Samenvatting Geschiedenis De Republiek in een tijd van vorsten

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis De Republiek in een tijd van vorsten Samenvatting door een scholier 5281 woorden 11 juni ,7 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Kenmerkende aspecten hoofdstuk 1: - De Opkomst van steden - Groeiende macht van de koning - Ontdekken en veroveren - Kerk en staat - Reformatie 1.2 In de middeleeuwen waren de Nederlanden aparte staatjes. De gewesten waren heel zelfstandig en werden geregeerd door de Staten en een graaf/ hertog. De adel bestuurde het platteland en de steden waren zelfstandig. In de vijftiende eeuw (tot 1473) kwam Nederland onder het Bourgondische rijk. Om meer centralisatie te creëren openden de Bourgondische vorsten in Brussel een paleis, een hoogste rechtbank en een centrale rekenkamer. In 1466 werd de Staten-Generaal gevormd, waarin alle gewesten vertegenwoordigd waren en waarin de vorst afspraken maakte met de gewesten over hun bijdrage aan de centrale kas. In 1477 stierf de laatste Bourgondische vorst. Zijn dochter trouwde met Maximiliaan van Habsburg en zo kwamen de Nederlanden onder het Habsburgse Rijk. Uiteindelijk erfde Karel V alle Habsburgse bezittingen. Hij werd in 1515 uitgeroepen tot Heer der Nederlanden. In 1516 werd hij koning van Spanje. In 1519 werd hij ook keizer van Duitsland en hertog van Oostenrijk. Ook het Duitse rijk bestond echter uit aparte, zelfstandige staatjes. Spanje bezat ook delen van Italië en veroverde delen van Amerika. Zo was Karel V heerser in een rijk waar de zon nooit onder ging. In de Nederlanden respecteerde Karel de privileges van de gewesten, maar daarbij vormde hij in 1531 drie nieuwe bestuursinstellingen: - Raad van State: hoogste adviescollege voor Karel met belangrijke edelen - Geheime raad: stelde wetten en hield toezicht op besturen - Raad van Financiën: geldzaken (o.a. belasting) In 1543 had Karel de hele Nederlanden veroverd en bracht hij ze in 1548 onder in één staatkundige eenheid. Om de Nederlanden te besturen als hij afwezig was stelde Karel een landvoogd aan en verder kreeg, net als de Bourgondiërs, elk gewest een stadhouder, meestal iemand van de hoge adel. Verder voerde hij in Nederland de Tiende Penning in, omdat hij veel geld nodig had voor oorlog, ook voor oorlogen elders. In 1555 toen hij afstand deed Pagina 1 van 10

2 van de troon ging de macht over de Nederlanden over naar zijn zoon Filips II. 1.3 De reformatie begon bij de humanisten. Zij kregen steun van de elite. Humanisten bestuurden teksten uit de oudheid en benadrukten zelfstandig denken. Erasmus was zo n humanist. Hij maakte een nieuwe Bijbelvertaling, die het gezag van de kerk ondermijnde en stelde dat bedevaarten, heiligenverering, etc. niets met het geloof te maken hadden. Toch bleef Erasmus lid van de katholieke kerk. In 1517 ging Luther tegen de kerk in. Hij was tegen de verkoop van aflaten. Alleen geloof kon een mens redden, vond hij. Zijn ideeën verspreiden zich snel, o.a. door de net uitgevonden boekdrukkunst. Er kwamen meer hervormers, maar ze waren het allemaal over een aantal punten eens: De kerk mocht niet tussen de mens en god staan. Het ware geloof was alleen in de bijbel te vinden Priesters konden geen zonden vergeven. Priesters moesten geen eigen stand hebben. Het aanbidden van heiligen en heiligenbeelden was verkeerd. Er braken in Duitsland opstanden uit, maar Luther vond dat men de wereldlijke leiders moest volgen en riep hen daarom op tot kerkhervorming. Ze reageerden massaal. Karel V wilde het protestantisme onderdrukken. Er waren jaren van oorlog maar in 1555 kwam dan toch de Vrede van Augsburg: cuius regio, eius religio. In de Nederlanden trad Karel V hard op tegen het protestantisme. Hij liet boeken van Luther verbranden en ketters straffen. Naast de bisschoppelijke vormde Karel ook een keizerlijke inquisitie om ketters op te sporen en te straffen. Uiteindelijk viel het echter best mee hoeveel ketters er vermoord werden, ook omdat veel bestuurders tolerant waren of de inquisitie als een aantasting van hun privileges zagen. Het openlijke protestantisme verdween echter wel. Later werd vooral Calvijn belangrijk in de Nederlanden. Johannes Calvijn was Frans en legde de nadruk op de nietigheid van de mens, predestinatie, een vroom en sober leven en Bijbelstudie. Verder moesten burgers de overheid gehoorzamen, die moest toezien op juist gedrag, maar als de overheid hun plicht verzaakte, mochten gelovigen zich verzetten. 1.4 Eind 15e eeuw woonde het grootste deel van de bevolking in Brabant en Vlaanderen en daar woonde weer meer dan een derde in de stad, wat veel was voor die tijd. Deze gewesten waren ook in de internationale handel erg belangrijk (o.a. door de textielnijverheid). Vooral Antwerpen werd steeds belangrijker als internationale handelsstad. Het werd het centrum en financiële hart van de wereldhandel. In Holland trokken de mensen in de 14e en 15e eeuw massaal weg van het platteland omdat de grond verveende en het te drassig werd. Velen zochten, omdat de landbouw niet mogelijk was, een bestaan in de handel, visserij, scheepsvaart en nijverheid. Zo ontstonden nieuwe welvaartsbronnen zoals haringvisserij, wat een voorname bron van inkomsten werd omdat het belangrijk voedsel was. Vooral de handel op de Oostzee was belangrijk. In de 17e eeuw werd het de moedernegotie genoemd, omdat het de oorsprong was van hun internationale handel en alle andere handel en industrieën ervan afhingen. Uit het Oostzeegebied haalden de Hollanders extreem veel graan, waarvan een groot deel weer aan andere landen werd verhandeld. Ook de vloot van de Hollanders werd steeds beter. Amsterdam profiteerde erg van de handel, o.a. als opslagplaats. De Hollanders bouwden watermolens waardoor landbouw weer mogelijk was. Er was geen feodale traditie en zodoende konden boeren zich specialiseren: tuinbouw, vlees, zuivel, hennep, vlas en koolzaad. Door deze commercialisering en specialisatie werd de landbouw winstgevend. Door zijn sterke positie kon Holland flink bijdragen in de belastingen, wat hen weer een sterke positie gaf, ze bedongen zo veel mogelijke regionale Pagina 2 van 10

3 autonomie. 1.1 In Engeland was veel onrust. Conflicten en burgeroorlog beheersten het land. In 1485 kwam daar een eind aan toen Hendrik Tudor koning werd als Hendrik VII. Hij voerde een politiek van centralisatie: het beperken van privileges van de adel, geüniformeerde troepen verbieden, koninklijke rechtbank. De gentlemen kregen veel taken omdat er nog geen ambtenarenapparaat was. Maar het parlement, bestaande uit het Hogerhuis en het Lagerhuis bleef veel macht hebben. In 1509 kwam Hendrik VIII aan de macht. Ook Engeland had toen veel last van de reformatie, de breuk tussen de katholieke en protestantse kerk. Hendrik VIII was een trouwe volgeling van de paus, tot die zijn huwelijk niet ongeldig wilde verklaren (zodat hij met een hofdame kon trouwen). De breuk met de Romeinse kerk was een feit toen in 1534 Hendrik VIII hoofd werd van de Anglicaanse Kerk, de Staatskerk van Engeland. Toch bleven mensen met protestantse ideeën vervolgd worden, als ketters. Pas in 1547 onder Hendriks zoon Eduard werd de protestantse kerkleer ingevoerd, maar vanaf toen werden juist de katholieken vervolgd. Ook in Frankrijk was eerst chaos waar pas een einde aan kwam toen Lodewijk XI aan de macht kwam, in Ook Lodewijk XI voerde een centralisatiepolitiek. Er gebeurde veel hetzelfde als in Engeland, behalve dat de Franse Staten-Generaal bijna geen macht had. De Franse koningen begonnen zelfs absolute macht te eisen. Boven rechtsgeleerden waren ze zelfs boven de macht en regels en wetten verheven. In werkelijkheid waren veel steden en provincies nog wel redelijk zelfstandig. Frankrijk bleef wel katholiek. In 1516 kreeg Frans I het recht geestelijken te benoemen. Hij was aanvankelijk tolerant tegen protestanten tot er in 1534 overal biljetten opgehangen werden tegen de Paapse mis. De koning werd zelfs bedreigd. Toen begon hij met kettervervolging. Toch nam de aanhang toe en daarom werd de strijd tegen het protestantisme in 1551 opgevoerd. Boeken, discussies, etc. over godsdienst werden verboden. Kenmerkende aspecten hoofdstuk 2: - Reformatie - Nederlandse opstand - Gouden eeuw was het jaar waarin Maria in Engeland aan de macht kwam. De Anglicaanse kerk werd weer katholiek. Zij trouwde met Filips II en er volgde een inquisitie van protestanten. Ze werd daarom ook wel bloody Mary genoemd. In 1558 overleed ze en kwam Elisabeth op de troon. Opnieuw werd het protestantisme ingevoerd. Zij vervolgde katholieken en dissidenten echter niet. Zij hoefden slechts een boete te betalen. Elisabeth werd ook wel Virgin Queen genoemd. In 1569 brak een katholieke opstand uit, die neergeslagen werd. Filips II was niet blij en wilde een enorme vloot vanuit Vlaanderen naar Engeland sturen. In reactie daarop stuurde Queen Elisabeth hulptroepen naar de Nederlanden, in De troonopvolgster Maria Stuart werd vanwege een moordcomplot vermoord. De vloot werd flink verzwakt maar desondanks kwam de Armada in 1588 aan in Engeland. Ook doordat de Nederlanders opstandelingen de havens blokkeerden, waardoor de Spaanse legers niet aan boord konden gaan. De Armada werd dus verslagen. Daarna volgde onder Elisabeth een lange periode van rust. Vanaf 1562 woedde er in Frankrijk een oorlog tussen protestanten en katholieken. Het aantal aanhangers van het protestantisme groeide nog steeds. Vanaf 1559 kregen de Franse hugenoten steeds meer steden in handen. Waar ze waren volgde een beeldenstorm, wat heftige reacties van de katholieken opwekte. Het noorden, Parijs en het hof bleven katholiek. In 1572 trouwde de leider van de hugenoten met de zus van de koning. Beide partijen hoopten op succes, maar de paus verwierp het huwelijk. Vervolgens dreigden de hugenoten Pagina 3 van 10

4 met een aanval. De katholieke leiders zorgden ervoor dat de belangrijke hugenoten die in de stad waren voor die tijd zouden omkomen. Buiten Parijs lag al een hugenotenleger. Wat volgde was de Bloedbruiloft, een nacht waarin heel veel hugenoten werden vermoord. Hendrik van Navarra bleef gespaard omdat hij zich bekeerde. De weken erop werden overal in Frankrijk vele hugenoten vermoord. In 1584 werd Van Navarra troonopvolger. Die had zich ondertussen alweer bekeerd en het vooruitzicht op een protestantse koning, maakte bij de katholieken veel los. Ze verenigden zich in de Katholieke Liga tegen hun eigen koning en Van Navarra. 2.2 In 1559 vertrok Filips II naar Spanje en liet Margaretha van Parma achter als landvoogdes. De ontevredenheid over de belastingen, die Filips II gebruikte voor zijn oorlogen, de centralisatie en de harde kettervervolging werd hoger. Op 5 april 1566 overhandigden katholieke en protestantse edelen een smeekschrift aan Margaretha, waarin ze vroegen om verzachting. In afwachting van reactie uit Spanje beloofde ze matiging. Er werden daarna hagenpreken gehouden tegen de kerk, wat leidde tot de beeldenstorm, twee maanden lang in heel Nederland. De laatste opstandelingen werden echter in maart 1567 door Margaretha verslagen en ze eiste vervolgens van de hoge edelen trouw aan de koning. Willem van Oranje weigerde. In augustus kwam de hertog van Alva, gestuurd door Filips, naar de Nederlanden. Hij stelde de Raad van Beroerten in, die velen liet executeren. Onder de eerste slachtoffers waren twee hoge edelen, Egmont en Horne. Verder nam hij de centralisatie krachtig in handen (hij introduceerde o.a. de Tiende Penning). Dit alles leidde tot nog meer verzet. De naar het buitenland gevluchte geuzen (vaak calvinisten) vormden bendes. Oranje werkte met hen samen. Ze vielen in 1568 de Nederlanden binnen in de slag bij Heiligerlee. De Nederlandse Opstand of Tachtigjarige Oorlog was een feit. Dit werd neergelsagen maar in 1572 had Van Oranje een nieuw plan. Echter op 1 april al viel een geuzenleger Den Briel binnen. Hierna moesten ze wel. Er werden velen steden ingenomen. In juli werd Oranje officieel als leider erkend. Door het uitblijven van een aanval door de hugenoten vanuit het zuiden kon Alva de opstandige steden weer innemen, sommige, zoals Naarden, werden zwaar gestraft. Sommige steden werden echter behouden, zoals Amsterdam en leiden. De Spaanse schatkist was echter bijna leeg. Spaanse soldaten sloegen aan het muiten bij gebrek aan soldij. In reactie daarop begonnen vredesonderhandelingen Pacificatie in Gent in De zeventien gewesten spraken af: De Spaanse soldaten te verjagen Holland & Zeeland zouden protestant zijn de rest katholiek. Er zou overal gewetensvrijheid zijn, niemand zou vervolgd worden om godsdienst. Deze hield echter niet lang stand. Filips legde zich er niet bij neer en stuurde nieuwe troepen onder leiding van de hertog van Parma. 2.3 Tegen de Pacificatie van Gent in begonnen de protestanten toch weer met steden veroveren. In 1579 sloot Parma daarom de Unie van Atrecht (de drie Zuidelijke gewesten), waarna de Unie van Utrecht gesloten werd in de Noordelijke gewesten. De Nederlanden begonnen uiteen te vallen. In 1580 verklaarde Filips Van Oranje vogelvrij. In 1581 kwamen de gewesten van de protestanten met het Plakkaat van Verlatinghe: de vorst is aangesteld door god, onderdanen kunnen protesteren in geval van onderdrukking. Na verscheidene mislukkingen als vorsten besloten de gewesten in 1588 door te gaan zonder vorst. Ze gingen verder als Republiek. De soevereiniteit leek aanvankelijk echter niet lang te gaan duren, maar doordat Parma de troepen voor de Armada nodig had, had de Republiek de tijd haar verdediging op orde te brengen. Oranje was vóór godsdienstvrijheid, maar de Nederlandse gereformeerde niet. Elke stad die ingenomen werd vanaf 1572 kreeg een verbod wat betreft de katholieke misen er werden geestelijken vermoord. Deze gereformeerden waren Pagina 4 van 10

5 echter vaak overtuigde opstandelingen, dus Oranje had ze nodig. Ook de meeste regenten, bestuurders van steden en gewesten, waren tegen godsdienstvrijheid en dus was op de meeste plekken alleen de Gereformeerde Kerk toegestaan. Na de unie van Utrecht zou er gewetensvrijheid zijn, maar de calvinisten wilden dat hun geloof Staatsgodsdienst zou zijn. Echter de Gereformeerde Kerk werd alleen publieke kerk: je moest er lid van zijn wilde je een publieke functie bekleden. Hoe streng calvinistisch een stad was, hing af van de bestuurders. In Amsterdam mochten de joden en katholieken bijvoorbeeld wel diensten houden. Het gevolg was dat de Republiek een godsdienstig verdeeld land bleef. 2.4 Eerst had het noordelijke deel van de Republiek erg te lijden onder de oorlog, maar toen het geweld zich naar het zuiden verplaatste begon een periode van welvaart. De commerciële landbouw liep goed en ook andere nijverheden liepen goed (hout, zeildoek, scheepmakerij, etc.). Bovendien bleef de bevolking groeien. De zuidelijke gewesten raakten echter door de oorlog hun vooraanstaande positie kwijt. In 1576 werd Antwerpen al geplunderd en in 1585 was de Val van Antwerpen. Vele handelaren vluchtten naar Amsterdam en Leiden. Door al die handelaren werd Amsterdam het handelscentrum van Europa. Antwerpen kon zich niet meer herstellen, ook doordat de Hollanders en Zeeuwen de Schelde afsloten. De gewesten en steden in de Republiek waren echter nog steeds erg zelfstandig. Ze hadden hun eigen economie en beschermden hun gildes en privileges. Er was een groot verschil tussen de kust- en landprovincies. De landprovincies bleven achter. Hun economie was niet sterk, de adel had veel invloed, er was niet extreem veel handel en ze hadden nog veel last van de oorlog. Sommige economieën waren wel met elkaar verbonden, zoals die van Holland en Zeeland. Het bestuur was daar overgelaten aan kooplieden-regenten (Handelaren die tevens bestuurders waren bij de overheid). De zeegewesten waren veel verder ontwikkeld en hun economie was sterk. Ze waren alleen al veel verder dan Engeland en Frankrijk, omdat in Frankrijk nog veel traditionele landbouw was en bovendien burgeroorlogen en in Engeland vooral rond London landbouw was en er verder vooral grootgrondbezit was. Ook Engeland en Frankrijk deden aan zeehandel, maar minder goed en in andere landen, dus de concurrentie was beperkt. Kenmerkende aspecten hoofdstuk 3: - Gouden eeuw - Handelskapitalisme - Wetenschap - Absolutisme 3.2 Door de ondergang van de Armada bleef de Republiek gespaard. De aanval van Parma op Frankrijk daarna zorgde dat de Republiek nog sterker kon worden. Prins Maurits vormde een sterk leger en nam stad na stad in. Spanje had grote financiële problemen, maar de Republiek was welvarend, dus ze konden veel innemen. Voortaan heette de Republiek: de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden. Het Drievoudig Verbond in 1596 met Engeland en Frankrijk was erg belangrijk voor de Republiek want toen werd haar soevereiniteit voor het eerst internationaal erkend. Spanje gaf het echter niet op en begon de strijd opnieuw, maar ze zaten in geldnood, dus wilde Filips II onderhandelen over vrede. Er kon geen echt akkoord bereikt worden. Wel werd afgesproken 12 jaar vrede te houden en zodoende begon in 1609 het Twaalfjarig Bestand. Volgens de Deductie van Vrancken uit 1587 had Holland geen vorst nodig, aangezien ze de soevereiniteit eeuwen geleden aan de graaf gegeven hadden en die nu afgezet hadden. Het hoogste gezag van de Republiek lag bij de Pagina 5 van 10

6 Staten, de besturen van elk gewest. De Republiek was een statenbond van zelfstandige gewesten. Er waren echter nog steeds centrale instellingen, zoals de Staten-Generaal, die ging over buitenlandse politiek en defensie. Daarbij waren ze verantwoordelijk voor het leger. Officieel hadden alle gewesten één stem, officieus was Holland overheersend: zij waren het rijkste gewest, hadden de meeste inwoners en daarbij was de Staten-Generaal in Holland in Den Haag gevestigd. Twee figuren hadden veel macht in de Republiek: 1. De stadhouder = soort ambtenaar, vervanger van de vorst, mocht regenten aanstellen, opperbevelhebber leger en vloot. Maurits was stadhouder, eerst alleen van Holland en Zeeland maar later ook van drie andere gewesten (Ut, Ov, Gel). 2. Landsadvocaat/ Raadspensionaris = adviseur van de Hollandse staten van de hele Republiek zo n beetje. Dit was Johan van Oldenbarnevelt. Die twee werkten goed samen. Maurits was militair goed, Van Oldenbarnevelt was politiek goed, maar er ontstond een breuk tijdens het Twaalfjarig bestand. 3.3 Tijdens Twaalfjarig Bestand ontstond grote godsdienstige verdeeldheid in de Republiek. Er ontstond een strijd tussen de calvinisten Arminius en Gomarus. Arminius was gematigd. Hij dacht dat de mens nog wel invloed had op zijn lot. Gomarus was orthodox. Hij dacht dat de mens geen enkele invloed had op zijn lot. Overal in de Republiek kozen mensen partij, ook belangrijke politici. In Holland waar men vooruitstrevender en welvarender was, waren veel Arminianen. Ook Van Oldenbarnevelt koos partij hiervoor. De armere provincies, die conservatiever waren, kozen vaak juist voor Gomarus. Ook Maurits nam die kant aan. Holland vond dat de Staten-Generaal zich er niet mee moesten bemoeien, de overige gewesten wilden een nationale synode. In 1617 kwam de Scherpe Resolutie: de Hollandse Staten zeiden dat een nationale synode in strijd was met de soevereiniteit van de gewesten. Holland dreigde in opstand te komen tegen Maurits. In augustus 1618 liet Maurits Van Oldenbarnevelt arresteren. Op 6 mei 1619 werd er in de Synode van Dordrecht besloten dat Gomarus gelijk had en op 13 mei werd Van Oldenbarnevelt onthoofd. In 1618 begon ook de Dertigjarige Oorlog tussen Duitsland en Spanje. Toen de strijd in de Republiek weer begon in 1621, veroverden de Spanjaarden in eerste instantie grote stukken, maar vanaf 1625 had Spanje weer financiële problemen. Frederik Hendrik, opvolger Maurits (in 1625), versterkte zijn leger en veroverde delen terug. Spanje was daarbij ook in oorlog met Frankrijk en hadden te maken met opstanden in eigen land. Ze wilden vrede. In 1648 werd de Vrede van Münster gesloten. De Republiek mocht de veroverde gebieden hebben, was volledig los van het Habsburgse rijk. De Nederlandse delen werden voortaan Generaliteitslanden genoemd omdat ze door de Staten-Generaal bestuurd werden. Er was eigenlijk niets verbeterd ten opzichte van het Twaalfjarig Bestand. 3.4 De eerste eeuw van de Republiek wordt ook wel de Gouden Eeuw genoemd, want de Republiek was internationaal aan de top wat betreft handel, kunst en cultuur. De economie bleef groeien door de handel. Amsterdam werd het centrum van het handelskapitalisme. Voor de handel werden o.a. de Amsterdamse Wisselbank en de Beurs opgericht en vanaf 1613 kwam er elke week een Prijscourant uit. Symbool voor de Amsterdamse rijkdom was de grachtengordel. De bevolking bleef maar groeien. Engeland en Frankrijk bleven achter en daar profiteerde de Republiek van. In 1596 bereikten de Nederlanders Java voor het eerst. Indië werd heel belangrijk. Omdat de concurrentie tussen de Nederlanders zo erg was dat de winsten daalden gingen alle voorcompagnieën in 1602 samen Pagina 6 van 10

7 tot de VOC, een publiek-private organisatie. De privileges van de VOC: - forten bouwen - soldaten in dienst nemen - oorlog voeren - verdragen & bondgenootschappen sluiten - gebieden besturen. De paus had de Portugezen het alleenrecht gegeven voor de zee bij Afrika en Azië en daarom kwam Hugo de Groot met het Mare Liberum. Tijdens de 17e eeuw kreeg de Republiek veel land in bezit. De belangrijkste handelsproducten: peper, fijne specerijen (kruidnagel en noodmuskaat), katoen, kaneel en koffie. Engeland had de EIT opgericht, maar de VOC bleef groter. De Nederlanders voeren ook op andere continenten: Afrika in 1598 (Ghana = Goudkust werd in 1637 veroverd slavenhandel startte) en ook Amerika. In 1621 ontstond de WIC: - handelsmonopolie op het west - kolonies stichten en besturen - slavenhandel - kaapvaart: de WIC moest zich bezig houden met kaapvaart want met hun zilvervloten betaalden de Spanjaarden de oorlog. Die moest de WIC dus kapen. Driehoekshandel: De Republiek Koffie, Suiker Wapens, Voorwerpen en Kleding Cacao en Tabak Amerika Afrika o slaven o Goud o Ivoor 3.1 In 1596 begon Filips Engeland weer te bedreigen, stuurde nog een Armada en veroverde Calais. Elisabeth sloot gauw vrede met Frankrijk en de Republiek. Spanjes actie mislukte. In 1603 stierf Elisabeth en in 1604 kwam Jacobus I op de troon. Hij sloot vrede met Spanje. Jacobus was ook al koning van Schotland en dus kwamen deze twee samen. Hij noemde zijn rijk Groot-Brittannië om de Fransen te vernederen. De spanning steeg gedurende zijn bewind. Hij vond dat hij door god was aangesteld en het parlement niet nodig had. Zijn opvolger Karel I riep het parlement 11 jaar lang niet bijeen. Na 11 jaar moest hij wel om geld te krijgen voor de opstand in Schotland. Hij liet zijn dochter trouwen met de Nederlandse Frederik Henderik in de hoop op steun, maar die kwam niet. Er kwam een burgeroorlog. In 1645 werd Karel I verslagen en op 30 januari 1649 werd hij onthoofd. Engeland werd een Republiek onder leiding van Oliver Cromwell. Na de dood van Hendrik III in 1589 kwam Hendrik IV van Navarra op de troon, de eerste koning van het huis van Bourbon dat lang geregeerd heeft. In 1593 deed Navarra officieel afstand van het calvinistische geloof omdat hij anders nooit koning kon worden. In de jaren daarna sloten katholieke edelen vrede met hem. In 1598 sloot Hendrik IV het Edict van Nantes. Daarin stond dat Frankrijk katholiek was, mar dat de hugenoten nog rechten hadden. Ze mochten plaatsen houden en ze kregen roepen. Rond Parijs was het protestantisme verboden. Er was rust tot Hendrik IV in 1610 vermoord werd. Er brak chaos uit. Er kwam een bijeenkomst van de Staten-Generaal wat heel Pagina 7 van 10

8 bijzonder was. De nieuwe koning, Lodewijk XIII zorgde voor rust. Kardinaal Richelieu kreeg veel macht. Hij sloeg een hugenoten leger neer en steunde de protestanten in de Dertigjarige Oorlog om Spanje dwars te zitten en omdat ze bang waren dat Spanje Frankrijk zou omsingelen. Spanje had al grote delen veroverd namelijk van omringende landen en ook in de Zuidelijke Nederlanden was het de baas. Uiteindelijk leverde de oorlog de Fransen gebiedswinst op ten koste van het Duitse Rijk (eerst ging het wat slechter en kregen de Spanjaarden delen van Frankrijk te pakken). Kenmerkende aspecten hoofdstuk 4: - Gouden Eeuw - Absolutisme - Verlichting - Kolonialisme en Slavernij 4.1 In 1643 stierf Lodewijk XIII en kwam zijn zoon Lodewijk XIV aan de macht, die 72 jaar lang aan de macht zou zijn. Hij maakte Frankrijk tot een absolute monarchie: de wil van de koning was wet. In de eerste jaren was er veel chaos, opstanden en burgeroorlog. Die werden pas in 1653 neergeslagen. In 1661 overleed de eerste minister van Lodewijk, maar hij benoemde geen nieuwe. Hij had een sterk leger en veel ambtenaren om te helpen bij zijn absolutisme. Het leger werd een gevechtsmachine, wat wel rust bracht. Frankrijk werd de sterkste staat van Europa. Lodewijk voerde een politiek van mercantilisme: staat steunt handel en nijverheid door middel van subsidies en hoge invoerrechten voor buitenlandse producten. In 1685 trok Lodewijk het Edict van Nantes in veel hugenoten vluchtten naar de Republiek en Amerika. Lodewijk liet zich zonnekoning noemen: zoals alle planeten om de zon draaiden, draaide op aarde alles om hem. In Engeland was in eerste instantie veel onrust. Er waren opstanden, maar die sloeg Cromwell met harde hand neer. In 1653 liet hij zich Lord Protector noemen en was hij alleenheerser. Cromwells politiek van absolute zondagsrust en verbod op sport, spel, etc. maakte hem alles behalve populair en zodoende werd zijn zoon, die in 1658 aan de macht gekomen was al na een jaar afgezet. De Restauratie hield in dat een commandant van het Schotse leger opriep tot het herstel van de monarchie. In 1660 werd die voltooid en kwam de zoon van de oude koning terug Charles II. Hij bewonderde het absolutisme van Lodewijk, maar was afhankelijk van het parlement. Lodewijk wilde zijn macht uitbreiden. Op een bepaald moment viel hij de Nederlanden binnen, maar het werd neergeslagen. Hij zwoor wraak. Uiteindelijk sloten de twee koningen, buiten het Britse parlement om, een verdrag dat Lodewijk Charles jaarlijks geld gaf, waarna ze afspraken samen de Republiek aan te vallen. 4.2 Na de Vrede van Münster wilde Willem II een groot leger, maar de Hollandse Staten vonden dat te duur. Het liep uit op een machtsstrijd. Willem II liet mensen arresteren en probeerde Amsterdam te overvallen. Hij overleed echter erg jong aan ziekte. Daarna riep Holland regenten uit alle gewesten bijeen voor een Grote Vergadering. Daar werd besloten geen nieuwe stadhouder aan te stellen en zo begon toen het eerste Stadhouderloze Tijdperk, dat tot 1672 duurde. Er ontstond een discussie tussen de staatsgezinden en de prinsgezinden/ Oranjegezinden. Het volk was voornamelijk prinsgezind. Het punt was alleen dat een aantal kapitaalkrachtige burgers de dienst uit maakte en voornamelijk staatsgezind waren. De Republiek was tolerant. Er was gewetensvrijheid en omdat veel toegestaan was woonden en werkten veel buitenlandse wetenschappers hier, zoals Descartes en Spinoza. Descartes vond dat je de bijbel niet te letterlijk moest nemen. Zijn ideeën waren toegestaan, maar die van Spinoza niet. Die werden na diens dood verboden. Johan de Witt was in 1653 raadspensionaris van Holland geworden. Hij wilde een oorlog met Engeland en Frankrijk Pagina 8 van 10

9 voorkomen. In 1662 sloot hij een bondgenootschap met Frankrijk. Engeland was toen de grootste vrijand, doordat Engeland en de republiek concurreerden op het gebied van handel. In 1651 nam het Britse parlement de Acte van Navigatie aan, die vooral tegen de Hollanders gericht was. Zij mochten alleen nog producten naar Engeland brengen die op eigen bodem geproduceerd waren. De Britten enterden daarna een aantal Nederlandse schepen, wat leidde tot de Eerste Engelse Zeeoorlog in 1652, een handelsoorlog. De Nederlanders leden vreselijke verliezen. In 1654 kwam vrede. In 1665 brak nog eens vrede uit omdat de Engelsen New York in namen. De Nederlanders brachten de Engelsen met hun vloot een verpletterde nederlaag. Toch mochten de Engelse New York houden, bij de vrede In ruil daarvoor kregen de Nederlanders Suriname. De Nederlanders hadden de Engelsen namelijk nodig, want de Fransen waren begonnen met een opmars was een Rampjaar voor de Republiek. Zowel op zee als over land werd zij aangevallen. Op zee wist zij zich onder leiding van vlootvoogd Michiel de Ruyter wel staande te houden, maar op land was zij kansloos omdat de landprovincies verwaarloost waren. Om te voorkomen dat de Fransen heel Nederland innamen liet de Witt alle polders aan de oostgrens onder water zetten Hollandse Waterlinie. De Nederlanders gaven De Witt en zijn medestanders de schuld. In de chaos en paniek die volgde grepen de Oranjegezinden de macht en Willem III werd stadhouder. De Witt moest aftreden en werd vermoord. Willem III bleek een kundig legeraanvoerder. Met behulp van bondgenoten wist hij in 1674 de Fransen te verjagen. Hij zette echter daarna de oorlog nog wel voort. Willem III kreeg veel bevoegdheden en macht, maar hij misbruikte ze niet. Het levensdoel van Willem III was de veiligheid van de Republiek waarborgen. Hij voerde coalitieoorlogen om te voorkomen dat katholiek Frankrijk overwicht zou krijgen in Europa. Hij trouwde met Maria Stuart, troonopvolgster van Engeland. In 1678 werd hij gedwongen vrede te sluiten met Frankrijk door de Hollandse Staten. Willem III begon de zonnekoning nog meer te argwanen toen die Luxemburg en Orange innam en het Edict van Nantes introk. Willem en de Hollandse regenten werden gealarmeerd toen Jacobs II koning van Engeland werd, die het absolutisme bewonderde. Ook het Engelse parlement had problemen met hem en vroeg Willem III te helpen. In 1688 werd diens invasievloot naar Engeland geblazen. Hij hoefde niet veel mensen te overtuigen. Door velen werd hij aangemoedigd. In 1689 werd hij samen met Mary koning (en koningin) van GB. Dit wordt de Glorious Revolution genoemd. Engeland werd een parlementaire monarchie, waarin de volksvertegenwoordiging het laatste woord had. Engeland en de Republiek werden verenigd in een persoonlijke unie: in 1688 verklaarde Lodewijk de oorlog, maar omdat Engeland, Oosten en spanje naast de Republiek stonden werd Frankrijk verslagen. In 1697 was de Vrede van Rijswijk: Frankrijk moest het veroverde land inleveren. In 1701 brak er opnieuw oorlog uit. Willem III stierf in De oorlog werd pas in 1713 beëindigd. 4.4 De Gouden Eeuw eindigde ergens in de tweede helft van de 17e eeuw. De Republiek werd ingehaald door Engeland en Frankrijk. Ze had veel last van de mercantilistische maatregelen van deze twee landen: De acte van Navigatie van Engeland en de invoerheffingen etc. van Frankrijk van Verscheidene nijverheden hadden hier last van. Er was een neerwaartse spiraal. De ene sector beïnvloedde de andere. De koloniale winsten bleven groeien, maar die stonden ook onder druk. Na 1730 daalde de winst en ging de VOC verlies maken. Om de oorlogen te kunnen betalen moest de Republiek veel geld lenen (door obligaties te verkopen). Ook werden de belastingen verhoogd, maar dat was slecht voor de economie en bracht daarbij door de economische teruggang minder op. De Republiek had dus grote schulden. In 1714 waren de schulden zo groot dat de rente die ze moesten Pagina 9 van 10

10 betalen groter waren dan de inkomsten door de belasting. In 1715 moest de Republiek het betalen van de rente tijdelijk staken failliet. Na Willem III begon het Tweede Stadhouderloze Tijdperk. Na het faillissement moesten de regenten leger en vloot verkleinen. Toch werden de schulden niet kleiner. Dit kwam ook omdat het decentrale regentenbestuur verdiende aan de schuld er dus geen baat bij had deze te verkleinen. De Republiek was zwak, kon zichzelf niet verdedigen. In 1747 namen de Fransen delen van de Zuidelijke Nederlanden in. Er volgde chaos nieuwe stadhouder uit de Friese Oranjetak, maar toch nog geen verbetering. In 1780 was de Republiek kansloos tegen Engeland in nog een zeeoorlog en in 1795 werd de Republiek geheel bezet door de Fransen. Pagina 10 van 10