Schilderijverslag Geschiedenis Examenonderwerpen Republiek in een tijd van vorsten

Transcriptie

1 Schilderijverslag Geschiedenis Examenonderwerpen Republiek in een tijd van vorsten Schilderijverslag door C woorden 19 mei ,5 2 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Dit is een samenvatting van de filmpjes van JORTgeschiedenis, ik heb er voor mezelf de belangrijkste dingen uitgehaald en opgeschreven. daarom raad ik je ook af om alleen dit te leren maar ook zelf de filmpjes te kijken :) dit is zijn account en het eerste filmpje van het eerste examenonderwerp! ook is het niet gecontroleerd op fouten, en is het geheel in mijn eigen stijl geschreven. Succes met je examens! Vanaf jaar 1000 is er toename van handel en nijverheid Belastinggeld kwam waardoor er ambtenaren konden ingezet worden die ook het land in de gaten gingen houden. Centralisatie: het overbrengen van de overheidsmacht van lokale en regionale besturen naar een centrale regering. Centralisatie zorgde voor afname van macht van adel en steden. Engeland: waarschijnlijk het eerste land in EU met centralisatie. Ongeveer vanaf Vaak burgeroorlogen. Hendrik VII wou de centralisatie in engeland doorvoeren, (regeert van ) Hij stelt koninklijk leger en Koninklijke rechtbank in, waardoor koning altijd het laatste woord heeft. Hij stelt een adel in, als ambtenaren, maar die moeten wel naar hem luisteren. Gevolgen: macht hoge adel neemt af, en van de grote steden neemt ook af. Koning kan niet alleen beslissen, parlement mag al lange tijd meebeslissen. In het parlement: hogere huis: hoge adel, Lagerhuis: lage adel en steden. Pagina 1 van 22

2 Frankrijk: hier is ook al centralisatie, koning krijgt steeds meer macht. Lodewijk XI regeert van Lodewijk zijn familie werd uitgebreid door oorlog huwelijk en vererving. Lodewijk stelde koninklijk- leger, -rechtbank in. Begin van absolute macht, hij was niet persoonsgebonden, hoefde niet te overleggen met anderen. Adel en geestelijkheid behouden veel feodale rechten. In theorie heeft hij veel te zeggen maar in de praktijk moest hij rekening houden met de adel. Ze hebben ook een volksvertegenwoordiging, de Staten-Generaal maar deze had weinig invloed. In staten-generaal: vertegenwoordigers van drie standen: geestelijkheid, adel, boeren en burgers. Verschil Frankrijk en Engeland koningschap: macht in Frankrijk gaat veel verder. De Nederlanden: Geen centralisatie. Er zijn 17 gewesten in de Nederlanden, en elk gewest had zijn eigen regels en wetten en dat was hun trots. Ze waren allemaal zelfstandig. Veel vorsten wilden het 1 land maken maar dat lukte nauwelijks. Bourgondiërs probeerden centralisatie door te voeren in de gewesten. Ze ondernamen daarvoor maatregelen: - Hoofdstad maken, Brussel. - Grote raad werd opgericht - Centrale rekenkamer, geldzaken werden daar geregeld. - In ieder gewest werd er een stadhouder ingezet. De stadhouder hield namens de koning toezicht. Vorst maakt afspraken met Staten-Generaal over belastingen. In staten-generaal: geestelijken, adel en steden. Dit alles is vóór 1477! In 1477: Bourgondische Nederlanden komen in handen van de Habsburgers: Laatste Bourgondische hertog stierf, hij liet alleen een dochter na: Maria van Bourgondië, zij wordt de nieuwe Pagina 2 van 22

3 hertogin van Bourgondië, maar zij heeft maar kort geregeert want ze trouwde met Maximiliaan van Habsburg( regeert van: ). Habsburgers werden vanaf toen de baas van de Nederlanden. Samen kregen zij een zoon: Filips de Schone( regeert van: ), hij werd een landsheer van de Nederlanden. Filips trouwt met Johanna van Castillië. Hun zoon is Karel de vijfde ( regeert van : ). Karel de Vijfde en FIlips de Schone zijn dus eigenlijk allebei habsburgers, maar omdat Karel de Vijfde ook in Spanje is wezen regeren ( Castillië) wordt hij meer als Spanjaard gezien. Karel V wordt uiteindelijk de baas van Spanje, Duitse rijk, gebieden in Italië en noord-afrika en natuurlijk de Nederlanden. De Nederlanden: Karel accepteerde van de Nederlanden dat het een apart gebied is. Maar hij probeerde het bestuur daar wel te centraliseren. De maatregelen daarvoor: - Er was een dagelijks bestuur door de landvoogdes ( het was een vrouw ;p) - In ieder gewest was er weer een stadhouder - Er werden centrale bestuursraden ingesteld ( 1531). De raad van Financiën( geldzaken in Brussel), Raad van State(Hoogste edellieden uit de Nederlanden, ze adviseerde de koning ), Geheime Raad( hoge ambtenaren en rechtsgeleerden, stelden wetten op en hielden toezicht op de gewesten). - De drie raden probeerden macht weg te pakken bij de gewesten - Centrale belasting: 10% op onroerende goederen en accijnzen. Voor de Nederlanden was dit niet leuk, en hoopten ook dat de Staten-Generaal bleef bestaan. Filips II ( zoon van Karel V) voerde deze maatregelen nog verder. Hoofdstuk 1 Centralisatie en Reformatie ( religie ) Pagina 3 van 22

4 Reformatie: De reformatie wilde de kerk hervormen en terug laten keren tot het zuivere leer uit de Bijbel. Dit leidde vanaf de 16 e eeuw tot afsplitsingen van de Rooms-katholieke kerk en het ontstaan van aparte protestantse kerken. Vanaf 15 e eeuw toenemende kritiek op de katholieke kerk: Roem, rijkdom en macht Bijgeloof Roem: Paus moest zich op zijn eigen ding focussen en niet op de wereld. Rijkdom: Kerk was vooral gericht op geld en niet meer op geloof ( aflaten), zo moest je bijvoorbeeld betalen om je zondes te laten vergeten. Je kon je plek in je hemel opkopen. Bijgeloof: Geestelijken zeiden tegen de burgers dat ze hen nodig hadden om in de hemel te komen. En je moest naar de erediensten. Waar kwam al deze kritiek vandaan? Vanuit het Humanisme, zoals van Erasmus. Een streng gelovige die veel kritiek op de kerk had. Hij ging de bijbel vergelijken met oudere versies en ontdekte veel fouten. Maarten Luther en Calvijn waren de opvolgers van Erasmus. Zij hadden ook veel kritiek op de kerk maar in tegenstelling tot Erasmus bleven zij niet trouw tot de katholieke kerk. Maarten Luther en Johannes Calvijn waren de eerste twee echt protestanten. Ze weigerden nog naar de paus te luisteren. In hun tijd kwam ook de boekdrukkunst, die hen hielp om hun ideeën te verspreiden Wat vonden de vorsten? Meerderen geloven konden niet, zou kunnen leiden tot burgeroorlogen. Dus meestal werd er 1 geloof gekozen en het andere geloof werd dus onderdrukt. De burgers moesten maar geloven in waar de koning geloofde. Anglicaanse kerk: Hendrik VIII was een katholiek. Hij raakte in conflict met de paus want hij wilde scheiden van zijn vrouw maar de paus wou dit niet toe staan. Hendrik VIII wou scheiden omdat zijn vrouw hem geen zoon schonk, en dus geen troonopvolger. Hij was gevallen op een hofdame van zijn vrouw. Hij besloot uit de kerk te stappen en richtte een eigen kerk op. De anglicaanse kerk, dat werd de staatskerk van Engeland ( dat geloof heerste in heel Engeland vanaf 1534) Belangrijkste punten van de anglicaanse kerk: - Koning is hoofd van de kerk - Vervolging van katholieken of protestanten ( ketters) is afhankelijk van de oriëntatie van de koning. Als koning Pagina 4 van 22

5 katholiek was, was de anglicaanse kerk katholiek en waren de protestanten ketters, en als de koning protestants was, was de anglicaanse kerk protestants en waren de katholieken ketters. - Mix van protestants en katholiek. Frankrijk: Koning van Frankrijk, Frans I ( regeert van ) was katholiek. Hij mocht zelf bisschoppen benoemen en was tot 1534 tolerant tegenover protestanten. Door bedreigende aanplakbiljetten m.b.t. katholieken wilde Frans I dat de protestanten werden vervolgd, ze werden niet langer meer getolereerd. Hugenoten= Franse protestanten, volgden de leer van Johannes Calvijn. Er vond een groei van het protestantisme plaats in Frankrijk. Hendrik II ( regeert van: )was de opvolger van Frans I, en hij zorgde ervoor dat er fellere vervolgingen kwamen tegen protestantse ketters, vanaf Duitse Rijk: Karel V was een katholiek, hij was de baas van katholieke en protestantse gebieden. Hij vervolgde de protestante ketters. Er waren vooral protestante ketters in het Duitse Rijk, het land van de Lutheranen ( aanhangers van Maarten Luther). Luther zijn ideeën waren: Koning mag bepalen wat de Godsdienst van het land is en mag zich onafhankelijk opstellen vanaf de paus, en daardoor had Luther ook veel duitse vorsten als aanhanger of steun. Maar dit zorgde wel voor veel godsdienstoorlogen. In 1555 kwam er een einde aan de godsdienstoorlogen, de vrede van Augsburg vond plaats. Belangrijkst bepaling van de Vrede van Augsburg is: duitse vorsten mogen zelf bepalen of hun gebied katholiek of protestants is. Karel V krijgt zo dus een nederlaag want op deze manier moet hij het protestantisme wel toestaan. De Nederlanden: Karel V, gaat al snel als hij de macht heeft vervolgingen inzetten tegen de protestantse ketters. Dit doet hij d.m.v. inquisities ( 1521). Protestanten werden gevangen of vermoord. Hij kreeg weinig steun van adel en steden. Dit komt doordat de Nederlanden het land van Erasmus was. en ondanks dat Erasmus een katholiek was, toch had hij protestantse gedachten en deze wilden de adel en steden niet onderdrukken. Erasmus was fel tegen onderdrukking van het geloof, en hier waren de adel en steden het mee eens. De adel en steden vonden dat de inquisitie op centralisatie leken, en ze waren tegen de centralisatie. Toch heeft de Pagina 5 van 22

6 inquisities erg geholpen, veel protestanten waren opgeruimd. H1- centralisatie en Reformatie ( economie ) Vlaanderen en brabant waren de traditionele kerngewesten Het was een internationaal handelsnetwerk: - Oostzeegebied ( Hanzesteden) - Noord-Italie - Frankrijk - Engelanden Vanaf ongeveer 1500 zijn er specerijenhandel via Antwerpen. Antwerpen wordt het centrum van de wereldhandel. Holland: Hoge verstedelijkingen als gevolg van vervening van de landbouwgrond. Meer dan 45% woont in de steden. (haring) visserij- nijverheid- scheepvaart en zeehandel was belangrijk. Amsterdam is de belangrijkste handelsstad van Holland, maar in vergelijking met Antwerpen stelde Amsterdam niks voor. Landbouw in Holland was onmogelijk. De grond was te nat voor graan. En dit was een probleem want zonder graan is er geen voedsel. En zo kwam de zeehandel op gang. Ze zouden graan uit een ander gewest halen, ze richtten zich op het Oostzeegebied. Oplossing: Moedernegotie: import van goedkoop graan uit het Oostzeegebied. Boeren in Holland hoefden geen graan meer te verbouwen, ze gingen zich specialiseren op producten die wel op natte grond verbouwd kon worden. Het gevolg eas commercialisering en specialisatie, en die zorgen voor winstgevende landbouw. Handel: Holland haalden hun producten vooral uit het Oostzeegebied, dit is het begin van een steeds groter wordend zeehandel. Handelskapitalisme en commerciële landbouw zorgen voor grote welvaart. Handelskapitalisme: het geld wat ze verdienden aan de handel gebruikten ze om te groeien en verder te kunnen handelen. Pagina 6 van 22

7 Doordat ze veel verdienden, kon Karel V veel belasting vragen. Holland was het hier niet mee eens en stelde daarom de eis dat ze wel mochten bepalen over hun eigen land, ze wilden autonomie. Hoofdstuk 2- de Nederlandse Opstand ( politiek en religie ) Engeland: Eduard VI ( regeert van ) was de zoon van Hendrik de achtste, hij was een protestant maar stierf al vroeg. Hij was voor de vervolging van de katholieken. Maar zijn dochter, Maria I, die hem opvolgde was weer een katholiek ( regeert van ). Ze trouwt met de zoon van Karel V, Filips II. Maria kreeg van de engelse de bijnaam Bloody Mary, omdat ze voor de vervolging van de protestanten was door de inquisitie. Koningin Elisabeth I was de dochter van Filips II uit een ander huwelijk. Ze heeft geregeert van Zij heeft niet zoveel met de vervolgingen van protestanten of katholieken, ze houdt zich aan de Anglicaanse kerk. Maar omdat ze een protestant is, verbiedt ze het katholicisme en protestantse dissidenten ( alleen het Anglicaanse mag nog). Dissident= zelfde maar dan op een andere manier. Ondanks dat er geen vervolgingen waren van de katholieken, waren de katholieken er niet blij mee en boden ze veel tegenstand: - In 1569: katholieke opstand door de oproep van de paus : FIlips II stuurt de Spaanse Armada( grote vloot) om Engeland aan te vallen. De aanval mislukte want door de wind ging de vloot de Noordzee op en moest de vloot om heel Engeland heen. - Dit zorgde ervoor dat er weer rust was in Engeland Frankrijk: Karel IX ( regeert van ). Onder zijn regering breken er burgeroorlogen uit tussen protestanten ( Hugenoten) en katholieken. De burgeroorlogen duren van Karel liet zijn zus, Margaretha van Valois, trouwen met Hendrik van Navarra. Hij was een van de belangrijkste hugenotenleider. En door dit te laten doen hoopte hij dat er rust kwam. Maar dit was helaas niet zo. De paus wilde dit huwelijk niet toe staan. De bruiloft is alsnog door gegaan maar 4 dagen na de bruiloft braken er strijden uit. een van de belangrijkste hugenotenleider stierf en Filips II besloot om de hugenoten(leiders) in zijn land te laten doden. Het gevolg van het huwelijk was de zogenaamde: Bloedbruiloft ( 1572). Hendrik van Navarra was natuurlijk een belangrijke hugenotenleider, maar vlak voor deze rellen liet hij zich bekeren en bleef hij dus leven. Paus en Filips II waren blij. De hugenoten niet, er waren nog steeds burgeroorlogen. Karel IX stierf en hij werd opgevolgd door Hendrik III. Hij had geen kinderen, en als Hendrik III zou overlijden, dan zou Hendrik van Navarra de koning worden. Nadat Hendrik van Navarra uit Parijs was gegaan, bekeerde hij zich weer tot het protestantisme. Zo Pagina 7 van 22

8 bleven de rellen. Nederlanden: Filips II was de landsheer. Hij ging echter terug naar Spanje en stelde Margaretha van Parma als landvoogdes ( ). De Nederlanden waren niet blij met deze regeermanier en daardoor kwam er veel opstandigheid. Redenen opstandigheid tegen FIlips II: Religie, protestantisme en katholicisme. Strenge godsdienstpolitiek: vervolgingen van protestantse ketters door de inquisitie. Economie/politiek: hoge belastingdruk door centrale belastingen Politiek: verlies van autonomie door centralisatiepolitiek. De Nederlanden mochten niet meer over hun eigen land te beslissen. 1566: 200 lage edelen bieden Margaretha van Parma een smeekschrift aan om de kettervervolgingen te matigen. Margaretha beloofde dit verzoek aan Madrid door te geven. Smeekschrift zorgde ervoor dat veel Calvinisten hagenpreken gingen geven. Deze hagenpreken zorgde voor de Beeldenstorm. Margaretha wou dat er rust kwam en eiste trouw van de hoge adel. De hoogste edelman, Willem van Oranje, weigert trouw te geven en vertrekt naar Duitsland. Filips II werd woest vanwege de toestand in Nederlanden en stelde daarom de hertog van Alva in als de landvoogd ( ). Om de rust te laten keren ondernam hij maatregelen: - Hij stelde de Bloedraad in. Bloedraad liet een paar hoge edelen doden. - Hij voerde de tiende penning in, de centrale belasting. Er werd 10% belasting gevraagd over onroerende goederen, deze gingen rechtstreeks naar de Spaanse schatkist Gevolg : de Nederlandse edelen besluiten dat het zo niet kan. De calvinisten komen in een verzet, en dat verzet leidt tot de Nederlandse Opstand ( ) Willem van Oranje was de leider van deze opstand. Willem van Oranje die regelde samen met zijn broers en naar buitenland gevluchte calvinisten om samen kleine legertjes te vormen en met die legertjes Nederlanden binnen te vallen. Opstanden hadden succes in Holland en Zeeland. Nederlandse calvinisten hoopten dat de Fransen achter hun stonden door de Bloedbruiloft maar dit was niet zo. De fransen stonden hier niet achter maar door deze opstand hadden ze al lange tijd geen loon meer ontvangen dus besluiten ze te gaan muiten. Ze gaan plunderen in vlaanderen en brabant. Vlaanderen en Brabant zijn het hier niet mee eens en ze vragen Willem van Oranje voor hulp. Dit leidt tot de Pacificatie van Gent in Pacificatie van Gent: Pagina 8 van 22

9 vredesverdrag tussen de opstandige gewesten Holland en Zeeland en de andere gewesten. - Spaanse troepen moeten verjaagd worden - Holland en Zeeland protestants, andere gewesten katholiek. Calvinisme was niet toegestaan in de andere gewesten, maar toch groeit het calvinisme in vooral de Vlaamse steden Unie van Atrecht: verbond van zuidelijke gewesten met Spanjaarden om calvinisten te verdrijven. Unie van Utrecht: militair verbond van opstandige gewesten en steden tegen Spanjaarden. In de gewesten en steden kwam gewetensvrijheid. 1581: plakkaat van Verlatinghe: Staten-Generaal van de noordelijke Nederlanden zetten Filips II af als landsheer. Vanwege calvinistische overtuigingen. Want Calvijn had gezegd: Vorst is aangesteld door God, maar mag afgezet worden als hij zijn volk onderdrukt. Er moest dus een nieuwe vorst komen. De Nederlanden richtten zich op Frankrijk op Frans van Anjou( ). Maar Frankrijk stond hier niet echt voor open want er was daar veel onrust en burgeroorlogen. Filips II had ondertussen Willem van Oranje vogelvrij verklaard. Dit betekent dus dat iedereen hem mocht vermoorden, en uiteindelijk in 1584 is hij dan ook vermoord. Nu richtte Nederlanden zich op Engeland op de vriend van Elisabeth I, Robert van Leicester. Hij regeerde van Ook toen hij was afgezet, en de Nederlanden weer zonder landsheer zat besloten ze toch maar om de Nederlanden een republiek te maken. En dus vanaf 1588 was de Nederlanden: De Republiek van de Nederlanden. Nederland behield zijn soevereiniteit en kon dus zelf beslissen over eigen land en er was gewetensvrijheid. De gewetensvrijheid is niet meteen godsdienstvrijheid. Gewetensvrijheid: Willem van Oranje: verdraagzaamheid en acceptatie van verschillen zorgt voor herstel van de orde. En de overheid moet verschillende godsdiensten toestaan. Gereformeerden waren het niet eens met deze opvattingen, alleen het Calvinisme moest worden toegestaan en katholicisme niet. Regenten ( stadsbesturen) kwam met een compromis, er was gewetensvrijheid, dus iedereen mocht zijn eigen geloof hebben maar er was alleen voor de calvinisten vrijheid van eredienst en alleen zij mochten hun eigen kerken. Tolerantie van dissidenten hing af van het beleid van stadsbesturen. Dus conclusie: katholieken, lutheranen, doopsgezinden en joden werden gedood maar katholieken waren de grootste hinder. Pagina 9 van 22

10 H2- de Nederlandse Opstand ( Economie ) Engeland Landbouw: adel had veel macht op de landbouw ( de hoge adel maar ook de lage adel) ze leefden vooral van het landbouw, de inkomsten van het grondbezit maar ook van de producten. Engelse boeren leefden dus op de grond van de adel, ze hadden weinig particulier bezit. Gevolgen voor de landbouw: - Vooral voor lokale markt geproduceerd, producten worden dus niet verbouwd voor handel - Weinig vernieuwing, want de boeren wilden niet vernieuwen want ze hadden er toch niets aan. - Engelse landbouw ontwikkelde zich dus weinig. Lage adel: soms commerciële bouw. Handel: Vooral zeehandel met Rusland en de Levant ( middellandse zeegebied). Frankrijk Landbouw: is vrijwel hetzelfde als in Engeland. Boeren werkten op de grond van de adel. En ook dit heeft dezelfde gevolgen. + een extra reden: - In 16 e eeuw zijn er veel burgeroorlogen, en daardoor worden er veel landen vernietigd, dus boeren zijn vooral bezig met het overleven. Nederlanden ( Holland, Zeeland en Friesland) Tijdens de Opstand begon een periode van economische groei. Waarom kon Holland, Zeeland en Friesland economisch groeien? - 80jarige oorlog: vooral strijd in zuidelijke en oostelijke gewesten, dus vooral in den Spaanse Nederlanden en in de republiek. - Val van Antwerpen ( 1585), het was een rijke handelsstad. Antwerpen valt in Spaanse handen. à afsluiting van de Schelde waardoor de economische macht naar de noordelijke Nederlanden trokken. Landbouw: Adel had weinig macht, boeren hadden veel particulier bezit. Er was veel commercialisering van de landbouw. Dit konden ze doen omdat er geen graan verbouwd hoefde worden, dus ze konden zich meer richtten op producten die Pagina 10 van 22

11 wel op hun grond verbouwd konden worden. Ze konden deze producten dan weer verkopen aan de groeiende steden, maar ook aan de oostzeegebieden. Handel en nijverheid ( Holland en Zeeland) val van Antwerpen à kennis en kapitaal naar het noorden à grote groei van de handel en nijverheid. Oostzeehandel ( moedernegotie) à toenemende handelscontacten à grote groei van de handel en nijverheid. Beleid van kooplieden-regenten. Zij zorgde ervoor dat er een gezamelijke markt ontstond. Nadelen: Veel particularisme en handelsbelemmeringen. Particularisme- het stellen van het eigen belang boven het algemeen belang. Handelsbelemmeringen- tolheffingen, eigen munten, gewestelijke in- en uitvoerrechten, handel verliep hierdoor niet vloeiend. Maar daardoor was de concurrentie van Engeland en Frankrijk beperkt. Frankrijk was namelijk vooral bezig met de vele burgeroorlogen, en Engeland had vooral handel met de Levant en Rusland. H3- een gouden eeuw voor de Republiek ( politiek/ Religie ) Engeland: Koningin Elisabeth I, besluit in 1596 een drievoudig verbond te sluiten tegen Spanje omdat Spanje alweer de Spaanse Armada op Engeland afstuurde. Het drievoudig verbond bestaat uit Engeland, Frankrijk en de Republiek die zich samen tegen Spanje keren. Voor het eerst wordt de Republiek als land gezien en dit is natuurlijk heel goed voor de Republiek. In 1603 treedt Elisabeth I af en komt Jacobus I aan de macht, hij regeert van Hij sluit in 1604 vrede met Spanje, het drievoudig verbond wordt verbroken. Frankrijk verbreekt het verbond ook en nu staat alleen de Republiek nog tegenover Spanje. Jacobus probeert de macht van het parlement te verkleinen, dit tot grote frustratie van de steden, hoge- en lage adel. De opvolger van Jacobus, Karel I, probeert ook de macht van het parlement te verkleinen, dit zorgt voor een heleboel spanningen. Het Parlement wordt 11 jaar niet om advies gevraagd, maar in 1640 krijgt het Parlement toch weer een vraag. In 1640 komt er namelijk een opstand in Schotland. Pagina 11 van 22

12 Schotland hoort dan nog bij Engeland, en legers moeten daarom dus naar Schotland. De legers kosten geld, en daarom wil Karel meer belastingen gaan heffen. Daarom moet hij uiteindelijk wel het parlement om advies vragen. Parlement weigert dit, omdat ze het niet eens zijn met de regering van Karel. Karel I voelt zich in het nauw gedreven, maar wil zijn macht behouden en gaat daarom zich richtten op de Republiek. Hij laat zijn dochter Maria Stuart trouwen met Willem II van Oranje, dit gebeurt in Dit heeft 2 gevolgen à engeland en spanje worden weer uiteen gedreven en het aanzien van de Oranjes neemt toe. Problemen van Karel I zijn nog niet opgelost. Hij wil zijn tegenstanders in het parlement laten oppakken, maar dit mislukt. Hierdoor vindt er een burgeroorlog plaats ( ). Het leger van Karel tegen het leger van Oliver Cromwell. Oliver is een orthodoxe protestant, hij is dus ook de leider van zijn leger en wint van Karel. Karel wordt opgepakt en wordt in 1649 onthoofd. Engeland heeft nu dus geen koning meer, en is van de monarchie af. Oliver Cromwell wordt in 1649 de leider ( Lord Protector ) van Engeland, en zo wordt Engeland een republiek. Frankrijk Er zijn nog steeds burgeroorlogen tussen katholieken en hugenoten. Hendrik van Navarra speelde daar natuurlijk een grote rol in. hij was de troonopvolger, en werd in 1589 de franse koning. De burgers van Frankrijk zijn van de rel omdat er nu een hugenoot op de troon zit. Hendrik wil natuurlijk niet van de troon af, waar al mee werd gedreigd door de Spanjaarden, en om de rust te bewaren, laat hij zich wéér bekeren tot het katholicisme. en dit keer blijft hij het. De franse burgers accepteren hem nu weer, en zo is de rust weer gekeerd in Frankrijk. In 1598 stelt Hendrik IV ( van Navarra) het Edict van Nantes op. Edict van Nantes: Frankrijk is een katholiek land, maar de hugenoten hebben ook rechten. Zijn doel hiervan is à einde aan godsdienstoorlogen en hij krijgt de hoge edelen nu ook achter zich, en voorkomt hij verder vezet tegen centralisatie. Lodewijk XIII, is de opvolger van Hendrik de IV, en hij krijgt te maken met de vele godsdienstconflicten van heel Europa. Hij laat zich bijstaan door kardinaal Richelieu. In Duitse gebieden breken er weer godsdienstconflicten uit, en deze oorlogen worden benoemt tot de Dertigjarige oorlog ( ). Ook deze conflicten zijn weer tussen de protestanten en katholieken. Godsdienstvrede in Frankrijk is wel bewaard, maar nu moeten ze dus kant kiezen in Duitsland en die gaan steunen. Frankrijk is natuurlijk een katholiek land, maar omdat Spanje de katholieken al steunt in Duitsland, kiezen de Fransen toch voor de protestanten in Duitsland te steunen. Om Spanje dwars te zitten. Republiek De tachtigjarige oorlog is natuurlijk nog steeds bezig. Vanaf 1588: waar ligt de soevereiniteit? Pagina 12 van 22

13 - Staten Generaal? - Landsheer? - Gewesten zelf? Regent Gouda, François Vrancken komt met de Deductie van Vrancken. Deductie van Vrancken- logische gevolgtrekking, eeuwen geleden hadden de staten van Holland hun soevereiniteit aan de graaf/hertog gegeven, maar dat werd Filips II en Holland heeft zijn soevereiniteit afgepakt en had toen zelf de soevereiniteit in handen. Republiek wordt daardoor een Statenbond - Gewesten zijn zelfstandig - Samenwerking in de Staten-Generaal Staten Generaal à buitenlandse politiek à defensie In het gewest Holland wordt er het meeste verdiend, en is dan ook het belangrijkste gewest, want het is de belangrijkste financier voor de defensie. De twee belangrijkste financiers zijn de stadhouder en raadspensionaris. Vanaf 1585: Maurits van Oranje werd stadhouder, hij regeerde van Hij is de zoon van Willem van Oranje. Hij begon als stadhouder van de gewesten Holland en Zeeland en vanaf 1590 zaten ook Utrecht, Gelderland en Overijssel daar bij. Friesland en Groningen kozen een andere stadhouder. Wat doet een stadhouder? - Hoogste gewestelijke functionaris. - Hij is de opperbevelhebber van leger en vloot. - Benoeming van de regenten 40 jaar van de tachtigjarige oorlog. Als stadhouder heeft Maurits nog veel gebieden veroverd. Raadspensionaris: Johan van Oldenbarnevelt, ook wel een landsadvocaat. Hij is raadspensionaris geweest van ` Pagina 13 van 22

14 - Hoogste ambtenaar van Holland - Vertegenwoordiger van Holland in de Staten-Generaal - Vertegenwoordiger van de Republiek in het buitenland Zijn raadspensionarisschap is afgelopen omdat Maurits van Oranje hem tot de dood heeft veroordeeld. Hij heeft dat gedaan omdat: - Opstand duurt voort. Spanje is sterker, maar de Spaanse financiën raken uitgeput è Verlies van de Spaanse Armada ( 1588) è Conflicten in de rest van Europa kost ook veel geld, Spaanse schatkist raakt leeg : Twaalfjarig bestand tussen Republiek en Spanje. Ze konden geen compromis vinden tussen de godsdienst oorlog, en daarom hebben ze afgesproken dat er 12 jaar lang niet gevochten zal worden. Hierdoor gebeurt er veel in de Republiek. Vooral voor Johan van Oldebarnevelt: v Maurits en Johan hadden een machtsstrijd, ze moesten zich verdelen over religie en politiek en moesten allebei zoveel mogelijk aanhangers krijgen. ( religie is belangrijk voor VWO niet voor HAVO) dus dat ga ik lekker niet uittypen :D v Politiek: waar lagen de belangen van de gewesten tegenover die van de Republiek? Holland ßà andere gewesten Holland( onder leiding van Johan van Oldebarnevelt) koos vooral voor eigen belang, maar door deze uitspraak werd Johan van Oldebarnevelt opgepakt, en werd hij in 1619 onthoofd. Opvolger van Maurits van Oranje was Frederik Hendrik ( regeert van ) zijn positie als stadhouder werd versterkt. Onder leiding van Frederik Hendrik worden grote delen van de latere generaliteitslanden veroverd. Hierdoor wou Spanje weer vrede hebben met de Republiek. Frederik ging in overleg met kardinaal Richelieu ( Frankrijk) over de onderlinge verdeling van de Zuidelijke Nederlanden. Deze verdeling komt uiteindelijk niet omdat Frederik ban was dat Frankrijk te machtig zou worden als ze ook een deel van de Republiek zouden krijgen. In 1648 komt uiteindelijk de Vrede van Munster. Vrede van Munster - Einde Tachtigjarige oorlog - Einde dertigjarige oorlog ( Duitsland) - Republiek werd een onafhankelijke staat Pagina 14 van 22

15 - Veroverde gebieden ( die bij Spanje hoorde ) in het zuiden blijven in handen van de Republiek à Generaliteitslanden. H3- Een Gouden Eeuw voor de Republiek ( Economie ) 17 e eeuw: groei van de handel, mede dankzij de moedernegotie. è Volume neemt toe è Op meerdere gebieden wordt er handel gedreven ( oost-indië), intercontinentale handel. Amsterdam wordt het centrum van de wereldhandel ( handelskapitalisme) Handelskapitalisme- handelaar heeft een bedrijf, en maakt winst. Met die winst gaat hij niet genieten van zijn geld, maar hij investeert een deel in zijn eigen bedrijf zodat het bedrijf meer kan groeien, en ga zo verder. Stadsbestuur in Amsterdam richt twee belangrijke instellingen op, - de Amsterdamse wisselbank (1609) daar kon je je geld omwisselen, overboeken, lenen en bewaren. - In 1611 kwam er de koopmansbeurs, dat was de eerste permanente handelsbeurs ter wereld. Deze beurs was heel handig om te hebben want zo wisten handelaren dat er altijd wel iemand was die geïnteresseerd zou zijn in zijn product, en zo was Amsterdam een aantrekkelijke plaats voor handelaren. 1602: oprichting van de V.O.C. (verenigde Oost-Indische Compagnie) als opvolger van private voorcompagnieën. 1596: voor het eerst lukte het Nederlandse schippers om op Java te komen. Er worden daardoor allemaal compagnieën opgericht die tegen elkaar gaan concurreren. Dit is natuurlijk niet de bedoeling en daarom grijpen de Staten-Generaal en raadsfunctionaris ( Johan van Oldebarnevelt) in, zij zorgen ervoor dat er 1 Nederlandse compagnie komt. Wat dus de VOC wordt. Publiekprivate organisatie: Bedrijf dat economisch doel heeft maar ook politieke bevoegdheden heeft. Economie: monopolie op Nederlandse handel met Azië. Belangrijkste producten: - Specerijen - Zijde - Porselein Kapitaal via aandelen. Pagina 15 van 22

16 Politiek: Bestuur over overzeese handelsposten en koloniën Afsluiten van verdragen met vorsten in Azië Eigen soldaten ( konden dus oorlogen voeren met bv lokale vorsten of concurrerende landen.) 1621: oprichting van de West-Indische Compagnie (WIC) Publiekprivate organisatie: Economie: Monopolie op Nederlandse handel met West-Afrika en Amerika Belangrijkste producten: - Zilver - Slaven - Plantageproducten ( bv suiker) Driehoekshandel Kapitaal via aandelen Politiek: Eigen soldaten ( spanje dwarszitten) Kaapvaart tegen Spanje ( belangrijkste doel van WIC) Bestuur over overzeese handelsposten en koloniën Afsluiten van verdragen. Kaapvaart belemmert de handel van de WIC. Mare liberum van Hugo de Groot is de legitimatie voor deelname van de VOC aan de zeehandel. Mare Liberum betekent De vrije zee en hij bedoelt er dus eigenlijk mee dat iedereen handel mag drijven over de zee. Hij schreef dit omdat Portugal en Spanje het er niet mee eens waren dat Nederland nu ook deel nam aan de handel en aan kaapvaart deed. Engeland 1600: oprichting van de Britse East India Company ( EIC) Publiekprivate organisatie. Maar minder succesvol dan de Nederlandse VOC Republiek bleef voorsprong houden op Engeland en Frankrijk Republiek: - Kleinschaligheid zorgt voor nauwe contacten tussen kooplieden en regenten, makkelijker samenwerken. - Handel in luxe- en verbruiksgoederen ( hout, graan) zorgt voor groter volume van de handel. Pagina 16 van 22

17 Engeland en Frankrijk: - Engeland en Frankrijk zijn nog in opbouw - Handel in luxegoederen zorgt voor kleiner volume van de handel. H4- De republiek verliest haar voorsprong ( Politiek/Religie ) Machtsevenwicht ( ) Republiek is dan heel sterk, andere landen proberen die macht te beperken, ze( Frankrijk en Engeland) willen het weer in evenwicht brengen. Machtsevenwicht ( ) Frankrijk is dan heel sterk, republiek en Engeland proberen dit weer te beperken. Frankrijk Lodewijk XIV ( ), troonopvolger. Op 5 jarige leeftijd hoorde hij al koning te zijn (1643), tot 1661 laat hij het bestuur over aan zijn moeder en kardinaal. Tot 1661 is er veel onrust in Frankrijk, vooral op het gebied van godsdienst maar ook opstanden van de adel ( ). Lodewijk wil dat het rustig wordt in Frankrijk en gaat dit ook proberen. Belangrijke uitspraak van lodewijk is L etat, c est moi!, de staat is van mij. Absolutisme stond centraal. Absolutisme: regeringssysteem waarbij de macht van de koning niet wordt beperkt door een grondwet of door andere organen. Maatregelen genomen door Lodewijk: Politiek - Beperking macht van de adel - Beroepsleger is het enige leger wat nog toegestaan is - Ambtenaren werden ingesteld - Versailles Economie Pagina 17 van 22

18 - Handelspositie van Frankrijk verbeteren, mercantilisme: allerlei maatregelen nemen om je eigen economie te verbeteren. Export omhoog, import omlaag. Religie - Einde godsdiensttwisten, intrekken Edict van Nantes ( 1685) Engeland 1649: onthoofding Karel I Lord Protector kreeg meer dictatoriale trekjes, hij werd steeds meer een alleenheerser en zette het parlement buitenspel. In 1658 stierf Cromwell en zijn zoon volgde hem op, maar na een jaar werd zijn zoon alweer afgezet. Een legercommandant uit Schotland gaat met een leger naar Londen om daar te vertellen dat de chaos op orde moet komen. Dit was de Restauratie in Zoon van Karel I werd de troon opvolger, Karel II ( ). Karel II bleef in financieel opzicht afhankelijk van het parlement. Dit vond hij helemaal niks, maar het parlement was hier heel gelukkig mee. Dit is compleet anders dan de situatie in Frankrijk. Republiek Stadhouder: Regenten: Frederik Hendrik was tot 1647 stadhouder Opvolger was Willem II, zoon van Frederik Opvattingen: Sterk leger is belangrijk voor de defensie van De Republiek Oorlog is schadelijk voor de handel stadhouders zijn erg oorlogszuchtig. Van is er geen stadhouder. Het eerste stadhouderloze Tijdperk. Het bestuur functioneerde dankzij lokale regenten en raadspensionaris Johan de Witt, opvolger van Johan van Oldebarnevelt. Er waren nog steeds aanhangers van stadhouders. Grootste gedeelte van de bevolking was Oranjegezind. Staatsgezinden( regenten en Johan de Witt) zijn tegen de stadhouders. Oranjegezinden ß à Staatsgezinden - Stadhouder is belangrijk - Stadhouders willen te veel macht naar Pagina 18 van 22

19 om de staat en het leger te leiden zich toe trekken. - Soevereiniteit moet bij de gewesten liggen - Soevereiniteit van de gewesten moet beperkt worden. Johan de Witt: De Witt had vooral oog voor de belangen van het gewest Holland. Hij wou vooral dat de vloot werd versterkt. Mensen in de zeegewesten ( holland en zeeland) waren het hier erg mee eens, landgewesten waren het hier niet mee eens en waren bang dat het landleger werd verwaarloost. Vanaf 1648: Republiek wordt bedreigd door opkomst van Engeland en Frankrijk. Handelsoorlogen met Engeland: : eerste Engelse zeeoorlog : tweede Engelse zeeoorlog. Engeland was jaloers dat het kleine landje( Republiek) wel succes had in de handel en zij zelf niet. ze nemen mercantilistische maatregelen zoals de Acte van Navigatie. Dit schaadt de handel van de Republiek, en zeker de zeegewesten waren hier niet zo blij mee. Lodewijk XIV richtte zich op groter worden, en was daarom ook een gevaar voor de Republiek. Hier waren de landgewesten niet blij mee want die zouden dan eerst de pineut zijn. De witt probeerde via afwisselende bondgenootschappen Engeland en Frankrijk tegen elkaar uit te spelen. Engeland en Frankrijk proberen samen de republiek binnen te vallen in En daarom wordt 1672 als het zogenaamde RAMPJAAR gezien. Vanaf alle kanten, behalve van recht bovenaf, werd de Republiek aangevallen. Dit is een zware aanval en daarom was het moeilijk om er iets tegen te doen. Johan de Witt krijgt door de burgers de schuld van het rampjaar en hij moet dit dan ook met de dood bekopen samen met zijn broer. De republiek weet de aanvallen toch van zich af te slaan. Ze beginnen met de aanvallen overzees. De Engels-Franse Pagina 19 van 22

20 vloot werd verslagen onder leiding van vlootvoogd Michiel de Ruyter. Ondanks dat het landleger was verwaarloosd, zijn ze er toch in geslaagd om de aanvallen vanuit Keulen, Munster en Frankrijk af te slaan. Het aanleggen van de Hollandse waterlinie heeft flink geholpen bij het verslaan van de aanvallen. Dit was al aangelegd voor de dood van Johan de Witt. De polders werden onder water gezet waardoor de Franse legers niet verder konden. Dood van De Witt betekent dat er weer een stadhouder komt. Deze stadhouder wordt Willem III, hij krijgt de leiding over het leger en dankzij de Hollandse waterlinie weet hij de aanvallen af te slaan. Hij is van de stadhouder met ruime bevoegdheden zoals het benoemen van regenten. Hij houdt zich vooral bezig met de internationale politiek, dit tot spijt van Lodewijk XIV. Samen met andere landen vormt hij: - Coalitieoorlogen tegen Frankrijk Hij trouwt met Maria Stuart, de dochter van Jacobus II. Toen Jacobus koning werd was Engeland er niet blij mee want Jacobus was katholiek. Hij wilde de protestanten verjagen en daarom jaagde hij de protestanten in zijn harnas. De protestanten schakelen in 1688 Willem III in. Ze vragen hem of hij Jacobus kan verdrijven, en dan mag hij koning worden van Engeland. Natuurlijk wil Willem III dit wel, hij steekt met een leger de zee over, hij verslaat de legers van Jacobus, en dit heet de Glorious Revolution. Vanaf dat moment is Willem III stadhouder van de Republiek en koning van Engeland. King William en Queen Mary maken meteen nieuwe afspraken met het parlement. Deze afspraken worden vastgelegd in The bill of Rights Bill of rights: Engeland wordt een parlementaire monarchie. ( Land met koning aan het hoofd maar koning moet zich verantwoorden bij het parlement. Parlement heeft het laatste woord) Verhoudingen RepubliekßàEngeland Ze vormen samen een persoonlijke unie. Twee landen met hetzelfde staatshoofd. Ze hebben dus samen een stevig bondsgenootschap tegen Frankrijk. Vanaf 1702: Tweede stadhouderloze tijdperk Kenmerk bestuur van de Republiek: Pagina 20 van 22

21 - Kapitaalkrachtige burgers maakten de dienst uit. - Ontbreken van centraal gezag, geen koning of stadhouder. - Stedelijke autonomie Controle, censuur en vervolging is nu niet mogelijk, en dit is precies wat de regenten willen. Gewetensvrijheid was hun doel. H4- De Republiek verliest haar voorsprong ( Economie ) Tot 1672 had de Republiek een economische voorsprong op Engeland en Frankrijk. Dankzij hun kleinschaligheid en de volume van hun handel. Vanaf 1650 krijgt de Republiek al economische problemen. Mercantilisime: Export omhoog, import omlaag. Engeland en Frankrijk doen hier allebei aan. Engeland 1651: Acte van Navigatie, Goederen en producten uit Azië, Afrika, Amerika of uit de Engelse kolonies mogen alleen maar geïmporteerd worden in de Commonwealth of Ierland of andere gebieden die bij Engeland horen, door schepen die in bezit zijn van mensen afkomstig uit Commonwealth of de kolonies.- mogen alleen nog maar producten ingevoerd worden door mensen uit Engeland of mensen uit kolonies van Engeland. Republiek lijdt hier onder want de Republiek leefde van het verschepen naar andere landen. En dit is precies wat Engeland wou. Frankrijk Mercantilistische maatregelen vanaf 1664: Verhoging importtarieven, weer werd de Republiek hier mee getroffen want vooral de producten vanuit de Nederlanden kregen hoge importtarieven. Producten zoals: suiker, textiel, haring, delfts aardewerk enz. Republiek Economie komt in een neerwaartse spiraal. Handel neemt af à nijverheid neemt af à handel neemt af à nijverheid neemt af à enz.. BV: Zeehandel neemt af à scheepbouw neemt af à minder houthandel àminder producten voor scheepbouw. Hierdoor nemen de schulden van de overheid toe. Doordat de economie slecht loopt: Pagina 21 van 22

22 Lopen de belastingeninkomsten terug à schulden nemen toe à belastingen gaan omhoog à economie gaat slecht à belastinginkomsten nemen af à schulden nemen toeà and so on. Bestuur in de Republiek kwam in handen van een vaste groep regentenfamilies. Zij profiteerden van de oplopende schulden. Pagina 22 van 22