P ERSDOSSI ER campagne Play Pauze Stop. VEILIGHEIDSINSTITUUT Boomgaardstraat 22, 2600 Berchem T

Transcriptie

1 P ERSDOSSI ER campagne Play Pauze Stop VEILIGHEIDSINSTITUUT Boomgaardstraat 22, 2600 Berchem T

2 Play Pauze Stop in een oogopslag Play Pauze Stop is een campagne van de provincie Antwerpen over gezond beeldschermgebruik op school en thuis voor jongeren tussen 10 en 14 jaar en hun ouders. Heel wat kinderen en jongeren brengen behoorlijk wat tijd per dag zittend door achter tv, tablet, computer of spelconsoles. Zit je te lang in een zelfde houding aan de computer of maak je teveel dezelfde korte bewegingen bij het spelen van een spel, dan kan je hierdoor arm-, rug-, nek- of schouderpijn krijgen. Kleuters die veel stilzitten hebben een lagere fitheid en meer kans op overgewicht en obesitas. Naarmate kinderen ouder worden toont het lang stilzitten ook een verband met een hogere bloeddruk, hogere cholesterol, minder sterke spieren minder, goede schoolresultaten en een lager mentaal welbevinden. De campagne roept jongeren op om bij het gebruik van beeldschermen automatisch Play Pauze Stop in hun hoofd te laten klinken. Play, maar varieer je schermhouding, Pauzeer elke dertig minuten en Stop na twee uur beeldschermgebruik in je vrije tijd. De website geeft tips en tricks om gezond beeldschermgebruik in de praktijk toe te passen. Je vind er een aanbod voor jongeren, ouders, scholen en lokale partners! Je kan de campagne ook volgen op Facebook. We posten er alle nieuwtjes en activiteiten zodat je niets hoeft te missen. Samenwerking De campagne werd ontwikkeld in samenwerking met VLOR, Onderwijs Vlaanderen, VIGeZ, CLB, Stichting Vlaamse Schoolsport, Triple P provincie Antwerpen, Provinciaal Onderwijs Antwerpen, IDEWE, Arista, IDPB Stedelijk Onderwijs Antwerpen, Coprant vzw en Gezinsbond. Doelstelling Jongeren en hun ouders: Kennen de ergonomische principes en passen ze toe (Play) Nemen tijdens hun beeldschermgebruik elk half uur een actieve pauze (Pauze) Weten waarom ze het beeldschermgebruik (van kinderen) best beperken en hebben verschillende oplossingen en actieve alternatieven voorhanden om beeldschermgebruik te reduceren tot 2u in de vrije tijd (Stop)

3 Campagnebeeld Anna zit met een tintelende sms duim door de talloze sms jes aan haar vriendinnen. Ella heeft af en toe last van een tabletnek sinds ze een tablet in huis hebben. Dario s gamepols is het spijtige resultaat van zijn favoriete online spel! _tattoo_tabletnek_druk.pdf 1 29/08/14 16:12 Ella _tattoo_gamepols_druk.pdf 1 29/08/14 16: _tattoo_smsduim_druk.pdf 1 29/08/14 16:13 Dario Anna Deze campagne roept jongeren op om beeldschermen geen kans te geven blijvende sporen na te laten op je lichaam zoals een tattoo dat doet. Play, maar varieer je schermhouding, Pauzeer elke dertig minuten en Stop na twee uur beeldschermgebruik in je vrije tijd! De campagne is opgebouwd uit drie onderdelen:»» Een luik voor de scholen en onderwijs. Hoe kan je met je klas of school werken rond de campagne? Gaande van een gratis lespakket voor de doelgroep jaar tot een uitgebreid leertraject met je school om dit thema in je gezondheidsbeleid te integreren.»» Een luik voor lokale partners. Lokaal werkt het beste: gemeenten, huizen van het kind, jeugddiensten, OCMW, kunnen samen acties ondernemen. Deze acties kunnen een informerend karakter hebben of eerder de doelgroep faciliteren in het juiste gedrag. Wil je deelnemen als lokale partner, ontdek er dan alles op via de pagina Lokaal.»» Een luik voor thuis: wordt verwacht. Zie je iemand die langer dan een half uur voor een beeldscherm hangt? Wek hem met de ZNAPPER weer tot leven. Plak hem deze klevende badge op zodat hij moet schudden tot hij eraf valt. Want: wie geznapt wordt, moet bewegen. En neemt meteen die nodige pauze.

4 Wie geznapt wordt, moet bewegen Lekker lui tv-kijken, gamen of sms en op je smartphone is leuk. Maar stilzitten in zo n kromme houding, daar doe je je lichaam geen plezier mee. Na elk half uur schermtijd zou je even kort moeten bewegen. Zie jij iemand die mee dan een half uur voor een beeldscherm hangt? Dan kan je de ZNAPPER gebruiken. Plak hem of haar de ZNAPPER op en laat ze even alles losschudden. Al was het maar een minuutje. Maar pas op, want ook jij kan geznapt worden natuurlijk.

5 Acties Wat? Wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen voor gezond beeldschermgebruik bij kinderen stellen dat acties gericht moeten zijn op het: 1. Aanpassen van de werkplekinrichting; Onder het aanpassen van de werkplekinrichting wordt het aanpassen van het meubilair en het gebruik van hulpmiddelen verstaan. 2. Afwisselen van zittende en actieve taken. De preventie gericht op het stimuleren van afwisselend zittende en actieve taken zal inspelen op de volgende aspecten: houding, werktechniek, werkonderbrekingen en werkvariatie. Daarnaast moet kinderen aangeleerd worden hoe ze kunnen reageren op pijn en ongemak. Wanneer? Bij zowel kleuters, kinderen als jongeren blijken interventies in de onderwijssetting goed te werken. Hetzelfde geldt voor interventies gericht op de thuiscontext, eventueel gecombineerd met de onderwijssetting en/of de lokale gemeenschap. Hoe? Multistrategische interventies blijken veelbelovend. Een multistrategische aanpak omvat strategieën op meerdere niveaus, conform de gezondheidsmatrix : educatie, faciliterende of omgevingsmaatregelen, afspraken of beleidsondersteuning en begeleiding of zorg binnen een specifieke setting. Acties bij kleuters, kinderen en jongeren WAT? aanpassen van de werkplekinrichting afwisselen van zittende en actieve taken WAAR? OF OF onderwijs thuis thuis + onderwijs en/of lokale gemeenschap HOE? + + +? educatie faciliterende of omgevingsmaatregelen afspraken of beleidsondersteuning begeleiding of zorg

6 Gratis lespakket voor scholen Met het gratis lespakket voor de 3e graad lager onderwijs en 1e graad secundair onderwijs kan je als leerkracht direct aan de slag. 591 Vlaamse scholen leerlingen Het is een "cool" pakket geworden en net dit aspect spreekt aan bij de kinderen. Hierdoor zit je in hun wereld en heb je ze mee tijdens de les. Het gaat hun petje niet te boven, integendeel. Het was erg zinvol en confronterend om vast te stellen hoe weinig leerlingen een goede houding aan de pc hebben; er zijn kussens en voetensteuntjes aangeschaft... Leertraject voor scholen Scholen die intensiever rond gezond beeldschermgebruik willen werken, kunnen zich engageren voor een leertraject. Tijdens dit leertraject ondersteunen we in samenwerking met VIGeZ de deelnemende scholen bij de uitbouw van hun beleid rond gezond beeldschermgebruik als onderdeel van het gezondheidsbeleid op school. In het najaar van 2014 startten we met 3 lagere en 2 secundaire scholen een eerste leertraject. Ondertussen hebben we alvast 5 nieuwe, enthousiaste scholen gevonden om dit schooljaar het tweede leertraject op te starten. Volgend schooljaar ( ) starten we een 3e leertraject! Hiervoor zoeken we nog scholen. Op zie je welke scholen in het leertraject stapten! Fijn Leerrijk en bijzonder interessant onderwerp om ervaringen met andere scholen te kunnen uitwisselen Veel meer dan ik ervan verwachtte Onderbouwd en structureel aanbod Een greep uit de reacties van de scholen uit het eerste leertraject

7 Lokaal werkt het best! Bevorderen van gezond gedrag in een gezonde dagelijkse omgeving doe je niet alleen. Samenwerking tussen verschillende partners zoals scholen, gemeenten, de Huizen van het Kind, opvoedingswinkels, de Gezinsbond, bibliotheken, OCMW s die in een buurt aanwezig zijn, blijkt essentieel om effect te scoren. Via stakeholdermomenten in oktober 2015 zochten we samen met de gemeenten antwoord op vragen zoals: Welke gezondheidsacties kunnen we in onze gemeente of wijk organiseren? Welke lokale partners kunnen meewerken? Hoe weten we wat welke jongeren aanspreekt? Welke beleidsdomeinen, gemeentediensten, OCMW-diensten hebben mogelijke impact op beeldschermgebruik? Hoe geven we het goede voorbeeld? Hoe zorgen we voor een blijvend effect? Ondertussen is er een aanbod uitgewerkt voor lokale partners om de campagne mee uit te dragen. Meer info vind je op de pagina lokaal op Contactgegevens Nood aan fotomateriaal in hoge resolutie, lijst van deelnemende scholen? Gert Van Daele bezorgt je alle nodige informatie of brengt je in contact met de juiste gesprekspartner. Projectcoördinator Gert Van Daele en experte beeldschermergonomie Veerle Hermans geven graag extra uitleg bij de sensibiliseringscampagne. Veerle Hermans staat aan het hoofd van het departement ergonomie van IDEWE en is professor ergonomie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Gert Van Daele, projectcoördinator Provinciaal Veiligheidsinstituut T: , gsm: Nathalie Verdonckt, projectmedewerker Provinciaal Veiligheidsinstituut T: E: playpauzestop@provincieantwerpen.be

8 Achtergrondinformatie Veel schermtijd bij kinderen en jongeren Met de invoering van de eindtermen ICT in het basisonderwijs en de 1e graad van het secundair onderwijs is een toenemend gebruik van beeldschermen in de klas- en schoolomgeving niet meer weg te denken. Met computers, tablets, digitale lesborden, tv s kan je fijne en boeiende dingen doen! 5 van de 10 populairste vrijetijdsbestedingen bij jongeren tussen 9 en 12 jaar zijn dan ook beeldschermactiviteiten. Eén Vlaamse kleuter op 10 spendeert meer dan 2 uur per dag aan schermtijd8 op weekdagen. Op weekenddagen loopt dit aantal op tot bijna 4 kleuters op 10. Vlaamse kleuters kijken op een weekdag gemiddeld meer dan 1 uur tv, spelen ongeveer een kwartier op de computer en spelen meer dan een uur al zittend. Op een weekenddag stijgen de gemiddelden tot bijna 2 uur tv, een half uur op de computer en bijna 2,5 uur waarbij ze al zittend spelen. Twee Vlaamse kinderen op 10 spenderen meer dan 2 uur aan schermtijd op weekdagen. Op weekenddagen is dit meer dan 6 kinderen op 10. Negen Vlaamse jongeren op 10 spenderen op weekdagen meer dan 2 uur per dag aan schermtijd. Op weekenddagen spenderen zelfs bijna alle jongeren hier meer dan 2 uur per dag aan. Top 10 populairste vrijetijdsbestedingen (9-12 jaar) buiten spelen (63%) sporten (54%) tv kijken (52%) gamen (50%) muziek beluisteren (48%) tekenen, knutselen (41%) lezen (38%) chatten (34%) internetten (32%) bellen en sms en (26%) Het percentage geeft weer hoeveel procent van de kinderen de vrijetijdsbesteding in zijn of haar top 5 vermeldt. Bron: Jan Van Coillie en Mariet Raeders KU Leuven, studie naar het leesgedrag, vrijetijdsbesteding en mediagebruik van jarigen

9 Beeldschermbezit Gamen >50% van de 9-12 jarigen bezit een gsm bijna 100% van de +12 jarigen bezit een gsm 75% van de kinderen jaar speelt videospelletjes 87% 71% bijna 100% van de 9-12 jarigen heeft thuis een computer met internet Bron: Graffiti Jeugddienst & Jeugdwerknet, 2012 gemiddelde gametijd: 1,20u./dag Bron: Jongeren en vrijetijdsbesteding, jongeren en videospelletjes, OIVO Veel schermtijd bij kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen kleuters kinderen jongeren volwassenen > 2 uur /dag schermtijd > 2 uur /dag schermtijd > 2 uur /dag schermtijd > 2 uur /dag schermtijd Weekdagen Weekdagen Weekdagen Weekdagen 1 op 10 kleuters 2 op 10 kinderen 9 op 10 jongeren 5 op 10 volwassenen Weekenddagen Weekenddagen Weekenddagen Weekenddagen 4 op 10 kleuters 6 op 10 kinderen 10 op 10 jongeren 7 op 10 volwassenen VIGeZ, 2015,

10 Lang stilzitten Schermtijd en lang stilzitten gaan hand in hand. Lang stilzitten of sedentair gedrag omvat alle activiteiten die je uitvoert in zittende of liggende houding. Het zijn activiteiten met een laag energieverbruik. Denk bijvoorbeeld aan tv-kijken, computeren, gamen of internetgebruik, zittend werk, zittend les volgen. Vlaamse kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen zitten 50% tot 85% van hun dag stil (slapen niet inbegrepen). Vlaamse lagere school kinderen zitten gemiddeld 39% van de schooluren; middelbare school jongeren gemiddeld 51%. Zitten Belgische kinderen jaar brengen van hun dag zittend door 60% gemiddelde/dag 7u58 min gemiddelde/dag 8u31 min Bron: Maité Verloigne, Universiteit Gent

11 Lang stilzitten te weinig bewegen Lang stilzitten betekent niet noodzakelijk te weinig lichaamsbeweging. Ook kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen die voldoende bewegen, kunnen negatieve effecten ondervinden van te veel sedentair gedrag. De negatieve gezondheidseffecten van sedentair gedrag en schermgebruik blijven gelden zelfs indien men de beweegnormen haalt. Een kind voldoet aan de beweegnorm door dagelijks 60 minuten te spelen aan matige intensiteit. Behaalt dat kind de beweegnorm, maar zit het voor de rest van de dag voornamelijk neer, dan heeft het toch een sedentaire leefstijl.

12 Gezondheidsrisico s van lang stilzitten en veel schermgebruik Lichamelijke klachten als gevolg van beeldschermgebruik duiken al op bij kinderen van 9 jaar. Vaak gaat het over klachten aan duim, pols, elleboog, maar ook vermoeide ogen, hoofdpijn, pijnlijke schouders, stijve nek en lage rugpijn. Onderzoekers waarschuwen dat rug-, nek- en schouderpijn in je kindertijd risicofactoren zijn om RSI te krijgen op volwassen leeftijd. Kleuters die veel stilzitten hebben een lagere fitheid en meer kans op overgewicht en obesitas. Naarmate kinderen ouder worden toont het lang stilzitten ook een verband met een hogere bloeddruk, hogere cholesterol, minder sterke spieren en gewrichten, minder goede schoolresultaten en een lager mentaal welbevinden. Onderzoek toont aan dat de nek sterk gebogen wordt bij gebruik van tablets. De term tabletnek maakt duidelijk dat klachten aan nek en schouders niet uit te sluiten zijn bij langdurig tabletgebruik. De meeste pijn in pols en vingers bij een onderzoek bij jongeren tussen 9 en 15 jaar is gerelateerd aan gamen. De onderzoekers ontdekten ook dat hoe langer jongeren spelen, hoe meer pijn ze hadden. Voor elk extra uur spelen, verdubbelde de pijn die de jongeren aangaven. De pijn bij mobiele telefoons was gelinkt aan sms jes sturen.

13 Nek-, schouder- en rugpijn 2-3 u/dag stijgend risico voor nek- en schouderpijn >25% 18% computergebruik van de studenten gaven aan dat ze zouden verder doen met computertaken ook al ondervonden ze pijn of ongemak gaf aan dat ze er gewoon niet aan zouden denken Bron: Evidence-based guidelines for the wise use of computers by children: Physical development guidelines, L. Straker a, B. Maslen a, R. Burgess-Limerick b, P. Johnson c & J. Dennerlein d Bron: Ergonomic Vol.53, NO. 4, April >5 u/dag drempel voor lage rugpijn Tabletnek Muis vs. toetsenbord Onderzoek toonde aan dat de nek sterk gebogen wordt bij gebruik van tablet-pc s. De term ipad neck maakt duidelijk dat klachten aan nek en schouders niet uit te sluiten zijn bij langdurig tabletgebruik. Deze ongunstige houdingen zijn meer uitgesproken dan bij een laptop of boek. Bron: Gebruik van muis is belastender en heeft minder variatie in spieractiviteit van de voorarm dan gebruik van toetsenbord. Een studie met Ierse kinderen van 9 jaar gaf aan dat de kinderen die voornamelijk de muis gebruikte meer nekklachten hadden. Bronnen: Evidence-based guidelines for the wise use of computers by children: Physical development guidelines, L. Straker a, B. Maslen a, R. Burgess-Limerick b, P. Johnson c & J. Dennerlein d - Ergonomic Vol. 53, NO. 4, April Pols- en vingerpijn bij jongeren tussen 9 en 15 jaar vs. SMS Onderzoek naar het verband tussen pols- en vingerpijn bij het spelen met spelcomputers en het gebruik van mobiele telefoons. De meeste pijn in pols en vingers was bij Xbox en Game boy in vergelijking met mobiele telefoons zoals IPhone. De onderzoekers vonden ook dat hoe langer jongeren spelen, hoe meer pijn ze hadden. Voor elk extra uur spelen, verdubbelde de pijn die de jongeren aangaven. De pijn bij mobiele telefoons was gelinkt aan smsjes sturen, hoeveelheid aan gestuurde smsjes. Meisjes rapporteerden 2x zoveel pijn als jongens bij smsen. Bron: Ince DC, Swearingen C, Yazici Y. Pain in children 9-15 years old using game consoles/handhelds and mobile phones: implications for policy makers [abstract], 2011 Rugklachten bij jongeren tussen 8 en 20 jaar 40% van kinderen 8-18 jaar heeft al de rug heeft van een 50-jarige 77% van de leerlingen uit het lager onderwijs klagen over rugpijn. Er worden al jongeren van 19, 20 jaar aan hernia's geopereerd. 64% van de leerlingen uit het secundair onderwijs hebben rugproblemen Bronnen: medisch contact 1 augustus

14 Mogelijke redenen voor lang stilzitten Inzicht in de factoren die geassocieerd worden met sedentair gedrag is van groot belang. Alleen dan kan je dit gedrag begrijpen en ook veranderen. Algemeen kunnen we stellen dat het gezin en de ouders een belangrijke invloed hebben op kleuters en kinderen. Ook bij jongeren is dit nog steeds zo, maar in deze leeftijdsgroep komt ook de eigen attitude meer naar boven. Voor zowel kleuters, kinderen als jongeren zijn ook diverse factoren uit de fysieke thuisomgeving van belang, zoals de faciliteiten voor schermtijd in huis (i.e. toegang tot mediatoestellen, aantal tv s in huis, (digitaal) tv abonnement, aanwezigheid van een tv op de kamer). Kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen die meer energierijke snacks, meer energierijke dranken, meer meeneemmaaltijden, minder fruit of minder groenten consumeren, vertonen bovendien meer schermtijd en dus meer sedentair gedrag. DE OUDERS weinig KENNIS over de nadelen en de gezondheidsaanbevelingen HET GEZIN TV IN DE KAMER van het kind weinig STEUN VAN DE OUDERS om te bewegen veel MEDIA- TOESTELLEN in huis positieve ATTITUDE over lang stilzitten geen of weinig REGELS over lang stilzitten in het gezin met inspraak van het kind weinig ZELFVERTROUWEN om het lang stilzitten bij hun kind te verminderen hoge INNAME van snacks en frisdrank fout VOORBEELDGEDRAG weinig SAMEN ETEN met familie veel VOOR TV ETEN ENKEL VOOR JONGEREN positieve ATTITUDE over tv-kijken ENKEL VOOR KLEUTERS weinig SPEELRUIMTE op school negatieve ATTITUDE over bewegen geen VEILIGE buurt weinig BEWEGINGSMATERIAAL

15 Bevolkingsgroepen die meer aandacht verdienen Er zijn bevolkingsgroepen waarin het sedentair gedrag hoger ligt.»» Kleuters, kinderen en jongeren met een lagere socio-economische status en van een andere etnischculturele afkomst kijken meer tv en vertonen vaak ook meer schermtijd.»» Bij kleuters kijken oudere kleuters meer tv.»» In de groep kleuters en kinderen spenderen jongens meer tijd aan computeren.»» Bij jongeren kijken oudere jongeren meer tv, vertonen jongens meer schermtijd en is het totaal sedentair gedrag hoger bij meisjes. Dit zijn alle sedentaire activiteiten (tv-kijken, computeren, gamen of internetgebruik, zittend werk, zittend les volgen, gemotoriseerd transport, ) samen. Aanbevelingen om lang stilzitten en veel schermtijd te beperken Aangezien een sedentaire leefstijl vaak meegedragen wordt naar de latere levensfasen, is het belangrijk om dit tijdens de kindertijd te beperken. Onderzoekers waarschuwen dat rug-, nek- en schouderpijn in je kindertijd risicofactoren zijn om RSI te krijgen op volwassen leeftijd. Kinderen en jongeren worden daarom aangeraden schermtijd in de vrije tijd te beperken tot maximum 2 uur per dag en langdurige periodes van schermgebruik regelmatig (om de 30 minuten) actief te onderbreken. Deze aanbevelingen zijn voor Vlaanderen opgenomen in de actieve voedingsdriehoek. * *

16 Play Pauze Stop Strategie Zit in je vrije tijd niet langer dan 2 uur per dag achter een beeldscherm Zit in je vrije tijd niet langer dan 2 uur per dag achter een beeldscherm. Dit gaat over alle soorten schermen (desktop, laptop, tablet, spelcomputer, televisie, gsm ) verspreid over een dag. Op school zitten kinderen vaak ook al enige tijd voor een digitaal schoolbord of ze gebruiken een computer of tablet tijdens de lessen. Heb jij een idee hoeveel tijd per dag je beeldschermen gebruikt? Doe de Schermtijdtest op Strek je voelsprieten en stop wanneer je pijn voelt door te lang op te gaan in beeldschermactiviteiten Beeldschermactiviteiten kunnen je opslokken. Je blijft maar verder surfen of spelen, waardoor je er niet (bewust) bij stilstaat dat je pijn hebt van het te lang in een bepaalde houding zitten. Zorg voor jezelf, stop wanneer je pijn voelt (en nog liever voordien!) en doe dit sowieso na 2 uur. Neem elk half uur een actieve pauze Spieren die steeds gespannen staan tijdens het gamen, typen of muisklikken geraken niet goed doorbloed. Af en toe uit je scherm stappen en bewegen is daarom heel belangrijk! Elke 30 minuten een actieve pauze van 5 tot 25 seconden herstelt de doorbloeding. Zit nooit langer dan 60 minuten ononderbroken achter de computer. Pauzeer jij thuis tijdens het gamen of computeren? Inspiratie voor rek- en strekoefeningen vind je op Zet je scherm goed en leer je tafelmanieren Zet je scherm goed: recht voor jou, op armlengte afstand, bovenrand op ooghoogte of iets lager en geen lichtinval in je scherm. Leer je tafelmanieren: toetsenbord op cm van de tafelrand. Langer dan 30 minuten een laptop of tablet nodig? Zet ze in een houder en sluit er een extern toetsenbord en een aparte muis op aan. Zorg dat je voeten en je lage rug steun hebben Zit je een langere tijd zonder rugleuning, dan ga je doorgezakt zitten en komt er een grotere druk op je ruggenwervels. Met een rugleuning kun je meer afwisselen van zithouding. Een goede stoel is belangrijk, maar variëren in je zithouding is nog belangrijker. Zit je goed? Doe de Hoe zit het-test op Muis met mate en knijp je gamepad niet fijn Leg je muis naast het toetsenbord en laat je onderarmen rusten op tafel. Varieer in je muisgebruik. Hou je gamepad niet te krampachtig vast. Geef je muis een break! Oefen sneltoetsen met het Sneltoetsspel op Illustraties: Bart Schoofs