Het (voorkomen van) struikelen over de landelijke kennistoets Rekenen-wiskunde

Transcriptie

1 Het (voorkomen van) struikelen over de landelijke kennistoets Rekenen-wiskunde dr. Stella van der Wal-Maris (Marnix Academie) dr. Marije Fagginger Auer (10voordeleraar) Juni 2018

2 2

3 Inhoud Inleiding... 5 Methode... 5 Deskresearch... 5 Vragenlijsten... 6 Vragenlijst studenten... 6 Vragenlijst lerarenopleiders... 6 Interviews... 6 Interviews studenten... 6 Interviews lerarenopleiders... 7 Resultaten Wat zijn de kenmerken van studenten die struikelen 1 over de LKT Rekenen-wiskunde?... 7 Deskresearch... 7 Vragenlijst studenten... 7 Interviews studenten Hoe kan de opleiding de studenten die mogelijk gaan struikelen over deze toets vroegtijdig signaleren en ondersteunen? a. Hoe bereiden opleidingen studenten voor op de toets?... 8 Vragenlijst lerarenopleiders... 8 Interviews studenten... 9 Interviews lerarenopleiders b. Hoe signaleren opleidingen vroegtijdig studenten die mogelijk gaan struikelen over de toets, en hoe worden deze studenten ondersteund?... 9 Vragenlijst lerarenopleiders... 9 Interviews studenten... 9 Interviews lerarenopleiders c. Hoe ondersteunen opleidingen studenten na het niet halen van de toets? Vragenlijst lerarenopleiders Interviews studenten Interviews lerarenopleiders d. Hoe kunnen struikelende studenten verder ondersteund worden? Deskresearch Vragenlijst studenten Interviews studenten Interviews lerarenopleiders

4 Conclusies en aanbevelingen Wat zijn de kenmerken van studenten die struikelen 1 over de LKT Rekenen-wiskunde? Hoe kan de opleiding de studenten die mogelijk gaan struikelen over deze toets vroegtijdig signaleren en ondersteunen? a. Hoe bereiden opleidingen studenten voor op de toets? b. Hoe signaleren opleidingen vroegtijdig studenten die mogelijk gaan struikelen over de toets, en hoe worden deze studenten ondersteund? c. Hoe ondersteunen opleidingen studenten na het niet halen van de toets? d. Hoe kunnen struikelende studenten verder ondersteund worden? Aanbevelingen Aanbeveling 1: Richt binnen elke opleiding een systeem in voor vroegtijdige signalering van studenten voor wie de LKT Rekenen-wiskunde mogelijk een struikblok gaat vormen en bied hen ondersteuning Aanbeveling 2: Richt binnen elke opleiding een systeem in voor ondersteuning van studenten die de LKT Rekenen-wiskunde niet gehaald hebben, met extra aandacht voor studenten die de LKT herhaaldelijk niet halen Aanbeveling 3: Verminder de belemmeringen die struikelende studenten ervaren bij het demonstreren van hun reken-wiskundevaardigheden bij deelname aan de LKT Rekenen-wiskunde, zonder daarbij het vereiste niveau te verlagen Aanbeveling 4: Ondersteun lerarenopleiders bij het grip krijgen op de LKT en de begeleiding van hun studenten Dankwoord Referenties

5 Inleiding Sinds studiejaar neemt 10voordeleraar viermaal per jaar landelijke kennistoetsen (LKT) Nederlandse taal en Rekenen-wiskunde af onder pabostudenten. Studenten moeten deze toetsen met een voldoende afsluiten om hun lesbevoegdheid te halen. Voor beide vakken kunnen zij tweemaal per studiejaar deelnemen aan de toets. Op de meeste pabo s kan dat vanaf het derde studiejaar; sommige pabo s bieden al aan het einde van het tweede jaar een eerste mogelijkheid. Verreweg de meeste studenten halen de LKT bij de eerste poging of met één of enkele herkansingen. Een klein deel haalt de toets niet met het maximale aantal pogingen dat mogelijk is binnen de nominale studieduur van vier jaar (vier pogingen, of vijf bij studenten die voor het eerst deelnemen in hun tweede studiejaar). Bij aanvang van studiejaar waren er 375 studenten (van de ) die de LKT Rekenen-wiskunde nog niet gehaald hadden en tenminste dit aantal pogingen gedaan hadden. De stuurgroep lerarenopleidingen heeft in het najaar van 2017 besloten een onderzoek te laten verrichten naar deze groep. Bij dit onderzoek staan de volgende twee onderzoeksvragen centraal, waarbij de tweede vraag is onderverdeeld in deelvragen: 1. Wat zijn kenmerken van studenten die struikelen 1 over de LKT Rekenen-wiskunde? 2. Hoe kan de opleiding de studenten die mogelijk gaan struikelen over deze toets vroegtijdig signaleren en ondersteunen? a. Hoe bereiden opleidingen studenten voor op de toets? b. Hoe signaleren opleidingen vroegtijdig studenten die mogelijk gaan struikelen over de toets, en hoe worden deze studenten ondersteund? c. Hoe ondersteunen opleidingen studenten na het niet halen van de toets? d. Hoe kunnen struikelende studenten verder ondersteund worden? Om deze vragen te beantwoorden is in dit onderzoek gebruik gemaakt van bij 10voordeleraar beschikbare data met betrekking tot toetsresultaten (deskresearch), zijn vragenlijsten ontwikkeld en voorgelegd aan struikelende studenten en lerarenopleiders rekenen-wiskunde en zijn verdiepende interviews gehouden met zowel struikelende studenten als lerarenopleiders. Het rapport mondt uit in aanbevelingen die betrekking hebben op zowel de vroegtijdige signalering en ondersteuning van potentiële struikelaars als op de ondersteuning van struikelende studenten. Methode Deskresearch Voor een compleet beeld van welk deel van de studenten struikelt over de LKT en hoe hun toetsdeelnames verlopen zijn de bij 10voordeleraar beschikbare gegevens geanalyseerd. Deze gegevens betreffen alle deelnames van studenten aan de LKT en bevatten ook zelfrapportages van de studenten over hun vooropleidingsniveau. De analyse van de gegevens is gebaseerd op de stand van zaken bij aanvang van studiejaar , toen studenten de LKT Rekenen-wiskunde hadden gemaakt en 375 van hen (ruim 2 procent 2 ) de toets na tenminste vier (of vijf) pogingen nog niet hadden gehaald. De analyse is eerder in meer detail beschreven in de tussentijdse onderzoeksrapportage Het (voorkomen van) struikelen over de landelijke kennistoets Rekenen-wiskunde: Deskresearch (Van der Wal-Maris en Fagginger Auer, 2018). 1 Studenten die de LKT Rekenen-wiskunde nog niet gehaald hebben na het maximale aantal pogingen binnen de nominale studieduur van vier jaar (vijf pogingen wanneer voor het eerst is deelgenomen in het tweede jaar en anders vier). 2 Van het totaalaantal studenten 2,08 procent; van de drie cohorten studenten die op dat moment bij maximaal twee deelnames per studiejaar al tenminste vier keer aan de LKT Rekenen-wiskunde hadden kunnen deelnemen respectievelijk 2,17, 2,82 en 3,49 procent. 5

6 Vragenlijsten Voor het verzamelen van aanvullende informatie zijn er twee vragenlijsten ontwikkeld en afgenomen: een vragenlijst voor struikelende studenten (tenminste vier keer de LKT Rekenen-wiskunde gemaakt en nog niet geslaagd) en een vragenlijst voor lerarenopleiders rekenen-wiskunde op de pabo. Vragenlijst studenten De vragenlijst voor studenten bestaat uit 46 vragen over de volgende onderwerpen: achtergrondkenmerken; toetshistorie op de pabo (WisCAT, LKT Rekenen-wiskunde, toetsen rekenen-wiskunde anders dan de LKT en andere studieonderdelen van de pabo); houding ten opzichte van rekenen-wiskunde (o.a. spanning); en de LKT Rekenen-wiskunde (voorbereiding, spanning, redenen voor het nog niet halen en gewenste ondersteuning). Eind april 2018 was de vragenlijst ingevuld door 179 studenten. Van hen hebben er 29 niet de volledige vragenlijst ingevuld en waren er 33 die volgens de door hen zelf ingevulde gegevens niet tot de onderzoeksgroep van na tenminste vier pogingen nog niet geslaagden behoorden. De analyse werd daarom uitgevoerd op de resterende 124 studenten, wat in aantal ongeveer een derde van de 375 struikelende studenten bij aanvang van studiejaar is (al zal bij tussentijdse toetsafnames de samenstelling van de groep deels veranderd zijn). Vragenlijst lerarenopleiders De vragenlijst voor lerarenopleiders bestaat uit 22 vragen over de volgende onderwerpen: achtergrondgegevens; voorbereiding op de LKT Rekenen-wiskunde (vormen van expliciete aandacht voor de LKT, aparte studieonderdelen gewijd aan de LKT en gebruikte materialen); signalering van studenten die kunnen gaan struikelen over de LKT Rekenen-wiskunde (wijze van signalering en geboden ondersteuning); ondersteuning van studenten die een LKT Rekenen-wiskunde niet gehaald hebben (ook na herhaaldelijk niet halen); en de gewenste versus huidige situatie op de opleiding (voorbereiding en ondersteuning na niet halen). Eind april 2018 was de vragenlijst door 61 lerarenopleiders ingevuld. Na verwijdering van lerarenopleiders die niet de volledige vragenlijst hadden ingevuld (die in bijna alle gevallen al na de eerste vragen afhaakten), bleven er 34 lerarenopleiders van 22 verschillende pabolocaties over. Omdat de antwoorden van verschillende lerarenopleiders van een pabolocatie niet altijd overeenkwamen, konden reacties niet per pabolocatie worden samengenomen. Interviews De interviews met zowel studenten als lerarenopleiders waren individueel, semigestructureerd en duurden 1 tot 1,5 uur. De interviews werden opgenomen en vervolgens thematisch samengevat door de interviewer. Een samengevat interview werd naar de geïnterviewde student/lerarenopleider gestuurd, met de vraag de thematische samenvatting te lezen; geïnterviewden werden nadrukkelijk uitgenodigd de samenvatting aan te vullen en /of te wijzigen. Op basis van de teruggestuurde (soms aangevulde) interviewsamenvattingen werd voor zowel voor de groep geïnterviewde studenten als lerarenopleiders een overzichtsmatrix gemaakt. In deze matrix werden per geïnterviewde in kernzinnen de uitkomsten per thema genoteerd. Interviews studenten De interviews met studenten zijn opgebouwd rond de volgende thema s: verwachtingen ten aanzien van de toets voor de eerste deelname, de toetsvoorbereiding, de geboden en gewenste ondersteuning, de toetsafname, de komende toetsdeelname en adviezen. Ieder thema is uitgewerkt in een aantal kernvragen. Op basis van de door de student ingevulde vragenlijst zijn de interviewvragen toegesneden op de te interviewen student. Voor de afronding van een interview werd gevraagd of de student nog onderwerpen aan de orde wilde stellen; hier werd dan gelegenheid voor gegeven. Er zijn zeven studenten geïnterviewd. De selectie voor interviews vond plaats op basis van vooropleiding, geslacht, leeftijd, instituut, opleidingstype, het aantal herkansingen en mate van spanning voor rekenenwiskunde/de LKT. 6

7 Interviews lerarenopleiders De verdiepende interviews met lerarenopleiders gingen in op de volgende thema s: de LKT Rekenen-wiskunde (mening over de LKT, ondersteuningsbehoefte van de lerarenopleider en voorbereiding op LKT), potentiële struikelaars (signalering, ondersteuning voor eerste deelname, ondersteuning na niet halen), de aanpassing van het toetsaanbod voor struikelaars en de gewenste situatie op landelijk niveau en instituutsniveau. Kernvragen werden gepersonaliseerd op basis van de informatie uit de door de lerarenopleider ingevulde vragenlijst. Voor de afronding van een interview was er voor de lerarenopleider de mogelijkheid niet besproken onderwerpen aan te kaarten. Er zijn acht lerarenopleiders geïnterviewd, allen van een ander opleidingsinstituut. Resultaten In deze resultatensectie worden voor beide onderzoeksvragen de relevante resultaten uit elk van de gegevensbronnen beschreven. Voor een volledig overzicht van de resultaten uit elk van de gegevensbronnen verwijzen we naar de documenten Het (voorkomen van) struikelen over de landelijke kennistoets Rekenenwiskunde: Deskresearch, Het (voorkomen van) struikelen over de landelijke kennistoets Rekenen-wiskunde: Analyse vragenlijsten studenten en lerarenopleiders en Het (voorkomen van) struikelen over de landelijke kennistoets Rekenen-wiskunde: Overzicht interviews studenten en lerarenopleiders (Van der Wal-Maris en Fagginger Auer, 2018). Deze documenten kunnen worden opgevraagd bij de auteurs via het contactformulier van 10voordeleraar ( 1. Wat zijn de kenmerken van studenten die struikelen 1 over de LKT Rekenen-wiskunde? Deskresearch Op basis van de deskresearch lijken de struikelende studenten in het algemeen relatief zwak en verspreid over de verschillende pabo s. Ze hebben tussen de vier en tien keer aan de toets deelgenomen en hebben ook relatief vaak deelgenomen aan de LKT Nederlandse taal; 48 van hen struikelen zelfs over beide toetsen (13 procent). De struikelende studenten verschillen qua zelf gerapporteerde vooropleiding van de andere toetsdeelnemers: zij hebben veel vaker mbo als vooropleiding (58 procent) en minder vaak havo, hbo, vwo of wo. Ze scoren gemiddeld gezien op alle vijf domein van de toets in vergelijkbare mate lager dan andere studenten en lijken niet op een specifiek domein uit te vallen. De struikelende studenten zijn niet geconcentreerd op een beperkt aantal pabolocaties: vrijwel alle pabolocaties hebben er meerdere en ze vormen nergens een hoog percentage van het totale aantal toetsdeelnemers (tot ongeveer 6 procent). Vragenlijst studenten De studenten die de vragenlijst invullen zijn voor het grootste gedeelte vrouwen (86 procent; meer dan in het algemeen op de pabo, al hebben ze ook daar een ruime meerderheid). Tweederde van de studenten die hun vooropleiding voor de pabo rapporteerden hebben mbo als hoogst afgeronde vooropleiding, veelal in de sector Zorg, Welzijn en Sport (hieronder valt de opleiding tot onderwijsassistent). Ook heeft een aanzienlijk deel (21 procent) havo als hoogste afgeronde vooropleiding (bijna allemaal met een Maatschappij-profiel) en een kleiner deel (11 procent) hbo. Evenveel studenten hebben als specialisatie op de pabo groep 1 t/m 4 als groep 5 t/m 8. Het merendeel van de invullers (84 procent) had bij de WisCAT ook meerdere pogingen nodig; 37 procent zelfs het maximaal aantal toegestane pogingen. Slechts 5 procent rapporteerde maar één poging bij de WisCAT en geen herkansingen bij andere toetsen over rekenen-wiskunde dan de LKT. Bijna tweederde van de studenten rapporteerde ook bij andere toetsen over rekenen-wiskunde regelmatig, vaak of altijd moeite te hebben gehad met het aspect eigen vaardigheid. Voor het aspect didactiek is dat een kwart. De helft van de invullers rapporteerde geen moeite bij andere studieonderdelen dan rekenen-wiskunde 3. Studenten die aangaven wel moeite te hebben met andere studieonderdelen hebben dat vooral met de LKT 3 Opvallend genoeg bleek uit de deskresearch dat bijna driekwart van de studenten ook 1 tot 10 herkansingen nodig heeft bij de landelijke kennistoets Nederlandse taal, maar dat ervaren de studenten blijkbaar niet als moeite. 7

8 Nederlandse taal en wereldoriëntatie. Bijna de helft van de studenten geeft aan dat de LKT Rekenen-wiskunde het enige studieonderdeel is dat nog moet worden afgerond. Studenten die wel nog andere studieonderdelen moeten afronden noemen vaak onderzoek (scriptie), stage en diverse inhoudelijke vakken en verslagen (ook onderdelen rekenen-wiskunde). Sommigen vermelden dat bepaalde onderdelen niet mogen worden afgerond voordat de LKT is gehaald. Bij hun voorbereiding op de LKT Rekenen-wiskunde besteden de invullers de meeste tijd aan zelfstudie; iedereen tenminste 10 uur en meer dan de helft meer dan 100 uur. Aan bijles en les op de opleiding besteden de meeste studenten tussen de 10 en 50 uur. Elf procent volgt helemaal geen bijles en 10 procent geeft aan helemaal geen uren les op de opleiding te hebben gehad, en 24 procent slechts 1 tot 10 uur. Bij hun voorbereiding maken vrijwel alle studenten gebruik van materialen van 10voordeleraar (voorbeeldtoets en proefvragen, en in iets mindere mate de wegwijzers) en van boeken (vooral Rekenen en wiskunde in de praktijk: Kennisbasis en Rekenen en wiskunde uitgelegd ). Verder maakt ongeveer tweederde gebruik van samenvattingen, oefenmaterialen van de opleiding, materialen van bijles en oefensites. Ongeveer driekwart van de studenten geeft aan dat de manier waarop ze zich voorbereiden in de loop van de tijd is veranderd. Veelgenoemde veranderingen zijn meer gaan oefenen, gerichter oefenen en het volgen van bijles. De invullers lijken niet bovenmatig gespannen ten opzichte van rekenen-wiskunde in het algemeen op basis van hun scores op een vertaalde versie van de Abbreviated Math Anxiety Scale (AMAS; Hopko, Mahadevan, Bare & Hunt, 2003). De twee situaties uit de AMAS die de hoogste spanning gaven - nadenken over een toets rekenen-wiskunde de volgende dag en het maken van een toets rekenen-wiskunde - werden naast in het algemeen ook apart in de context van de LKT Rekenen-wiskunde bevraagd. Hierbij rapporteerden de studenten zo n 10 procentpunt vaker extreme spanning. De situatie die verreweg de meeste extreme spanning opleverde (niet afkomstig uit de AMAS) was het zien hoeveel tijd je nog hebt tijdens het maken van de LKT. Meer dan driekwart van de invullers ziet het erg gespannen zijn als verklaring voor het nog niet halen van de LKT. Veel studenten zien het onvoldoende geïnvesteerd hebben in rekenen-wiskunde niet als verklaring, al is 10 procent het er wel mee eens. Ongeveer de helft van de studenten vindt dat het zijn van een zwakke rekenaar een rol speelt. Ook vindt de meerderheid dat het onderwijs niet goed voorbereidt op de toets. Interviews studenten Van de geïnterviewde studenten hebben er vier als vooropleiding mbo, één havo, één hbo bedrijfskunde en één een bachelor Sociale wetenschappen. Er zijn onder de geïnterviewden zowel studenten die zeker zijn over hun eigen kunnen als onzekere studenten. Dit hangt niet samen met hun vooropleiding. De vier studenten die positief en zelfverzekerd zijn hebben het idee dat ze de stof beheersen, ondanks dat ze de toets meerdere keren niet gehaald hebben. Zij hebben ook plezier in rekenen. Bij twee van hen levert de toets spanning op. Twee studenten (met mbo- respectievelijk hbo-achtergrond) twijfelen of ze niet met de opleiding moeten stoppen; ze weten niet wat ze moeten doen om de toets wel te halen. Drie studenten geven aan dat ze zeker beter zijn geworden in rekenen-wiskunde, maar blijkbaar nog niet goed genoeg. Twee van de geïnterviewden hebben dusdanige psychische problemen -gerelateerd aan het niet halen van de LKT- dat zij professionele hulp gezocht hebben. 2. Hoe kan de opleiding de studenten die mogelijk gaan struikelen over deze toets vroegtijdig signaleren en ondersteunen? 2a. Hoe bereiden opleidingen studenten voor op de toets? Vragenlijst lerarenopleiders Bij 85 procent van de lerarenopleiders wordt er expliciete aandacht besteed aan de LKT. In vrijwel alle gevallen is dit onder andere in de vorm van aparte bijeenkomsten waarin studenten vragen kunnen stellen. Ongeveer driekwart van de lerarenopleiders rapporteert (ook) integratie in studieonderdelen rekenenwiskunde die niet specifiek over de LKT gaan, bijlessen op de opleiding en/of aparte studieonderdelen gewijd aan voorbereiding op de LKT. Voor de aparte studieonderdelen staan over het algemeen meer studiepunten in het eerste en tweede jaar (eerste jaar tussen de 0 en 7, gemiddeld 2,3; tweede jaar tussen de 0 en 6, gemiddeld 2,5) dan in het derde jaar (tussen de 0 en 6, gemiddeld 0,7); er is vrijwel nooit aanwezigheidsplicht. 8

9 Bij het onderwijs gewijd aan de voorbereiding op de LKT Rekenen-wiskunde gebruikt ongeveer driekwart van de lerarenopleiders boeken ('Rekenen en wiskunde in de praktijk: Kennisbasis', Rekenen en wiskunde uitgelegd en/of Handig met getallen ). Eveneens driekwart gebruikt materialen van 10voordeleraar (voorbeeldtoets, proefvragen en/of wegwijzers). Tweederde maakt gebruik van de Oefensite Kennisbasistoets Rekenen en de helft van door de opleiding ontwikkelde materialen. Minder dan een kwart gebruikt materialen uit het basisonderwijs. Bijna de helft van de lerarenopleiders geeft aan dat de wat hen betreft gewenste voorbereiding op de LKT anders is dan de voorbereiding zoals die nu op de opleiding is vormgegeven. Hierbij is er behoefte aan meer reken-wiskundeonderwijs later in de opleiding (dichter op de LKT) en onderwijs dat specifiek is gericht op de LKT, aan vroeg ingrijpen en daarmee voorkomen in plaats van genezen, en aan online filmpjes met uitleg die de studenten zelf kunnen bekijken. Interviews studenten Studenten is niet rechtstreeks gevraagd naar hoe de opleiding hen voorbereid op de LKT. Een aantal studenten geeft aan een (ruimer) aanbod van reguliere eigenvaardigheidslessen te wensen. Met betrekking tot het programma-aanbod wordt de suggestie gedaan goed te kijken of het niveau van de opleidingstoetsen wel aansluit bij het niveau van de LKT. Interviews lerarenopleiders Alle geïnterviewde lerarenopleiders beschrijven voor het eerste en tweede studiejaar een programmaaanbod dat gericht is op eigen vaardigheid; het aanbod wordt al dan niet geïntegreerd met de didactiek van reken-wiskundeonderwijs. Op een aantal hogescholen zonder geïntegreerd aanbod wordt er wel gezocht naar verbindingen tussen eigenvaardigheid en didactiek, bijvoorbeeld door een docent zowel lessen eigenvaardigheid- als didactieklessen te laten geven of lessen eigenvaardigheid en/of didactieklessen parallel te roosteren. Het aanbod eigen vaardigheid richt zich op de domeinen die aan de orde komen in de LKT; op een aantal pabo s is het eerste half jaar nog gericht op de WisCAT. De omvang van het programma waarin eigen vaardigheid aan bod komt varieert van een tot vijf modules per jaar. Op een van de pabo s wordt een curriculumvernieuwing aangegrepen om een klas-doorbroken, niveau-gebonden lesaanbod te creëren; studenten moeten vooraf opgaven maken en bepalen op welk niveau ze les willen hebben. Drie lerarenopleiders gaven aan dat er ook in het derde jaar een aanbod is. Daarin staat het opfrissen van domeininhouden en het expliciet voorbereiden op de toets centraal. 2b. Hoe signaleren opleidingen vroegtijdig studenten die mogelijk gaan struikelen over de toets, en hoe worden deze studenten ondersteund? Vragenlijst lerarenopleiders Bij de helft van de lerarenopleiders vindt er vroegtijdige signalering plaats van studenten voor wie de LKT een struikelblok zou kunnen gaan vormen, vaak op basis van de WisCAT en andere toetsen rekenen-wiskunde in het eerste jaar. In de meeste, maar niet alle gevallen (82 procent) wordt hierop extra ondersteuning geboden aan gesignaleerde studenten, bijvoorbeeld in de vorm van individuele gesprekken, facultatieve bijlessen en ondersteuning door medestudenten. Interviews studenten Studenten is niet rechtstreeks gevraagd naar hoe de opleiding signaleert en ondersteunt. Drie studenten geven aan dat ze een extra ondersteuningsaanbod al voor afname van de LKT fijn (zouden) vinden. Interviews lerarenopleiders Zeven van de acht geïnterviewde lerarenopleiders geven aan dat lage scores op de WisCAT en andere toetsen waarin eigen vaardigheid aan bod komt fungeren als signaal dat een student mogelijk moeite gaat krijgen met de LKT. Op twee hogescholen wordt het niet halen van een score van 120 op de WisCAT als eis voor het behalen van de propedeuse fase gehanteerd. De veronderstelling is hierbij dat studenten betere kansen hebben niet te struikelen over de LKT als studenten minimaal deze score hebben behaald (vgl. Boersma en 9

10 Keijzer, 2017). Een aantal lerarenopleiders merkt op dat men de studenten kent en weet wie de zwakke rekenaars zijn. Op een van de hogescholen gebruikt men bij de signalering een studentvolgsysteem. Zeven lerarenopleiders proberen al voor afname van de LKT met potentiële struikelaars in gesprek te gaan. Twee van hen benadrukken dat het al vroeg aangaan van een relatie belangrijk is om snel zicht te krijgen op wat er speelt om daar vervolgens op in te kunnen gaan. Lerarenopleiders die hun studenten kennen proberen (ook) in de reguliere lessen extra te ondersteunen. Op een van de pabo s is er parallel aan het moduleaanbod eigen vaardigheid een ondersteuningsaanbod in de vorm van steunlessen, een andere pabo werkt sinds kort met pre-teaching. Deze laatste mogelijkheid is in het leven geroepen omdat men merkte dat er voor studenten die met minimale score de WisCAT haalden een hiaat is ten aanzien van de gevraagde kennis in het lesaanbod dat voorbereid op de LKT. Een pre-teaching bijeenkomst vindt (kort) voor een eigenvaardigheidscollege plaats. In de bijeenkomst staat de basiskennis die tijdens het college nodig is centraal. Op een andere pabo stimuleert men de studenten om op vrijdagmiddag huiswerk voor eigen vaardigheid op de pabo te maken. Er is dan een rekencoach aanwezig en er zijn peercoaches. Peercoaches zijn studenten uit pabo 2, 3 of 4 die goed zijn in rekenen-wiskunde en sociaal vaardig zijn. Peercoaches worden begeleid door een docent, krijgen een contract en worden betaald. Voor studenten die dat willen is er daarnaast een een-op-een koppeling aan een peercoach mogelijk. Ook op twee andere pabo s wordt de mogelijkheid voor ondersteuning door iemand buiten de vakgroep geboden. Op de ene pabo is dat door een onderwijsassistent die met het programma Got it werkt en zelf ondersteund wordt door een lerarenopleider rekenen-wiskunde. Als er aanleiding voor is begeleidt de lerarenopleider een student even zelf. Op de andere pabo kunnen studenten individueel bijles krijgen van een boventallige docent met beperking. In alle gevallen varieert de duur en intensiteit van de begeleiding al naar gelang de ondersteuningsbehoefte. Op een aantal hogescholen is er in het derde jaar voor de eerste LKT afname een aanvullend ondersteuningsaanbod. Hierin staat het herhalen van de domeininhouden centraal. Een lerarenopleider geeft aan dat, als er signalen zijn dat een student spanning ervaart, er al voor de eerste LKT afname gewezen wordt op de mogelijkheid een faalangsttraining te volgen. 2c. Hoe ondersteunen opleidingen studenten na het niet halen van de toets? Vragenlijst lerarenopleiders Als studenten een LKT Rekenen-wiskunde niet gehaald hebben, worden ze bij tweederde van de lerarenopleiders doorverwezen naar materialen waarmee de herkansing kan worden voorbereid en bij een kwart naar andere partijen voor bijles. Bij 62 procent worden bijlessen op de opleiding geboden en bij de helft worden aparte bijeenkomsten georganiseerd waarin vragen kunnen worden gesteld. Bij de helft vinden individuele gesprekken over de resultaten en/of redenen voor het niet halen van de LKT plaats; bij een kwart wordt ook de ondersteuningsbehoefte en/of het vervolgtraject individueel besproken. Na het herhaaldelijk niet halen van de LKT wordt bij de helft van de lerarenopleiders andere ondersteuning geboden. Hierbij wordt ondersteuning genoemd in de vorm van individuele gesprekken, bijles in kleine groepen (of zelfs individueel) en psychische ondersteuning. Ook geeft ruim een derde van de lerarenopleiders aan dat de wat hen betreft gewenste ondersteuning van studenten die een LKT niet gehaald hebben anders is dan de ondersteuning zoals die nu op de opleiding is vormgegeven. Hierbij is behoefte aan meer tijd en aandacht voor deze studenten, meer aandacht voor faalangst, en gerichte, gestructureerde aanvullende instructie. Interviews studenten Een meerderheid van de geïnterviewde studenten is positief over de vanuit de opleiding geboden ondersteuning na het niet halen van een LKT Rekenen-wiskunde. De geboden ondersteuning is verschillend: er worden bijlessen in de vorm van vragenuurtjes en/of een duidelijk inhoudelijk gestructureerd lesaanbod aangeboden (zowel individueel als in groepjes) en er is ondersteuning in de vorm van het met elkaar opgaven maken. Een aantal studenten geeft aan dat spanning ten aanzien van de LKT wordt onderkend en dat ze ondersteund worden bij het omgaan met deze spanning. Vijf studenten geven aan dat het gezien en/of gekend worden door de opleiding hen ondersteunt. 10

11 Alle studenten organiseerden ook zelf ondersteuning. Vijf van de zeven studenten volgden betaalde bijles en/of hebben een betaalde training gevolgd. Interviews lerarenopleiders Voorafgaand aan een nieuwe toets is er op de pabo s van de meeste geïnterviewde lerarenopleiders een structureel en georganiseerd ondersteuningsaanbod voor studenten die een of meerdere keren de LKT Rekenen-wiskunde niet gehaald hebben. Twee lerarenopleiders beschrijven hoe het ondersteuningsaanbod verandert naarmate het aantal keren niet halen van de LKT toeneemt; de veranderingen betreffen de groepsgrootte, het aantal begeleidingsmomenten en aandacht voor het reduceren van spanning. Op twee pabo s is er geen structureel en georganiseerd ondersteuningsaanbod maar bieden opleiders in hun eigen tijd ondersteuning aan. Daarnaast is op een van deze pabo s voor studenten een stappenplan voor de voorbereiding op een volgende toets geschreven. Een lerarenopleider ervaart de door de opleiding geboden ondersteuning als ad hoc; de ondersteuning varieert van het doorverwijzen naar materialen tot een aanbod van meerdere dagen eigen vaardigheidstraining. Op één pabo is geen ondersteuningsaanbod; er wordt als daar behoefte aan is met de student een plan van aanpak gemaakt. Pabo s die voor studenten die een LKT niet gehaald hebben een structureel en georganiseerd aanbod hebben, organiseren vaak trainingen en/of vraaggestuurde bijeenkomsten in kleine groepen. Op één pabo wordt bij studenten die de LKT twee of meer keer niet gehaald hebben individueel een diagnostische toets afgenomen. De student schrijft, denkt hardop en de docent vraagt door. Er wordt per onderdeel genoteerd: snel genoeg/niet snel genoeg, handig genoeg/niet handig genoeg of lukt helemaal niet. Diagnoses vormen het vertrekpunt voor bijeenkomsten in kleine groepen. Een aantal lerarenopleiders benadrukt dat het belangrijk is dat studenten zich gezien weten. Op een van de pabo s wordt structureel gekeken hoe toetscondities voor vijfde- of ouderejaars studenten die erg gespannen zijn aangepast kunnen worden; toetsafname wordt dan maatwerk. 2d. Hoe kunnen struikelende studenten verder ondersteund worden? Deskresearch De struikelende studenten halen vooral vieren en vijven en de cijfers lijken niet per se te verslechteren naarmate vaker aan de toets wordt deelgenomen. Bij een vijfde, zesde, zevende, achtste, negende of tiende deelname haalt steeds rond een derde van de studenten alsnog een voldoende. Struikelende studenten doen over het maken van de toets ongeveer even lang als andere studenten, al werken ze wel wat vaker door tot het einde van de toegestane toetstijd; het is mogelijk dat zij enigszins vaker last hebben van tijdtekort. Deze gegevens suggereren dat struikelende studenten mogelijk baat zouden kunnen hebben bij meer mogelijkheden tot toetsdeelname (omdat bij latere toetsdeelnames steeds een aanzienlijk deel alsnog slaagt) en degenen onder hen die tot het einde van de toegestane toetstijd doorwerken bij extra tijd. Vragenlijst studenten Wanneer gevraagd naar wat zij nodig hebben om de LKT wél te halen geeft ruim tweederde van de studenten die de vragenlijst invullen aan: meer persoonlijke begeleiding vanuit de opleiding, instructie in hoe de LKT voor te bereiden en extra lessen over onderwerpen die in de LKT voorkomen. Meer oefenmateriaal en beter oefenmateriaal worden elk door de helft aangegeven. Er is in mindere mate behoefte aan vragenuren en facilitatie van het met medestudenten oefenen en ondersteuning door medestudenten. Wat betreft de toets zelf noemen studenten zaken als minder vragen, meer tijd (maar ook dat drie uur te lang is qua concentratie), een lager niveau, mogelijkheid van schakelen tussen toetsblokken, het opknippen van de toets in deeltoetsen en het op niet-digitale wijze en het individueel of in een kleine groep maken van de toets. Interviews studenten Studenten is gevraagd naar adviezen voor verdere ondersteuning op instituutsniveau en op landelijk niveau. Suggesties voor aanvullende ondersteuning op instituutsniveau richten zich met name op de ondersteuning in de voorbereiding op de toets en de toetscondities. Studenten vinden zowel inhoudelijke ondersteuning als ondersteuning in het omgaan met onzekerheid en stress belangrijk; een coach die meedenkt over hoe de LKT 11

12 (verder) voor te bereiden wordt ook als suggestie aangedragen. Een andere suggestie die meermaals gedaan wordt is het creëren van een lesaanbod voor (kleine groepen) studenten die een toets niet gehaald hebben. Alternatieven die studenten aandroegen zijn het faciliteren dat studenten met elkaar kunnen oefenen (bijvoorbeeld door materialen ter beschikking te stellen) en het realiseren van een digitaal ondersteuningsaanbod. Het verstrekken van een stappenplan voor het voorbereiden van een LKT Rekenenwiskunde voorziet ook in een behoefte. Een aanbeveling ten aanzien van toetscondities is dat de opleiding proactief aan struikelende studenten aangeeft welke aanpassingen in toetscondities mogelijk zijn. Studenten komen nu pas vaak laat op het spoor dat er aanpassingen mogelijk zijn en welke dat dan zijn. Daarnaast geven meerdere studenten aan dat ze gebaat zouden zijn bij het in een kleine groep of alleen de toets kunnen maken. Voor ondersteuning op landelijk niveau geven de studenten suggesties die zich richten op de toetsvoorbereiding, de toets en de toetscondities. Ten aanzien van de voorbereiding zijn de belangrijkste adviezen: bied meer oefentoetsen aan, maak van het inzagemoment ook een leermoment en verschaf de docenten inzicht in waar zich problemen voordoen. Een student opperde dat een hogeschoolonafhankelijk ondersteuningsaanbod in grote steden in ieder geval in een behoefte van studenten die afstandsonderwijs volgen zou voorzien. Met betrekking tot de toets springen er twee zaken uit doordat ze vaak genoemd zijn: vervang de rekenmachine en maak vragen minder complex/ gelaagd. Voor wat betreft de condities waaronder de toets gemaakt wordt, worden de volgende suggesties meerdere malen gegeven: voor struikelende studenten meer dan twee aanbiedingen per jaar, bouw een pauze in de toets in, geef studenten de keuze op welk moment van de dag ze de toets willen maken en bied studenten de mogelijkheid van een andere toetsvorm aan. De belangrijkste in de interviews gedane suggesties zijn opgenomen in het hoofdstuk Conclusies en aanbevelingen. In de bij de auteurs opvraagbare uitgebreide samenvattingen van de interviews zijn alle suggesties terug te vinden. Interviews lerarenopleiders Ook lerarenopleiders is gevraagd naar adviezen voor verdere ondersteuning op instituutsniveau en op landelijk niveau. Er werd hierbij geen scherp onderscheid gemaakt tussen gewenste aanpassingen in de ondersteuning van huidige en toekomstige struikelaars. Op instituutsniveau zijn er grote verschillen in de mate waarin en de manier waarop studenten na het (meerdere keren) niet halen van de LKT nu al ondersteund worden. Dit is van invloed op wat lerarenopleiders aangeven als wenselijke verdere ondersteuning op instituutsniveau. De aanbevelingen richten zich op zowel de ondersteuning in de voorbereiding op de toets als de toetscondities. Over het algemeen zijn de geïnterviewde lerarenopleiders in grote lijnen tevreden over hoe op hun hogeschool struikelende studenten ondersteund worden in de voorbereiding op de toets of tijdens de toetsafname (voor een beschrijving zie 2c). Adviezen voor verdere ondersteuning van struikelende studenten richten zich voornamelijk op het zich gezien weten van de student en variëren van iemand moet de verantwoordelijkheid voor ze krijgen tot een adoptieplan voor studenten die de LKT niet gehaald hebben tot moment van slagen en het beter bedienen van studenten met faalangst. Zeven van de acht lerarenopleiders geven aan dat voor de struikelende studenten gekeken moet worden welke aanpassingen in de toetscondities mogelijk zijn zonder het niveau van de toets aan te tasten. Het voorbeeld van het afleggen van een rijexamen wordt hierbij aangehaald: men kan desgewenst een speciaal faalangst rijexamen aanvragen. Iets dergelijks zou er ook voor struikelaars mogelijk moeten zijn. Eén lerarenopleider vindt dat de toetscondities niet aangepast moeten worden voor deze groep studenten zonder eerst vast te stellen wat echt invloed heeft op hun prestaties. Een aantal docenten geeft aan dat maatwerk in toetscondities pas voor studenten die een zesde of zevende keer de toets niet gehaald hebben zou moeten gelden. Mogelijke aanpassingen voor struikelaars die meerdere malen zijn genoemd zijn de volgende: de toets in delen afnemen (bijvoorbeeld door een pauze in te lassen), de toets op papier laten maken, voor goede deelstappen punten toekennen, zelf het moment van de dag laten kiezen en meer dan twee deelnames per jaar toestaan (variërend van drie deelnames tot elke keer mogen deelnemen). 12

13 Een aantal lerarenopleiders ging ook in op hoe zij zelf graag ondersteund zouden worden zodat ze op hun beurt struikelaars beter kunnen ondersteunen. Genoemd werden: de mogelijkheid bieden om zelf (weer) de toets te maken, het verschaffen van slagingspercentages per pabo voor eind pabo 3 en eind pabo 4, het terugkoppelen van toetsanalyses naar docenten en het op de Panamaconferenties creëren van de mogelijkheid tot inhoudelijke uitwisseling en verdieping. De belangrijkste in de interviews gedane suggesties zijn opgenomen in het hoofdstuk Conclusies en aanbevelingen. In de bij de auteurs opvraagbare uitgebreide samenvattingen van de interviews zijn alle suggesties terug te vinden. Conclusies en aanbevelingen Door middel van de integratie van de resultaten uit de verschillende gegevensbronnen worden nu de onderzoeksvragen beantwoord. Waar mogelijk worden de resultaten afgezet tegen de resultaten uit onderzoek van Boersma en Keijzer (2017). Dit onderzoek betrof vierdejaarsstudenten die de LKT Rekenen-wiskunde nog niet gehaald hadden. Deze studenten waren nog niet zover dat zij volgens de definitie in dit rapport struikelen (nog niet geslaagd na nominale studieduur), maar een aanzienlijk deel van hen was daar wel naar onderweg. 1. Wat zijn de kenmerken van studenten die struikelen 1 over de LKT Rekenen-wiskunde? Studenten die struikelen over de LKT Rekenen-wiskunde vormen slechts een klein deel van de gehele studentenpopulatie (ruim 2 procent). Zij zijn verspreid over de verschillende pabolocaties: vrijwel alle pabolocaties hebben meerdere van deze studenten en ze vormen nergens een hoog percentage van het totale aantal toetsdeelnemers (tot ongeveer 6 procent). De struikelende studenten lijken over het algemeen relatief zwak. Zij komen relatief vaak van het mbo (onderwijsassistent), hebben bijna allemaal ook meerdere pogingen nodig gehad bij de WisCAT en/of andere toetsen over rekenen-wiskunde binnen de opleiding en hebben in bijna driekwart van de gevallen ook moeite met de LKT Nederlandse taal (13 procent struikelt zelfs over beide landelijke toetsen (48 studenten)). Boersma en Keijzer (2017) constateerden ook lagere scores op de WisCAT en lagere eindexamencijfers voor wiskunde. Ongeveer de helft van de studenten vindt dat het zijn van een zwakke rekenaar een rol speelt bij hun nog niet geslaagd zijn voor de toets. Voor bijna de helft van de struikelende studenten is de LKT Rekenen-wiskunde het enige studieonderdeel dat nog moet worden afgerond. Opvallend genoeg rapporteren de struikelende studenten even vaak een specialisatie voor groep 1 t/m 4 als voor groep 5 t/m 8, dus voor velen van hen is een hoger niveau van rekenvaardigheid wel direct relevant. Over het algemeen hebben de struikelende studenten al veel tijd besteed aan voorbereiding op de toets. Het overgrote deel ziet onvoldoende geïnvesteerd hebben rekenen-wiskunde niet als verklaring voor het nog niet geslaagd zijn; ook Boersma en Keijzer (2017) vonden dit. Meer dan de helft van de studenten heeft al meer dan 100 uur besteed aan zelfstudie (iedereen meer dan 10) en het merendeel heeft bijles buiten de opleiding gevolgd, meestal tussen de 10 en 50 uur. Veel studenten geven aan dat ze in de loop van de tijd meer en gerichter zijn gaan oefenen en/of bijles zijn gaan volgen. Ruim een derde van de studenten geeft aan op hun opleiding geen of minder dan 10 uren les ter voorbereiding op de toets te hebben gehad. De meerderheid van de studenten vindt dat het onderwijs op de opleiding niet goed voorbereidt op de toets. Van de geïnterviewde struikelende studenten geeft een gedeelte aan de stof nog niet voldoende te beheersen. Er zijn echter ook studenten die positief en zelfverzekerd zijn en het idee hebben dat ze de stof beheersen, ondanks dat ze de toets meerdere keren niet gehaald hebben. De struikelende studenten lijken gemiddeld gezien niet bovenmatig gespannen ten opzichte van het vak rekenen-wiskunde in het algemeen, maar de gerapporteerde spanning bij de LKT rekenen-wiskunde is wel enigszins vaker extreem dan bij andere toetsen rekenen-wiskunde. Het zien van de hoeveelheid resterende tijd tijdens het maken van een LKT geeft in het bijzonder hoge spanning. Meer dan driekwart van de studenten ziet het erg gespannen zijn als verklaring voor het nog niet halen van de toets; ook bij Boersma en Keijzer (2017) gaven veel studenten dit aan. 13

14 2. Hoe kan de opleiding de studenten die mogelijk gaan struikelen over deze toets vroegtijdig signaleren en ondersteunen? 2a. Hoe bereiden opleidingen studenten voor op de toets? Bij verreweg de meeste lerarenopleiders wordt er in de opleiding expliciet aandacht besteed aan de LKT Rekenen-wiskunde. Dit is bijna altijd in de vorm van aparte bijeenkomsten waarin studenten vragen kunnen stellen en bij driekwart (ook) geïntegreerd in het algemene reken-wiskundeonderwijs, in de vorm van bijlessen en/of zelfs aparte studieonderdelen gewijd aan voorbereiding op de LKT (vooral in het eerste en tweede jaar). Er is een grote variatie in de omvang van het programma waarin eigen vaardigheid aan bod komt (variërend van een tot vijf modules per jaar). De lerarenopleiders zien ruimte voor verbetering van de voorbereiding op de toets: bijna de helft van hen geeft aan dat de wat hen betreft gewenste voorbereiding op de LKT anders is dan de voorbereiding zoals die nu op de opleiding is vormgegeven. Suggesties voor verbeteringen zijn bijvoorbeeld: meer gericht zijn op het voorkomen van struikelen, een gedifferentieerd onderwijsaanbod, en onderwijsaanbod dat doorloopt tot de eerste deelname aan de LKT. 2b. Hoe signaleren opleidingen vroegtijdig studenten die mogelijk gaan struikelen over de toets, en hoe worden deze studenten ondersteund? Slechts bij de helft van de lerarenopleiders vindt er vroegtijdige signalering plaats van studenten voor wie de LKT een struikelblok zou kunnen gaan vormen; dit gebeurt vaak op basis van de behaalde scores voor de WisCAT en andere reken-wiskundetoetsen in het eerste jaar. Wanneer er wel signalering is, wordt deze niet overal gevolgd door extra ondersteuning aan de gesignaleerde studenten. Wel geboden ondersteuning heeft met name de vorm van het voeren van individuele gesprekken en het aanbieden van steunlessen, pre-teaching en ondersteuning door medestudenten. 2c. Hoe ondersteunen opleidingen studenten na het niet halen van de toets? Als studenten een LKT Rekenen-wiskunde niet gehaald hebben, verwijst meer dan de helft van de lerarenopleiders door naar materialen waarmee de herkansing kan worden voorbereid en een kwart naar bijles door andere partijen. Bij (ruim) de helft worden bijlessen op de opleiding geboden, bijeenkomsten georganiseerd waarin vragen kunnen worden gesteld en/of individuele gesprekken gevoerd. Na het herhaaldelijk niet halen van de LKT wordt bij de helft van de lerarenopleiders andere ondersteuning geboden. De veranderingen betreffen het aangaan van individuele gesprekken, de groepsgrootte bij bijlessen en vragenuurtjes, de intensiteit van de ondersteuning en (een toename van) aandacht voor het reduceren van spanning. Bij ruim een derde van de lerarenopleiders is de gewenste ondersteuning na niet slagen anders dan zoals die nu is vormgegeven, waarbij er bijvoorbeeld behoefte is aan meer tijd en aandacht voor deze studenten, meer aandacht voor faalangst, en gerichte, gestructureerde aanvullende instructie. Struikelende studenten zien de voorbereiding op een nieuwe LKT als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De ondersteuningsbehoefte is wisselend van aard en varieert van aanbod en vragenuurtjes tot coaching. 2d. Hoe kunnen struikelende studenten verder ondersteund worden? Meer dan de helft van de struikelende studenten heeft behoefte aan meer en/of beter oefenmateriaal. Tweederde van de studenten geeft aan dat zij meer ondersteuning vanuit de opleiding nodig hebben om de toets te halen. Ondersteuning vanuit de opleiding betreft: meer persoonlijke begeleiding/coaching met zowel aandacht voor de inhoud als voor omgaan met spanning, instructie in hoe de toets voor te bereiden, extra lessen gericht op de toetsinhouden en zicht op mogelijke aanpassingen in toetscondities. Bij Boersma en Keijzer (2017) gaf ruim driekwart van de studenten aan dat het opleidingsonderwijs beter kan en de meesten gaven aan dat bijles en oefenen hen zouden helpen om de toets te halen. Als gewenste verdere ondersteuning op landelijk niveau worden het aanbieden van meer oefentoetsen en het uitbouwen van de toetsinzage tot een leermoment genoemd. Op basis van toetsafnamegegevens zouden struikelende studenten mogelijk baat kunnen hebben bij meer mogelijkheden tot toetsdeelname (omdat bij latere toetsdeelnames steeds een aanzienlijk deel alsnog slaagt) en degenen onder hen die tot het einde van de toegestane toetstijd doorwerken bij extra tijd. Studenten en 14

15 lerarenopleiders stellen ook aanpassingen in toetscondities voor, waaronder een kortere toets, aanpassing van niveau, meer tijd, kunnen schakelen tussen toetsblokken, de toets opknippen in deeltoetsen en het op nietdigitale wijze en in een kleine groep of individueel maken van de toets. Aanbevelingen Op basis van bovenstaande conclusies worden vier aanbevelingen voor het voorkomen van struikelen over de LKT gedaan. Bij elke aanbeveling zijn concrete suggesties die lerarenopleiders en/of studenten hebben aangedragen opgenomen. Uitvoerende partijen zullen moeten beslissen welke opties uit dit brede palet van suggesties haalbaar en wenselijk worden geacht. Aanbeveling 1: Richt binnen elke opleiding een systeem in voor vroegtijdige signalering van studenten voor wie de LKT Rekenen-wiskunde mogelijk een struikblok gaat vormen en bied hen ondersteuning. Suggesties voor mogelijke invulling van deze aanbeveling (afhankelijk van haalbaarheid en wenselijkheid): a) Maak een lerarenopleider rekenen-wiskunde verantwoordelijk voor het in het vizier krijgen van potentiële struikelaars en hun ondersteuning b) Maak voor vroegtijdige signalering gebruik van gegevens beschikbaar binnen de opleiding, zoals het aantal deelnames aan en scores op de WisCAT en prestaties bij reken-wiskundeonderdelen binnen het eerste jaar van de opleiding (cijfers en/of observaties van lerarenopleiders) c) Maak voor vroegtijdige signalering gebruik van gegevens over vooropleiding, zoals het cijfer voor het examen wiskunde op de middelbare school en de hoogst genoten vooropleiding (vooral mbo ers vormen een risicogroep) d) Achterhaal bij gesignaleerde studenten in een vroeg stadium of een student kampt met een ernstig rekenwiskundeprobleem en als dat zo is, bespreek dan met de student de mogelijke consequenties e) Voer individuele gesprekken met de gesignaleerde studenten om in een vroeg stadium de studenten te leren kennen en (samen) te bepalen welke extra acties nodig en mogelijk zijn f) Bied gesignaleerde studenten pre-teaching zodat zij meer halen uit het reguliere aanbod eigen vaardigheid rekenen-wiskunde g) Bied gesignaleerde studenten tijdig aanvullende bijles (groepsgewijs of individueel) en/of begeleid huiswerk maken h) Ondersteun gesignaleerde studenten met peer coaching door medestudenten die goed zijn in rekenen-wiskunde i) Organiseer dat studenten met elkaar kunnen oefenen. Aanbeveling 2: Richt binnen elke opleiding een systeem in voor ondersteuning van studenten die de LKT Rekenen-wiskunde niet gehaald hebben, met extra aandacht voor studenten die de LKT herhaaldelijk niet halen. Suggesties voor mogelijke invulling van deze aanbeveling (afhankelijk van haalbaarheid en wenselijkheid): a) Maak een lerarenopleider rekenen-wiskunde verantwoordelijk voor de begeleiding van studenten die de toets niet gehaald hebben en mogelijk gaan struikelen b) Geef studenten die de toets niet gehaald hebben een stappenplan voor de voorbereiding op de volgende toets (met aandacht voor kennis over de toets, verwijzingen naar materialen voor zelfstudie en naar ondersteuningsmogelijkheden binnen en buiten de opleiding) c) Voer individuele gesprekken met studenten die de toets niet gehaald hebben over de toetsresultaten en het vervolgtraject d) Bied voorafgaand aan nieuwe toetsen structureel georganiseerde ondersteuning aan studenten die de toets niet gehaald hebben (voor studenten die de toets meerdere keren niet gehaald hebben individueel of in kleine groepen) e) Bied studenten die de toets niet gehaald hebben en last hebben van spanning psychologische ondersteuning (bijvoorbeeld een faalangsttraining) en/of verwijs door f) Breng bij studenten die de toets herhaaldelijk niet gehaald hebben hun zwakke punten in kaart met een een-op-een diagnostische toets en bied op basis hiervan passende ondersteuning. 15

16 Aanbeveling 3: Verminder de belemmeringen die struikelende studenten ervaren bij het demonstreren van hun reken-wiskundevaardigheden bij deelname aan de LKT Rekenen-wiskunde, zonder daarbij het vereiste niveau te verlagen. Suggesties die potentieel op kortere termijn te realiseren zijn voor mogelijke invulling van deze aanbeveling (afhankelijk van haalbaarheid en wenselijkheid): a) Bied struikelende studenten die extreme spanning rondom de toets ervaren psychologische ondersteuning (bijvoorbeeld een faalangsttraining) en/of verwijs door b) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om vaker dan twee keer per jaar aan de toets deel te nemen c) Maak het voor struikelende studenten die veel tijdsdruk ervaren mogelijk om gebruik te maken van de bestaande extratijdregeling d) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om de toets in een kleine groep of individueel te maken, zelf hun plek in de toetsruimte te kiezen en/of oordoppen te vragen e) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om de toets gedurende een ander tijdsslot te maken ( s ochtends, s middags of s avonds) f) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om de toets in delen te maken, met pauzes ertussen g) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om heen en weer te gaan tussen toetsblokken h) Maak voor struikelende studenten het gebruik van een fysieke rekenmachine bij de desbetreffende toetsblokken mogelijk. Suggesties die voor 10voordeleraar niet op korte termijn te realiseren zijn en/of verregaande wijzigingen in de werkwijze vergen: i) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om de toets in losse delen te maken, waarvoor deelcertificaten worden toegekend j) Maak het voor struikelende studenten mogelijk om de toets op papier of mondeling te maken k) Ken deelscores toe voor deels correcte berekeningen l) Maak van de toetsinzage een leermoment m) Bied meerdere oefentoetsen aan. Aanbeveling 4: Ondersteun lerarenopleiders bij het grip krijgen op de LKT en de begeleiding van hun studenten. Suggesties voor mogelijke invulling van deze aanbeveling (afhankelijk van haalbaarheid en wenselijkheid): a) Koppel toetsanalyses terug naar docenten (hogeschoolrapportages) b) Splits in de rapportage per pabo de slagingspercentages voor herkansers uit naar aantal toetsdeelnames c) Agendeer de relatie tussen de landelijke kennisbasis en de LKT op de Panamaconferentie d) Creëer op de Panamaconferentie de mogelijkheid om als lerarenopleiders met elkaar domeinen en toetsvragen inhoudelijk te bespreken e) Bied lerarenopleiders weer een mogelijkheid om zelf de LKT te maken. Dankwoord De auteurs willen graag alle studenten en lerarenopleiders hartelijk bedanken voor hun medewerking aan het onderzoek en Gerard Boersma en Ronald Keijzer voor het beschikbaar stellen van hun onderzoeksmaterialen. Referenties Boersma, G., & Keijzer, R. (2017). Worstelen met rekenen-wiskunde in het vierde jaar van de lerarenopleiding basisonderwijs. Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 38, Hopko, D. R., Mahadevan, R., Bare, R.L., & Hunt, M. K. (2003). The Abbreviated Math Anxiety Scale (AMAS): Construction, Validity, and Reliability. Assessment, 10,