De uitwerking van een nieuwe Vlaamse beleidsvisie op de hervorming van het geestelijke gezondheidsaanbod

Transcriptie

1 De uitwerking van een nieuwe Vlaamse beleidsvisie op de hervorming van het geestelijke gezondheidsaanbod Kathleen De Cuyper & Chantal Van Audenhove LUCAS KU Leuven Centrum voor Zorgonderzoek en Consultancy

2 Studie van het Steunpunt WVG (De Cuyper & Van Audenhove, 2018) De uitwerkingvan eennieuwebeleidsvisie en het daaruit volgenddecreet-in nauwesamenwerkingmet het AgentschapZorgen Gezondheiden het kabinetwelzijn, Volksgezondheid en Gezin De beleidsvisieisonderbouwdmet Wetenschappelijke kennis Beleidsexpertise Praktijkkennis Ervaringsdeskundigheid 2

3 Studie van het Steunpunt WVG (De Cuyper & Van Audenhove, 2018) Methode: Literatuurstudie van (inter)nationaal wetenschappelijk onderzoek Studie van Vlaamse en federale beleidsteksten 8 expertpanels met 6 groepen van GGZ stakeholders Input van jongeren met GGZ ervaring, verzameld door vzw Cachet Aftoetsing met het Structureel Overleg Geestelijke Gezondheid Dezebeleidsvisie maaktdeeluitvan de Memorievan Toelichting Is opgenomen in het decreet als werkingsprincipes die in acht dienen genomen te worden door alle actoren van het geestelijke gezondheidsaanbod 3

4 Overzicht 1. Waarom een nieuw Vlaams geestelijke gezondheidsbeleid? Zorgwekkende evoluties en opportuniteiten in de internationale en Vlaamse samenleving Uitdagingen m.b.t. de toegankelijkheid tot passende GGZ Wereldwijd stigma en discriminatie Directe aanleiding: 6 de staatshervorming 2. Doelstelling van de nieuwe beleidsvisie en van het decreet 3. Inzetten op vier hervormingen Toegankelijke zorg Aanvaardbare zorg Geïntegreerde zorg Populatiegerichte acties om de geestelijke gezondheid in de samenleving te versterken 4

5 1. WAAROMEEN NIEUW VLAAMS GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBELEID? WHO,

6 Zorgwekkende evoluties Wereldwijd neemt de relatieve impact van psychische aandoeningen op onze (on)gezondheid toe (Whiteford et al., 2013) Ziektelast door psychische aandoeningen en verslaving > ziektelast door neurologische aandoening in België (WHO, 2016) Vergrijzingneemt toe meer chronische aandoeningen andere zorgnoden: hoe de context, het dagelijks leven afstemmen op de beperkingen? bevorderen van levenskwaliteitstaat centraal (WHO, 2002; SAR WGG, 2015) 6

7 Zorgwekkende evoluties Blijvende dominantie van biomedische model(wade, 2015) behandelingsresultaten gerapporteerd door cliënten verbeteren niet (Wade & Halligan, 2017) bemoeilijkt integrale zorg die bijdraagt tot een betere levenskwaliteit (SAR WGG, 2015) Nood aan een nieuw zorgmodel met een andere visie op beperking en herstel 7

8 Zorgwekkende evoluties en opportuniteiten Nieuwe visies op beperking (Devliegeret al., 2016; Van Audenhove, 2017): Veerkracht, sterktes, nieuwe competenties Maken inclusie en participatie mogelijk In hoge inkomenslanden: evolutie naar volwaardig burgerschapvoor personen met een (psychische) beperking (Lasalvia et al., 2012; Van Weeghel, 2010) als een volwaardig lid kunnen par ciperen aan werk, opleiding, cultuur, vrij tijd bevordert levenskwaliteit 8

9 Zorgwekkende evoluties en opportuniteiten Hoge inkomenslanden: Herstelbeweginguitgaande van personen met een psychische kwetsbaarheid (Deeganet al., 2006, 2017) Een persoon herstelt niet van een ziekte, maar herstelt zijn leven Kernbegrippen (Anthony, 1993; Leamyet al., 2011; Van Audenhove, 2015; Van Weeghel et al., 2019): Empowerment Verbondenheid

10 Uitdagingen m.b.t. de toegankelijkheid tot passende GGZ Europa: behandelingskloof voor psychische zorgnoden > behandelingskloof voor diabetes of astma (Alonso et al., 2007; Coppens et al., 2015; Vanclooster et al., 2013) Oorzaken (Thornicroft& Tansella, 2009; Van Weeghelet al., 2016): Beschikbaarheid en organisatie van de GGZ Stigma bemoeilijkt toegang tot passende GGZ Personen die langer dan gemiddeld wachten om hulp te zoeken zijn Jong of oud Man Laag opgeleid Leven in armoede Behoren tot een etnische minderheid 10

11 Wereldwijd stigma en discriminatie ASPEN/INDIGO studie -Ervaring door mensen met majeure depressieve stoornis (Lasalviaet al., 2013) 11

12 Wereldwijd stigma en discriminatie Gevolgen van stigma: verminderde toegang tot Opleiding en werk Sociale relaties Passende (geestelijke) gezondheidszorg één van de oorzaken voor lagere levensverwachting van GGZ zorggebruikers (Thornicroft, 2011) Scandinavië: 15 tot 20 jaar minder (Wahlbecket al., 2011) Wettelijke beschermingsmaatregelen Sociale participatie en inclusie Gevolgen van stigma onderhouden de psychische problematiek (Foresight, 2008) 12

13 Directe aanleiding: Zesde staatshervorming Vóór 6 de Staatshervorming: bevoegd voor de CGG en preventieve gezondheidszorg Sinds 6 de Staatshervorming:ook bevoegd voor: IBW PVT Overlegplatformen GGZ Organisaties met een revalidatieconventie binnen GGZ Bevoegd voor o.a. het vaststellen van erkenningsnormen voor de psychiatrische afdelingen in algemene ziekenhuizen en de psychiatrische ziekenhuizen 13

14 Directe aanleiding: Zesde staatshervorming Ook afstemming nodig met vele vernieuwingen in andere sectoren van de GZ, met al dan niet federale bevoegdheid: Federale en Vlaamse netwerken binnen en buiten GGZ Eerstelijnszones en regionale zorgzones van Vlaanderen Eerstelijnspsychologische functie 14

15 2. DOELSTELLINGVAN DE NIEUWE BELEIDSVISIE EN VAN HET DECREET 15

16 Dubbele doelstelling 1. Het waarderen, beschermen en versterken van de geestelijke gezondheid van iedereen populatiegerichte acties 2. Garanderen van kwaliteitsvolle GGZ voor personen met psychische zorgnoden en hun contextin alle sectoren van de samenleving individugerichte zorg geestelijke gezondheidsaanbod Om de realisatie van deze doelstelling mogelijk te maken zijn er minimaal vier hervormingen nodig 16

17 3. HET NIEUWE GEESTELIJKE GEZONDHEIDS- BELEID ZET IN OP VIER HERVORMINGEN Toegankelijke zorg Aanvaardbare zorg Geïntegreerde zorg Populatiegerichte acties om de geestelijke gezondheid in de samenleving te versterken 17

18 Toegankelijke zorg Als behandelingskloof dan toegankelijkheid van de GGZ Toegankelijke zorg: zorg die de persoon effectief krijgt (SAR WGG, 2011) Beschikbaar Bereikbaar Betaalbaar Tijdig Toegang tot informatie 18

19 Toegankelijke zorg Toegankelijke zorg = laagdrempelig, buurtgebonden en nietstigmatiserend in zijn aanpak (Agentschap Zorg en Gezondheid, 2017; Bekaert et al., 2016; Van Audenhove & Declercq, 2016) Op plaatsen waar mensen om andere redenen dan hun psychische zorgnoden reeds naartoe gaan Online Verdere uitbouw nodig van generalistische aanpak van GG op de eerste lijn Veronderstelt Verder inzetten op vermaatschappelijking van zorg Toepassen van subsidiariteitsprincipe 19

20 Toegankelijke zorg Vermaatschappelijking van zorg evenwichtige zorg (Thornicroft& Tansella, 2012; Van Audenhove, 2017) Meer online, ambulante en mobiele dan residentiële zorg Ziekenhuisfaciliteiten in eerste instantie voor acute opnames Langetermijn woonfaciliteiten in de samenleving Mobiele zorg wanneer nodig Ondersteuning van werk, opleiding, dagbesteding Gericht op blijvende beperkingen en acute klachten Subsidiariteitsprincipe= eerst de meest persoonsgerichte, effectieve, efficiënte, minst ingrijpende en meest kortdurende zorgvorm die mogelijk en nodig is (Van den Heuvel, 2014) 20

21 Aanvaardbare zorg Als toegankelijkheid van GGZ dan aanvaardbaarheid Aanvaardbarezorg= de zorggebruikers en hun context kunnen de zorg toelaten Aanvaardbare zorg veronderstelt persoonsgerichte zorg (Health Foundation, 2014) Inzetten op werkrelatie met aandacht voor diversiteit Autonomie van de zorggebruiker centraal Shared decisionmaking Ook in het geval van aanklampende zorg, bemoeizorg, internering Relevant en gecoördineerd zorgaanbod 21

22 Aanvaardbare zorg Vier werkingsprincipes die behandeling en zorg vormgeven Het geestelijke gezondheidsaanbod is ontwikkeling-, herstel-en krachtgericht(thornicroft& Tansella, 2014; Van Audenhove, 2017) Het gebruik van dwanginterventieswordt zoveel mogelijk voorkomen en vermeden (Hoge Gezondheidsraad, 2016a) De individugerichte zorg vindt plaats binnen de triadeen wordt afgestemdop de zelfzorgvan de gebruiker en de zorg of ondersteuning die aangeboden wordt door zijn context (Helmer et al., 2016; Vermeulen et al., 2015) Ervaringsdeskundigheiddraagt bij tot kwaliteitsvolle individugerichte zorg en populatiegerichte acties (Van Regenmortel, 2017) 22

23 Geïntegreerde zorg Zorggebruikers denken over hun zorgnoden of zorgvragen niet na in termen van lijnen of sectoren die ons aanbod fragmenteren Als toegankelijkheid, continuïteit, relevantie van GGZ dan integratie van de GZ Integratie op niveau van de voorzieningen = geïntegreerde zorg (Borgermans & Devroey, 2017) Integratie op het niveau van de zorggebruiker en zijn context = integrale zorg en ondersteuning (Valentijn et al., 2013) 23

24 Geïntegreerde zorg Geïntegreerde zorg Integrale zorg en ondersteuning Valentijn, Schepman, Opheij, & Bruijnzeels,

25 Geïntegreerde zorg Geïntegreerde zorg op organisatorisch niveau= méér en betere samenwerking tussen (Borgermans & Devroey, 2017) Gezondheids- en welzijnsorganisaties Geestelijke en somatische GZ Generalistische en gespecialiseerde GZ Scholen, opleidingsinstituten en werkgevers samenwerking op organisatorisch niveau, op het niveau van de geestelijke gezondheidsnetwerken 25

26 Geïntegreerde zorg Integrale zorg en ondersteuning op het niveau van de zorggebruiker veronderstelt geïntegreerde zorg (Valentijn et al., 2013) samenwerking op het niveau van de multidisciplinaire zorgteamsvoor personen met ernstige psychische zorgnoden, ondersteund door (Briggset al., 2018; Hoge Gezondheidsraad, 2016b) zorgcoördinatie en indien nodig case management comprehensive assessment 26

27 Populatiegerichte acties Als impact van psychische aandoening op (on)gezondheid dan geestelijke gezondheidscompetenties Geestelijke gezondheidscompetenties (Kutcheret al., 2016) Kennis over geestelijke gezondheid en psychische aandoeningen Vaardighedenm.b.t. zelfzorg, veerkracht, efficiënt zoeken naar (niet-) professionele hulp Attitude-en gedragsverandering ten opzichte van personen met een psychische aandoening Verminderen van publiek stigma Verminderen van zelfstigma 27

28 Populatiegerichte acties Waarom hierop inzetten? Preventieve functie Waardering van de eigen geestelijke gezondheid verbetert de aanvaardbaarheid van GGZ (Thornicroft, 2006, 2008) Vermindering van stigma Doet de impact van psychische aandoeningen op onze (on)gezondheid dalen (Van Weeghel et al., 2016) Is basisvoorwaarde om vermaatschappelijking van zorg alle kansen te geven (Van Audenhove, 2017) 28

29 Referenties Agentschap Zorg en Gezondheid(2017). Conferentie eerstelijnszorg: Een geïntegreerde zorgverlening in de eerste lijn. Alonso, J. & Lepine, J. P., the ESEMeD/MHEDEA 2000 Scientific Committee. Overview of the key ESEMeD data. Journal of Clinical Psychiatry, 68(suppl.2), 3-9. Anthony, W. A. (1993). Recovery from mental illness: The guiding vision of the mental health service system in the 1990 s. Psychosocial Rehabilitation Journal, 16, Bekaert,A.,Denys,B.,DeMuynck,J.,DeVriendt,T.,Foriers,L.,Moons,S.,Peeters,T.,Plas, G.,Sablon,W.,Teugels,H.,Theys,F., Tomsin, W., Verhoeven, I., Vervaet, C., Verté, D. (2016). Buurtgerichte Zorg: De actief zorgzame buurt als toekomstmodel voor Vlaanderen en Brussel. Brussel: VVDC& Kenniscentrum Woonzorg Brussel. Borgermans, L, & Devroey, D. (2017). A Policy guide to integrated care (PGIC). Lessons learned from EU project INTEGRATE and beyond. International Journal of Integrated Care, 17, doi: /ijic.3295 Briggs, A.M., Valentijn, P. P., Thiyagarajan, J. A., & de Carvalho, I. A. (2018). Elements of integrated care approaches for older people: A review of reviews. BMJ Open, 8, e doi: /bmjopen Coppens, E., Neyens, I., & Van Audenhove, C. (2015). Onderzoek naar de invoering van een eerstelijnspsychologische functie in Vlaanderen: Onderzoeksrapport. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. De Cuyper, K., Van Ingelgom, S.,& Van Audenhove, C.(2018). Uitwerking van een ontwerp van decreet betreffende de geestelijke gezondheid. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Deegan, P. E., Carpenter-Song, E., Drake, R. E., Naslund, J.A., Luciano, A., Hutchison, S. L. (2017). Enhancing Clients Communication Regarding Goals for Using Psychiatric Medications. Psychiatric Services, 68, Deegan, P. E., & Drake, R. E. (2006). Shared Decision Making and Medication Management in the Recovery Process. Psychiatric Services, 57, Devlieger, P., Miranda-Gamarza, B., Brown, S. E., Strickfaden, M. (2016). Rethinking disability: World perspectives in culture and society. Leuven: Garant. Foresight (2008). Mental capital and well-being: Making the most of ourselves in the 21 st century final project report. Geraadpleegd op 25 oktober 2016 via files/ fo_b.pdf 29

30 Referenties Health Foundation (2014). Person-centered care made simple: What everybody should know about person-centered care. Geraadpleegd op 25 oktober 2016 via Helmer, E., Vermeulen, B., Vanderhaegen, J., Coppens, E., & Van Audenhove, C. (2016). Betere GGZ 107: De ervaringen van hulpverleners, mantelzorgers en patiënten. Leuven: LUCAS. Hoge Gezondheidsraad (2016a). Omgaan met conflict, conflictbeheersing, en dwanginterventies in de geestelijke gezondheidszorg. Brussel: HGR. Advies nr Hoge Gezondheidsraad (2016b). Naar een algemeen kader voor de ontwikkeling van kwaliteitsindicatoren in de geestelijke gezondheidszorg van België. Brussel: HGR. Advies nr Kutcher, S., Wei, Y.,& Coniglio, C.(2016). Mental health literacy: Past, present and future. The Canadian Journal of Psychiatry, 61, Lasalvia, A., Zoppei, S., Van, B. T., Bonetto, C., Cristofalo, D., Wahlbeck, K.,,& Thornicroft(2013). Global pattern of experienced and anticipated discrimination reported by people with major depressive disorders: a cross-sectional survey. Lancet, 381, Lasalvia, A., Boggian, I., Bonetto, C., Saggioro, V., Piccione, G., Zanoni, C.,... Lamonaca, D.(2012). Multiple perspectives on mental health outcome: Needs for care and service satisfaction assessed by staff, patients and family members. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 47, doi: /s Leamy, M., Bird, V., Le Boutillier, C., Williams, J., & Slade, M. (2011). Conceptual framework for personal recovery in mental health: Systematic review and narrative synthesis. The British Journal of Psychiatry, 199, SAR WGG(2015). Visienota Nieuw professionalisme in zorg en ondersteuning als opgave voor de toekomst. SAR WGG(2011). Visienota Maatschappelijk verantwoorde zorg. Thornicroft, G. (2011). Physical health disparities and mental illness: The scandal of premature mortality. The British Journal of Psychiatry, 199, Thornicroft, G.(2008). Stigma and discrimination limit access to mental health care. Epidemiologia E Psichiatria Sociale, 17, Thornicroft, G.(2006). Shunned: Discrimination against people with mental illness. Oxford, England: Oxford University Press. Thornicroft, G., & Tansella, M. (2014). Community mental health care in the future: Nine proposals. The Journal of Nervous 30and Mental Disease, 202,

31 Referenties Thornicroft, G.,& Tansella, M.(2012). The balanced care model for global mental health. Psychological Medicine, 43, Thornicroft, G.,& Tansella, M.(2009). Better mental health care. Cambridge: Cambridge University Press. Valentijn, P. P., Schepman, S. M., Opheij, W., & Bruijnzeels, M. A. (2013). Understanding integrated care: a comprehensive conceptual framework based on the integrative functions of primary care. International Journal of Integrated Care, 13. Geraadpleegd op 10/11/2017 via Van Audenhove, C.(2017). De geestelijke gezondheidszorg: Een nieuwe mindset? Tijdschrift Klinische Psychologie, 47, Van Audenhove, C.(2015). Herstellen kan je zelf: Hoopvol leven met een psychische kwetsbaarheid. Leuven: Lannoo. Van Audenhove, C.,& Declercq, A.(2016). Zorg voor de buurt. Leuven: LUCAS. Vanclooster, S., Vanderhaegen, J., Bruffaerts, R., Hermans, K., & Van Audenhove, C. (2013). Inschatting van de behoefte aan geestelijke gezondheidszorg. Leuven: LUCAS. Van den Heuvel, B. (red.) (2014). Netwerkzorg. Nieuw organisatieconcept voor personen met een complexe, langdurige zorg- en ondersteuningsvraag. Leuven: ACCO. Van Regenmortel, T. (2017). Het tewerkstellingsstatuut van ervaringsdeskundigen in de geestelijke gezondheidszorg. KU Leuven HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving Van Weeghel, J., van Zelst, C., Boertien, D., & Hasson-Ohayon, I. (2019). Conceptualizations, Assessments, and Implications of Personal Recovery in Mental Illness: A Scoping Review of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Psychiatric Rehabilitation Journal. Advance online publication. doi: /prj Van Weeghel, J., Pijnenborg, M., Van t Veer, J.,& Kienhorst, G.(2016). Handboek de-stigmatisering bij psychische aandoeningen. Bussum, Nederland: Uitgeverij Coutinho. Van Weeghel, J. (2010). Verlangen naar volwaardig burgerschap; maar wat doen we in de tussentijd? Tilburg: Universiteit van Tilburg. Vermeulen, B., Lauwers, H., Spruytte, N., Van Audenhove, C., Magro, C., Saunders, J., & Jones, K. (2015). Experiences of family caregivers for persons with severe mental illness: an international exploration. Leuven: LUCAS KU Leuven/Eufami. Wade, D. T.,& Halligan, P. W.(2017). The biopsychosocial model of illness: A model whose time has come. Clinical Rehabilitation, 31 31,

32 Referenties Wade, D. T.(2015). Rehabilitation A new Approach. Part two: The underlying theories. Clinical Rehabilitation, 29, Wahlbeck, K., Westman, J., Nordentoft, M., Gissler, M., & Laursen, T. M. (2011). Outcomes of Nordic mental health systems: Life expectancy of patients with mental disorders. British Journal of Psychiatry, 199, Whiteford, H. A., Degenhardt, L., Rehm, J., Baxter, A. J., Ferrari, A. J., Erskine, H. E.,, & Vos, T. (2013). Global burden of disease attributable to mental and substance use disorders: findings of the Global Burden of Disease study The Lancet, 382, WHO (2016). Global health estimates 2015: DALYs by cause, age, sex, by country and by region, Geraadpleegd op 23 mei 2017 via estimates/en/index1.html WHO (2015). WHO global strategy on people-centered and integrated health services: Interim report. Geraadpleegd op 7 september 2017 via WHO_HIS_SDS_2015.6_eng.pdf WHO (2002). Active ageing: A policy framework. Geraadpleegd op 28 augustus 2017 via who.int/ageing/publications/active_ageing/en/ 32

33 Samenvatting van het decreet Populatiegerichte acties Aanvaardbare zorg Geïntegreerde zorg Functie A = Bevorderen van geestelijke gezondheidscompetenties en van de-stigmatisering; Functie B = Ondersteuning van context en van ervaringsdeskundigen; Functie C = Detectie, vroeg- en kortdurende interventies; Functie D = Gespecialiseerde diagnostiek; Functie E = Gespecialiseerde behandeling; Functie F = Rehabilitatie gericht op inclusie in alle levensdomeinen; Functie G = Uitwisselen en samen inzetten van expertise binnen en buiten de gezondheidszorg.