag bij Heiligerlee 1568 (= begin 80-jarige oorlog) 1e overwinning van leger van Willem, maar hierna bijna geen geld / troepen meer, Alva wel. ^ Watergeuzen hadden wél succes => zijn opstandelingen die met toestemming van Willem op zee schepen aanvielen à veroverden in 1572 Den Briel = belangrijke wending à steeds meer sloten zich aan bij de Opstand + kregen hoop. (= gevolg inname Den Briel) Pagina 3 van 12

4 Pagina 4 van 12

5 Pagina 5 van 12

6 Geschiedenis deelcontext 1.2 Hertog Alva besloot in 1572 toen de Opstand groter werd militair in te grijpen (= gevolg inname Den Briel) Verschillende groepen gingen in de Nederlanden tegenover elkaar staan, aan de uitersten; (= gevolg inname Den Briel) - Radicale calvinisten à wilden dat iedereen protestants werd - Gezagsgetrouwe katholieken à zo snel mogelijk orde onder Filips II herstellen Willem van Oranje vond dat zowel katholieken als protestanten vrij moesten zijn om hun geloof uit te oefenen à hij probeerde als leider van de Opstand verschillende partijen te vriend te houden - hij vermeed religieuze gevoeligheden - legde de nadruk op de strijd van het vaderland tegen de Spaanse tirannie - benadrukte de eenheid van de Nederlanden ^ deze boodschap verspreidden opstandelingen door pamfletten Volgens Willem was Filips II een rechtmatige heer van de Nederlanden, maar luisterde hij soms naar de verkeerde adviezen. à Willem was dus niet tegen Filips II - Je mocht niet in opstand komen tegen de koning, want hij is gekozen door God. JE mag wel in opstand komen tegen zijn slechte adviseurs. In 1575 ging Spanje bankroet à troepen in de Nederlanden slecht betaald à muiterijen à bevolking leidde hier zwaar onder à gewesten eisen vertrek van Spaanse soldaten à 1576 Pacificatie van Gendt à alle gewesten werkten samen tegen de Spanjaarden => eerste keer dat de gewesten een eenheid vormen. Pagina 6 van 12

7 1573 Bloedbad van Haarlem dilemma Alva; - Genade tonen als steden overgevenà ^voordeel = andere steden zullen ook snel overgeven ^nadeel = soldaten ontevreden - Soldaten laten plunderen à ^voordeel = soldaten tevreden ^nadeel = mensen vermoord à andere steden gaan langer volhouden 1574 ontzet van Leiden Gevolg; steeds meer steun voor Opstand 1578 Alliteratie van Amsterdam Gevolg; alle Hollandse steden in verzet Unie van Atrecht; - Franstalig - Blijven katholiek - Trouw aan Spaanse koning - Stoppen met Opstand Pagina 7 van 12

8 Pagina 8 van 12

9 Unie van Utrecht; - Nederlandstalige gebieden - Godsdienstvrijheid, maar vooral protestants - Trouw aan Spaanse koning - Gaan door met Opstand, is ook mogelijk door geografie (polders) 1580 Filips II doet Willem in de ban Onbedoelde reactie; - Plakkaat van Verlatinghe ^reactie van Staten-Generaal ^ouderwets à droit divin = goddelijk recht ^modern à vorst is er voor de onderdanen, vorst heeft de plicht voor zijn onderdanen te zorgen en ze te beschermen, zorgt hij niet voor zijn volk dan mag het volk hem afzetten. ^tegen centralisatieploitiek (privilegesà centralisatie) ^behoudend = wel weer nieuwe vorst kiezen Moord op Willem van Oranje - Door Balthasar Gerards => felle katholiek 1588 Ontstaan Republiek - Lukte niet om een vorst te vinden (hertog van Anjou vertrok snel, daarna aan de Engelse koningin Elizabeth I hulp gevraagd, zij stuurde graaf van Leichester, maar die vertrok ook weer snel), dus onbedoeld - Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden riep onafhankelijkheid uit ^Voor = roepen onafhankelijkheid uit ^Tegen = 1648 pas erkent Spanje de Republiek onafhankelijk Geschiedenis deelcontext 1.3 Republiek maakte een bloeiperiode door Vooral in Holland en Zeeland was er sprake van een Gouden Eeuw Pagina 9 van 12

10 Waarom een Gouden Eeuw? - Economisch à Republiek is (relatief) welvarend - Cultureel à kunsten vieren hoogtij - Militair à de Republiek behoorde tot de machtigste naties ter wereld - Wetenschap à wetenschappelijke revoluties - Staatkundig à Republiek in tijden van absolute vorsten Oorzaken Gouden Eeuw; 1. Nederland is waterland - Nederland is drassig à ongeschikt voor verbouwen van graan - We gaan ons concentreren op het verbouwen van één product => zuivel (kaas, boter, melk) - Moedernegotie (!) = handel met heet Oostzeegebied 2. De Val van Antwerpen Antwerpen in handen van Filips II à Schelde wordt afgesloten door Republiek à handelaren trekken naar Holland / Amsterdam à handelaren nemen kennis, contacten en kapitaal mee 3. De buitenlanders - Protestanten uit Duitsland (30-jarige oorlog) - Protestanten uit België en Frankrijk - Economische vluchtelingen - Joden uit Portugal (gevlucht voor inquisitie) ^ Komen naar Republiek om economische welvaart en (relatieve) godsdienstvrijheid In de Republiek wel tolerantie, maar geen acceptatie. Republiek is tolerant, omdat immigranten veel kapitaal en handelscontacten meenemen. Pagina 10 van 12

11 Regenten - Rijk geworden door handel, maar steeds vaker alleen bestuurder - Geleidelijk steeds meer belegger en minder handelaar - Zaten in Gewestelijke Staten => vergaderingen die vanaf 1588 in de Noordelijke Nederlanden de soevereiniteit bezaten Het is dus een Republiek, maar geen democratie. Want een kleine groep elite is aan de macht (rijke burgers) Bestuur van Republiek; (decentraal) - Verschilt per gewest - In Holland en Zeeland vooral steden de baas - In steden zitten rijke handelaren - Zijn vóór handelsbelangen en tegen hoge oorlogskosten ^ centraal à buitenlandse politiek en defensie door Staten-Generaal ^ decentraal à gewesten hebben eigen bestuursstructuur, wetten, regels, taal, geloof, etc. ^ machtsstrijd tussen Staten-Generaal en stadhouder Holland is het rijkst en betaalt 60% van de belastingen à hierdoor Holland machtiger in praktijk, maar in theorie zijn het zeven gelijke gewesten. Raadspensionaris => Johan van Oldenbarnevelt Stadhouder gekozen door Gewestelijke Staten - Voert staatse leger aan - Prins van Oranje - Prins Maurits (zoon van Willem van Oranje) VOC opgericht Vereniging van handelaren à samen sterk - Opgericht door Staten-Generaal - Monopolie op handel met Azië à Republiek had het alleenrecht op handel in specerijen met Azië Pagina 11 van 12

12 - Mocht ook oorlog voeren (militaire voorrechten en recht van contract) 2 redenen; Concurrentie tussen Nederlanders tegengaan Beter concurreren met buitenland Twaalfjarig Bestand = tijdelijke vrede met Spanje ( ) Conflict over verdeling van macht tussen stadhouder en raadspensionaris à 1619 Johan van Oldenbarnevelt onthoofd 1621 begon oorlog opnieuw à tot 1648 bij Verdrag van Münster erkende Spanje de Republiek als onafhankelijk Grote vraag naar schilderijen à Rembrandt van Rijn à werkten voor burgers dus moesten dingen maken die hen aanspraken à kunst van Gouden Eeuw een burgerlijk karakter => bijv. portretten van regenten Pagina 12 van 12