1 Werkwoorden. Interieurverzorg(st)er

Transcriptie

1 1 Werkwoorden Bijna iedereen is zich er wel van bewust dat de spelling van de werkwoordsvervoeging in het Nederlands een valkuil is. Wie heeft zich nooit afgevraagd: d of t of dt? Er zijn regels voor, maar het blijkt in de praktijk toch lastig te zijn om daar steeds over na te denken of om ze juist toe te passen. Iedereen maakt wel eens een fout, zelfs docenten en journalisten ontkomen er niet aan. Tegelijkertijd is werkwoordspelling een van de spellingproblemen die veel aandacht verdienen, omdat veel mensen een correcte werkwoordspelling belangrijk vinden. Een d/t-fout die opgemerkt wordt en dat worden ze bijna altijd! wordt de schrijver meestal zwaarder aangerekend dan bijvoorbeeld een typefout zoals in conclusei. Een d/t-fout leidt af van de inhoud van je tekst en ondermijnt je geloofwaardigheid. Het werk overlaten aan de spellingcontrole op je computer is helaas geen oplossing, omdat dit programma veel fouten in de werkwoordspelling niet herkent. Dat komt omdat een woord als herkend in het ene zinsdeel wel goed is, terwijl het in een andere situatie herkent moet zijn. Je moet een zin kunnen ontleden om de juiste spelwijze te selecteren en dat kan een spellingcontrole niet goed genoeg. Daarom moet je zelf in staat zijn om je teksten na te lezen en waar nodig te corrigeren. Om te testen of je voelsprieten voor de controle van de werkwoordspelling goed werken, volgen hier enkele voorbeelden. Zoek en verbeter de fouten in de werkwoordsvormen. 1 Interieurverzorg(st)er Wij denken aan iemand die: Drie ochtenden (maan-, woens en vrijdag) in de week beschikbaar is. De Nederlandse taal goed beheersd. (Advertentie in Westlandsche Courant)

2 2 b a s i s b o e k spelling 2 3 Pasjes geroofd na babbeltruc Bejaarde vrouw misleidt LEIDERDORP Afgelopen zondagmiddag is de pinpas van een bejaarde vrouw door een babbeltruc van haar afhandig gemaakt. (Witte Weekblad) (Melding bedrijfssoftware, uit: Onze Taal 11, november 2006) 4 Zondag 19 april is Joep 25 jaar getrouwd. Deze prestatie verdiendt zeker een cadeautje. Wij zouden ze graag een romantisch etentje geven: taxi, champagne, kaarslicht enz. (Verzoek om bijdrage cadeau personeelslid van een middelbare school) 5 A4 bezaait met glas (Novum) Een vrachtwagen heeft dinsdag op de snelweg A4 bij Leiden een grote hoeveelheid glas verloren. De weg ligt bezaaid met glas, meldt het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD). ( In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens aan bod: de begrippen infinitief, basisvorm en ik-vorm (1.1) de spelling van werkwoorden in de tegenwoordige tijd (1.2) de spelling van werkwoorden in de verleden tijd (1.3) de spelling van het voltooid deelwoord (1.4) de spelling van bijvoeglijk gebruikte voltooide deelwoorden (1.5) de spelling van het onvoltooid deelwoord (1.6) de spelling van werkwoorden uit het Engels (1.7) Antwoorden: 1. beheerst (i.pv. beheersd); 2. misleid (i.p.v. misleidt); 3. geactiveerd (i.p.v. geactiveert); 4. verdient (i.p.v. verdiendt); 5. in de kop: bezaaid (i.p.v. bezaait).

3 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n De begrippen infinitief, basisvorm en ik-vorm (lopen, lop, loop) Om werkwoorden juist te spellen, moet je allereerst een werkwoord kunnen herkennen. Een werkwoord: drukt vaak een actie uit; kun je vervoegen. Vervoegen houdt in dat je het werkwoord aanpast aan het onderwerp van de zin en aan de tijd waarin de zin staat. Brechtje heeft altijd weinig oog gehad voor de werkwoordspelling, vandaar dat het in haar teksten wemelt van de fouten. De infinitief Een heel werkwoord of infinitief is een werkwoord dat niet is vervoegd. Dit werkwoord kun je vinden in een woordenboek. Bezocht staat niet in het woordenboek, maar de infinitief bezoeken wel. De stam en de basisvorm De stam van een werkwoord is het hele werkwoord zonder -en. Vaak is de ik-vorm hetzelfde als de stam van een werkwoord, maar lang niet altijd. Bijvoorbeeld: infinitief leven stam lev ik-vorm leef Omdat er verschillende definities bestaan van het begrip stam (volgens het Groene Boekje is de stam van leven leef, volgens andere publicaties is het leev of lev) hanteren wij de term basisvorm. De basisvorm van leven is lev. De ik-vorm Bij het vervoegen van een werkwoord zet je een uitgang (bijvoorbeeld -t of -de) achter de ik-vorm. Omdat de schrijfwijze van een woord in het Nederlands gebaseerd is op de uitspraak, moet je in sommige gevallen een regel toepassen op de basisvorm om te komen tot de ik-vorm: 1. Open/gesloten-lettergreepregel Een klinker op het einde van een lettergreep wordt altijd uitgesproken als een lange klinker. Omdat er dus geen verwarring kan bestaan over de uitspraak schrijven we slechts één klinker: de-len, la-ten, belo-ven. Als een lettergreep wel eindigt op een medeklinker dit noemen we een gesloten lettergreep dan wordt een lange klank weergegeven met een dub

4 4 b a s i s b o e k spelling bele klinker: ik deel, ik laat, ik beloof. Verdubbel je in dit geval de klinker niet, dan klinken die woorden heel anders: del, lat, belof. 2. S/z-regel Aan het eind van een Nederlands woord staat nooit een -v of een -z. Dat heeft te maken met de uitspraak: Nederlandse woorden eindigen meestal op een stemloze klank. Dat is een klank waarbij je keel niet trilt als je hem uitspreekt, zoals een f of een s. De v en de z zijn stemhebbende klanken. Op het eind van een woord wordt de v een -f en de z een -s: verhuizen, ik verhuis. 3. Noodzakelijkheidsregel Op het eind van een woord schrijf je in het Nederlands nooit twee keer dezelfde medeklinker. Dit is namelijk niet noodzakelijk voor de uitspraak. Bijvoorbeeld: hebben ik hebb ik heb 4. Engelse werkwoorden Bij werkwoorden afgeleid uit het Engels speelt de -e soms een rol bij de uitspraak. Bijvoorbeeld: bridgen ik bridge racen ik race (Zie ook paragraaf 1.7.) infinitief basisvorm ik-vorm lachen lach- ik lach ritselen ritsel- ik ritsel beloven belov- ik beloof lezen lez- ik lees gokken gokk- ik gok Oefening 1 Schrijf van de volgende infinitieven de ik-vorm op en geef aan welke uitspraakregels zijn toegepast om te komen van infinitief tot ik-vorm. 1 fietsen 6 recyclen 2 horen 7 afvallen 3 peinzen 8 beïnvloeden 4 klappen 9 rijden 5 begraven 10 komen

5 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n De tegenwoordige tijd (hij vindt) Om een werkwoord correct te kunnen vervoegen, moet je steeds weten wat het onderwerp van de zin is en welke persoonsvorm daarbij hoort. De persoonsvorm is het werkwoord in de zin dat: in een andere tijd gezet kan worden; verandert als je het getal van het onderwerp verandert (enkelvoud of meervoud); in een vraagzin meestal vooraan staat. Let op: dit geldt alleen voor zinnen met één persoonsvorm. Let op: een samengestelde zin heeft meer dan één persoonsvorm, zie 7.1 en 9.3. In onderstaande tabel is het onderwerp steeds onderstreept, de persoonsvorm staat cursief. voorbeeldzin Mijn zus komt vanmiddag langs. na verandering van de zin Mijn zus kwam gisteren langs. Mijn ouders komen vanmiddag langs. Komt mijn zus vanmiddag langs? Ze zijn van plan om het rapport snel in te leveren en moeten dus hard werken. Ze waren van plan om het rapport snel in te leveren en moesten dus hard werken. Ik ben van plan om het rapport snel in te leveren en moet dus hard werken. Zijn zij van plan om het rapport snel in te leveren en moeten ze dus hard werken?* * In deze zin staan twee persoonsvormen, waarvan er dus maar één vooraan kan staan.

6 6 b a s i s b o e k spelling Uitgangen van het werkwoord In de tegenwoordige tijd zijn er drie keuzes: de ik-vorm, een -t of de infinitief: ik bezoek ik-vorm jij/u bezoekt ik-vorm + t hij/zij/het bezoekt ik-vorm + t wij bezoeken infinitief jullie bezoeken infinitief zij bezoeken infinitief Bij werkwoorden die in de ik-vorm op een -d eindigen, ontstaat in de tweede en derde persoon enkelvoud de beruchte -dt. Immers, de regel is ik-vorm + t en de ik-vorm zelf eindigt op een -d. raden worden ik raad word jij/u raadt wordt hij/zij/het raadt wordt wij raden worden jullie raden worden zij raden worden Tip: omdat je bij dit soort werkwoorden de uitgang -t niet hoort (wordt klinkt immers hetzelfde als word), maak je eerder een fout. Het kan in sommige gevallen helpen om als test een vorm in te vullen van een werkwoord waar geen d in voorkomt, bijvoorbeeld lopen of oplossen. Let op: als jij of je achter de persoonsvorm staat en onderwerp is, dan krijgt de persoonsvorm geen -t. Een truc om vast te stellen of je achter de persoonsvorm inderdaad onderwerp is, is je te vervangen door jij. Kan je vervangen worden door jij, dan is het onderwerp en schrijf je dus de ik-vorm van het werkwoord.

7 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 7 voorbeeldzin Je loopt hier rechtdoor en slaat dan rechtsaf. met jij/je achter de persoonsvorm Loop je (jij) hier rechtdoor? Sla je (jij) dan rechtsaf? Jij begeleidt deze trainees. Begeleid jij deze trainees? Je (jouw) zus begeleidt deze trainees. Begeleidt je (jouw) zus deze trainees?* Het wordt je (jou) nog wel duidelijk.** * Let op: het onderwerp is hier niet je, maar je zus. ** Het is hier onderwerp, je (of jou) is meewerkend voorwerp. Hebben en zijn zijn onregelmatig en hebben bij een of meer onderwerpen een afwijkende uitgang: zijn hebben ik ben heb jij/u* bent hebt hij/zij/het is heeft wij zijn hebben jullie zijn hebben zij zijn hebben * U hebt en u heeft zijn allebei goed. Oefening 2 Vul de juiste vorm van het werkwoord in. Noteer ook wat de onderwerpen zijn. 1 Deze software (bieden) een oplossing als de computer (vastlopen). 2 In dat geval (melden) je je af bij de personeelsmanager. 3 Gerard (verhuizen) morgenmiddag naar Amsterdam. 4 Het aan- en uitzetten van deze apparaten (gaan) heel eenvoudig. 5 De deelnemers (worden) verzocht op tijd terug te zijn voor de volgende presentatie. 6 De Verenigde Naties (nemen) volgende week een besluit. 7 De menigte (verplaatsen) zich op dit moment richting het voetbalstadion. 8 Wat Christophe (bedoelen), is dat hij tegenwoordig meer aandacht (besteden) aan de overdracht van de dossiers. 9 In deze ordners (vinden) je de notulen van de bestuursvergaderingen. 10 (Vermoeden) je vader ook dat het contract niet helemaal in orde is?

8 8 b a s i s b o e k spelling Gebiedende wijs De gebiedende wijs (of imperatief) is een werkwoordsvorm waarmee je een opdracht of bevel kunt geven of een wens kunt uitdrukken. Loop door! Zet maar even een kopje thee. Hou nou alsjeblieft even je mond! De gebiedende wijs wordt vaak gebruikt in kookboeken, reclameteksten, handleidingen en natuurlijk in studieboeken: lees onderstaande tekst en beantwoord daarna de vragen. In de gebiedende wijs staat er meestal geen onderwerp bij het werkwoord, behalve bij de beleefdheidsvorm. U verschijnt dan als onderwerp in de zin. Het werkwoord staat vooraan en kan drie vormen hebben: vorm ik-vorm voorbeelden Doe het raam even open. Vergeet je tas niet. ik-vorm + t (beleefdheidsvorm) Gaat u maar naar de informatiebalie. Blijft u hier niet stilstaan. Infinitief Ophoepelen! Niet roken a.u.b. Opletten graag. Let op: bij wederkerende werkwoorden zoals zich wassen, zich vergissen, zich melden en zich herinneren kun je de gebiedende wijs met en zonder onderwerp maken. In de gebiedende wijs zonder onderwerp wordt zich vervangen door u. U is hier geen onderwerp, dus het werkwoord krijgt geen -t. In de zinnen in het rechter rijtje hieronder is u wel onderwerp en krijgt het werkwoord dus wél een -t. zonder onderwerp Kleed u maar uit. Meld u bij de balie. Vergis u niet. met onderwerp Kleedt u zich maar uit. Meldt u zich bij de balie. Vergist u zich niet.

9 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 9 Oefening 3 Schrijf de juiste werkwoordsvorm in de gebiedende wijs op. 1 (Schamen) u. 2 (Zijn) voorzichtig. 3 Het advies luidt: (leggen) een dossier aan en (leveren) dit in bij uw verzekeraar. 4 (Oppassen)! Spelende kinderen. 5 (Vergissen) u zich niet. 6 (Wenden) u tot de balie. 7 (Worden) wakker! 8 (Luisteren) maar eens goed. 1.3 De verleden tijd (hij groette) Hoe je de verleden tijd van een werkwoord vormt, hangt af van het soort werkwoord. Het Nederlands kent net als de meeste andere talen regelmatige werkwoorden en onregelmatige werkwoorden Regelmatige werkwoorden De verleden tijd van regelmatige (of zwakke) werkwoorden wordt gevormd door achter de ik-vorm -te(n) of -de(n) te zetten. voelen raken ik voelde raakte jij/u voelde raakte hij/zij/het voelde raakte wij voelden raakten jullie voelden raakten zij voelden raakten Of je de verleden tijd met -te(n) of met -de(n) vormt, hangt af van de basisvorm van het werkwoord (zie 1.1). Als de basisvorm op een stemloze klank eindigt, bijvoorbeeld een k of een ch, dan gebruik je -te(n). Alle stemloze klanken vind je terug in het ezelsbruggetje kofschiptaxi. Als de basisvorm op een stemhebbende klank eindigt, bijvoorbeeld een l of een m, dan gebruik je -de(n). Kijk voor meer uitleg over stemhebbend en stemloos bij de s/z-regel in paragraaf 1.1. Omdat het onderscheid tussen basisvorm en ik-vorm vaak tot verwarring leidt, kun je ook kijken of bij het hele werkwoord de derde letter van achter voorkomt in kofschiptaxi (of t sexy fokschaap).

10 10 b a s i s b o e k spelling Infinitief remmen verhuizen ik-vorm + uitgang ik rem + de ik verhuis + de Meestal zul je wel horen of je -te(n) of -de(n) moet gebruiken: je zegt immers remde en niet remte. Bij twijfel kun je het werkwoord ook opzoeken in het Groene Boekje. verleden tijd op -te(n) werkwoorden waarvan de basisvorm eindigt op een stemloze klank hakk(en), juich(en), beseff(en) verleden tijd op -de(n) werkwoorden waarvan de basisvorm eindigt op een stemhebbende klank bromm(en), verhuiz(en) ofwel: werkwoorden waarvan de basis vorm eindigt op een medeklinker uit kofschiptaxi bluss(en), lokk(en), squash(en) ofwel: werkwoorden waarvan de basisvorm niet eindigt op een medeklinker uit kofschiptaxi brull(en), realiser(en), yell(en) Let op: bij de vorming van de verleden tijd (en het voltooid deelwoord) wordt duidelijk waarom je bij de keuze voor een t of een d uit moet gaan van de basisvorm en niet van de ik-vorm. De ik-vorm van verhuizen eindigt op een s: ik verhuis. Als je dat als uitgangspunt neemt, zou je kunnen denken dat je moet schrijven: ik verhuiste. Dat is niet zo. Je moet uitgaan van de basisvorm de infinitief zonder -en dus van verhuiz-. De z zit niet in kofschiptaxi, dus gebruik je -de(n): ik verhuisde. Let op: als de basisvorm van een werkwoord eindigt op een -t of -d, dan schrijf je in de verleden tijd -tte(n) of -dde(n). Hier worden veel fouten in gemaakt, omdat je zo n dubbele t of d niet hoort (ze vluchtten klinkt hetzelfde als ze vluchten). Oefening 4 Schrijf de verleden tijd op (ik-vorm). 1 koken 8 faxen 2 mailen 9 afronden 3 richten 10 spellen 4 wissen 11 spelden 5 verwaarlozen 12 smachten 6 informeren 13 beleven 7 besteden 14 graaien

11 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 11 Oefening 5 Zet de zinnen in de verleden tijd. 1 De manager bestelt een antivirusprogramma bij Update. 2 De strandwacht redt twee kinderen van de verdrinkingsdood. 3 Wij willen uw keuze niet beïnvloeden. 4 Ontmoet jij Fariba nog wel eens? 5 Mijn moeder vertelt dat ze excuses eist. 6 De docent kan niet goed onder woorden brengen wat hij van ons verwacht. 7 Ik tracht te achterhalen of de verzekering de reiskosten vergoedt. 8 Ze verdienen een hoop geld en leiden een luxeleventje. Oefening 6 Bedenk tien werkwoorden die in de verleden tijd een dubbele d (zoals in raadde) of een dubbele t (zoals in verwachtte) krijgen Onregelmatige werkwoorden Bij onregelmatige werkwoorden (of sterke werkwoorden) treedt er een klinkerverandering op in de verleden tijd. lopen spreken ik liep sprak jij/u liep sprak hij/zij/het liep sprak wij liepen spraken jullie liepen spraken zij liepen spraken Let op: een sterk werkwoord kan in de verleden tijd in het enkelvoud eindigen op een -t of een -d. Het verschil kun je niet horen. Twijfel je, verleng het woord dan door het in het meervoud te zetten. Je hoort dan of het een -t of een -d moet zijn. Ik bezocht het bedrijf vorig jaar. (Met een -t, want het is: zij bezochten.) Hij hield weinig rekening met haar. (Met een -d, want het is: zij hielden.) Mensen die het Nederlands niet als moedertaal hebben, weten vaak niet welke werkwoorden sterk en welke zwak zijn. Maar ook moedertaalsprekers twijfelen bij sommige werkwoorden (is het hij neigde of hij neeg, zij zweerde of zij zwoer?). Er zijn geen regels voor te geven; het enige wat je kunt doen is de lijst met onregelmatige werkwoorden achter in dit boek (bijlage 1) goed doornemen en de werkwoorden die je lastig vindt uit je hoofd leren.

12 12 b a s i s b o e k spelling Oefening 7 Schrijf de verleden tijd op (ik-vorm). Bepaal daarbij eerst of het werkwoord zwak of sterk is. 1 huilen 9 typen 2 willen 10 fluiten 3 zitten 11 kleuren 4 verklaren 12 melken 5 vermoeden 13 afschrikken 6 ervaren 14 opklaren 7 verbieden 15 darten 8 bederven 16 stofzuigen Oefening 8 Lees de tekst en zet deze in de verleden tijd. Kamer voelt wel voor drugsspray op scholen DEN HAAG Een meerderheid in de Tweede Kamer voelt er wel voor op scholen een speciale spray in te zetten om drugsgebruik onder jongeren te bestrijden. Of het plan doorgaat, hangt echter af van de vraag of het juridisch mogelijk is en of de spray betrouwbaar is. Minister Ernst Hirsch Ballin (Justitie) stuurt daarover een brief aan de Kamer, zo blijkt tijdens een overleg. Hij wenst ook eerst met zijn collega Ab Klink van Volksgezondheid te bespreken of de spray een rol kan spelen bij het voorkomen van drugsgebruik door jongeren. Met de detectiespray uit Israël wordt het mogelijk om te controleren of scholieren in aanraking zijn geweest met wiet, cocaïne of xtc. De spray verkleurt als dat het geval is. Het plan om het apparaat op scholen in te zetten, komt van de Moedige Moeders, een organisatie van moeders van drugsgebruikende Volendamse jongeren. PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester omarmt het idee en dringt er in het overleg op aan om te bekijken hoe de drugstest valt in te passen in het preventiebeleid op scholen. Ook het CDA wil de spray gebruiken om het drugsgebruik onder jongeren tegen te gaan. De VVD ziet het zitten om een conciërge ermee uit te rusten om bijvoorbeeld kluisjes te controleren, al voorziet Kamerlid Fred Teeven wel wettelijke en privacyproblemen met de inzet van het middel. De SP en D66 zijn veel terughoudender. Dat geldt ook voor de minister, al spreekt hij van een interessant en waardevol initiatief. De overheid is echter gebonden aan beperkingen, zoals bescherming van de privacy. De Telegraaf, 27 juni 2007

13 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n Het voltooid deelwoord (ik heb het beloofd) Een voltooid deelwoord: wordt vergezeld door een vorm van hebben, zijn of worden; begint meestal met ge-. De voltooide tijd geeft aan dat iets geweest is of nu aan het gebeuren is. Als er een tijdsbepaling bij staat, kan deze vorm ook gebruikt worden om aan te geven dat iets nog moet gebeuren. iets is geweest Het heeft geregend. iets is aan de gang of moet nog gebeuren Het kozijn wordt geplaatst. Mijn zusje is vorige maand verhuisd. Onze auto wordt woensdag gekeurd Regelmatige werkwoorden Bij de regelmatige werkwoorden moet je een keuze maken tussen een -t en een -d als uitgang. Dat doe je, net als bij de verleden tijd (zie paragraaf 1.3), op basis van de regel: Als de basisvorm van het werkwoord eindigt op een stemloze klank (op een van de medeklinkers uit kofschiptaxi), dan schrijf je een -t. Om te controleren of je de juiste keuze hebt gemaakt, kun je het voltooid deelwoord verlengen: van geplaatst kun je bijvoorbeeld maken: geplaatste (zie ook paragraaf 1.5). Ook kun je kijken naar de verleden tijd van het werkwoord: het is plaatsten met een t, dus ook geplaatst met een t. voltooid deelwoord op -t voltooid deelwoord op -d werkwoorden waarvan de basisvorm eindigt op een stemloze klank gemaakt, gelast, gestopt werkwoorden waarvan de basisvorm eindigt op een stemhebbende klank gehoord, gedamd, gevraagd ofwel: werkwoorden waarvan de basisvorm eindigt op een medeklinker uit kofschiptaxi geblust, gekost, geboft ofwel: werkwoorden waarvan de basisvorm niet eindigt op een medeklinker uit kofschiptaxi gedemonstreerd, gemeld, gezeefd

14 14 b a s i s b o e k spelling Let op: niet alle voltooide deelwoorden beginnen met ge-. De meeste werkwoorden die beginnen met de voorvoegsels ont-, mis-, ge-, be-, ver-, er- of her- krijgen geen ge-. Het zou dubbelop zijn om te zeggen gegebeurd of geher wonnen. Ook bij andere werkwoorden, zoals overleggen en onderhandelen, doet dit verschijnsel zich voor: ik heb onderhandeld (en niet: ik heb geonderhandeld). Deze werkwoorden worden vaak fout geschreven, omdat de tegenwoordige tijd enkelvoud hetzelfde klinkt als het voltooid deelwoord (het gebeurt tegenover het is gebeurd en hij onderhandelt tegenover hij heeft onderhandeld). Let op: een voltooid deelwoord kan behalve worden, zijn of hebben ook een ander werkwoord bij zich hebben, bijvoorbeeld staan of krijgen. Het kan ook voorkomen dat er helemaal geen (hulp)werkwoord bij staat, bijvoorbeeld in een krantenkop of als je iets in telegramstijl opschrijft. In dat laatste geval herken je het voltooid deelwoord niet altijd en kun je snel een fout maken. Dit is ook gebeurd in de koppen bij voorbeelden 2 en 5 op blz. 2. met een ander werkwoord U krijgt de portokosten uiteraard vergoed. zonder (hulp)werkwoord Huizinga genomineerd voor literatuurprijs. De regels staan op onze website vermeld. Bejaarde opgelicht door brutale kleuter. Ook in onderstaande vacature staat een voltooid deelwoord verkeerd gespeld dat waarschijnlijk niet als voltooid deelwoord is herkend. Warmte en structuur leidt tot resultaat Het bestuur van de katholieke stichting BOOM komt graag in contact met kandidaten voor de uitdagende functie van: DIRECTEUR De Tovervogel (V/M FTE 1.0) DE UITDAGING De basisscholen Merlijn en de Zwaluw ( fuseren per 1 augustus 2007 tot basisschool de Tovervogel. Verspreidt over 2 locaties bezoeken dan bijna 400 leerlingen de gefuseerde school.

15 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 15 Oefening 9 Schrijf het voltooid deelwoord en het bijbehorende hulpwerkwoord (zijn of hebben) op. 1 vernieuwen 6 voorspellen 2 dalen 7 wissen 3 wachten 8 brommen 4 vergoeden 9 begroten 5 beschouwen 10 verbazen Oefening 10 Kies de juiste vorm. 1 De judoka heeft hard getraint / getraind voor het kampioenschap. 2 Hij werd vooral bekent / bekend als de man die het tweede kabinet-den Uyl blokkeerde. 3 Geen van de inzittenden heeft de aanslag overleeft / overleefd. 4 De uitslag blijft ver verwijdert / verwijderd van de 400 voorspelde zetels. 5 De monteur kwam informeren of de spanning van de bovenleidingen was gehaalt / gehaald. 6 De trein kwam tot stilstand voordat hij het station had bereikt / bereikd. 7 Kunstenaars hebben witte fietsen neergezet op kruispunten waar fietsers zijn gesneuvelt / gesneuveld. 8 De manager ontkent dat zijn personeel slecht wordt betaalt / betaald. 9 Frits heeft belooft / beloofd dat hij op tijd zou zijn, maar hij is alweer te laat. 10 Voor het bezoek van de staatssecretaris werd er gepoetst / gepoetsd en geschrobt / geschrobd dat het een lieve lust was Onregelmatige werkwoorden De voltooide deelwoorden van de onregelmatige (sterke) werkwoorden eindigen niet op een -t of -d, maar op -en. Je hoeft bij deze werkwoorden de kofschiptaxiregel dus niet toe te passen. Net als in de verleden tijd, is er bij deze werkwoorden in de voltooide tijd sprake van een klinkerverandering. infinitief verleden tijd voltooid deelwoord winnen won, wonnen gewonnen nemen nam, namen genomen houden hield, hielden gehouden slaan sloeg, sloegen geslagen Zie voor een lijst met onregelmatige werkwoorden bijlage 1.

16 16 b a s i s b o e k spelling Oefening 11 Geef aan of de cursieve werkwoorden voltooide deelwoorden zijn en of ze juist gespeld zijn. 1 Ik geef je een seintje als we gaan beginnen. 2 De directeur verklaard dat hij niets afweet van de schaduwboekhouding. 3 De veengronden moesten worden ontgonnen voordat er nederzettingen gesticht konden worden. 4 De technische dienst heeft een protocol ontwikkelt dat moet voorkomen dat belangrijke bestanden door virussen worden geïnfecteerd. 5 De monteurs zullen hun werkzaamheden morgen hervatten. 6 De groep werd in tweeën gesplitst. 7 Bestudeerdt de minister deze stukken alvorens ze naar de staatssecretaris gaan? 8 De lokale jeugd klaagde dat er weinig valt te beleven in Erika. 9 De organisatie informeerde of wij gebruik wensten te maken van gespreide betaling. 10 Een gesprongen waterleiding kan behoorlijk wat schade aanrichtten in een woning. Oefening 12 Lees het artikel en verbeter de fouten. De oudste in het gezin is statistisch wat slimmer Sophie Broersen Oudste zonen zijn slimmer dan hun jongere broers of zussen. Dit blijkt uit Noors onderzoek bij een kwart miljoen mannen. Petter Kristensen en Tor Bjerkedal hebben hun bevindingen gepresenteert in het tijdschrift Science. Kristensen en Bjerkedal hebben de gegevens van een kwart miljoen dienstplichtige mannen verzamelt en hun positie in het gezin vergeleken met scores op intelligentietests. De mythe word volgens hun statistische berekeningen bekrachtigd: de oudste kinderen zijn het slimst en hoe jonger, hoe dommer. Maar wat blijkt: het gaat niet om wie het eerst geboren is. Als het eerste kind vroeg overlijdt, neemt de volgende in rij de positie over. Het gaat niet om geboortevolgorde, maar om sociale volgorde. De verschillen in IQ zijn echter marginaal, tussen opvolgende kinderen gemiddeld 2,3 punten. Kristensen heeft toch zijn doel bereikt: De discussie over IQ en geboortevolgorde bestaat inderdaad al heel lang. Eigenlijk vindt ik die niet eens zo interessant. Het ging mij erom of ik het bestand van de militaire dienst kan gebruiken voor verder onderzoek. En dat kan, de gegevens zijn van goede kwaliteit. Waar ik in geïnteresseert ben, zijn gezondheidsverschillen op basis van sociale ongelijkheid. (de Volkskrant, 23 juni 2007, bewerkt)

17 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n Het voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord (het verdiende loon) Een voltooid deelwoord kan bijvoeglijk gebruikt worden. Er staat dan geen (hulp)werkwoord meer bij en het zegt iets over een zelfstandig naamwoord. Je kunt het herkennen aan de plaats in de zin: het staat vóór het zelfstandig naamwoord. Ook komt er bij de zwakke werkwoorden een -e achter. voltooid deelwoord Het incident werd gerapporteerd. bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord Het gerapporteerde incident. Het bedrag is gestort. Het gestorte bedrag. De deur wordt gesloten. De gesloten deur. Let op: je schrijft een bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord altijd zo kort mogelijk, dus niet met dubbele klinkers of medeklinkers. Je schrijft dus niet de beantwoordde brief, maar de beantwoorde brief. Voor het verbuigen van een bijvoeglijk naamwoord verwijzen we je naar hoofdstuk 6. In paragraaf 6.2 wordt uitgelegd waarom je een betaalde rekening en een betaald bedrag zegt en schrijft. Oefening 13 Zijn de bijvoeglijke naamwoorden juist gespeld? 1 De uitgelote studente lootte het jaar erop opnieuw mee. 2 Vol afgrijzen keken de omstanders naar het lichaam van de vermoordde man. 3 De keukenhulp kruidde het reeds gekruidde vlees nogmaals. 4 De docent moest lijdzaam toezien hoe zijn tot in de puntjes voorbereide les de mist inging. 5 De gehate politicus gaf toe dat hij het haatte om lange reizen te maken. 6 Het vervallen schuurtje werd maandenlang bewoond door een gevluchtte familie uit Bosnië. 1.6 Onvoltooid deelwoord (lopend) Als je -d of -de achter een infinitief (zie 1.1) zet, krijg je een onvoltooid deelwoord. Dit kun je gebruiken als een bepaling van gesteldheid (zie zin 1 en 2 op de volgende bladzijde) of als een bijvoeglijk naamwoord (zie zin 3).

18 18 b a s i s b o e k spelling infinitief bijvoeglijk gebruikt onvoltooid deelwoord fluiten Hij gaat fluitend naar zijn werk. (1) aarzelen De vrouw keek hem aarzelend aan. (2) vergelijken Hij stelde voor een vergelijkend onderzoek uit te voeren. (3) Oefening 14 Vul de juiste vorm van het werkwoord in. 1 De wind blies dwars door zijn (dichtritsen) jas heen. 2 De (begroten) kosten bedroegen meer dan was afgesproken, dus het project ging niet door. 3 (Lachen) liep Yvette door de gangen van het nieuwe kantoorgebouw. 4 Er was niet veel te zien: wat (platwalsen) huizen en een (afbranden) hotel. 5 Wij waren blij met het (verbreden) pad, want nu was het ook voor tante Sophia in haar rolstoel geen probleem om de locatie te bereiken. 6 De door de overstroming (aanrichten) schade liep in de miljoenen. 7 De burgemeester verliet al (zwaaien) het stadhuis. 8 De (uitbuiten) Chinese werknemers werden voor medisch onderzoek naar het ziekenhuis gebracht. 1.7 Engelse werkwoorden (jij lobbyt) Engelse werkwoorden worden in principe net zo vervoegd als Nederlandse werkwoorden. Er zijn twee verschillen: 1 Er moet soms een -e aan de basisvorm toegevoegd worden, omdat je het woord anders niet goed uit zou spreken (ik date in plaats van ik dat). 2 Als een woord in het Engels eindigt op een dubbele medeklinker, wordt het woord vernederlandst en schrijven we een enkele medeklinker (ik stres in plaats van ik stress). Dit gebeurt echter niet als je het woord nog op z n Engels uitspreekt, bijvoorbeeld: paintballen ik paintball. Ondanks dat er zo een wat vreemd woordbeeld kan ontstaan, volg je toch gewoon de regels.

19 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 19 Stap 1: stel vast wat de basisvorm is en wat de ik-vorm is. infinitief basisvorm ik-vorm (tegenwoordige tijd) checken check- ik check blowen blow- ik blow mixen mix- ik mix daten dat- ik date stressen stress- ik stres Stap 2: zet de juiste uitgang erachter. ik-vorm hij-vorm (verleden tijd) voltooid deelwoord check hij checkte hij heeft gecheckt blow hij blowde hij heeft geblowd mix hij mixte hij heeft gemixt date hij datete hij heeft gedatet stres hij streste hij heeft gestrest Je ziet dat je bij het vormen van de verleden tijd en het voltooid deelwoord de regel van kofschiptaxi weer toepast. De basisvorm van checken eindigt op een stemloze klank (k) die in kofschiptaxi zit, dus schrijf je in de verleden tijd en bij het voltooid deelwoord een t. De w van blowen zit niet in kofschiptaxi, dus schrijf je blowde en geblowd. Let op: sommige werkwoorden kunnen op twee manieren worden uitgesproken: op z n Engels met een stemhebbende klank op het eind, of op z n Nederlands met een stemloze klank op het eind. In zo n geval mag je zowel voor de vorm met -t als voor de vorm met -d kiezen. infinitief verleden tijd voltooid deelwoord leasen ik leasede / leasete geleased / geleaset golfen ik golfde / golfte gegolfd / gegolft bridgen ik bridgede / ik bridgete gebridged / gebridget Let op: als een Engels werkwoord een lange oo-klank in de laatste lettergreep heeft, dan wordt de spelling van het vervoegde werkwoord vernederlandst. infinitief verleden tijd voltooid deelwoord promoten ik promootte gepromoot scoren ik scoorde gescoord

20 20 b a s i s b o e k spelling Hetzelfde zie je bij een werkwoord als typen. Je zegt ik /tiep/ en niet ik /taip/, dus komt de -e die nodig zou zijn voor de Engelse uitspraak te vervallen. Het is dus ik typ, ik typte, ik heb getypt. Oefening 15 Vul het schema aan. infinitief ik-vorm jij-vorm (tegenwoordige tijd) wij-vorm (verleden tijd) voltooid deelwoord 1. downloaden download jij downloadt wij downloadden gedownload 2. upgraden 3. faceliften 4. barbecueën 5. scoren 6. pushen 7. racen 8. chatten 9. switchen 10. overrulen

21 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 21 Oefening 16 Lees de zinnen en geef aan of het cursieve woord juist gespeld is. Geef van de fout gespelde woorden ook de juiste schrijfwijze. 1 Ik weet zeker dat ik het document gesaved heb, maar ik kan het niet meer vinden. 2 Het vliegtuig crashtte gisteravond om half negen; er zijn geen overlevenden. 3 Heb jij wel eens gerugbyt? 4 Als u het aanmeldingsformulier morgen naar ons kantoor faxt, dan kunnen wij de polis overmorgen in orde maken. 5 De middenvelder scorede in de vijftiende minuut. 6 Dennis beweert dat het portret niet gefotoshopt is. 7 Stichting Kinderconsument lobbiet voor verbod op treitersites. 8 Nederland passte en blokkeerde aanmerkelijk beter dan in de voorgaande duels. 9 We hebben zaterdag lekker geskatet in het park. 10 Ik heb een film gekeken en wat geinternet, verder niks.

22 22 b a s i s b o e k spelling Afsluitende oefeningen A Lees de zakelijke brief en vul de ontbrekende letters in. Kies uit: t, d, dt, tt of dd. Notariaat Steenhuis Postbus FR Groningen De heer K.R. Huygens Mevrouw A.M. van der Most Prinsesselaan UU Groningen Dossier: Referentie: mevr. K. Mol-Bults Inzake: aankoop Groenhuyslaan 3 te Groningen Datum: 14 juni 2007 Geachte heer en mevrouw, Hierbij (1) berich ik u dat ik een dezer dagen de koopovereenkomst ontving met betrekking tot de aankoop van de woning aan de Groenhuyslaan 3 te Groningen. De koopprijs (2) bedraag " De koopovereenkomst is mede (3) opgestel door makelaardij Hopma die bij de aankoop op verzoek van u heeft (4) bemiddel. Blijkens de gesloten koopovereenkomst (5) passeer de akte van eigendomsoverdracht op woensdag 8 augustus aanstaande. Voor de eigendomsoverdracht is reeds een tijdstip in onze agenda (6) gereserveer en wel om uur. Als dit tijdstip u niet (7) schik, dan kunt u contact opnemen met mijn kantoor. In de koopovereenkomst staat (8) vermel dat de koopovereenkomst niet (9) wor ingeschreven in de openbare registers (het kadaster). U kunt er als koper voor kiezen de koopovereenkomst wel in te laten schrijven. Indien u hiertoe (10) beslis, (11) wor u als koper gedurende zes maanden (12) bescherm tegen onheil van de verkopende zijde zoals faillissement of de verkoop aan een ander dan u. De inschrijving (13) bie u derhalve meer zekerheid.

23 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 23 Indien u alsnog (14) wens dat de overeenkomst (15) wor ingeschreven, verzoek ik u mij dat te (16) berich en. Uit de koopovereenkomst blijkt dat u een waarborgsom (17) dien te (18) stor en. Wilt u de waarborgsom overmaken op rekeningnummer (ABN Amro Bank) ten name van Notariaat Steenhuis en daarbij uw naam en dossiernummer (19) vermel en? Met betrekking tot de financiering van de woning heeft u mij (20) meegedeel dat u een geldlening (21) krijg waarvoor hypothecaire zekerheid (22) dien te worden gegeven, en wel bij de SNS Bank. Wij gaan ervan uit dat we de stukken door uw tussenpersoon krijgen (23) toegestuur. Mijn kantoor zal u enige dagen voor de datum van eigendomsoverdracht de betreffende stukken en afrekening in ontwerp (24) toezen en. U heeft enige tijd geleden een offerte (25) aangevraag bij mijn collega, de heer Bakker. Daaruit blijkt dat u naast de aankoop van de woning ook een samenlevingsovereenkomst wilt laten opmaken. U kunt een afspraak maken met de heer Bakker; naar aanleiding van deze bespreking (26) wor de ontwerpakte (27) opgemaak en aan u toegezonden. Graag vertrouw ik erop dat ik u hiermee voldoende heb (28) geïnformeer. (29) Moch u nog vragen en/of opmerkingen hebben, dan kunt u uiteraard contact opnemen met mij(n kantoor). (30) Hoogachten, K. Mol-Bults

24 24 b a s i s b o e k spelling B Schrijf het voltooid deelwoord op van de volgende infinitieven. 1 communiceren 11 dansen 2 skydiven 12 voorspellen 3 skiën 13 verzekeren 4 verhinderen 14 afvloeien 5 stofzuigen 15 ondersteunen 6 afwijzen 16 labelen 7 instellen 17 aanvaarden 8 en 18 samenwerken 9 verantwoorden 19 tobben 10 beleven 20 waarschuwen C Vul de juiste vormen van de werkwoorden in. Schotland (1) (kweken) kleine wijsneuzen Van onze correspondent Gert-Jan van Teeffelen CLACKMANNANSHIRE Ik heb (2) (leren) over moeilijke vragen na te denken, (3) (vertellen) Kyra. Bijvoorbeeld wat je moet doen als je een pinguïn (4) (zijn), en je mag kiezen tussen de Noordpool en Frankrijk. Mijn moeder (5) (vinden) het maar gek als ik het over dat soort dingen heb. Sinds 2001 (6) (krijgen) kleine kinderen in de Schotse gemeente Clackmannanshire filosofieles. Niet in de leer van bekende filosofen, maar aan de hand van plaatjes en (dieren)verhalen, waarover ze met elkaar en de onderwijzer discussiëren. De lessen duren maar een uur per week, maar de resultaten zijn (7) (verbluffen). Dundee University (8) (onderzoeken, verleden tijd) een groep van ruim honderd leerlingen. Bij hen (9) (liggen) het IQ na anderhalf jaar gemiddeld 6,5 punten hoger dan bij een controlegroep die het gewone onderwijsprogramma had (10) (volgen). Bovendien (11) (worden) de kinderen betere probleemoplossers en kregen ze meer zelfvertrouwen en begrip voor elkaar. Kinderen die vroeger hun mening niet (12) (durven) te geven, deden dat nu hardop en (13) (beargumenteren). De Schotse overheid heeft geld beschikbaar (14) (stellen) om ook op middelbare scholen te beginnen. In het buitenland is de methode hier en daar al (15) (oppikken). Zo zijn de boeken die gebruikt worden (16) (vertalen) in het Koreaans. (de Volkskrant, 21 juni 2007)

25 H o o f d s t u k 1 w e r k w o o r d e n 25 D Lees de zinnen en verbeter de fouten. Let op: niet in iedere zin staat een fout. 1 Hoe vraag je beleeft aan een treinreiziger om wat zachter te praten? 2 We hadden verwacht wat eerder aan te komen, maar we zijn wel drie keer verkeert gereden. 3 De bezoekers moesten de zaal verlaten, omdat een deel van het plafond naar beneden dreigde te komen. Kort na de evacuatie stortte een stuk plafond van negen vierkante meter naar beneden. 4 Openbaar vervoer Amsterdam ontregeldt na bliksem. 5 We verwachten dat de opkomst hoger zou zijn dan vorig jaar, maar het aantal geïnteresseerden bleef steken op Dat was inderdaad een teleurstellend resultaat. 6 De verplichtte onderdelen staan bewust aan het begin van de dag gepland. 7 Hans was bijzonder gefrustreerd door de afwijzing: volgens hem voldeedt hij aan alle eisen en had zich ook geen betere kandidaat gemeld. 8 Wat gebeurd er als je betrapt wordt? 9 Ik heb mijn pc niet uitgebreit met extra hardware, maar hij vertoont zoveel kuren dat ik hem toch maar ga formatteren. 10 In die periode berichtten de kranten veelvuldig over de verwachte rentestijging. 11 Ons huis word komende zomer verbouwt: de badkamer en de keuken worden opgeknapt en er komt dubbele beglazing in de erker. 12 Het management heeft erkent dat het probleem nog niet is opgelost en snel aangepakt moet worden. 13 De verdachte verklaardde dat hij onder invloed was en daarom de macht over het stuur verloor en tegen het hek botste. 14 Sevilla verleidt je met haar prachtige parken en intieme patio s en bedwelmt je met haar parfum van jasmijn en sinaasappelbloesem. 15 Voor je het weet word je geheadhunt door een multinational die je gouden bergen beloofd. E Schrijf de juiste vorm van het werkwoord op. 1 Wat hij allemaal in een jaar heeft (beleven), (beleven) de gemiddelde mens niet in zijn hele leven. 2 In de (uitvoeren) taken is een fout (signaleren). 3 Op basis van het (verrichten) werk (verwachten) hij een compliment te krijgen. 4 Het is belangrijk dat je je huis goed (isoleren). In een (isoleren) woning betaal je minder stookkosten.

26 26 b a s i s b o e k spelling 5 Ik ben bereid / bereidt mijn goed (voorbereiden) presentatie nogmaals te geven. 6 Na een korte interruptie (hervatten) de advocaat zijn mooi (verwoorden) pleidooi. 7 Ik geloof dat deze slecht (verlichten) ruimte onze productiviteit negatief ( beïnvloeden). 8 Het (gebeuren) je misschien nog eens dat je een flinke som geld (erven). 9 Vorige week (ontmoeten) zij elkaar op de reünie en na afloop (belanden) ze samen in de kroeg. 10 Het (misten) vreselijk waardoor de voetbalwedstrijd in een chaos (ontaarden). 11 Het (bevreemden) je toch niet dat er op dit kruispunt vaak een ongeluk (gebeuren)? 12 De (typecasten) acteur had zijn opkomst perfect (timen). Spelfouten in advertenties en op borden kunnen het beeld dat de potentiële klant van de winkel heeft negatief beïnvloeden.