Welkom in het Antropoceen. Aan de slag met duurzaamheid.

Transcriptie

1 an de slag met duurzaamheid. Welkom in het ntropoceen Het IVN laat je leren van de natuur en verrijkt daarmee jouw leven. Hoe groot is het probleem en hoe is het ontstaan? Wat hebben we van de natuur geleerd; visie IVN Hoe kunnen duurzaamheidsdoelen en sociale doelen elkaar versterken? Kringlopen, wat kunnen wij van onze bodem leren? rie oersma d Havermans 10 oktober Genesis I:26 God sprak: Laat ons de mens maken als ons beeld, op ons gelijkend; hij heerse over de vissen der zee, de vogels in de lucht, de viervoetige dieren, en over heel de aarde met alles wat er kruipt. Genesis 9:1-3 Toen zegende God Noah met zijn zonen, en sprak tot hen: Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt u en bevolkt de aarde. Vrees en schrik voor u zal heersen bij alle dieren op de aarde en bij alle vogels in de lucht; al wat over de aarde kruipt en alle vissen in de zee zijn onderworpen aan uw macht. lles wat beweegt en leeft, zal u tot voedsel strekken; met het groene gewas geef Ik dit alles aan u. 3 4 e wet van Liebig of wet van het minimum: de opbrengst van een gewas wordt bepaald door de voedingsstof die relatief het minste aanwezig is. eze voedingsstof heet dan "limiterend". Paus Franciscus 2015 ls er dus één bouwstof ontbreekt, bijvoorbeeld fosfaat (PO43 ) of stikstof (NO3 ), dan kan de plant slechts zo snel groeien als die bouwstof toelaat e grenzen aan de groei The limits to growth 5 6 1

2 Waar komt stikstofoverschot terecht? MacKenzie et al Millenium Ecosystem ssessment, 2005, Executive summary pp 5 safe operating space for humanity 2010 Probleem klimaatverandering: geleidelijkheid. Samenleving reageert enkel op grote schokken 1 5. Systeem aarde schakelt naar een nieuw evenwicht Menselijke samenleving stort ineen 4. Terugkoppelingen brengen klimaat uit evenwicht, abrupte veranderingen, ernstige gevolgen voor de mensheid 3. Verdwijnen Groenland ijskap 2. Groot biodiversiteitsverlies; verdwijnen koralen 2 1. Zekere klimaatverandering 3 7 Steffen Kantelpunten overschreden?? Vervuiling, beïnvloeding kringlopen: stikstof Stikstofproductie in 1860 en 1990 in gigaton/jaar Omvang zomerijs Noordpool 130 gigaton voor voedselproductie Maar 13 gigaton is nodig IP limate change 2013 The physical science base 9 10 Waar komt teveel aan N terecht? Zesde uitsterfgolf (is biologisch maar ook cultureel) 11 Uitsterfsnelheid: 1000* sneller dan natuurlijke snelheid en versnelt. Versimpeling ecosystemen = lagere weerstand bij verandering (resilience) ombinatie met klimaatverandering. 12 2

3 Versnippering fname soorten On 25 September 2015, the 193 countries of the UN General ssembly adopted the 2030 evelopment genda titled Transforming our world'.' Niet lineaire relaties 1.End poverty in all its forms everywhere 2.End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture 3.Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages 4.Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all 5.chieve gender equality and empower all women and girls 6.Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all 7.Ensure access to affordable, reliable, sustainable and modern energy for all 8.Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth, full and productive employment and decent work for all 9.uild resilient infrastructure, promote inclusive and sustainable industrialization and foster innovation 10.Reduce inequality within and among countries 11.Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and sustainable 12.Ensure sustainable consumption and production patterns 13.Take urgent action to combat climate change and its impacts 14.onserve and sustainably use the oceans, seas and marine resources for sustainable development 15.Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss 16.Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels 17.Strengthen the means of implementation and revitalize the global partnership for sustainable development 13 antal soorten 14 brupte verandering in ecosysteem Mondiale kantelpunten Vertragingseffect Kantelpunt Tijd Mondiale kantelpunten? Wat hebben we van de natuur geleerd? Schellnhuber

4 IOMIMIRY e natuur is al eeuwenlang een inspiratiebron voor mensen. Voorbeelden Grote klit Vliegtuigvleugels osbodem irculaire economie an de slag met organismen Leren van de natuur (IVN) betekent: Wij zijn onderdeel van het systeem aarde, Respect en verantwoordelijkheid voor medebewoners van het systeem aarde, Handelen met een minimale impact op de aarde, e natuur als inspiratiebron (her)ontdekken, onderliggende ontwerpprincipes (her)kennen, e natuur als model, maatstaf en mentor, e onderliggende intenties en filosofie bespreekbaar maken Niche IVN met betrekking tot duurzaamheid. Leren van de natuur. iversiteit uitbouwen (bio-diversiteit bevordert stabiliteit). Voortbouwen op bestaande verbanden. ctiveren richting betrokkenheid. Leren van inspirerende voorbeelden. Multi-functionaliteit benoemen. raagvlak bevorderen. iversiteit bevordert stabiliteit. etrek mensen van diverse pluimage: romers: visievorming en verbeelding Planners: organisatie oeners: realisatie en als onderwerp van beschouwing Feestvierders: complimenten maken, schrijven van evaluaties, maken van fouten, kansen

5 Werk met de successie mee. Oude verhalen vertellen ouw voort op bestaande structuren en sociale verbanden Nieuwe verhalen activeren betrokkenheid Nieuwe verhalen vertellen Nieuwe verhalen vertellen Vergroot rand, draagvlak en communicatie Onderken meerdere functies bij een project. Verbetering van bepaalde situaties etekenisvolle samenwerking Publieke zichtbaarheid Verdieping, verbreding, spin-offs

6 31 32 odem en duurzaamheid Het jaar van de bodem. Wat is een bodem? e bovenste laag van de aardkorst voor zover die door planten beworteld is of kan worden, en /of voor zover die onder invloed van fysische, chemische of biologische processen is veranderd Een mengsel van minerale gronddeeltjes, organisch materiaal, water en lucht oelen: Iedereen doordringen van het grote belang van de bodem voor het menselijk leven; Educatie over de cruciale rol van de bodem in voedselveiligheid, aanpassing en beïnvloeding van klimaatverandering, belangrijke ecosysteemdiensten, verkleining armoede en duurzame ontwikkeling; ctief bodembescherming ondersteunen; Investeringen ondersteunen in duurzaam bodembeheer en behoud van gezonde bodems; Ondersteunen van de duurzame ontwikkelingsdoelen en de post 2015 agenda; Ondersteunen van de uitbouwvan kennis over bodems (regionaal, nationaal en mondiaal). Water Lucht Organismen Wortels Minerale delen Organisch materiaal 5% Minerale korrels N P K Voedingsstoffen a Mg S Spore-elementen Fe u Zn Vertaling H van website

7 odemvormende processen Toevoegingen Neerslag plus ionen, vaste deeltjes, organisch materiaal odemtype Hoe een bodem heet is afhankelijk van bodemclassificatiesysteem: FO/UNESO Soil Map of the World US Soil Taxonomy Nederlands bodemclassificatiesysteem van de akker en Schelling odem Omvorming Organisch materiaal humus hemische omvorming mineralen Veel voorkomende bodems op de zandgronden van zuid Nederland Verplaatsing Humus, klei, ionen, kiezelzuur Verlies ionen, kiezelzuur Verplaatsing ionen, kiezelzuur eekeerdgrond Veldpodzol uinvaaggrond Haarpodzol onder stuifzanddek Enkeerdgrond e bodem is een ecosysteem e veelheid aan bodemorganismen Indeling bodemfauna naar grootte = gelijk aan Eén gram bodem kan miljoenen individuele en verschillende duizenden soorten bacteriën bevatten. (Torsvik et al., 1994). Indeling naar voedingsniveau (trofisch niveau) Organisch materiaal circuleert door de bodem en daarmee ook O 2 Gezonde bodem: toevoer en verlies van organisch materiaal in evenwicht. e bodem als O 2 opslagplaats Resten planten Plantenwortels Mest ompost Toevoer fbraak (O 2) Soorten regenwormen Pendelaars (rode kop, grijs lichaam) odembewoners (grondeter en geheel grijs) Strooiselbewoners (rood gekleurd) odem organisch materiaal Verlies Erosie Uitloging Pendelaar: Lumbricus terrestris odembewoner: porrectodea caliginosa Strooiselbewoner: Lumbricus rubellus 41 7

8 Springstaarten Mijten odem en duurzaamheid odemdegradatie: een ernstig mondiaal duurzaamheidsprobleem Wij hebben de bodem hard nodig als: asis voor ons voedsel Filter, buffer(b.v. O 2 ) Leefgebied en genenpool Fundering ron van grondstoffen uurzaamheidspoblemen met Nederlandse bodems: Vervuiling Verlies biodiversiteit Verlies organisch stofgehalte Verlies door bebouwing/infrastructuur fname organisch stofgehalte: een onderschat probleem (afname van bodembiodiversiteit ook) fname organisch materiaal leidt tot: afname bodemvruchtbaarheid. verslechtering fysisch, chemische en biologische eigenschappen afname van microbiële activiteit. eze activiteit is van groot belang voor de beschikbaarheid van planten voedingsstoffen en de voedselkringloop Geen bewustzijn van probleem in de maatschappij

9 Grote uitdaging 2050-mondiale duurzaamheid Wereldbevolking 9 miljard (nu 7,4 miljard) Groei voedselbehoefte 70% (voedingspatroon) Eist intensievere, maar duurzame landbouw met veel aandacht voor de bodem: Niet kerende landbouw Naar gesloten kringlopen (precisiebemesting, nieuwe sanitatie,.) Verbeterd groen water management Geen omzetting meer van natuur naar landbouwgrond (behoud biodiversiteit/o 2 uitstoot) (verstandige biotechnologie) (voorkomen voedselverlies) (minder vleesconsumptie) (integratie ecologische principes in landbouw) ( ) Wat kan ik als natuurgids met de bodem? andacht geven aan de bodem als onderdeel van natuur en landschap. odemwandeling/bodemfietstocht Thema s zijn te ontlenen aan deze presentatie. In veld: gebruik grondboor, bodem en landschap, laten zien / laten doen (eenvoudige proefjes) ij natuur- en milieu-educatie: idem oel vd dag: ideeën om de bodem (en haar duurzaamheidsprobleem) aandacht te gaan geven Wat kan ik als natuurgids met de bodem? ijvoorbeeld aandacht voor het bodemleven e natuur leest als een boek erlese trechter