PROGRAMMABEGROTING OP TOUW ZETTEN. Gemeente Leiderdorp

Transcriptie

1 PROGRAMMABEGROTING OP TOUW ZETTEN Gemeente Leiderdorp

2

3 INHOUDSOPGAVE Woord Vooraf 3 Leeswijzer 10 Beleidsbegro ng 11 Programma 1: Meedoen in Leiderdorp 12 1A: Ac eve en gezonde inwoners 12 1B: Zelfredzame inwoners 17 1C: Ondersteunde inwoners 22 Waar staat je gemeente 26 Wat mag het kosten? 27 Programma 2: Aantrekkelijk Leiderdorp 28 2A: Werken en ondernemen in het dorp 28 2B: Wonen en recreëren in het dorp 32 2C: Ruimte in het dorp 37 2D: Dienstverlening aan het dorp 43 2E: Grondexploita es 48 Waar staat je gemeente 51 Wat mag het kosten? 52 Programma 3: Bestuur en organisa e van Leiderdorp 54 3A: Bestuur 54 3B: Bedrijfsvoering 57 3C: Regiozaken 60 Waar staat je gemeente 65 Wat mag het kosten? 66 Algemene dekkingsmiddelen 67 Algemeen 67 Waar staat je gemeente 68 Wat mag het kosten? 69 Overhead, vennootschapsbelas ng en onvoorzien 72 Algemeen 72 Waar staat je gemeente 73 Wat mag het kosten? 74 Paragrafen 75 Paragraaf 1 : Lokale heffingen 76 Paragraaf 2 : Weerstandsvermogen en risicobeheersing 84 Paragraaf 3 : Onderhoud kapitaalgoederen 92 Paragraaf 4 : Financiering 100 Paragraaf 5 : Bedrijfsvoering 105 Paragraaf 6 : Verbonden par jen 106 Paragraaf 7 : Grondbeleid 115 Paragraaf 8 : 3-Decentralisa es 118 Paragraaf 9 : Subsidies 119 Financiële begro ng 121 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 1

4 Overzicht van baten en lasten en de toelich ng 123 A : Overzicht van baten en lasten 123 B : Grondslagen voor de begro ng 125 C : Structureel en reëel evenwicht 127 Uiteenze ng financiële posi e en toelich ng 132 D : Geprognos ceerde begin- en eindbalans 132 E : Investeringen 136 F : Reserves 138 G : Voorzieningen 144 H : Emu saldo 147 Bijlagen 149 Bijlage 1 : Samenstelling Bestuur 151 Bijlage 2 : Overzicht per taakveld 155 Bijlage 3 : A or ngenlijst 157 Bijlage 4 : Lokale en Regionale beleidskaders Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

5 WOORD VOORAF Op touw ze en Met genoegen presenteren wij uw raad de Programmabegro ng Deze begro ng is anders opgebouwd dan u de afgelopen jaren van ons gewend bent. Dat is een gevolg van onze visie op de Leiderdorpse gemeenschap, waar de gemeente deel van uitmaakt. Ons uitgangspunt is dat alle Leiderdorpers, man, vrouw of kind, van alle gezindten en van alle windstreken, baat hebben bij het aantrekkelijk houden van ons dorp. Wat de gemeente daarvoor op touw zet, vindt u in beleidsprogramma 2. Maar u leest in dit document ook wat u zelf op touw kunt ze en. Daarover gaat beleidsprogramma 1, Meedoen in Leiderdorp. Want ons dorp moet niet alleen in uiterlijk aantrekkelijk blijven, ook de inwoners man, vrouw of kind, van alle gezindten en van alle windstreken moeten zich goed in lijf en leden voelen. Met andere woorden: gezond, ac ef en zelfredzaam zijn. En als dat onze inwoners om wat voor reden dan ook niet lukt, ondersteunt de gemeente. Daar zijn we het over eens. In beleidsprogramma 3 leest u hoe de gemeente als onderdeel van de Leiderdorpse gemeenschap zich organiseert om haar rol ook in de toekomst waar te kunnen maken. Naast de tradi onele rollen van de gemeente als regisseur, dienstverlener, uitvoerder, regelhandhaver of beleidsbepaler, zien wij het als onze verantwoordelijkheid te an ciperen op behoe en in de samenleving. Dat doen we door ini a even op touw te ze en of te faciliteren. Dit betekent dat wij niet 'intern' op zoek gaan naar antwoorden, maar samen met onze partners crea eve en resultaatgerichte oplossingen ontwikkelen. Met u dus! Zo benu en, s muleren en ontwikkelen we ieders talent. U gaat dus steeds vaker ondernemende ambtenaren in Leiderdorp tegenkomen! Natuurlijk gaat deze begro ng ook over het geld van de gemeente. De begro ng is meerjarig sluitend en nagenoeg in (structureel en reëel) evenwicht. Wij hebben kans gezien om de uitspraken van uw raad over het verlichten van een aantal eerder voorgestelde bezuinigingen in deze begro ng na te komen. Dat neemt niet weg dat we de begro ng alleen sluitend hebben kunnen maken door in alle jaren een (soms fors) beroep te doen op de behoedzaamheidsreserve. De sinds vorig jaar opgenomen overige bezuinigingen zijn ons inziens daarom nog al jd noodzakelijk. Alles bij elkaar zien we echter een solide en toekomstbestendige financiële posi e voor de gemeente Leiderdorp. Het mo o voor dit jaar is op touw ze en. Dat is meer dan een verwijzing naar de historie van de touwfabriek in het dorp. Het gee ook aan dat het rela ef eenvoudig is om in een schijnbaar complex stelsel van kleine vezels iets te maken dat samen sterker is dan de afzonderlijke vezels. Ons dorp zou niet zo mooi zijn zonder alle vrijwilligers van divers pluimage die er uit liefde voor hun naaste omgeving jd en energie in steken. Natuurlijk leveren wij als gemeente ook een stevige bijdrage aan een aantrekkelijk Leiderdorp. Maar het sterkste resultaat ontstaat als alle Leiderdorpers samen steeds weer iets moois op touw (blijven) ze en! Hoofdlijnen financiële begro ng Uitgangspunten van de provincie Ook dit jaar hee de provincie ons in de begro ngscirculaire vooraf geïnformeerd over haar uitgangspunten voor de beoordeling van onze programmabegro ng. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 3

6 Om voor het begro ngsjaar 2017 voor het repressieve toezicht in aanmerking te komen gelden de volgende uitgangspunten: 1. De begro ng 2017 moet naar ons oordeel structureel en reëel in evenwicht zijn. Als dat niet het geval is, moet de meerjarenraming aannemelijk maken dat dit evenwicht in 2020 uiterlijk tot stand wordt gebracht; 2. De jaarrekening 2015 behoort structureel en reëel in evenwicht te zijn. Als de jaarrekening niet in evenwicht is, wordt het structureel tekort betrokken bij ons onderzoek van de begro ng Dit betekent dat in de jaarrekening inzicht moet worden gegeven in het structurele en incidentele aandeel van het tekort; 3. De vastgestelde jaarrekening 2015 en de begro ng 2017 moeten jdig, respec evelijk voor 15 juli en 15 november 2016, aan ons zijn toegezonden. Met het begrip 'structureel evenwicht' wordt bedoeld dat in de begro ng structurele lasten gedekt moeten worden door structurele baten. Het reëel evenwicht houdt in dat onderzoek wordt gedaan naar de realiteit van de ramingen. Daarbij moeten de begro ngen/meerjarenramingen volledig zijn. Conclusie programmabegro ng Leiderdorp: Deze begro ng is sluitend voor alle jaren. Deze begro ng is structureel in evenwicht voor de jaren 2017, 2018 en Alleen voor 2019 is de begro ng niet structureel in evenwicht. Deze begro ng is reëel in evenwicht. Het college is van mening dat de programmabegro ng voldoet aan de uitgangspunten van de provincie. Uitgangspunten programmabegro ng Uitgangspunten voor deze begro ng zijn de begro ng en de financiële kadernota Hierin staat onder andere de indexa e van 0,5% op de inkomsten en van 1,8% op de personeelslasten. Verschillende muta es bepalen de stand van het meerjarenbeeld van Leiderdorp, waaronder: de verwerking van de mo es 5, 6, 8 en 9 die uw raad hee aanvaard in de vergadering van 4 juli 2016; de concre sering van de dekking van de investeringsbijdrage van 3,5 miljoen, volgens de toezegging bij de behandeling van het raadsvoorstel Ringweg Noord; de verwerking van het nadeel dat volgt uit de begro ng van Holland Rijnland Jeugdzorg; de aanpassing van de geraamde subsidies aan het door de raad vastgestelde subsidieplafond; een aantal technische muta es zoals de verlaging van de omslagrente en indexering. 4 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

7 De lokale lasten Zoals gebruikelijk worden de tarieven in de raad van december 2016 ter besluitvorming voorgelegd. Tarieven waarvoor landelijk een maximum is vastgesteld nemen we daarbij uiteraard in ogenschouw. De lokale lasten s jgen in 2017 met de infla ecorrec e. In de financiële kadernota is deze vastgesteld op 0,5%. Naast deze trendma ge s jging hee er tussen de onroerende-zaakbelas ngen (OZB), de rioolheffing en de afstoffenheffing/reinigingsrecht een verschuiving plaatsgevonden. Dit is een gevolg van de wijziging van de interne rentetoerekening die van rijkswege is voorgeschreven. Ten slo e is een extra verhoging van 3,0% doorgevoerd op de rioolheffing op grond van het verbreed Gemeentelijke Rioleringsplan (vgrp). Van programmabegro ng naar programmabegro ng Onderstaande tabel brengt de ontwikkeling van de begro ng 2017 ten opzichte van de begro ng 2016 in beeld. De ontwikkelingen 001 tot en met 005 zijn in de kadernota, inclusief de raadsbrief over de meicirculaire, aan de orde gekomen. De wijzigingen in de kadernota zijn per programma zichtbaar en herkenbaar uitgewerkt. Ze zijn hier in één totaal opgenomen. Alle toegevoegde muta es na de kadernota staan in de tabel, met uitzondering van de financieel technische muta es. Nr. Onderwerp Saldo vastgestelde begro ng Maatsch par cipa e en integra e vergunninghouders (RBS ) 002 Gemeentelijke Integrale Grondexploita e 2016 (RBS ) 003 1ste bestuursrapportage 2016 (RBS ) Begro ngssaldo voor kadernota Kadernota / Saldo van baten en lasten (RBS ) Kadernota / Behoedzaamheidsreserve (RBS ) 005 Meicirculaire 2016 / Uitkering gemeentefonds Meicirculaire 2016 / Budge en Sociaal Domein Meicirculaire 2016 / Dec. uitk. verhoogde asielinstroom Meicirculaire 2016 / Behoedzaamheidsreserve Begro ngssaldo na kadernota incl. mei circulaire 006 Mo e 5 Terugdraaien bezuiniging communica e Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 5

8 Nr. Onderwerp Dekking uit de behoedzaamheidsreserve 007 Mo e 6 Verlagen leges vrijwilligersorganisa es Dekking uit de behoedzaamheidsreserve Mo e 8 Duurzaamheidsagenda Dekking uit de Algemene reserve Mo e 9 Budget voor mantelzorgcompliment Verlaging van de toevoeging reserve Sociaal Domein Begro ngssaldo start begro ng Schuif baten afvalstoffenheffing/ reinigingsrecht i.v.m. verlaging omslagrente (RBS ) Schuif baten rioolheffing i.v.m. verlaging omslagrente (RBS ) Schuif baten OZB i.v.m. verlaging omslagrente (RBS ) 011 Verlaging van de extra verhoging rioolheffing van 7% naar 3% (RBS ) Verlaging van de toevoeging aan de voorziening riolen (RBS ) Opvoeren van de extra verhoging van 3% in 2019 en 2020 (RBS ) Verhoging van de toevoeging aan de voorziening riolen (RBS ) 012 Begro ng Holland Rijnland Jeugdzorg Verlaging van de toevoeging reserve Sociaal Domein Tekort Veilig Thuis (via HR) Verlaging van de toevoeging reserve Sociaal Domein Saldo begro ng Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

9 Toelich ng financiële ontwikkelingen na de kadernota tot en met 009 Mo es naar aanleiding van de kadernota De tabel gee de verwerking van mo es naar aanleiding van de behandeling van de kadernota weer. Over mo e 8 merken wij op dat de gemeenteraad ons college hee verzocht om jaarlijks een (niet nader bepaald) bedrag in de begro ng op te nemen voor de Duurzaamheidsagenda. In deze begro ng hebben wij een incidenteel bedrag van opgenomen ten laste van de algemene reserve. Eventuele maatregelen in 2017 die volgen uit de nog vast te stellen Duurzaamheidsagenda zijn daarmee in financiële zin afgedekt. Voor de structurele dekking van de benodigde middelen na 2017 maken we in de kadernota een afweging. Daarbij is het uitgangspunt dat nieuw beleid wordt gedekt door het schrappen van oud beleid. 010 Schuif tussen kostendekkende heffingen en de OZB Deze muta e is de verschuiving tussen de afvalstoffenheffing/reinigingsrecht/rioolheffing en de OZB. Deze verschuiving was een als apart beslispunt bij de vaststelling van de kadernota, maar het bedrag was nog niet in beeld. Daarom geven we dit ook hier. 011 Extra verhoging rioolheffing In de afgelopen jaren is de rioolheffing extra verhoogd met 5,5%. Op basis van het oude verbreed Gemeentelijke Rioleringsplan (vgrp) was de voorgenomen s jging voor ,0% en voor ,5%. Deze extra s jging was al in de begro ng en de meerjarenraming verwerkt. Op basis van het geactualiseerde vgrp is de extra s jging teruggebracht naar 3,0% per jaar. De financiële vertaling van dit besluit is nu verwerkt. 012 Extra middelen Holland Rijnland Jeugdzorg In de begro ng 2016 van de Tijdelijke Werkorganisa e Opdrachtgeverschap (TWO) HR Jeugdzorg zijn extra middelen opgenomen voor de uitvoering van deze taak. De begro ng wordt de komende periode in procedure gebracht. De financiële effecten nemen we mee in de begro ng We verhogen het budget ten laste van de reserve sociaal domein. De beschikbare middelen moeten immers binnen dit gesloten systeem worden ingezet. 013 Tekort Veilig Thuis Veilig Thuis (VT) valt onder de Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg (RDOG) en hee meer geld nodig om de komende jaren de onvoorziene toegenomen werkdruk aan te kunnen. De toename in budget wordt voornamelijk veroorzaakt door toename van het aantal meldingen in de jeugdtak. Daarom is dit gedekt uit de hulpmiddelen voor jeugd. Omdat de financiën van VT voor jeugd via TWO en Holland Rijnland lopen is het bedrag meegenomen in de Holland Rijnland begro ng Ontwikkeling van de behoedzaamheidsreserve Algemene Uitkering In de brief van 9 juni 2016 over de meicirculaire gemeentefonds 2016 hebben wij de ontwikkeling van de behoedzaamheidsreserve geschetst. De dekking van mo e 5 en 6 is voor de planperiode van deze begro ng gevonden in de behoedzaamheidsreserve. Een structurele dekking vanuit een reserve is echter niet mogelijk. Daarom moet de kadernota de structurele dekking in ieder geval met ingang van 2021 invullen. De ontwikkeling van de behoedzaamheidsreserve is nu als volgt: Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 7

10 Behoedzaamheidsreserve Algemene Uitkering Begro ng Begro ng Begro ng Begro ng Stand per 1 januari Geraamde muta es begro ng 2016 Kadernota , verrekening Mei circulaire Algemene Uitkering Mei circulaire - DU Verhoogde Asielinstroom Sub-totaal muta es Kadernota / Mo e 5 Kadernota / Mo e Totaal muta es Stand per 31 december Dekking investering Ringweg Noord Bij de behandeling van het raadsvoorstel Ringweg Noord hee uw raad - mede met het oog op een mogelijke versnelling van de uitvoering - verzocht om een meer concrete dekking voor de investeringsbijdrage van 3,5 miljoen in de begro ng In de afgelopen periode hebben we de reserves op mogelijke vrije ruimte beoordeeld. Met name de egalisa ereserve exploita elasten is doorgerekend. Hieruit blijkt dat een aantal toevoegingen in het verleden voor een bedrag van niet langer voor het oorspronkelijke doel nodig is. In de meerjarenbegro ng is geen rekening gehouden met de vrijval van deze bedragen. Wij stellen u voor om dit bedrag te herbestemmen en binnen de egalisa ereserve exploita elasten te oormerken voor de Ringweg Noord. Bovendien is in de zomer vast komen te staan dat het gereserveerde bedrag van 1,1 miljoen in de reserve GR Oude Rijnzone niet nodig is. De beschikbare subsidie voor de verwerving en ontwikkeling van het Vlikoterrein is voldoende voor de dekking van de kosten. Dit bedrag valt terug aan de algemene reserve. In de bestuursrapportage 2016 stellen wij u voor om het bedrag te herbestemmen en toe te voegen aan het geoormerkte bedrag binnen de egalisa ereserve exploita elasten. In de tweede bestuursrapportage stellen wij verder voor om het resterende bedrag van te reserveren ten laste van het begro ngssaldo Daarmee is de investeringsbijdrage Ringweg Noord van 3,5 miljoen binnen de egalisa ereserve beschikbaar. 8 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

11 Algemene uitkering, septembercirculaire 2017 De algemene uitkering uit het gemeentefonds is in de begro ng berekend volgens de meicirculaire 2016 van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrela es (BZK). Over de uitkomsten van de deze circulaire hebben wij u al geïnformeerd in de brief van 9 juni 2016 over de kadernota In tegenstelling tot vorig jaar is de septembercirculaire 2016 niet verwerkt in de begro ng, om een jdige oplevering te kunnen waarborgen. De uitkomsten biden wij u in een separaat raadsvoorstel aan en verwerken we als eerste begro ngswijziging Taakstellingen De taakstellingen tot en met 2016 zijn conform de kadernota afgeboekt van de budge en in de begro ng Zo starten we met een 'schone' begro ng. Vernieuwing Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) Op advies van de VNG hee het Ministerie van BZK in het BBV een aantal wijzigingen doorgevoerd. Het doel is de vergelijkbaarheid tussen gemeenten te verbeteren en het lokaal bestuur te versterken. Veel wijzigingen hebben een financieel technische karakter. Zichtbare wijzigingen zijn de toevoeging van het onderdeel 'overhead', de introduc e van verplichte beleidsindicatoren per programma en de taakvelden. Alle wijzigingen in het kader van de vernieuwing BBV hebben we in de begro ng 2017 doorgevoerd. Wij leggen u een solide begro ng voor die meerjarig sluitend is en waarin rekening is gehouden met een gezonde inscha ng van mogelijke risico s. Wij zien uit naar de bespreking van deze begro ng in uw raad. 27 september 2016 College van Burgemeester en Wethouders Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 9

12 Leeswijzer De begro ng bestaat uit twee delen. Het Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) schrij deze tweedeling voor. In het eerste deel - de Beleidsbegro ng - hebben we het beleid per programma uitgewerkt volgens de drie W-vragen: wat willen we bereiken, wat gaan we ervoor doen en wat mag het kosten. De gewijzigde indeling van de programma's en de subprogramma's hee de gemeenteraad op 4 juli 2016 vastgesteld. De beleidsbegro ng bevat verder algemene dekkingsmiddelen, overhead en paragrafen. De programma s zijn beschreven volgens een vaste opzet. Elk subprogramma start met een inleiding en een schema sch overzicht van de doelen en ac viteiten. Vervolgens lichten we de doelen onder het kopje 'Wat willen we bereiken?' toe. De ac viteiten om deze doelstellingen te behalen, beschrijven we onder 'Wat gaan we ervoor doen?'. Een tabel met de presta e-indicatoren sluit het subprogramma af. Nieuw in de programmabeschrijving is het onderdeel 'Waar staat je gemeente'. Hier vindt u de verplicht voorgeschreven beleidsindicatoren die elke gemeente in haar begro ng moet presenteren. Om een vergelijking mogelijk te maken zijn die indicatoren uitgedrukt in een landelijk bepaalde eenheid, bijvootbeeld per of per inwoners. Als referen ewaarde is ook het landelijke gemiddelde opgenomen. Vervolgens beantwoorden we per programmade vraag 'Wat mag het kosten?'. Dit gebeurt in een cijferma ge tabel met de uitkomsten van de jaarrekening 2015, de begro ng 2016, de begro ng 2017 en de meerjarenraming In de tabel zijn de lasten en de baten uitgesplitst, de baten zijn voorzien van een min. De gebruikelijke toelich ng op de ontwikkeling van de begro ng ontbreekt. Door de invoering van de nieuwe programma-indeling, de verzameling van de kosten bedrijfsvoering (personele kosten) in één programma, de verlaging van de omslagrente en de introduc e van het onderdeel 'overhead' kunnen we de aanslui ng van de begro ng 2017 op 2016 niet goed maken. In het onderdeel Paragrafen rapporteren we over thema s die een dwarsdoorsnede van de begro ng geven. Voorbeelden zijn bedrijfsvoering, onderhoud kapitaalgoederen en het weerstandsvermogen. De wetgever stelt in het Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) zeven paragrafen verplicht. De gemeente neemt faculta ef aanvullende paragrafen op, zoals 3-Decentralisa es en subsidies. Deel twee van de begro ng - de Financiële begro ng - bestaat uit het overzicht van baten en lasten en de uiteenze ng van de financiële posi e. Het overzicht van baten en lasten bevat de begro ngcijfers per programma. Op dat niveau wordt het budgetrecht van uw raad ingevuld. De toelich ng gaat in op de grondslagen van de begro ng, zoals vastghesteld bij de kadernota. Verder wordt in beeld gebracht of de gemeentelijke begro ng en de meerjarenraming structureel en reëel in evenwicht zijn. De uiteenze ng van de financiële posi e gee inzicht in de ontwikkeling van de balans, het investeringsplan en het overzicht van reserves en voorzieningen. Vijfl bijlagen, waaronder het nieuwe overzicht met de baten en lasten per taakveld, sluiten de begro ng af. 10 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

13 BELEIDSBEGROTING Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 11

14 Programma 1: Meedoen in Leiderdorp 1A: Ac eve en gezonde inwoners Inleiding Wij streven ernaar dat alle Leiderdorpers zich ontwikkelen tot gezonde en ac eve inwoners of dat blijven. Leiderdorp kent een gevarieerd aanbod aan spel-, sport- en beweeg- en culturele ac viteiten. Zo maken wij het voor alle Leiderdorpers mogelijk om aan cultuur en sport deel te nemen. Wij willen dat kinderen van jongs af aan leren om gezonde keuzes te maken. Zodat zij zich ontwikkelen tot volwassenen die hun verantwoordelijkheid nemen voor een gezonde leefs jl. De GGD biedt scholen voorlich ng en ondersteuning. Alle kinderen volgen onderwijs om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. We willen dat ouderen zo lang mogelijk gezond en ac ef blijven, zelfstandig kunnen wonen en deelnemen aan de samenleving. We willen bijdragen aan het voorkomen van eenzaamheid en depressie. We willen de gezondheid van de bevolkingsgroep met een lage sociaal-economische status (SES) ten opzichte van de bevolkingsgroep met een hoge SES verhogen. Doel Inwoners dragen ac ef en zelfstandig bij aan de samenleving. SMART doel 1. Alle inwoners streven een gezonde en ac eve leefs jl na. 2. Alle inwoners kunnen deelnemen aan sport-, spel-, beweeg-, en cultuurac viteiten. 3. Alle kinderen krijgen een con nu en integraal aanbod van onderwijs en opvang om zich te kunnen ontwikkelen tot zelfstandige inwoners. Ac viteiten We bevorderen een gezonde en ac eve leefs jl bij alle inwoners, met name de risicogroepen ouderen en inwoners met een lage SES. 1.2 We dringen overma g alcoholen drugsgebruik onder ouderen en jongeren terug. 1.3 We vergroten de kennis en de weerbaarheid van kinderen over de schadelijke effecten van roken, alcohol, drugs, ongezonde voeding, stress, verslaving en pesten. 2.1 We financieren (het organiseren van) sport-, spel-, beweeg- en cultuurac viteiten. 2.2 We betrekken jongeren bij het totstandkomen en realiseren van het jeugdbeleid. 2.3 We faciliteren de samenwerking tussen cultuurpartners en tussen cultuurpartners en andere welzijnsvelden. 2.4 We promoten de regelingen en fondsen die par cipa e s muleren in het kader van het minimabeleid De leerplichtambtenaar bezoekt alle scholen, controleert de verzuimregistra e en bespreekt verzuim boven een bepaalde grens. 3.2 We benaderen alle voor jdig schoolverlaters om ze (succesvol) een traject te laten volgen. 3.3 We beoordelen aanvragen voor een voorziening in de huisves ng en organiseren en voeren overleg met onderwijsinstan es en betrokken organisa es. 3.4 We ze en de middelen voor onderwijskansenbeleid zo effec ef mogelijk in voor de realisa e van plekken voor kinderen die daar we elijk gezien recht op hebben. 12 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

15 Wat willen we bereiken? 1. Alle inwoners streven een gezonde en ac eve leefs jl na. We willen de gezondheid van de bevolkingsgroep met een lage SES bevorderen om zo het verschil met de bevolkingsgroep met een hoge SES terug te dringen. Met extra aandacht voor sport- en beweegac viteiten en informa e en advies willen we de leefs jl van mensen met een lage SES verbeteren en gezondheidsachterstanden verminderen. De Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg (RDOG) voert een groot deel van het gezondheidsbeleid regionaal uit. In opdracht van de gemeenten voert de RDOG de we elijke taken uit de Wet publieke gezondheid uit. Per taak gelden KPI s die de RDOG monitort en meet. Deze KPI's staan in de programmabegro ng van de RDOG. 2. Alle inwoners kunnen deelnemen aan sport-, spel-, beweeg- en cultuurac viteiten. Kunst en cultuur, sport, spel en bewegen dragen in posi eve zin bij aan de ontwikkeling, gezondheidheid en vitaliteit van mensen. Gezonde mensen doen minder beroep op voorzieningen. In die zin hebben kunst, cultuur en sport- en beweegac viteiten een preven eve func e. Ons doel is dat al onze inwoners (kunnen) deelnemen aan culturele en sport- en beweegac viteiten. 3. Alle kinderen krijgen een con nu en integraal aanbod van onderwijs en opvang om zich te kunnen ontwikkelen tot zelfstandige inwoners. Wij willen alle kinderen gelijke kansen geven in het onderwijs. Wij willen dat kinderen het maximale uit zichzelf kunnen halen en hun talenten op maal ontwikkelen. Daarom gaan we uit van de onderwijskansen van kinderen. Wij streven naar zo min mogelijk nieuwe voor jdig schoolverlaters. Hun aantal willen wij verder terugdringen vergeleken met de vorige beleidsperiode. Alle nieuwe voor jdig schoolverlaters krijgen een traject via het Regionaal Bureau Leerplicht aangeboden. Dat moet leiden tot scholing, werk of een combina e van beide. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We bevorderen een gezonde en ac eve leefs jl bij alle inwoners, met name de risicogroepen ouderen en inwoners met een lage SES. Door het s muleren van sport- en beweegac viteiten en het geven van informa e en advies aan mensen met een lage SES, willen de leefs jl van deze groep verbeteren. Dit doen we samen met de GGD. De GGD voert onder andere het programma 'Lekker in Je Lijf' uit. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 13

16 1.2 We dringen overma g alcohol- en drugsgebruik onder ouderen en jongeren terug. In het kader van de Drank- en Horecawet voeren we het Preven e- en handhavingsplan alcohol uit. Dit plan biedt een aanpak om overma g alcoholgebruik bij jongeren te voorkomen. Het plan beschrij hoe we preven ef optreden, toezicht houden of handhaven. Het belangrijkste doel is het terugdringen, of beter nog, het voorkomen van overma g alcoholgebruik bij jongeren. De nadruk ligt op preven e. Het terugdringen en voorkomen van overma g alcoholgebruik onder volwassenen en ouderen in Leiderdorp maakt deel uit van nieuw beleid vanaf De lokale aanpak zal aansluiten bij de regionale ontwikkeling. Zodat we samen met betrokken organisa es tot een nieuwe visie en aanpak op het gebied van verslavingszorg kunnen komen (zie programma 1C). 1.3 We vergroten de kennis en de weerbaarheid van kinderen over de schadelijke effecten van roken, alcohol, drugs, ongezonde voeding, stress, verslaving en pesten. De GGD gee scholen voorlich ng over een gezonde leefs jl en biedt ondersteuning. Daarnaast informeert en adviseert de GGD scholen over het belang van een goede signalering van alcoholproblema ek. Zo maken we kinderen, jongeren en ouders weerbaarder en moedigen we kinderen en jongeren aan een gezonde leefs jl te hanteren. 2.1 We financieren (het organiseren van) sport-, spel-, beweeg- en cultuurac viteiten. Voor het uitvoeren van het sports muleringsbeleid geven wij het Spor ondsen Sport Servicepunt - onderdeel van Spor ondsen Leiderdorp - een bijdrage. Scholen, verenigingen en andere maatschappelijke organisa es kunnen subsidie aanvragen voor het organiseren van ac viteiten die bijdragen aan het realiseren van maatschappelijke doelen. 2.2 We betrekken jongeren bij het totstandkomen en realiseren van jeugdbeleid. Een zinvolle vrije jdsbesteding vergroot de ontwikkelingskansen voor kinderen en jeugdigen. Om de ac viteiten zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de behoe en van jeugdigen betrekken wij zej ac ef bij het opstellen en uitvoeren van beleid. 2.3 We faciliteren de samenwerking tussen cultuurpartners en tussen cultuurpartners en andere welzijnsvelden. We spelen een ac eve rol bij het faciliteren van de samenwerking tussen cultuurpartners onderling en tussen het cultuurveld en andere welzijnsvelden in Leiderdorp. Dit doen we door het cultuurnetwerk te ac veren. Ook maken we een Kansbudget voor nieuwe samenwerkingsini a even beschikbaar. 2.4 We promoten regelingen en fondsen die par cipa e s muleren in het kader van het minimabeleid. Met ons minimabeleid willen we inwoners met een laag inkomen de mogelijkheid geven om volwaardig te par ciperen. We informeren inwoners via diverse kanalen over de minimaregelingen. 14 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

17 3.1 De leerplichtambtenaar bezoekt alle scholen, controleert de verzuimregistra e en bespreekt verzuim boven een bepaalde grens. Scholen zijn verantwoordelijk voor een goede verzuimregistra e. De leerplichtambtenaar controleert deze administra e jaarlijks en bespreekt verzuim boven een bepaalde grens. Als een school ondanks herhaaldelijke verzoeken geen verzuim meldt, kan de leerplichtambtenaar een procesverbaal opmaken tegen de directeur van de school. 3.2 We benaderen alle voor jdig schoolverlaters om ze (succesvol) een traject te laten volgen. De voor jdig schoolverlaters die nog leerplich g zijn, worden benaderd door de leerplichtambtenaar. Het Regionaal Bureau Leerplicht zal deze jongeren in samenwerking met de RMC-trajectbegeleiders naar een traject van werk, onderwijs of een combina e van beide toeleiden. Alle voor jdig schoolverlaters worden direct na uitschrijving van een onderwijsinstelling benaderd door het RMC. Ook alle oude voor jdig schoolverlaters worden jaarlijks benaderd voor trajectbegeleiding door het RMC. 3.3 We beoordelen aanvragen voor een voorziening in de huisves ng en organiseren en voeren overleg met onderwijsinstan es en betrokken organisa es. Het Integraal Huisves ngsplan Onderwijs Leiderdorp bevat een uitvoeringsplan. Dit werken we uit in afstemming met de schoolbesturen. Centraal staan de kwaliteit en de mul func onaliteit van de onderwijshuisves ng (gebouwen en terreinen) op de lange termijn. Het uitvoeringsplan is gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de huidige schoolgebouwen en wordt voorzien van een financieel plan. 3.4 We ze en de middelen voor onderwijskansenbeleid zo effec ef mogelijk in voor de realisa e van plekken voor kinderen die daar we elijk gezien recht op hebben. In overleg met aanbieders van kinder(peuter)opvang maken we beleid voor de kwaliteit van voorschools onderwijs. Daarnaast breiden we het beleid uit met de realisa e van financiering voor individuele algemene opvangplekken voor kinderen van ouders die daar volgens de wet recht op hebben. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 15

18 Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) 1.1 Aantal aanmeldingen programma 'Lekker in je Lijf' voor minima 18 48* 1.3 Aantal weerbaarheidstrainingen Het aantal absoluut verzuimers 7 Presta eindicatoren 2.2 Het aantal voor jdig schoolverlaters 2.3 Het aantal adequaat gehuisveste scholen po, vo en (v)so 2.3 Het aantal mul func oneel gebruikte schoolgebouwen/pleinen po 2.4 Het aantal voor jdig schoolverlaters dat een RMC-traject volgt 2.4 Het aantal geplaatste kinderen dat door het CJG verwezen is % 90% 95% 95% 95% 95% 3.1 Het percentage sportpar cipa e n.n.b. 3.2 Aantal jongeren tussen de 12 en 18 jaar dat par cipeert bij de totstandkoming en realisa e van jeugdbeleid Aantal bereikte scholieren *Dit is inclusief de deelnemers uit 2015 die het programma 'Lekker in je Lijf' con nueerden. 16 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

19 1B: Zelfredzame inwoners Inleiding Onze inwoners vormen samen de samenleving. Mensen gaan naar school, zijn aan het werk, voeden hun kinderen op, leiden een ac ef sociaal leven met vrienden en binnen verenigingen. Zij voorzien zelfstandig in hun levensonderhoud en regelen de ondersteuning die in het leven soms nodig is als het zelf niet lukt. Familie, vrienden en buren zijn de eersten die helpen. Algemene voorzieningen, zoals het welzijnswerk en een outreachende benadering, helpen problemen vroeg jdig te signaleren. Zo voorkomen we dat inwoners uiteindelijk een beroep moeten doen op (specialis sche) ondersteuning. Doel Alle Leiderdorpers doen mee. SMART doel 1. Leiderdorpers hebben, wanneer nodig, toegang tot informa e en advies, bemiddeling en (lichte) ondersteuning. 2. Algemene voorzieningen in Leiderdorp zijn afgestemd op de vraag en behoe en van de inwoner(s). 3. De instroom in de zwaardere specialis sche jeugdhulp beperken door vroeg jdig signaleren en oppakken van hulpvragen. 4. In 2017 neemt 50% van het klantenbestand Par cipa ewet ac ef deel aan de samenleving en is maatschappelijk betrokken. 1.1 We subsidiëren ondersteuning en waardering van mantelzorgers en vrijwilligers. 2.1 We faciliteren algemene toegankelijke welzijnsvoorzieningen. 3.1 We voeren de we elijke taken op het gebied van de jeugdgezondheidszorg uit. 4.1 We s muleren uitstroom Par cipa ewet door de inzet van (effec eve) reintegra einstrumenten. Ac viteiten We bevorderen samenleven in buurten en wijken door burgerini a even te s muleren. 1.3 We ontwikkelen het Sociaal Team Leiderdorp (STL) verder door We formuleren de opdracht op het gebied van welzijn en voeren deze uit. 3.2 Het CJG organiseert en s muleeert preven eve ac viteiten. 4.2 We hebben een integrale en sluitende aanpak van de jeugdwerkloosheid We geven invulling aan het minimabeleid en bieden schuldhulpverlening. 1.4 We bieden maatschappelijke ondersteuning aan statushouders. 4.4 We gebruiken nieuwe vormen van par cipa e in de wijk als re-integra e of werk nog niet aan de orde zijn. Wat willen we bereiken? 1. Leiderdorpers hebben, wanneer nodig, toegang tot informa e en advies, bemiddeling en (lichte) ondersteuning. Samen met de welzijnsorganisa es zijn het Sociaal Team Leiderdorp (volwassenen) en het Centrum voor Jeugd en Gezin (kinderen, jongeren, gezinnen) de toegang tot informa e en advies bij vragen over verschillende leefdomeinen. We willen dat inwoners via website, telefoon en bezoek eenvoudig in contact kunnen komen met onze teams of het welzijnswerk. In de teams, en bij de welzijnsorganisa es, werken professionals die ondersteuningsvragen met een brede blik bekijken vanuit een eigen specialisme. Wanneer nodig leggen zij de verbinding met andere leefdomeinen. Deze professionals werken vraaggericht. Zij zoeken samen met de inwoner naar antwoorden op de eigen vragen. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 17

20 2. Algemene voorzieningen in Leiderdorp zijn afgestemd op de vraag en behoe en van de inwoner(s). Algemene voorzieningen dragen bij aan de zelfredzaamheid van onze inwoners. Het zijn voor iedereen toegankelijke laagdrempelige voorzieningen. We willen het aanbod van algemene voorzieningen laten aansluiten op de vraag van de inwoners. Zodat een beroep op een individuele voorziening kan worden voorkomen of uitgesteld. De afstemming van het aanbod aan maatwerkvoorzieningen en algemene voorzieningen wordt verder ontwikkeld. De welzijnsorganisa es zijn belangrijke partners om trends te signaleren en samen met inwoners algemene voorzieningen vorm te geven. 3. De instroom in de zwaardere specialis sche jeugdhulp beperken door vroeg jdig signaleren en oppakken van hulpvragen. We willen dat problemen in gezinnen minder vaak voorkomen en als ze er wel zijn, dat ze eerder gesignaleerd en 'aangepakt worden'. Bijna alle kinderen en gezinnen bezoeken de basisvoorzieningen, zoals het CJG. Wanneer opvoeden of opgroeien even niet lukt, kunnen ze hier laagdrempelige, professionele ondersteuning krijgen. Tijdig signaleren en ondersteunen voorkomt zwaardere zorg later. Dat is beter voor ieder kind. Binnen het domein jeugdhulp werken we regionaal samen, in Holland Rijnlandverband. De gemeenten in de regio stemmen beleid af en nemen samen ini a even en werken die uit. De organisa e Holland Rijnland levert daarbij afwisselend lichte (pla ormfunc e) en zwaardere ondersteuning (bijdrage aan de ontwikkeling van regionaal jeugdbeleid en ambtelijke en bestuurlijke afstemming en coördina e). Een groot deel van het gezondheidsbeleid voert de Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg (RDOG) regionaal uit. In opdracht van de gemeenten is de RDOG verantwoordelijk voor de uitvoering van de we elijke taken uit de Wet publieke gezondheid. Per taak gelden KPI s die de RDOG monitort en meet. Deze KPI's staan in de programmabegro ng van de RDOG. 4. In 2017 neemt 50% van het klantenbestand Par cipa ewet ac ef deel aan de samenleving en is maatschappelijk betrokken. We willen dat zoveel mogelijk mensen kunnen meedoen in de maatschappij. We vragen mensen naar vermogen te par ciperen. Dat kan via werk, onderwijs, of op een andere manier. Om onze inwoners hierbij te ondersteunen ze en we diverse instrumenten in. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We subsidiëren ondersteuning en waardering mantelzorgers en vrijwilligers. Om uitval van overbelaste mantelzorgers te voorkomen, willen wij met ons ondersteuningsaanbod een steeds grotere groep mantelzorgers bereiken. Daarom zorgen we voor een passend aanbod mantelzorgondersteuning en vergroten we de bekendheid van mantelzorg. Ook besteden we ieder jaar aandacht aan een specifieke groep mantelzorgers. Vanaf 2015 is het mantelzorgcompliment komen te vervallen. Vanuit de Wmo zijn wij nu verantwoordelijk om voor de waardering van onze mantelzorgers. Wij geven aan alle mantelzorgers een kor ngspas als blijk van waardering. In 2017 vervalt deze kor ngspas. Op dit moment werken wij aan een nieuwe invulling van deze waardering, samen met mantelzorgers en organisa es. In Leiderdorp zijn veel vrijwilligers ac ef. We s muleren en versterken het vrijwilligerswerk op verschillende manieren: een digitale vacaturebank, de vrijwilligersprijs, de beursvloer, een gevarieerd cursusaanbod en ondersteuning op maat aan organisa es die met vrijwilligers werken. 18 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

21 1.2 We bevorderen samenleven in buurten en wijken door burgerini a even te s muleren. Wij willen inwoners s muleren om zelf of in samenwerking met professionele organisa es met ini a even te komen die het samenleven in wijk en buurt bevorderen. Wij stellen een budget beschikbaar voor (bijvoorbeeld) ini a even die kwetsbare mensen ondersteunen, doelgroepen verbinden (jongeren, ouderen, gehandicapten, psychiatrische pa ënten, mantelzorgers, allochtonen) of evenementen in de buurt organiseren. Het weten van elkaars bestaan en werk en het elkaar ontmoeten rondom een thema of onderwerp dragen bij aan meer samenwerking en ini a even die elkaar versterken. 1.3 We ontwikkelen Sociaal Team Leiderdorp (STL) verder door. Het Sociaal Team Leiderdorp is de toegang tot ondersteuning en begeleiding voor volwassen. De doorontwikkeling van het STL richt zich in 2017 op samenwerkingsafspraken tussen de moederorganisa es en een passende ICTomgeving. Daarnaast worden heldere afspraken gemaakt over wederzijdse verwach ngen. Het STL wil de onderlinge samenwerking versterken en op maal gebruikmaken van elkaars exper se. Verder zal de focus liggen op de samenwerking met andere par jen in het maatschappelijk veld zoals het Centrum voor Jeugd en Gezin, de huisartsen en het welzijnswerk. Communica e rich ng inwoners en het vroeg jdig signaleren en bundelen van hulpvragen is ook een aandachtspunt in We bieden maatschappelijke begeleiding aan statushouders. De maatschappelijke begeleiding van statushouders is een we elijke taak van de gemeente. Maatschappelijke begeleiding is gericht op wegwijs maken in de nieuwe leefomgeving en begeleiden naar zelfredzaamheid. Dit bestaat uit prak sche hulp, hulp bij start inburgering, par cipa e en integra e s muleren en de uitvoering van het par cipa everklaringstraject. 2.1 We faciliteren algemene toegankelijke welzijnsvoorzieningen. Het welzijnswerk vervult een belangrijke preven eve en signalerende rol. Welzijn draagt bij aan het sociaal gezicht en zorgt voor samenhang en verbondenheid in de samenleving. Wij faciliteren welzijnsvoorzieningen om de talenten van onze inwoners te s muleren. Behoe en spelen daarbij een steeds grotere rol. De benadering is niet langer doelgroepgericht, we willen inwoners en organisa es samenbrengen. Door netwerken te ontwikkelen ontstaat een a rac ef en eigen jds ac viteitenpakket dat aansluit bij de wensen en behoe en van onze inwoners. 2.2 We formuleren de opdracht op het gebied van welzijn en voeren deze uit. We willen een breed, flexibel en doelma g welzijnsaanbod voor onze inwoners. In het onderzoek zijn de huidige par jen ScW en Pluspunt betrokken. De focus ligt op het 'organiseren van welzijn' in plaats van de welzijnsorganisa e. We streven naar een manier van organiseren die resulteert in een integraal, vraaggericht vrije jds- en welzijnsaanbod voor de Leiderdorpse inwoner. 3.1 We voeren de we elijke taken op het gebied van de jeugdgezondheidszorg uit. Jeugdgezondheidszorg (JGZ) is de publieke gezondheidszorg voor kinderen tussen 0 en 19 jaar. Doel van de JGZ is het bevorderen, beschermen en beveiligen van de gezondheid en de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van jeugdigen van 0-19 jaar, zowel individueel als op popula eniveau. De JGZ voert voor alle kinderen preven eve screeningen uit (lichamelijk, cogni e en psychosociaal). En vervult zo een belangrijke rol in vroegsignalering van risico's, korte interven es en doorverwijzing naar het Jeugd- en Gezinsteam (JGT). Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 19

22 3.2 Het CJG organiseert en s muleert preven eve ac viteiten. Door sterker in te ze en op preven e zal, naar verwach ng, het beroep op duurdere vormen van jeugdhulp afnemen. Vooral de vrij toegankelijke jeugdhulp zal overlap vertonen met het veld van de preven e. Denk aan op preven e gerichte ondersteuning van jeugdigen met psychische problemen en stoornissen, psychosociale problemen, gedragsproblemen of een verstandelijke beperking of van ouders bij opvoedingsproblemen. Het CJG-preven eplan 2016 dateert uit Dit plan was zoveel mogelijk gebaseerd op signalen die het CJG en JGT kregen over de behoe en van ouders en jeugdigen. Het plan biedt ook een basis voor de periode vanaf Eventuele wijzigingen zijn mogelijk. 4.1 We s muleren uitstroom Par cipa ewet door de inzet van (effec eve) re-integra einstrumenten. Voor de uitstroom Par cipa ewet stelt de gemeente naast het rijksbudget ook eigen middelen beschikbaar. Reintegra e Leiden is onze primaire partner. Afspraken over de specifieke inzet van instrumenten, prioritaire doelgroepen en resultaten zijn vastgelegd in het managementcontract tussen het samenwerkingsverband van de gemeenten Leiden en Leiderdorp en DZB, waarvan Re-Integra e Leiden onderdeel is. Voor werkgevers en werknemers is het van belang dat instrumenten binnen de arbeidsmarktregio op dezelfde wijze en onder dezelfde voorwaarden worden ingezet. Daarom wordt onder regie van het Werkbedrijf gewerkt aan harmonisa e. Het doel is dat werkgevers geen verschil ervaren in de ondersteuning bij het in dienst nemen van de werknemers vanuit de verschillende gemeenten. 4.2 We hebben een integrale en sluitende aanpak van de jeugdwerkloosheid. Het Ac eplan Jeugdwerkloosheid bij Project JA zorgt voor ondersteuning bij het vinden van werk en studie voor jongeren tot 27 jaar. Dat geldt ook voor jongeren met een arbeidsbeperking, die geen aanspraak meer kunnen maken op Wajong. 4.3 We geven invulling aan het minimabeleid en bieden schuldhulpverlening. We verwachten van onze inwoners dat ze steeds meer zaken oplossen binnen hun eigen netwerk. Dit veronderstelt een mate van maatschappelijke par cipa e die niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Met ons minimabeleid willen we inwoners met een laag inkomen de mogelijkheid geven om volwaardig te par ciperen. Schuldhulpverlening ligt hiermee in lijn. Schulden kunnen deelname aan de samenleving in grote mate belemmeren. Met gemeentelijke schuldhulpverlening leveren we een bijdrage aan het wegnemen van deze belemmering, voor die burgers die hier zelf of met steun van hun sociale omgeving niet toe in staat zijn. 4.4 We gebruiken nieuwe vormen van par cipa e in de wijk als re-integra e of werk nog niet aan de orde zijn. Een van de uitgangspunten van ons beleid is dat mensen op een andere manier par ciperen als betaald werk niet mogelijk is. Binnen de Leidse regio bieden we, samen met organisa es op het maatschappelijk terrein, nieuwe vormen van par cipa e in de wijk. Niet direct op re-integra e gerichte vormen van par cipa e zijn vrijwilligerswerk, mantelzorg, sociale ac veringstrajecten, dagbesteding en de tegenpresta e. 20 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

23 Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) 1.1 Aantal verstrekte mantelzorgpassen nvt nvt nvt nvt 1.2 Aantal buur ni a even Presta eindicatoren 1.4 Het percentage statushouders dat maatschappelijke begeleiding krijgt 3.1 Het aantal bezoekers van het CJG is in 2018 met 2% gestegen ten opzichte van Het aantal bezoekers van de CJGwebsite is in 2018 met 2% gestegen ten opzichte van Het aantal e-consulten van het CJG is in 2018 met 10 gestegen ten opzichte van Aantal gerealiseerde garan ebanen Percentage succesvol beëindigde trajecten ten opzichte van alle beëindigde trajecten 4.2 Percentage succesvolle uitstroom project JA 4.3 Percentage succesvolle schuldhulpverleningstrajecten* 4.4 Percentage van klantenbestand dat maatschappelijk ac ef is 100% 100% 100% 100% 100% 100% ,5% 50% 50% 50% 50% 50% 68% 60% 60% 60% 60% 60% 67% 60% 60% 60% 60% 60% - 50% 50% 50% 50% 50% * Schuldhulpverleningstrajecten zijn trajecten die leiden tot een schuldregeling (schuldbemiddeling of saneringskrediet). Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 21

24 1C: Ondersteunde inwoners Inleiding Onze inwoners vormen samen de samenleving. Mensen gaan naar school, zijn aan het werk, voeden hun kinderen op, leiden een ac ef sociaal leven met vrienden en binnen verenigingen. Zij voorzien zelfstandig in hun levensonderhoud en regelen de ondersteuning die in het leven soms nodig is als het zelf niet lukt. Familie, vrienden en buren zijn de eersten die helpen. Als deze hulp uit de omgeving er niet is, niet te organiseren of niet toereikend is, kan (specialis sche) ondersteuning nodig zijn. We kiezen voor een aanpak die samen met inwoners zo compleet mogelijke oplossingen zoekt, bij voorkeur in de eigen leefomgeving. Doel Alle Leiderdorpers krijgen passende ondersteuning om naar eigen kunnen deel te nemen aan de samenleving. SMART doel 1. Alle Leiderdorpers krijgen, wanneer nodig, passende ondersteuning of hulp om naar eigen kunnen deel te nemen aan de samenleving en zolang mogelijk zelfstandig te wonen. 2. Alle kinderen in Leiderdorp krijgen, wanneer nodig, ondersteuning of hulp om veilig en gezond op te groeien. 3. De omvang van het klantenbestand Par cipa ewet ontwikkelt zich in 2017 posi ever dan het landelijk gemiddelde. 1.1 We verstrekken maatwerkvoorzieningen. 2.1 We versterken het JGT. 3.1 We verstrekken uitkeringen in het kader van de Par cipa ewet. Ac viteiten We voeren de regionale beleidsvisie huiselijk geweld en de beleidsvisie maatschappelijke zorg uit. 1.3 We con nueren en verbeteren de gemeentelijke bijdrage collec eve preven e (O)GGZ We stellen voldoende aanbod van kwalita ef goede gespecialiseerde jeugdhulp beschikbaar. 2.3 We voegen de JGTuitvoeringsagenda toe aan het CJGjaarplan. 2.4 We maken afspraken met de Raad voor de Kinderbescherming. 3.2 We begeleiden (waar mogelijk) mensen in de Wsw naar zo regulier mogelijk werk. 3.3 We plaatsen mensen op een beschu e werkplek nieuw. Wat willen we bereiken? 1. Alle Leiderdorpers krijgen, wanneer nodig, passende ondersteuning of hulp om naar eigen kunnen deel te nemen aan de samenleving en zolang mogelijk zelfstandig te wonen. Alle inwoners moeten kunnen meedoen in de samenleving. Inwoners zijn daar in eerste plaats zelf verantwoordelijk voor. Een inwoner die ( jdelijk) problemen hee met het zelfstandig regie voeren over zijn of haar leven, of moeite hee om aanslui ng bij de samenleving te vinden, kan ondersteuning uit de Wmo krijgen. Het uitgangspunt is de ondersteuning lokaal wordt geboden, dichtbij is, op maat en in de eigen leefomgeving. Voor de kleine groep inwoners die niet meer zelfstandig thuis kunnen wonen, voor wie ondersteuning in de eigen omgeving tekortschiet, is ( jdelijk of permanent) opvang aanwezig. Dit is in principe een jdelijke situa e, de aanpak is gericht op herstel en uitstroom. Het doel is om inwoners zo snel mogelijk weer deel te laten nemen aan het maatschappelijk leven, naar eigen wensen en vermogen. Ondersteuning en hulp zijn a ankelijk van de mogelijkheden van de omgeving. Een groot deel van het gezondheidsbeleid voert de Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg (RDOG) regionaal uit. In opdracht van de gemeenten is de RDOG verantwoordelijk voor de we elijke taken uit de Wet publieke gezondheid. Per taak gelden Kri sche Presta e-indicatoren (KPI) die de RDOG monitort en meet. Deze KPI's staan in de programmabegro ng van de RDOG. 22 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

25 2. Alle kinderen in Leiderdorp krijgen, wanneer nodig, ondersteuning of hulp om veilig en gezond op te groeien. Ouders zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor het veilig en gezond opgroeien en opvoeden van hun kinderen. Ook als zij daarbij hulp nodig hebben. We willen dat hulp en ondersteuning zo veel mogelijk is ingebed in het dagelijks leven van de kinderen. Dus binnen de context van de samenleving en de basisvoorzieningen, met een belangrijke rol voor het sociaal netwerk. De belangen van het kind staan centraal. Soms zijn oplossingen uit andere leefdomeinen (bijvoorbeeld wonen, werk, schuldhulp, bijstand en onderwijs) cruciaal. Alle par jen hebben een rol om de zelfregulering van de gezinnen te versterken. Binnen het domein jeugdhulp werken we regionaal samen, in Holland Rijnlandverband. De gemeenten in de regio stemmen beleid af en nemen samen ini a even en werken die uit. De organisa e Holland Rijnland levert daarbij afwisselend lichte (pla ormfunc e) en zwaardere ondersteuning (bijdrage aan de ontwikkeling van regionaal jeugdbeleid en ambtelijke en bestuurlijke afstemming en coördina e). 3. De omvang van het klantenbestand Par cipa ewet ontwikkelt zich in 2017 posi ever dan het landelijk gemiddelde. Ondanks de afnemende werkloosheid - het Centraal Planbureau voorziet in zijn juniraming 2016 een daling tot 6,4% in 2016 en 6,2% in is het aantal mensen met een uitkering op grond van de Par cipa ewet nog niet gedaald. Dat hee deels te maken met een toename van de arbeidsproduc viteit en het arbeidsaanbod, deels met de extra instroom sinds 2015: mensen die voorheen onder de Wsw en Wajong vielen, statushouders en jongeren. Toch steken de lokale cijfers de afgelopen jaren rela ef guns g af ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Ook in 2017 blij dit ons streven. Het effec ef en selec ef inze en van bestaande en nieuwe re-integra e-instrumenten, inclusief loonkostensubsidies en beschu e werkplekken (nieuw), dragen daaraan bij. Klanten worden, rekening houdend met hun individuele situa e, aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid en moeten zelf ac ef op zoek naar passende arbeid om in aanmerking te komen voor een uitkering. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We verstrekken maatwerkvoorzieningen. We willen het par ciperen van bewoners versterken. Daarbij gaan we uit van wat bewoners zelf of met behulp van het gezin of het sociale netwerk kunnen. Inwoners die het jdelijk of structureel niet zelf redden, kunnen op ondersteuning vanuit de Wmo rekenen. In eerste instan e ze en we algemene voorzieningen in, zoals het welzijnswerk. Wanneer nodig verstrekken we maatwerkvoorzieningen, zoals hulpmiddelen, huishoudelijke ondersteuning, begeleiding en vervoer. Door inwoners met een ondersteuningsvraag integraal te bedienen, verwachten wij samen met de inwoner eerder een passender oplossing te vinden voor problemen. Deze oplossing vinden we bij voorkeur in de directe woon- en leefomgeving van de inwoner. De nieuwe Wmo maakt ons verantwoordelijk voor de kwaliteit van de ondersteuning. We ontwikkelen verschillende kwaliteitsinstrumenten voor de a andeling van klachten en klantervaringsonderzoek. De decentralisa e hee de langdurige zorg in Nederland flink veranderd. Mensen met een zorgvraag blijven langer zelfstandig wonen. Verzorgings- en verpleeghuizen zijn alleen toegankelijk als zorg thuis niet langer verantwoord is. Met onze ondersteuning vanuit de Wmo en ons woonbeleid willen wij dit mogelijk maken. 1.2 We voeren de regionale beleidsvisie huiselijk geweld en de beleidsvisie maatschappelijke zorg uit. In 2016 zijn nieuwe regionale beleidsvisies vastgesteld op huiselijk geweld en maatschappelijke zorg (maatschappelijke opvang en beschermd wonen). Een impactanalyse en plan van aanpak moeten duidelijk maken of het beschermd Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 23

26 wonen op langere termijn lokaal kan worden georganiseerd. Hiervoor zijn ook een programma voor de huisves ng en een nieuw financieringssysteem nodig. Ook moeten we werken aan de lokale randvoorwaarden, zoals meer kennis bij het Sociaal Team en de accepta e van de doelgroep in wijken en buurten. De aanpak van huiselijke geweld willen we versterken door snel te signaleren en de juiste stappen te nemen. Concreet betekent dit het gebruik van de meldcode bevorderen en de lokale teams trainen in de methodiek Signs of Safety. Ook besteden we aandacht aan het bespreekbaar houden van huiselijk geweld en het monitoren en hermelden van geweld, om overdracht van geweld van genera e op genera e te voorkomen. 1.3 We con nueren en verbeteren de gemeentelijke bijdrage collec eve preven e (O)GGZ. In 2017 con nueren de gemeenten in Holland Rijnland de gemeentelijke bijdrage aan de collec eve preven e (O)GGZ. Alle betrokken organisa es en gemeenten werken in 2017 aan een nieuwe gezamenlijk visie op preven e binnen de (O)GGZ en verslavingszorg. De nieuwe visie moet aansluiten bij de nieuwe beleidsvisie maatschappeliijke opvang en beschermd wonen. Vanuit de gezamenlijk visie werken we aan een integrale subsidie-aanvraag voor de preven e in Hierin wordt ook de inloopfunc e GGZ meegenomen. 2.1 We versterken het JGT. De gemeenten van Holland Rijnland hebben zich gecommiteerd aan het neerze en van robuuste JGT's. Robuust staat voor krach g en stevig. Dit vraagt om con nuïteit van medewerkers, voldoende zeggenschap, jd en middelen om te kunnen handelen en een duidelijke overeenstemming over en focus op het gezamenlijke doel. Het is belangrijk dit doel helder te formuleren. In 2017 wordt regionaal op randvoorwaarden en uitbreiding geïnvesteerd. De term robuust betekent ook dat een team voldoende toegerust moet zijn voor het leveren van jeugdhulp in de wijk en goed geworteld moet zijn in de omgeving. Wij faciliteren en regisseren inspanningen om lokale verbindingen te leggen. 2.2 We stellen voldoende aanbod van kwalita ef goede gespecialiseerde jeugdhulp beschikbaar. De gemeente is verplicht om een aanbod te organiseren dat kwalita ef en kwan ta ef toereikend is. Ieder kind dat een vorm van jeugdhulp nodig hee, behoort deze hulp te krijgen. Vanwege het specifieke karakter en de complexiteit van het inkoopproces hebben wij de inkoop voor de jeugdhulp tot en met 2019 regionaal belegd bij de Tijdelijke Werkorganisa e Opdrachtgeverschap (TWO) jeugdhulp Holland Rijnland. De TWO hee inmiddels twee jaar ervaring met het inkopen van jeugdhulp en is al gestart met de (verplichte) aanbesteding voor 2017 tot en met We voegen de JGT-uitvoeringsagenda toe aan het CJG-jaarplan. Door de uitvoeringsagenda van het JGT en het huidige jaarplan van het CJG samen te voegen, verbinden we preven e en jeugdhulp nog sterker. De CJG-coördinator blij de uitvoering van het nieuwe CJG-jaarplan coördineren. Zo kunnen we lokale prioriteiten op het gebied van jeugdbeleid efficiënt uitvoeren We maken afspraken met de Raad voor de Kinderbescherming. De Jeugdwet verplicht de gemeente afspraken met de Raad voor de Kinderbescherming te maken en deze vast te leggen in een samenwerkingsprotocol. Hiervoor werken we op het niveau van Hollands Midden samen. De afspraken uit 2016 worden geëvalueerd en waar nodig aangepast. 3.1 We verstrekken uitkeringen in het kader van de Par cipa ewet. Op grond van de Gemeenschappelijke Regeling Sociale Diensten gemeenten Leiden en Leiderdorp (2006) ligt de uitvoering van de Par cipa ewet bij de gezamenlijke uitvoeringsorganisa e in Leiden. Eind 2016 verwachten we de 24 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

27 evalua e van en jaar samenwerking af te ronden. Op basis daarvan doen wij voorstellen om de GR waar nodig te actualiseren. Met het aflopen van de huidige dienstverleningsovereenkomst (DVO) treedt in 2017 een nieuwe DVO in werking. Hierin willen we de samenwerking een nieuwe impuls geven. 3.2 We begeleiden (waar mogelijk) mensen in de Wsw naar zo regulier mogelijk werk. In het managementcontract tussen het samenwerkingsverband van de gemeenten Leiden en Leiderdorp en DZB staan de afspraken over het bevorderen van arbeid in een zo regulier mogelijke omgeving voor mensen met een Wswdienstverband. In het contract, dat jaarlijks wordt vernieuwd, staan concrete resultaten of - in geval van de Wsw - inspanningsverplich ngen. DZB is aanspreekbaar op het nakomen van de verplich ngen. Door de uitstroom naar regulier werk van de groep met de meeste arbeidsmarktpoten e zal het gestelde doel in toenemende mate onder druk komen te staan. De achterblijvende groep is immers steeds las ger extern plaatsbaar. 3.3 We plaatsen mensen op een beschu e werkplek nieuw. Met de invoering van de Par cipa ewet stree het Rijk naar nieuwe werkplekken voor werknemers die alleen arbeid kunnen verrichten in een beschu e omgeving. Uitgangspunt is dat er voor iedere drie mensen die uitstromen uit de (oude) Wsw één nieuwe beschu e werkplek terugkomt. De gemeente Leiderdorp hee dit streven overgenomen en vastgelegd in het Beleidsplan Par cipa ewet. De feitelijke realisa e blijkt echter las g, er zijn onvoldoende mensen die hiervoor eventueel in aanmerking komen. Dit beeld is ook elders zichtbaar. Het gevolg is dat we dit nieuwe instrument nog niet hebben gebruikt. We blijven met DZB in gesprek om de beoogde plekken - gemiddeld één per jaar - alsnog in te vullen. Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) 1.1 Aantal inwoners met een maatwerkvoorziening Wmo <1.200 <1.200 <1.200 <1.200 < Aantal aanmeldingen JGT 400 <350 <350 <300 <300 < Percentage jongeren met jeugdhulp 12,3% <12,3% <11,3% <11,3% <11% <11% Presta eindicatoren 2.3 Aantal gesloten plaatsingen jeugd Aantal meldingen JBT Aantal uitkeringen op grond van de Par cipa ewet op Percentage Wsw buiten geplaatst 37,5% 47% 36% 35% 35% 35% 3.3 Aantal klanten op beschu e werkplek nieuw Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 25

28 Waar staat je gemeente Om de vergelijkbaarheid tussen de gemeenten te verbeteren presenteren we vanaf 2017 in totaal 39 beleidsindicatoren in de programmabegro ng en de jaarrekening. De voor dit programma relevante indicatoren hebben we hieronder in beeld gebracht. De gegevens hebben we met peildatum ontleend aan Deze site bevelen wij van harte aan omdat daar ook andere vergelijkingscijfers beschikbaar zijn. Bovendien zijn vergelijkingen met gemeenten binnen de eigen provincie, met referen egemeenten naar klassegroo e en met een geselecteerde gemeente mogelijk. Voor de vergelijkbaarheid tussen gemeenten worden de indicatoren al jd uitgedrukt in dezelfde eenheid. In de tabel staan zowel de cijfers van Leiderdorp, als het landelijk gemiddelde. De beleidsindicatoren vormen een aanvulling op de bestaande (bij deze begro ng geactualiseerde) presta e-indicatoren per subprogramma. Wij sluiten niet uit dat deze manier van informa evoorziening zich verder ontwikkelt. Mogelijk komen er dan meer indicatoren bij of wordt de ontwikkeling van de verschillende indicatoren over meerdere jaren in beeld gebracht. Wij zien die ontwikkeling met belangstelling tegemoet. Progr. Indicator eenheid periode Leiderdorp Nederland Bron 1 Verwijzingen Halt per inw ,8 139,7 Bureau Halt 1 Jongeren met delict voor rechter % ,82 2,57 Verwey Jonker 1 Niet-sporters % ,5 49,9 RIVM 1 Banen per inw 15-64jr ,8 721,7 LISA 1 Ne o arbeidspar cipa e % ,3 65,4 CBS 1 Bijstandsuitkeringen per inw 18jr eo ,8 405,1 CBS 1 Lopende reintegra evoorzieningen 1 Wmo-cliënten met een maatwerkarrangement 1 % kinderen in uitkeringsgezin per inw 15-65jr ,3 311,9 CBS per inw CBS % ,15 5,66 Verwey Jonker 1 % achterstandsleerlingen % ,29 11,61 Verwey Jonker 1 % werkloze jongeren % ,9 1,21 Verwey Jonker 1 Voor jdige schoolverlaters totaal (VO + MBO) % % ,8 3,2 DUO 1 Absoluut verzuim per leerlingen DUO 1 Rela ef verzuim per leerlingen DUO 1 Jongeren met jeugdhulp % van alle jongeren tot 18 jaar ,3 10 CBS 1 Jongeren met jeugdreclassering 1 Jongeren met jeugdbescherming % ,5 0,5 CBS % ,5 1,2 CBS 26 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

29 Wat mag het kosten? 1 Meedoen in Leiderdorp bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming A Ac eve en gezonde inwoners Lasten Baten Saldo B Zelfredzame inwoners Lasten Baten Saldo C Ondersteunde inwoners Lasten Baten Saldo Programma Lasten Baten Saldo van baten en lasten Reserves Toevoeging On rekking Muta es reserves Resultaat VERREKENING RESERVES PROGRAMMA 1 bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Algemene reserve programma 1 Toevoeging On rekking Saldo Implementa e 3D transi es Toevoeging On rekking Saldo Reserve sociaal domein progr. 1 Toevoeging On rekking Saldo Egalisa e exploitaitelasten Alecto Toevoeging On rekking Saldo VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 27

30 Programma 2: Aantrekkelijk Leiderdorp 2A: Werken en ondernemen in het dorp Inleiding Wij willen de economische structuur van Leiderdorp versterken door een aantrekkelijk economisch klimaat te creëren. Wij scheppen daarvoor de kaders en faciliteren ondernemers: we geven hen zoveel mogelijk ruimte om te ondernemen. Wij werken nauw samen met onze ondernemers, de Leiderdorpse Ondernemersvereniging, Economie071, andere (Leidse regio)gemeenten en de provincie. Doel Het versterken van de economische structuur van Leiderdorp door een aantrekkelijk duurzaam economisch klimaat te creëren. SMART doel 1. Economische zaken lokaal: een duurzame economische structuur in Economie071: de Leidse regio wil in 2020 een duurzame plek zijn in de top van Europese kennisregio's met life sciences & health als sleutelsectoren en een spin-off voor produc e, midden- en kleinbedrijf en dienstverlening in de regio zelf. 3. Match vraag-aanbod: zorgen dat het onderwijs beter aansluit op de behoe e van de arbeidsmarkt. 4. Duurzaamheid: in 2017 hee Leiderdorp een lange termijnvisie en een ambi e op het gebied van duurzaamheid voor een periode tot Ac viteiten We werken de Gebiedsvisie A4-zone verder uit en voeren deze uit. 1.2 We voeren het beleid voor ambulante handel (weekmarkt en standplaatsen) uit. 2.1 We voeren de Retailvisie Leidse regio uit We realiseren een Centrum voor Vitaliteit. 3.1 We brengen de mogelijkheid van garan ebanen structureel onder de aandacht van lokale werkgevers. 3.2 We s muleren dat bij opdrachten waar gemeenten betrokken zijn social return wordt toegepast (aanbestedingen). 4.1 We laten de raad de Duurzaamheidsagenda vaststellen. 4.2 We voeren de Duurzaamheidsagenda uit. 1 In de Duurzaamheidsagenda bepalen we de speerpunten en de thema's. Deze Duurzaamheidsagenda is eind 2016 in concept gereed. Begin 2017 bieden we de Duurzaamheidsagenda aan de raad aan. Wat willen we bereiken? 1. Economische zaken lokaal: een duurzame economische structuur in In december 2013 is het Economisch beleid vastgesteld. Het economisch beleid kent zeven thema's: het versterken van de A4-zone, het versterken van het zorgcluster, profilering bedrijventerreinen, investeren in (duurzame) economische structuur, investeren in recrea e en toerisme, investeren in onderwijs- en arbeidsmarktbeleid en de rol van de gemeente en de plek in de regio. Om de doelstellingen tot 2020 te halen hebben we per thema ac epunten geformuleerd. In 2017 ligt de focus op de uitvoering van de Gebiedsvisie A4-zone en de uitvoering van het herijkte beleid voor de ambulante handel. 2. Economie071: de Leidse regio wil in 2020 een duurzame plek zijn in de top van Europese kennisregio's met life sciences & health als sleutelsectoren en een spin-off voor produc e, midden- en kleinbedrijf en dienstverlening in de regio zelf. 28 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

31 In 2013 is de Economische agenda Leidse regio vastgesteld. In 2014 zijn we gestart met de uitvoering van maatregelen uit het uitvoeringsprogramma. Economie071 hee een focus aangebracht in maatregelen. Deze maatregelen voeren de deelnemers van Economie071 samen uit. De deelnemers zijn de overheden, de ondernemers en de onderwijsinstellingen in de Leidse regio. In 2017 ligt de focus van Leiderdorp op de uitvoering van de Retailvisie en het oprichten van een Centrum voor Vitaliteit. Tot en met 2017 is de jaarlijkse gemeentelijke bijdrage aan het Programmabureau Economie071 al toegekend. In 2017 wordt een voorstel gedaan voor een financiële bijdrage vanaf 2018 aan het Programmabureau. De Stuurgroep Economie071 hee afgesproken dat de deelnemers van Economie071 alle ac viteiten bestuurlijk ondersteunen. 3. Match vraag-aanbod: zorgen dat het onderwijs beter aansluit op de behoe e van de arbeidsmarkt. Regionaal werken we samen aan de aanslui ng van onderwijs op de arbeidsmarkt. Dit doen we door kennis te delen en elkaar op de hoogte te houden van bestaande projecten. Dit gebeurt in de overlegstructuur van Economie071. De borging ligt in het project Aanslui ng Onderwijs en Arbeidsmarkt (AOA). Het AOA is een verzameling van projecten van de verschillende partners. Een belangrijk inzicht is dat een partner de doelen van het AOA niet alleen kan bereiken. Idealiter is hierbij een keten van werkgevers, werknemers, onderwijsinstellingen en andere belanghebbenden betrokken. Project AOA is het bindmiddel van deze keten. In de context van de Par cipa ewet is er bovendien specifieke aandacht voor leerlingen uit het voortgezet speciaal onderwijs en het prak jkonderwijs. Met het onderwijs zijn afspraken gemaakt over samenwerking en een goede overdracht, zodat leerlingen in het traject terechtkomen dat het beste bij hen past. Dat kan zowel gericht zijn op arbeidstoeleiding als op vervolgonderwijs. We beschikken daarbij over diverse instrumenten, waaronder jobcoaching, werkplekaanpassing, loonkostensubsidies en de no-riskpolis. 4. Duurzaamheid: in 2017 hee Leiderdorp een langetermijnvisie en een ambi e op het gebied van duurzaamheid voor een periode tot In 2017 bieden we de Duurzaamheidsagenda aan de raad aan. Hierin staan de ambi es tot en met De ambi es stellen we samen met inwoners, instellingen en ondernemers op. Voor de volgende thema's formuleren we speerpunten om van Leiderdorp in 2025 een duurzame gemeente te maken: energie, afval, mobiliteit, duurzaam ondernemen, duurzaam wonen, duurzaam leven en klimaatadapta e. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We werken de Gebiedsvisie A4-zone verder uit en voeren deze uit. De in oktober 2015 vastgestelde Gebiedsvisie A4-zone voeren we uit volgens het uitvoeringsplan. Dit plan bevat vier concrete ac elijnen: een Bedrijven Investeringzone A4-zone Leiderdorp opze en; een prijsvraag voor een nieuwe naam van het gebied; de uitvoering Ac elijn C van de Retailvisie Leidse regio (doelgerichte aankooploca es); nieuwe ondernemers die binnen de gebiedsvisie passen faciliteren. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 29

32 Het uitvoeringsplan voeren we samen met de ondernemers en vastgoedeigenaren uit. Ook stemmen we af met de gemeenten in de Leidse regio (Retailvisie en Kantorenstrategie) en de provincie Zuid-Holland (Programma Slim Ruimtegebruik). 1.2 We voeren het beleid voor ambulante handel (weekmarkt en standplaatsen) uit. Het beleid voor de ambulante handel is geactualiseerd. We ze en in op een verbetering van de markt op de Santhorst, in samenspraak met de vaste winkeliers. Een projectgroep, bestaande uit marktkooplieden, vaste winkeliers van de Santhorst en de gemeente, werkt aan deze opgave. 2.1 We voeren de Retailvisie Leidse regio uit. De Retailvisie Leidse regio is in juni 2016 door alle gemeenteraden vastgesteld. Hierin staan drie ac elijnen: sterker maken wat sterk is; transforma egebieden; doelgerichte (pdv-)loca es. Pdv staat voor 'perifere detailhandelsvoorzieningen'. De uitvoering van de ac elijnen wordt extern begeleid. Centrummanagement Leiden hee hierin de lead. Leiderdorp is betrokken bij de uitvoering van alle drie de ac elijnen. Gezien het belang van De Baanderij en de A4-zone Leiderdorp hebben wij een belangrijke rol in de ac elijn doelgerichte loca es. 2.2 We realiseren een Centrum voor Vitaliteit. Het Centrum voor Vitaliteit hee als doel de economische ac viteiten rondom het thema vitaliteit (energie, veerkracht en mo va e) te s muleren en de vitaliteit van mensen in de Leidse regio te versterken. We doen dit samen met projectleider Hogeschool Leiden en de gemeente Voorschoten, onder de vlag van Economie071. Het Centrum wordt een netwerkorganisa e waar verbindingen tussen actoren centraal staan. De focus ligt op de vitaliteit van inwoners, ondernemers, werkgevers en werknemers. Om dit doel te bereiken ze en we vier ac elijnen op: 1. vraagar cula eprocessen verzorgen (aansluiten op wensen en behoe en actoren); 2. ondernemersprocessen ondersteunen (ontwikkelen van nieuwe vitaliteitsproducten en -diensten en aantrekken nieuwe ondernemers); 3. bijbehorende infrastructuur inrichten (onder andere fysieke en digitale omgeving creëren, database, aanslui ng opleidingen hogeschool op processen van het centrum); 4. monitoring voortgang (proces- en eindresultaatme ngen voor beide doelstellingen). 3.1 We brengen de mogelijkheid van garan ebanen structureel onder de aandacht van lokale werkgevers. In het Sociaal Akkoord van april 2013 hebben het kabinet en sociale partners afspraken gemaakt over het creëren van zogenaamde garan ebanen tussen 2015 en Het doel is mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te krijgen in zo regulier mogelijk werk. Door gebruik te maken van dit vaak vergeten arbeidspoten eel kunnen we bijdragen aan het invullen van noodzakelijke vacatures, ook in het licht van de demografische ontwikkelingen (vergrijzing en ontgroening). De garan ebaan is rela ef onbekend en er bestaat mogelijk koudwatervrees. Daarom brengen we dit instrument ac ef onder de aandacht van lokale werkgevers. 30 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

33 3.2 We s muleren dat bij opdrachten waar gemeenten betrokken zijn social return wordt toegepast (aanbestedingen). We dragen de mogelijkheden van social return ac ef uit. Dit doen we door zelf het goede voorbeeld te geven en tegelijker jd social return als voorwaarde op te nemen bij opdrachtgevers van grotere bouwprojecten. 4.1 We laten de raad de Duurzaamheidsagenda vaststellen. We bieden de Duurzaamheidsagenda in het eerste kwartaal 2017 ter vaststelling aan de raad aan. 4.2 We voeren de Duurzaamheidsagenda uit. Met de ambi es in het ac eprogramma als leidraad voeren we de Duurzaamheidsagenda samen met inwoners, instellingen, ondernemers en de regio uit. Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) 1. Banen totaal Ves gingen totaal Ne o arbeidspar cipa e 1 66,3% 66,3% Presta eindicatoren 1. Bruto gemeentelijk product Aantal overleggen met de LOV Het aantal geplaatsten via Social Return Een vastgestelde Duurzaamheidsagenda 1 A oms g van BBV 1 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 31

34 2B: Wonen en recreëren in het dorp Inleiding Wij willen dat onze inwoners 'gewoon lekker kunnen wonen' tussen stad en Groene Hart en goed in Leiderdorp kunnen recreëren. Voor onze inwoners moeten er voldoende passende woningen in een pre ge woonomgeving zijn. Doel Bezoekers en inwoners verblijven pre g in Leiderdorp. SMART doel 1. Voldoende woningen en diversiteit in woningen passend bij de woningbehoe e van onze inwoners. 2. Een breed en gevarieerd aanbod aan sport-, spelen cultuuraccommoda es en -faciliteiten voor alle inwoners en bezoekers van Leiderdorp. 3. Een breed en gevarieerd aanbod aan grote groengebieden waar alle inwoners en bezoekers van Leiderdorp naar behoe e kunnen recreëren met respect voor de aanwezige natuurwaarden. 4. Gewelds- en vermogensmisdrijven (inbraken en fietsendiefstal) terugdringen en zo de veiligheid vergroten We verlenen medewerking aan het bouwen van nieuwe (huur-)woningen. 2.1 We passen gemeentelijke accommoda es aan en maken deze efficiënter bruikbaar. 3.1 We vormen het A4- informa ecentrum en de directe omgeving om tot een Groene Hart centrum. 4.1 We gaan diefstal uit woningen tegen met Burgernet en voorlich ng via besme ngsbrieven. 1.2 Bij nieuwbouwprojecten eisen we ten minste 15% sociale woningbouw We versterken (en onderhouden) speelplaatsen en vormen deze om, volgens het Speelruimteplan. 3.2 We versterken de stadlandverbindingen naar het poldergebied. 4.2 We gaan fietsendiefstal tegen, onder andere door inzet van lokfiets en promoteam. Ac viteiten We maken presta eafspraken met corpora es en de Huurders Belangenvereniging (HBOL). 2.3 We voeren groot onderhoud/vervanging sportvelden RCL uit. 3.3 We beheren de grote groengebieden integraal en duurzaam. 4.3 We gaan geweldsmisdrijven tegengaan door inzet van het programma VPT (Veilige Publieke Taak) en door gebruik te maken van de Wet jdelijk huisverbod (Wth). 1.4 We stellen criteria op voor het toepassen van lokaal maatwerk bij toewijzing van woningen. 3.4 We werken het toekomstbeeld park De Houtkamp verder uit. 3.5 We richten het Vlikoterrein groen in. 1 Volgens de VNG-kernbeleidsmethode veiligheid stellen we het Integraal Veiligheidsbeleid elke vier jaar vast en evalueren we het jaarlijks. Het uitvoeringsprogramma specificeert alle ac viteiten. 32 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

35 Wat willen we bereiken? 1. Voldoende woningen en diversiteit in woningen passend bij de woningbehoe e van onze inwoners. Het woningaanbod voor starters, ouderen, statushouders, minder validen en andere specifieke groepen is op dit moment in kwan ta eve en kwalita eve zin nog niet passend. Op basis van de woonvisie Gewoon lekker wonen uit 2013 streven we naar een woningaanbod in 2020 dat voldoet aan de behoe e. Zodat er voor elk wat wils is. Wij hebben daarbij bijzondere aandacht voor starters en senioren en werken nauw samen met de woningbouwcorpora e uit Leiderdorp, andere (markt)par jen, de regio Holland Rijnland en andere overheden. 2. Een breed en gevarieerd aanbod aan sport-, spel- en cultuuraccommoda es en -faciliteiten voor alle inwoners en bezoekers van Leiderdorp. Ons doel is een laagdrempelig en toegankelijk centrum voor cultuur, educa e, informa e, ontmoe ng en ondersteuning. Door ac viteiten en organisa es te herschikken over het gemeentelijke maatschappelijk vastgoed willen we het maatschappelijk rendement van de accommoda es verhogen en de beschikbare ruimte efficiënter benu en. Gemeentelijke accommoda es krijgen een nieuwe bestemming of worden afgestoten. De Sterrentuin krijgt een herkenbaar profiel en wordt het centrum voor cultuur(educa e), jeugd en ondersteuning van Leiderdorp. 3. Een breed en gevarieerd aanbod van grote groengebieden waar inwoners en bezoekers van Leiderdorp naar behoe e kunnen recreëren met respect voor de aanwezige natuurwaarden. De Houtkamp, de Bloemerd en de groene polders rondom het bebouwde gebied hebben elk hun eigen karakter. Dat willen wij behouden en waar mogelijk versterken, zodat het aanbod gevarieerd blij. Deze grote groengebieden worden onderdeel van de recrea eve netwerken voor fietsers en wandelaars. Waar mogelijk leggen we ook de verbinding met waterrecrea e. Daarbij houden we al jd rekening met de specifieke natuurwaarden van de verschillende gebieden. 4. Gewelds- en vermogensmisdrijven (inbraken en fietsendiefstal) terugdringen en zo de veiligheid vergroten. Inwoners kunnen zelf veel doen. Bijvoorbeeld de eigen woning beveiligen met goed hang en sluitwerk. Ook kunnen ze in groepsverband bijdragen aan inbraakpreven e en ophelderen van misdrijven. Denk aan Burgernet of de app LDP- Wijkpreven e (LDP staat voor Leiderdorp). Inwoners vormen een belangrijke veiligheidspartner, maar ook professionele par jen leveren hun bijdrage. Zo kunnen we geweld tegengegaan door de inzet van huisverboden. Deskundige hulpverleners ze en zich in om mensen te helpen, zodat verstoorde situa es weer veilig worden. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We verlenen medewerking aan het bouwen van nieuwe (huur-)woningen. Wij verlenen medewerking aan het bouwen van nieuwe (huur-)woningen en blijven alert op nieuwbouwloca es en/of transforma e- en herstructureringsmogelijkheden. 1.2 Bij nieuwbouwprojecten eisen we ten minste 15% sociale woningbouw. Bij nieuwbouwprojceten door ontwikkelaars leggen wij in contracten vast dat de sociale woningen voor ten minste vij ien jaar voor de sociale doelgroep beschikbaar blijven. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 33

36 1.3 We maken presta eafspraken met corpora es en de Huurders Belangenvereniging ( HBOL). Wij maken met Rijnhart Wonen en de Huurders Belangenvereniging ( HBOL) presta eafspraken over onder andere de hoogte van de huren, de toewijzing van de woningen, de huisves ng van statushouders en nieuwbouwprojecten. Ook maken we afspraken met Woonzorg Nederland over hun woningbezit in Leiderdorp. 1.4 We stellen criteria op voor het toepassen van lokaal maatwerk bij toewijzing van woningen. Wij stellen samen met Rijnhart Wonen criteria op voor het toepassen van lokaal maatwerk bij toewijzing van woningen, om doorstroming te bevorderen. 2.1 We passen gemeentelijke accommoda es aan en maken deze efficiënter bruikbaar. We doen de gemeenteraad een voorstel voor herschikking van organisa es en ac viteiten over de gemeentelijke accommoda es. In dit voorstel nemen we ook de benodigde investering en de opbrengsten die daartegenover staan -de businesscase - mee. Bij posi eve besluitvorming kunnen we een begin maken met de aanpassing van de accommoda es voor de verhuiscarrousel: de verplaatsing en samenvoeging van ac viteiten en organisa es voor efficiëntere benu ng van met name de Sterrentuin. 2.2 We versterken (en onderhouden) speelplaatsen en vormen deze om, volgens het Speelruimteplan. We betrekken buurtbewoners, schoolbesturen en (klein)kinderen bij de vernieuwingen, verbeteringen en omvormingen van speelplaatsen. Dit doen we door bewonersbijeenkomsten te organiseren en via bewonersbrieven en enquêtes. Ook bij de uitvoering - het opnieuw inrichten van bestaande formele centrale speelplaatsen - betrekken wij bewoners ac ef. Ini a even van bewonerspar cipa e in beheer ondersteunen wij, bijvoorbeeld door een (in)formele speelplaats te laten adopteren. Verder voeren we de (twee)jaarlijkse hoofdinspec e en de twee func onele controlerondes uit. 2.3 We voeren groot onderhoud/vervanging sportvelden RCL uit. Wij leggen twee kunstgrasvelden aan op het sportveldencomplex van voetbalclub RCL. Deze kunstgrasvelden vervangen twee natuurgrasvelden. Zo bereiken wij een hogere gebruikswaarde - kunstgrasvelden zijn immers geschikt voor een aanmerkelijk hogere speelbelas ng - en investeren wij in een kwaliteitsverbetering. 3.1 We vormen het A4-informa ecentrum en de directe omgeving om tot een Groene Hart centrum. Tot 2018 huurt TenneT het informa ecentrum en doet het dienst als informa ecentrum en werkplek voor de projectorganisa e van het project Randstad 380 kv Noordring. Ondertussen zoeken wij verder naar een exploitant die invulling gaat geven aan de transforma e van het A4-informa ecentrum en het gebied eromheen. Het concept 'Hollandse Energie' is een van de kaders. 3.2 We versterken de stad-landverbindingen naar het poldergebied. De routes vanaf het Singelpark naar de Boterhuispolder, de polder Achthoven en het informa ecentrum maken we aantrekkelijker voor de recreant. In 2014 is een analyse gemaakt van de knelpunten en kansen langs de recrea eve fietsroutes. Door slim te combineren met civieltechnische werkzaamheden kunnen we deze maatregelen de komende jaren realiseren. Daarnaast rollen we samen met de gemeente Leiden het wandelknooppuntensysteem uit. Naar verwach ng wordt dit juni 2017 feestelijk in gebruik genomen. 34 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

37 3.3 We beheren de grote groengebieden integraal en duurzaam. Met het vastgesteld beheerplan als basis geven wij invulling aan het integraal en duurzaam beheer van de grote groengebieden. We passen ecologische beheer toe, gericht op een grote biodiversiteit. De beheermaatregelen bestaan onder anders uit een passend maai- en snoeiregime en het schoonhouden van de watergangen voor de waterkwaliteit en de doorstroming. 3.4 We werken het toekomstbeeld park De Houtkamp verder uit. Park De Houtkamp is een van de meest opvallende iden teitsdragers van Leiderdorp. De kracht van het gebied ligt in de func e van huiskamer van de gemeenschap, een ontmoe ngsplek buiten. Dit gevoel kunnen we versterken door meer func es aan het park toe te voegen, o ewel het park intensiever en diverser te gebruiken. Zo kan De Houtkamp levendiger en nog meer een ontmoe ngsplek voor jong en oud worden. 3.5 We richten het Vlikoterrein groen in. In het kader van de Groene Cirkel Bijenlandschap komen er Bijenidylles in de regio. Dit zijn grote bloemrijke plekken in de stad, het buitengebied of langs sloten of wegen. Heerlijke plekken om te wandelen en te genieten. Een deel van het Vlikoterrein wordt ook tot zo'n plek omgetoverd. Doelsoort is hier de Slobkousbij. Leiderdorp hee deze bij, die onder andere langs de Ruigekade voorkomt, geadopteerd. 4.1 We gaan diefstal uit woningen tegen met Burgernet en voorlich ng via besme ngsbrieven. We betrekken bewoners via Burgernet en besme ngsbrieven. Want inwoners kunnen een cruciale rol spelen bij het tegengaan van woninginbraken. Via Burgernet worden oproepen gedaan aan mensen die zich hebben aangemeld. Zij kunnen vervolgens helpen bij opsporing, noodhulp en hulpverlening. Besme ngsbrieven zijn waarschuwings- of informa ebrieven naar omwonenden. We versturen besme ngsbrieven bijvoorbeeld als er ergens is ingebroken. Zodat mensen meer alert zijn. Inbrekers zijn immers vaak kort op elkaar ac ef in dezelfde omgeving. Tegelijker jd vragen we bewoners via de besme ngsbrieven of ze iets verdachts hebben gezien. 4.2 We gaan fietsendiefstal tegen, onder andere door inzet van lokfiets en promoteam. We ze en een lokfiets en het fietsgraveerteam in om het stelen van fietsen, wat een vermogensdelict is, tegen te gaan. Lokfietsen zijn normale fietsen, die zijn uitgerust met een GPS-volgsysteem. Bij verplaatsing gee de GPS-zender een signaal af zodat fiets en dief kunnen worden opgespoord. Het promo eteam gee voorlich ng over het voorkomen van diefstal. 4.3 We gaan geweldsmisdrijven tegen door inzet van het programma VPT (Veilige Publieke Taak) en door gebruik te maken van de Wet jdelijk huisverbod (Wth). We gaan intensiever werken met het programma VPT en blijven het instrument Wth inze en. Door toleran egrenzen aan te geven en op te treden tegen geweld (ook achter de voordeur) moet het aantal geweldsdelicten afnemen. Bij het meten van resultaat blij het wel een las g punt dat meer bewustzijn van invloed is op het aangi ecijfer. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 35

38 Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) 1. Het rapportcijfer dat Leiderdorpers hun buurt geven (uit de inwonersenquête 1.1 Het aantal nieuw gebouwde woningen in Leiderdorp 1.2 Het % sociaal van het totaal aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen in Leiderdorp 1.4 Het percentage van vrijkomende sociale woningen in Leiderdorp dat toegewezen is aan Leiderdorpers 1.3 Set presta eafspraken met wooncorpora es 8, % 48% 15% 75% 15% 15% 59% 50% 50% 50% 50% 50% Presta eindicatoren 2.1 Het % inwoners dat tevreden is over het aanbod van de voorzieningen (uit de inwonersenquête) 91% 2.2 Het aantal formele speelplaatsen Het aantal informele speelplaatsen 3 Het % inwoners dat tevreden is over het aanbod van de recrea evoorzieningen (uit de inwonersenquête) 3.2 Toename soortenrijkdom in de grote groenvlakken 4. Vermogensmisdrijven per inwoners in Leiderdorp 4. Geweldsmisdrijven per inwoners in Leiderdorp 4.1 Diefstal uit woning per inwoners in Leiderdorp % - nul-me ng 21,7 21,0 21,0 21,0 21,0 21,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,8 2,7 2,6 2,6 2,6 2,5 36 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

39 2C: Ruimte in het dorp Inleiding Leiderdorp is een prach g dorp om te wonen, werken en recreëren. Wij nemen de zorg voor de leefomgeving integraal ter hand. Wij investeren in de kwaliteit van de openbare ruimte en de goede bereikbaarheid van Leiderdorp. Met het oog op de Omgevingswet werken we aan (regionaal) beleid voor een evenwich ge toedeling van func es en een leefomgeving die schoon en gezond is. We werken samen met onze ketenpartners aan de klimaatdoelstellingen, door te streven naar duurzame energieopwekking en een robuuste inrich ng van de waterketen. Doel Een op male omgevingskwaliteit bij het inrichten, beheren en gebruiken van de fysieke leefomgeving. SMART doel 1. Leiderdorp is mul modaal goed bereikbaar en de openbare ruimte nodigt uit tot ontmoeten en verblijven. 2. De bebouwde en onbebouwde ruimte wordt evenwich g en flexibel gebruikt en hee een goede en veilige gebruikskwaliteit. 3. De bodem, de lucht en het water voldoen in 2030 aan de gewenste kwaliteit en vormen een goede leefomgeving, ook voor de mens. 4. Leiderdorp werkt aan een klimaatbestendige en gezonde omgeving in We werken Leidse Ring Noord en R-net Leiderdorp verder uit. 2.1 We werken het aspect Verstedelijking van de agenda Omgevingsvisie 2040 uit. 3.1 We voeren natuurmeetnet in. 4.1 We stellen een nieuw ac eplan geluid op. 1.2 We voeren de uitvoeringsmaatregelen IVVP en Fietsnota uit. 2.2 We s muleren par culier beheer en onderhoud openbaar groen en spelen. 3.2 We leggen natuurvriendelijke oevers aan en versterken ze waar mogelijk met bloemrijke bermen. 4.2 We nemen maatregelen om de kwaliteit van het oppervlaktewatersysteem te verbeteren. 1.3 We stellen een gebiedsvisie voor De Baanderij op. 2.3 We actualiseren bestemmingsplannen en verordeningen. 3.3 We actualiseren de verordening op de beplan ngen. 4.3 We doen onderzoek naar de robuustheid van de bestaande waterketen bij verschillende weersomstandigheden. Ac viteiten We voeren groot onderhoud Leyhof uit. 2.4 We stellen een programma van eisen, nota van uitgangspunten of ontwikkelvisie op voor ruimtelijke ontwikkelingen. 4.4 We vormen het gemengd riool om naar een gescheiden rioolstelsel. 2.5 We zien toe op en handhaven een schone en veilige openbare ruimte. 4.5 We werken het aspect Energietransi es van de agenda Omgevingsvisie 2040 uit. 2.6 We verlenen medewerking aan (uitbreidings)plannen en toetsing van de plannen aan vastgestelde uitgangspunten voor projecten, waaronder in ieder geval Winkelhof, Amaliaplein, ROC-loca e en Driemaster. 4.6 We s muleren groene en onverharde tuinen. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 37

40 Wat willen we bereiken? 1. Leiderdorp is mul modaal goed bereikbaar en de openbare ruimte nodigt uit tot ontmoeten en verblijven. De openbare ruimte is het visitekaartje van Leiderdorp. Met een goede inrich ng realiseren we niet alleen een pre g verblijfsklimaat, maar kunnen we ook alle vervoerstromen op maal inpassen. 2. De bebouwde en onbebouwde ruimte wordt evenwich g en flexibel gebruikt en hee een goede en veilige gebruikskwaliteit. Het stedelijk gebied kent veel (concurrende) func es. Wonen, werken en recreëren kunnen soms op dezelfde plek, soms is het nodig om func es te scheiden. De gemeente zorgt voor voldoende plek voor alle ruimtebehoe en en voor een veilig en goed gebruik van de ruimte. De Omgevingsdienst West-Holland adviseert over de milieuaspecten. 3. De bodem, de lucht en het water voldoen in 2030 aan de gewenste kwaliteit en vormen een goede leefomgeving, ook voor de mens. Voor mens, plant en dier is de kwaliteit van de leefomgeving van levensbelang. Schone lucht, bodem en water in combina e met leefruimte voor flora en fauna dragen daar significant aan bij. Ook de werkzaamheden van de Omgevingsdienst West-Holland op het gebied van milieu horen daarbij. 4. Leiderdorp werkt aan een klimaatbestendige en gezonde omgeving in Klimaatverandering is een belangrijk thema in de komende decennia. We willen bijdragen aan de klimaatafspraken door de transi e naar duurzame energie te s muleren. Ook zorgen we dat het dorp de reeds optredende effecten kan opvangen, zoals de effecten van hevige regenbuien. Deze maatregelen moeten ook een bijdrage leveren aan een gezondere leefomgeving. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We werken de Leidse Ring Noord en R-net Leiderdorp verder uit. In 2017 werken we aan de verdere uitwerking van het raadsbesluit van 4 juli Het ontwerp krijgt, in samenspraak met de direct omwonenden, verder vorm en de planologische procedures worden voorbereid. 1.2 We voeren de uitvoeringsmaatregelen IVVP en Fietsnota uit. De laatste werkzaamheden van het uitvoeringsplan Integraal Verkeers- en Vervoersplan (IVVP) voeren we in 2017 uit. We pakken onder andere de Voorhoflaan en de Ericalaan aan. De uitvoeringsplannen van de Fietsnota staan voor 2017 en 2018 gepland. In 2017 behelst dit onder andere de fietspaden langs de hoofdroutes, het verwijderen van paaltjes op de fietspaden en de route rich ng het centrum van Leiden. 1.3 We stellen een gebiedsvisie voor De Baanderij op. In de structuurvisie zijn verschillende toekomstscenario's voor de Baanderij opgenomen. In alle scenario's kan een deel van dit bedrijventerreinen getransformeerd worden naar een stedelijk woonmilieu. Daarnaast is ook menging van wonen en werken mogelijk. Met ondernemers en omwonenden werken we aan een gezamenlijke visie. Zo geven we deze toekomstbeelden verder vorm. 38 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

41 1.4 We voeren groot onderhoud Leyhof uit. De Leyhof is een van de laatste grote uitbreidingswoonwijken in Leiderdorp. Deze woonwijk is in de jaren 90 aangelegd. De gemeente Leiderdorp wil delen van deze woonwijk ophogen. De openbare ruimte is door ongelijkma ge ze ng dusdanig verzakt dat we in het jaar 2017 moeten starten met dit groot onderhoud. In de voorbereidingsfase willen we samen met een engineeringspar j en alle belanghebbenden zoveel mogelijk de scope van het project in beeld brengen. Vervolgens kunnen we de exacte werkzaamheden bepalen en de totale kosten voor het project ramen. Het doel van het groot onderhoud is om de woonwijk weer terug te brengen naar de oorspronkelijke aanleghoogte. Door de verzakkingen/ze ng zijn de woningen slecht toegankelijk. Ook zijn de kabels en leidingen, waaronder het riool, net zoals de verharding onderhavig geweest aan ze ngen in de ondergrond. 2.1 We werken het aspect Verstedelijking van de agenda Omgevingsvisie 2040 uit. De en deelnemende gemeenten kunnen de agenda Omgevingsvisie 2040 waarschijnlijk begin 2017 vaststellen. Daarna wordt ook een start gemaakt met de uitwerking van de belangrijkste thema's. Een van de eerste thema's is Verstedelijking. In dit thema staat centraal hoe we in deze regio in de toekomst samen de vraag naar bijvoorbeeld woningen en bedrijven kunnen invullen. Daarbij horen ook de transforma e van verouderde werkgebieden en de lee aarheid van kleinere kernen. 2.2 We s muleren par culier beheer en onderhoud openbaar groen en spelen. Wij richten ons op een intensievere samenwerking met andere par jen, zoals inwoners, verenigingen, bedrijven en instellingen. Zij krijgen zoveel mogelijk de ruimte zelf beheer en onderhoud van de openbare ruimte te doen. Meedoen dus! Wij staan open voor ini a even die in de samenleving ontstaan en denken ac ef mee om tot oplossingen te komen. 2.3 We actualiseren bestemmingsplannen en verordeningen. Het is belangrijk dat inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden zekerheid hebben over hun (leef)omgeving. Het is bovendien we elijk verplicht beleid juridisch planologisch vast te leggen en bestemmingsplannen actueel te houden. In 2017 ronden we het bestemmingsplan voor Amaliaplein af. Voor De Baanderij en voor de Leidse Ring Noord stellen we een nieuw bestemmingsplan op. A ankelijk van de plannen van Wereldhave starten we voor het centrum een nieuw bestemmingsplan. Het nieuwe erfgoedbeleid, de geactualiseerde archeologische waardenkaart en geactualiseerde onderdelen van het afwijkingenbeleid kunnen in 2017 worden vastgesteld We stellen een programma van eisen, nota van uitgangspunten of ontwikkelvisie op voor ruimtelijke ontwikkelingen. Het opstellen van een programma van eisen, nota van uitgangspunten of ontwikkelvisie voor loca es waar ontwikkelingen spelen is a ankelijk van ini a even en voortgang bij derden. Op kleine schaal gebeurt dit vooral bij verzoeken die afwijken van het bestemmingsplan in het kader van uitgebreide omgevingsvergunningen. Het zijn vaak complexe en jdrovende ac viteiten vanwege de impact op de ruimtelijke kwaliteit en de omgeving. Voor 2017 kunnen we nog geen concrete ini a even benoemen, maar we verwachten dat - net als in allerlei kleine ini a even tot transforma e van bestaande gebouwen en kavels langskomen. De Omgevingsdienst West-Holland adviseert op de milieuaspecten, zoals geluid, luchtkwaliteit en bodem. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 39

42 2.5. We zien toe op en handhaven een schone en veilige openbare ruimte. Met toezicht en handhaving op zaken die a reuk doen aan die lee aarheid dragen we bij aan een schone en veilige openbare ruimte en daarmee de lee aarheid van Leiderdorp. Zo treden we op tegen: afvaldumping, grondroering, illegale bomenkap, verkeerd gestalde (brom)fietsen, overhangend groen en het niet opruimen van hondenpoep. We treden ook op tegen geluidsoverlast en het afsteken van vuurwerk buiten de daarvoor gestelde jden. 2.6 We verlenen medewerking aan (uitbreidings)plannen en toetsing van de plannen aan vastgestelde uitgangspunten voor projecten, waaronder in ieder geval Winkelhof, Amaliaplein, ROC-loca e en Driemaster. Voor de loca es Amaliaplein, ROC en Driemaster zijn de kaders al vastgesteld. Waarschijnlijk is de planvorming voor deze loca es in 2016 inhoudelijk gereed en kunnen we in 2017 werk maken van de planologische procedures. Vervolgens kan de realisa e beginnen. Voor Winkelhof werken we nog aan een plan dat past in de veranderende retailsector. Wij houden de vinger aan de pols, zodat de projectdoelen ook bij deze uitwerking goed geborgd worden en Winkelhof en de bijbehorende openbare ruimte het bruisend Dorpshart vormen dat we voor ogen hebben. 3.1 We voeren natuurmeetnet in. In 2016 zijn we gestart met het inrichten van het natuurmeetnet en hebben we de eerste telgegevens verzameld. Om de nulme ng te kunnen afronden moeten we in 2017 een aantal dier- en plantgroepen verder in kaart brengen. Alle dieren plantgroepen moeten namelijk een heel jaar rond geteld worden. 3.2 We leggen natuurvriendelijke oevers aan en versterken ze waar mogelijk met bloemrijke bermen. Vanuit het integraal beheer vervangen wij tradi onele oeverbescherming door natuurvriendelijke oevers, waar dit technisch mogelijk is. De naastliggende bermen ontwikkelen wij zoveel mogelijk tot bloemrijke bermen. Zo vergroten wij de waterkwaliteit en de biodiversiteit en werken wij dus ook aan een goed lee limaat. 3.3 We actualiseren de verordening op de beplan ngen. De huidige verordening stamt uit Sinds die jd is er veel veranderd. De Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) is ingevoerd en er komen nieuwe versies van de Omgevingwet en de Natuurwet aan. De werkbaarheid van de groentoets hebben we in de prak jk getest. Het bomenbeleidsplan is geactualiseerd. Voor een goede werking van dit instrument is een aanpassing van de verordening gewenst. In 2016 zijn we met de actualisa e gestart. In 2017 is de aangepaste verordening gereed. 4.1 We stellen een nieuw ac eplan geluid op. Met de werkzaamheden aan het Engelendaal en de Persant Snoepweg is het huidige ac eplan geluid nagenoeg afgerond. In 2017 stellen we een nieuw ac eplan op. Daarin kijken we ook naar de ontwikkeling van de Leidse Ring Noord. 4.2 We nemen maatregelen om de kwaliteit van het oppervlaktewatersysteem te verbeteren. In Leiderdorp is in de meeste wijken voldoende oppervlaktewater. De kwaliteit van het water kunnen we echter verbeteren, bijvoorbeeld door gericht in te ze en op betere doorstroming en het voorkomen van vervuiling. Ook het verbinden van versplinterde peilgebieden, zoals in de Kerkwijk, draagt bij aan verbetering. 40 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

43 4.3. We doen onderzoek naar de robuustheid van de bestaande waterketen bij verschillende weersomstandigheden. Leiderdorp wil klimaatbestendiger worden. Aanhoudende en hevige regenbuien kunnen, net als perioden van droogte, nu nog leiden tot overlast, zowel in huis als op straat. Binnen de (afval)waterketen Leidse cluster wordt daarom onderzocht hoe we het bestaande stelsel van oppervlaktewater, groen en verharding robuuster kunnen maken en passend bij de meer wisselende weersomstandigheden We vormen het gemengd riool om naar een gescheiden rioolstelsel. Leiderdorp hee in de meeste wijken nog een gemengd riool. Regenwater stroomt dus door hetzelfde riool als vuil water en moet daarna gereinigd worden. Dat gemengde stelsel kan de hedendaagse zware regenbuien onvoldoende verwerken. Dit kan uiteindelijk leiden tot mogelijke vervuiling van het oppervlaktewater. We kijken naar de mogelijkheden van het (duurzaam en doelma g) a oppelen van de hemelwaterafvoer van gebouwen en verhardingen, conform het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan We werken het aspect Energietransi es van de agenda Omgevingsvisie 2040 uit. De en deelnemende gemeenten kunnen de agenda Omgevingsvisie 2040 waarschijnlijk begin 2017 vaststellen. Daarna wordt ook een start gemaakt met de uitwerking van de belangrijkste thema's. Een van de eerste thema's is Energietransi e. De nadruk ligt op de duurzame opwekking van energie in de vorm van warmte en electriciteit. Dit hee namelijk een grote impact op de fysieke leefomgeving. Besparing is belangrijk, maar niet voldoende. Leiderdorp draagt inhoudelijk en naar rato financieel bij aan deze uitwerking. 4.6 We s muleren groene en onverharde tuinen. Leiderdorp is aangesloten bij Opera e Steenbreek. Doel hiervan is inwoners en ondernemers te enthousiasmeren om hun tuin of bedrijfstuin te vergroenen. We brengen dee nega eve gevolgen van verstening onder de aandacht. Denk aan de a reuk van de biodiversiteit en aan klimaatverandering. Minder tegels in de tuin betekent dat minder regenwater direct naar de riolering afstroomt. In 2017 gaan we door met ac viteiten organiseren om onze inwoners bewuster te maken van de effecten van verstening. Dit doen wij samen met maatschappelijke organisa es, ondernemers, de woningbouwvereniging en betrokken inwoners. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 41

44 Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) Presta eindicatoren Het % inwoners dat het groen als goed of uitstekend beoordeelt (uit de inwonersenquête) Het % inwoners dat het wateronderhoud als goed of uitstekend beoordeelt (uit de inwonersenquête) Het % inwoners dat het wegenonderhoud als goed of uitstekend beoordeelt (uit de inwonersenquête) Het % inwoners dat het onderhoud verkeersvoorzieningen als goed of uitstekend beoordeelt (uit de inwonersenquête) Het % inwoners dat het onderhoud straatmeubilair als goed of uitstekend beoordeelt (uit de inwonersenquête) Het % inwoners dat het onderhoud speeltoestellen als goed of uitstekend beoordeelt (uit de inwonersenquête) Het % inwoners dat ac ef is of ac ef te krijgen is om het gemeentelijk groen te onderhouden 60% 66% 47% 60% 62% 57% 27% 42 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

45 2D: Dienstverlening aan het dorp Inleiding De klant staat centraal. Dat betekent dat de vraag van de klant onze dienstverlening bepaalt. Het Serviceplein (klantcontactcentrum) is de ingang voor vragen van inwoners, ondernemers en instellingen. Hier kunnen zij terecht voor(service bij het verkrijgen van) alle producten (zoals reisdocumenten en vergunningen), diensten (onder andere afvalinzameling en groenonderhoud) en informa e van en over de gemeente (bijvoorbeeld bestemmingsplannen en ( jdelijke) verkeersaanpassingen). Doel Het bieden van efficiënte en vraaggerichte dienstverlening. SMART doel 1. Het bieden van service bij het verkrijgen van producten, diensten en informa e van en over de gemeente, via effec eve, an ciperende en snelle online communica e. 2. Tijdige en zorgvuldige vergunningverlening, toezicht op de vergunning en handhaving waar nodig. 1.1 We ontwikkelen het Serviceplein verder door. 2.1 We werken de werkprocessen verder uit volgens het VTH-beleidsplan Ac viteiten We werken aan de overheid digitaal 2017 en de Digitale Agenda We verbeteren adresgegevens in de BRP via het project Landelijke Aanpak Adreskwaliteit (LAA). 1.4 We volgen de proe uin 'Bezorgen reisdocumenten'. 2.2 We treffen voorbereidingen voor de komst van de Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen. 2.3 We monitoren en verbeteren de klan evredenheid. 1.5 We stellen socialmediabeleid op en implementeren het. 1.6 We monitoren en verbeteren de klan evredenheid. Wat willen we bereiken? 1. Het bieden van service bij het verkrijgen van producten, diensten en informa e van en over de gemeente, via effec eve, an ciperende en snelle online communica e. De klant staat centraal. De vraag van onze klant bepaalt onze dienstverlening. Het Serviceplein biedt service bij het verkrijgen van alle producten (zoals reisdocumenten en vergunningen), diensten (onder andere afvalinzameling en groenonderhoud) en informa e van en over de gemeente (bijvoorbeeld bestemmingsplannen en ( jdelijke) verkeersaanpassingen). 2. Tijdige en zorgvuldige vergunningverlening, toezicht op de vergunning en handhaving waar nodig. Vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) vinden jdig en zorgvuldig plaats, met een minimale belas ng voor de klant. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 43

46 Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We ontwikkelen het Serviceplein verder door. Het Serviceplein is dé ingang voor vragen van inwoners, ondernemers en instellingen. In een groeimodel werken we toe naar een volwaardig Serviceplein. Het Serviceplein biedt service bij het verkrijgen van alle producten, diensten en informa e. Na een aantal succesvolle pilots in 2016 gaan we de komende jaren steeds meer producten, diensten en informa everstrekking overbrengen naar de eerste lijn van het Serviceplein. Zodat we deze direct in het eerste klantcontact met de gemeente kunnen a andelen. Zo helpen we onze klanten sneller en efficiënter. Coaching, training en kennisoverdracht blijven daarom een belangrijke rol spelen in de doorontwikkeling van de Servicepleinmedewerkers. Daarnaast op maliseren we de dienstverleningsprocessen, zodat we beter en sneller antwoord kunnen geven. Via elk kanaal (telefoon, balie, post, social media, , internet) ontvangt onze klant dezelfde informa e en hetzelfde antwoord op zijn vraag. In 2017 verwerken we aanvragen via e-formulieren efficiënter en breiden we het aantal e- formulieren verder uit. De werkgroep e-formulieren (project Serviceplein) gee hier de komende jd prioriteit aan. Het fysieke klantcontact neemt in de toekomst steeds verder af. Aan de fysieke klantcontacten die overblijven, worden steeds hogere eisen gesteld. Dat vraagt om specifieke vakdeskundigheid en vaardigheden. Vakdeskundigheid en gastvrijheid komen centraal te staan en worden steeds belangrijker. In het fysieke menselijke contact hebben keukentafelgesprekken de voorkeur (ondersteund door digitalisering). Het beheer van en de regie op klantcontacten gaan we anders organiseren. Het is noodzakelijk om op beide sporen het digitale en het menselijke te transformeren naar excellen e. Die excellen e past bij de nieuwe overheid, maar vooral bij de con nu veranderende vragen en verwach ngen van burgers en ondernemers. 1.2 We werken aan de overheid digitaal 2017 en de Digitale Agenda Inwoners, ondernemers en instellingen moeten zaken die ze met de overheid regelen uiterlijk in 2017 digitaal kunnen a andelen. Het doel is dat inwoners de overheid sneller en makkelijker kunnen vinden en zaken kunnen doen op de plek en jd die hen het beste uitkomt. De Digitale Agenda 2020 is een collec eve digitale agenda dienstverlening en informa ebeleid De Digitale Agenda 2020 helpt gemeenten om hun rol op te pakken in de constant veranderende informa esamenleving. De informa esamenleving hee zo n impact op de bestuurlijke taakuitoefening, de interne werkprocessen en de gemeentelijke dienstverlening, dat gemeenten deze uitdagingen alleen samen aankunnen. Collec ef optreden maakt gemeenten sterker en slagvaardiger. Wij gaan hierin samenwerken met Zoeterwoude, Oegstgeest en Leiden. 1.3 We verbeteren adresgegevens in de BRP via het project Landelijke Aanpak Adreskwaliteit (LAA). Verkeerde registra e van adressen in de Basisregistra e Personen (BRP) vormt vaak de basis voor allerlei vormen van fraude, zoals het onrechtma g aanvragen van uitkeringen, toeslagen, kinderbijslag en studiefinanciering. Met het project LAA investeert de overheid in het verbeteren van adresgegevens in de BRP en in de aanpak van adresfraude. Leiderdorp hee zich in het vierde kwartaal van 2016 aangesloten bij dit project. In de aanpak gaan wij samenwerken met Zoeterwoude, Oegstgeest en Leiden. 1.4 We volgen de proe uin 'Bezorgen reisdocumenten'. De landelijke proe uin 'Bezorgen reisdocumenten' is in het eerste kwartaal van 2016 geëvalueerd. Vervolgens is besloten om de wet- en regelgeving aan te passen, om het bezorgen van reisdocumenten in alle gemeenten mogelijk 44 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

47 te maken. Naar verwach ng is dit halverwege 2017 afgerond. Pas daarna wordt besloten hoe het thuisbezorgen van reisdocumenten landelijk vorm gaat krijgen. 1.5 We stellen socialmediabeleid op en implementeren het. Wij bieden onze dienstverlening aan inwoners en ondernemers steeds meer digitaal aan. Ook werken wij hard om nog effec ever, an ciperend en snel online te communiceren via websites en sociale media. Naast Twi er en Facebook is Leiderdorp nu ook te vinden op Instagram. Het cluster communica e stelt dit jaar socialmediabeleid op. Vervolgens kunnen wij in 2017 onder andere starten met webcare in de frontoffice van het Serviceplein en met het ondersteunen van de organisa e in communica e via sociale media. We monitoren onze omgeving met een niewe webcaretool, Obi4wan. Inwoners verwachten immers dat zij snel en goed geholpen worden via de socialmediakanalen waarop zij zélf ac ef zijn. Maar zij praten ook buiten die kanalen om over onze organisa e, diensten en producten. Webcare is zowel reac ef als proac ef. Webcare krijgt in ons socialmediabeled de essen ële rol die het eigenlijk hoort te hebben: aanjager van veranderingen in de rest van de organisa e, met invloed op ontwikkelingen, strategie en beleid. 1.6 We monitoren en verbeteren de klan evredenheid. We gebruiken de Burgerpeiling (Waar staat je gemeente), het Dashboard dienstverlening (con nume ng) en de Kwaliteitsmonitor telefonische dienstverlening om de klan evredenheid te monitoren en te verbeteren. Met de Burgerpeiling en het Dashboard dienstverlening maken we de kwaliteit en presta es van de gemeentelijke dienstverlening en de betrokken medewerkers inzichtelijk. De uitkomsten gebruiken we om de kwaliteit van de dienstverlening con nu te verbeteren, zodat we efficiënte en vraaggerichte dienstverlening kunnen garanderen. De presta e-indicatoren aan het eind van dit subprogramma zijn nieuw en komen overeen met de presta e-indicatoren voor dienstverlening van h p:// Aantallen ontbreken nu nog omdat de Burgerpeiling nog niet hee plaatsgevonden. Deze staat gepland voor het eerste kwartaal van We werken de werkprocessen verder uit volgens het VTH-beleidsplan VTH staat voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Wij beseffen dat inwoners of bedrijven vergunningverlening, toezicht en handhaving als onpre g kunnen ervaren. Een vergunning aanvragen ervaren ze soms als een last, controles zorgen voor overlast en handhaving is meestal helemaal niet leuk. We doen het omdat we met elkaar hebben afgesproken dat we in een veilige, gezonde, aantrekkelijke en duurzame omgeving willen wonen, werken en leven. In het VTH-beleidsplan stellen wij strategische en opera onele beleidskaders die de gemeente hanteert om de risico's te beheersen en de naleving van we elijke en inhoudelijke beleidskaders in de fysieke leefomgeving te s muleren. Door wetgeving, s jgende kwaliteitseisen en strakkere financiële kaders moeten gemeenten steeds meer regionaal gaan samenwerken bij de uitvoering van hun VTH-taken. Dit betekent ook dat de vrijheid van gemeenten om zelf het VTH-beleid te bepalen de komende jaren naar verwach ng verder afneemt. De VTH-taken voor de bouw voeren wij uit binnen de volgende regionale samenwerkingsverbanden: De Omgevingsdienst West-Holland (ODWH) voor de milieugerelateerde voorschri en De Veiligheidsregio Hollands Midden voor de naleving van de brandveiligheidsvoorschri en De samenwerking bouwkwaliteit Leidse regio Erfgoed Leiden en Omstreken voor de advisering op het vlak van de cultuurhistorische waarden Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 45

48 Op 12 april 2016 trad de Wet VTH in werking. In navolging van deze wet stellen wij in 2017 ons eerste VTHjaarplan op, gebaseerd op ons VTH-beleidsplan. Hiervoor is eind 2016 een VTH-verordening vastgesteld. We moeten echter nog nulme ngen uitvoeren om capaciteitsnormen te kunnen vaststellen. Ook moeten we nog een monitoringinstrumentarium opstellen. 2.2 We treffen voorbereidingen voor de komst van de Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen. Op 1 januari 2018 treedt de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) in werking en waarschijnlijk in het voorjaar van 2019 ook de Omgevingswet. Met de Wkb komt er een nieuw stelsel van kwaliteitsborging voor het bouwen en moet de posi e van de bouwconsument worden versterkt. Dit hee de volgende veranderingen voor het gemeentelijk VTH-werkproces tot gevolg: Kleine bouwwerken en verbouwingen worden niet meer getoetst aan de voorschri en van het Bouwbesluit 2012; De gemeente controleert of een aannemer met een goedgekeurde methode voor kwaliteitsbewaking werkt; De toetsing aan het Bouwbesluit 2012 van nieuwbouw en verbouw bij vergunningverlening door de gemeente vervalt; Private par jen ontwikkelen methodes voor kwaliteitsbewaking om te zorgen dat aannemers zich houden aan de bouwtechnische eisen uit het Bouwbesluit 2012; Een ona ankelijke publieke toela ngsorganisa e oordeelt of een voorgestelde methode voor kwaliteitsbewaking voldoet aan de eisen. Ook de Omgevingswet zorgt voor veel veranderingen. De wet bundelt bijvoorbeeld 26 bestaande we en voor onder meer bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur. Overheden moeten nu al beginnen met de voorbereidingen. Anders lukt het niet om de wet in 2019 goed te laten ingaan. Met de nieuwe Omgevingswet wil het kabinet: de verschillende plannen voor ruimtelijke ordening, milieu en natuur beter op elkaar afstemmen; duurzame projecten (zoals windmolenparken) s muleren; gemeenten, provincies en waterschappen meer ruimte geven, zodat zij hun omgevingsbeleid kunnen afstemmen op hun eigen behoe en en doelstellingen. Verder biedt de wet meer ruimte voor par culiere ideeën. Want er gelden meer algemene regels in plaats van gedetailleerde vergunningen. Het doel staat voorop en niet het middel om er te komen. De houding bij het beoordelen van plannen is ja mits in plaats van nee tenzij. Zo ontstaat ruimte voor bijvoorbeeld bedrijven en organisa es om met ideeën te komen. We hebben nog geen defini ef beeld van de impact die de we en op onze organisa e zullen hebben. Daarom staat 2017 in het teken van de voorbereiding op de komst van de we en. Ook voeren we alvast de benodigde veranderingen door in de werkprocessen en ondersteunende systemen. 2.3 We monitoren en verbeteren de klan evredenheid. We gebruiken de Burgerpeiling (Waar staat je gemeente) en het Dashboard dienstverlening (con nume ng) om de klan evredenheid te monitoren en te verbeteren. In het VTH-beleidsplan is een hoofdstuk kwaliteitsborging opgenomen. Onderdeel hiervan is een tweejaarlijks klan evredenheidsonderzoek. Om onszelf scherp te houden en ook om de toets der kri ek te kunnen doorstaan vinden we het belangrijk ons periodiek door derden te laten beoordelen. 46 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

49 Burgerzaken hee al ruime ervaring opgedaan met het uitvoeren van dergelijke onderzoeken. Wij sluiten daar met vergunningverlening, handhaving en toezicht graag bij aan (zie ook 1.6 van dit subprogramma). Presta e-indicatoren Presta eindicatoren Omschrijving 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) Het gemiddelde rapportcijfer dat inwoners geven voor de dienstverlening van de gemeente Het percentage inwoners dat ontevreden is over de dienstverlening van de gemeente Het percentage inwoners dat het aanvragen (product of dienst) of het voorleggen (situa e) gemakkelijk vindt Het percentage inwoners dat de a andelings jd acceptabel vindt Het percentage inwoners dat vindt dat de medewerker van de gemeente waarmee zij contact hadden voldoende deskundig was Het percentage inwoners dat vindt dat er voldoende communica e is over het verloop van de a andeling Het percentage inwoners dat van mening is dat de gemeente heldere taal gebruikt in de communica e en informa evoorziening Het percentage inwoners dat aangenaam is verrast door de geleverde service Het gemiddelde rapportcijfer dat inwoners geven voor de digitale dienstverlening van de gemeente Het gemiddelde rapportcijfer dat inwoners geven voor de communica e en voorlich ng van de gemeente Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 47

50 2E: Grondexploita es Inleiding Leiderdorp hee diverse ruimtelijke projecten in ontwikkeling. Via de rapportage Gemeentelijke Integrale Grondexploita e (GIG) informeren we de raad over de projecten met een grondexploita e of projecten die op een vergelijkbare manier worden bewaakt. Meer informa e over deze ruimtelijke projecten staat dan ook in de recentste rapportage: de GIG 2016 van 29 maart Deze hee de raad op 9 mei 2016 vastgesteld. In het laatste kwartaal van 2016 verschijnt de voortgangsrapportage GIG In de paragraaf Grondbeleid lichten we de stand van de projecten toe. Doel Financiele bewaking en sturing van ruimtelijke projecten. SMART doel 1. Financiële en inhoudelijke bewaking bij verkoop gemeentegrond bij concrete projecten. 2. Financiële en inhoudelijke bewaking grondexploita e Centrumplan. 3. Een zorgvuldige inpassing van de verbreding van de rijksweg A4 voor een betere woon-, werken leefomgeving, met extra recrea emogelijkheden. Ac viteiten We stellen de grondexploita e nieuwbouwontwikkeling Driemaster op en bewaken deze. 1.2 We bewaken de grondexploita e nieuwbouwontwikkeling Amaliaplein. 2.1 We ronden de oplevering van bouwrijpe gronden (Centrumplein) af. 2.2 We toetsen op inhoudelijke projectkaders. 3.1 We ontplooien verkoopac viteiten voor de ontwikkelingen Bospoort, Vierzicht en kavel aan de Boomgaardlaan. Wat willen we bereiken? 1. Financiële en inhoudelijke bewaking bij verkoop gemeentegrond bij concrete projecten. De uitgangspunten bekijken we in samenspraak. Momenteel zijn de projecten Driemaster en Amaliaplein in ontwikkeling. 2. Financiële en inhoudelijke bewaking grondexploita e Centrumplan. Het Centrumplan komt voort uit de toekomstvisie Het plan omvat veer en deelprojecten gericht op het verbeteren van de verblijfsfunc e in het centrum en op het bijeenbrengen van verspreid in het centrum liggende maatschappelijke func es (bibliotheek, MOL, jongerenwerk, sociaal cultureel werk). Het project Centrumplein is het laatste deelproject. Dit project betre de uitbreiding van Winkelhof, waarvoor het oude gemeentehuis is gesloopt. Volgens de nieuwe regels van het Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) merken we het Centrumplein niet meer als grondexploita e aan. Dit passen we aan in de GIG Een zorgvuldige inpassing van de verbreding van de rijksweg A4 voor een betere woon-, werk- en leefomgeving, met extra recrea emogelijkheden. Het Masterplan W4 uit februari 2001 beschrij het W4-project. In dit project verbeteren de gemeenten Leiden, Zoeterwoude en Leiderdorp, de provincie Zuid-Holland en het Rijk ( detoenmalige Ministeries van Verkeer en Waterstaat en VROM) samen de inpassing van de verbreding van de A4. Leiderdorp hee de ontwikkeling van diverse W4-projecten opgepakt. Het grootste gedeelte van de W4-projecten is inmiddels afgerond. Een aantal grondexploita es loopt nog. 48 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

51 Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We stellen grondexploita e nieuwbouwontwikkeling Driemaster op en bewaken deze. Met de ontwikkelende par jden maken we afspraken over de ontwikkeling van Driemaster. Het gaat om grondverkoop aan een marktpar j en een woningcorpora e. Wanneer de afspraken over grondprijs en het ontwerp afgestemd zijn, kunnen we een grondexploita e opstellen. 1.2 We bewaken de grondexploita e nieuwbouwontwikkeling Amaliaplein. De volgende onderdelen ronden we binnen de mo e die de raad vaststelde af: de bestemmingsplanprocedure voor de ontwikkeling van het Amaliaplein; het saneren van een deel van de detailhandelfunc e op de Oranjegalerij; Het saneren op individuele adressen binnen het plangebied van bestemmingsplan Het Oude Dorp. 2.1 We ronden de oplevering van bouwrijpe gronden (Centrumplein) af. De afronding van het bouwrijp maken vindt plaats als de plannen van de ontwikkelaar bekend zijn. 2.2 We toetsen op inhoudelijke projectkaders. Wij beoordelen de plannen van de ontwikkelaar als hij deze indient. 3.1 We ontplooien verkoopac viteiten voor de ontwikkelingen Bospoort, Vierzicht en kavel aan de Boomgaardlaan. Samen met de ontwikkelaar zoeken we kopers voor de laatste beschikbare kavels van het W4-project. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 49

52 Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) College- en raadsbesluit voor aangaan overeenkomst 100% Vergunningverlening 100% Verkoop en overdracht gronden 100% College- en raadsbesluit voor aangaan overeenkomst 100% Vergunningverlening 25% 75% Verkoop en overdracht gronden 100% Presta eindicatoren Collegebesluit voor instemming ontwikkeling 100% Vergunningverlening 100% 2.2 Pre g en func oneel ingerichte omgeving Opleveren bouwrijpe grond paviljoens Bospoort Zuid 100% 100% Opleveren bouwrijpe grond Bospoort Noord Vergunningverlening Bospoort Noord Verkoop gronden kavel Boomgaardlaan 100% 100% 100% Vierzicht verkoop kavels 100% 50 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

53 Waar staat je gemeente Om de vergelijkbaarheid tussen de gemeenten te verbeteren, presenteren we vanaf 2017 in totaal 39 beleidsindicatoren in de programmabegro ng en de jaarrekening. De voor dit programma relevante indicatoren hebben we hieronder in beeld gebracht. De gegevens hebben we met peildatum ontleend aan Deze site bevelen wij van harte aan omdat daar ook andere vergelijkingscijfers beschikbaar zijn. Bovendien zijn vergelijkingen met gemeenten binnen de eigen provincie, met referen egemeenten naar klassegroo e en met een geselecteerde gemeente mogelijk. Voor de vergelijkbaarheid tussen gemeenten worden de indicatoren al jd uitgedrukt in dezelfde eenheid. In de tabel staan zowel de cijfers van Leiderdorp als het landelijk gemiddelde. Deze beleidsindicatoren vormen een aanvulling op de bestaande (bij deze begro ng geactualiseerde) presta eindicatoren per subprogramma. Wij sluiten niet uit dat deze manier van informa evoorziening zich verder zal ontwikkelen. Mogelijk komen er dan meer indicatoren bij of wordt de ontwikkeling van de verschillende indicatoren over meerdere jaren in beeld gebracht. Wij zien die ontwikkeling met belangstelling tegemoet. Progr. Indicator eenheid periode Leiderdorp Nederland Bron 2 Nieuwbouw woningen aantal per woningen ,6 ABF 2 Huishoudelijk restafval kg CBS 2 Hernieuwbare elektriciteit 2 Ziekenhuisopname nav verkeersongeval met een motorvoertuig 2 Ziekenhuisopname nav vervoersongeval met een fietser % ,5 8,7 Rijkswaterstaat % VeiligheidNL % VeiligheidNL 2 Demografische druk % ,4 53 CBS 2 Ves gingen per inw 15-64jr ,4 LISA 2 Bruto gemeentelijk product (verwacht/ gemeten) index Atlas voor Gemeenten 2 Func emenging % ,5 51,3 LISA Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 51

54 Wat mag het kosten? 2 Aantrekkelijk Leiderdorp bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming A Werken en ondernemen in het dorp Lasten Baten Saldo B Wonen en recreëren in het dorp Lasten Baten Saldo C Ruimte in het dorp Lasten Baten Saldo D Dienstverlening in het dorp Lasten Baten Saldo E Grondexploita es Lasten Baten Saldo Programma Lasten Baten Saldo van baten en lasten Reserves Toevoeging On rekking Muta es reserves Resultaat Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

55 VERREKENING RESERVES PROGRAMMA 2 bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Algemene reserve programma 2 Toevoeging On rekking Saldo Bouw- en grondexploita es programma 7 Toevoeging On rekking Saldo Bouw- en grondexploita es progr. 5 Toevoeging On rekking Saldo Egalisa ereserve omgevingsvergunning Toevoeging On rekking Saldo Egalisa ereserve reiniging Toevoeging On rekking Saldo Egalisa ereserve begraafplaats Toevoeging On rekking Saldo Jaarafslui ng programma 2 Toevoeging On rekking Saldo Bestemmingsreserve W4 Toevoeging On rekking Saldo Bestemmingsreserve W4 programma 4 Toevoeging On rekking Saldo Bestemmingsreserve Integraal Beheer Toevoeging On rekking Saldo VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 53

56 Programma 3: Bestuur en organisa e van Leiderdorp 3A: Bestuur Inleiding Wij willen dat Leiderdorp een vitale samenleving blij. Dit s muleren wij door te inspireren, te ondersteunen en ruimte te geven aan de in de samenleving aanwezige kennis, betrokkenheid en oplossend vermogen. Wij vinden het de normaalste zaak om de inwoners, instellingen en ondernemers ac ef te betrekken bij het oplossen van problemen. Wij willen daar juist verder in gaan, door de opgaven en vraagstukken eerst samen op te halen en vervolgens samen op te pakken, als gelijkwaardige partners. We benu en de aanwezige kennis, energie en talenten echt. Doel Rekening houdend met het coali eakkoord is het beleid in hoge mate gericht op een ac eve rol van inwoners, maatschappelijke instellingen en bedrijven. Gemeenten, inwoners, maatschappelijke instellingen en bedrijven trekken samen op om beleidsdoelstellingen te verwezenlijken en uit te voeren. SMART doel 1. De inwoners, instellingen en ondernemers zijn tevreden over de samenwerking met de gemeente. 1.1 We richten opgaveteams op. Ac viteiten We geven wijkgericht werken verder vorm. 1.3 We richten resultaa eams op. 1.4 We voeren een burgerpeiling uit. Wat willen we bereiken? In 2017 wil de gemeente samen met de inwoners, instellingen en ondernemers opgaven en vraagstukken ophalen en een start maken met de uitwerking. Daarvoor moet de organisa e snel kunnen reageren en zich flexibel kunnen aanpassen aan de behoe e en de veranderingen. Tegelijker jd kunnen we niet alles, dat is de andere kant van de medaille. We moeten keuzes blijven maken in de uitvoering van taken en werkzaamheden. Het kan helpen om hierbij ieders talent op efficiënte wijze te benu en. In 2017 richten wij onze organisa e anders in. Zodat we in de toekomst beter de verbinding met de inwoners kunnen maken en samen aan de opgaven kunnen werken. We introduceren meer zelfsturing in de organisa e. Zo vergroten we het eigenaarschap van de individuele medewerker en het mede-eigenaarschap van de medewerkers onderling. We vormen teams die beleid, beheer en uitvoering verbinden, om de integraliteit te vergroten. We zoeken de verbinding met de inwoners in het dorp en de wijken, en werken aan opgaven in opgaveteams. Hiervan maken ook inwoners, ondernemers en instellingen deel uit. In 2017 halen we de eerste opgaven op en maken we een begin met de aanpak. Wij zien het als onze uitdaging de komende jaren de mogelijkheden verder te ontwikkelen. Als wij hierin slagen, gaan de inwoners van Leiderdorp ons steeds vaker ontmoeten. Onze partners gaan merken dat wij hun talenten en belangen nog beter kennen en deze weten te verbinden. Zij komen steeds vaker ondernemende ambtenaren tegen. 54 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

57 1. De inwoners, instellingen en ondernemers zijn tevreden over de samenwerking met de gemeente. Bestuur en organisa e zoeken in 2017 nadrukkelijk de verbinding met de inwoners en maatschappelijke par jen. We willen aantonen dat we midden in de samenleving staan en luisteren naar wat er lee. Binnen de kaders van financiën, capaciteit en jd, werken we aan de opgaven die we met elkaar formuleren. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We richten opgaveteams op. De gemeente maakt deel uit van de samenleving en de daarin aanwezige netwerken. We willen hierin samenwerken. Naast de tradi onele rollen van de gemeente als regisseur, dienstverlener, uitvoerder, regelhandhaver, beleidsbepaler of par cipant, zien wij het als onze verantwoordelijkheid te an ciperen op behoe en in de samenleving. Dit doen we door ini a even te nemen of te faciliteren. Als verbindende schakel werken wij van buiten naar binnen en van binnen naar buiten. Wij gaan uit van de kracht van de samenleving: wat inwoners, instellingen en ondernemers onderling zelf kunnen. Wij spelen in op opgaven, behoe en en vragen die leven in de Leiderdorpse samenleving, bij onze regionale partners en bij medeoverheden. Dit betekent dat wij niet zelf intern op zoek gaan naar antwoorden, maar samen met onze partners crea eve en resultaatgerichte oplossingen ontwikkelen. We benu en, s muleren en ontwikkelen ieders talent. In opgaveteams werken we met elkaar - gemeente, inwoners en instellingen - aan een gemeenschappelijke opgave. Ieder vanuit zijn eigen talent en kracht. De gemeente neemt in deze teams de rol die op dat moment gewenst is. Dat kan variëren van geen rol tot de tradi onele rol van regisseur of uitvoerder. 1.2 We geven wijkgericht werken verder vorm. In 2017 richten we wijkgericht werken verder in. De behoe e per wijk bepaalt de vorm en de inhoud, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Door de gemeentelijke taken dichtbij de inwoners te organiseren, leggen we een betere verbinding en bevorderen we de samenwerking. De wijkteams hebben een flexibele samenstelling en bestaan uit inwoners, instellingen en/of ondernemers uit de wijk. De gemeente neemt ook deel aan een wijkteam. We stellen medewerkers beschikbaar om een inhoudelijke bijdrage te leveren. Het wijkteam is overigens geen doel op zich, maar een middel om integraliteit in de wijk te bevorderen en de verbinding te maken 'van binnen naar buiten en van buiten naar binnen'. Per wijk kunnen de behoe en en opgaven verschillen. Daar willen wij gehoor aan geven. Gemeentebrede opgaven werken we uit in opgaveteams, per wijk kan het wijkteam zich over lokale opgaven buigen. 1.3 We richten resultaa eams op. De gemeente wil meer ruimte geven aan inwoners, instellingen en ondernemers. Dit vraagt een omschakeling in denken en doen van ons allemaal. Als organisa e willen wij meer ruimte geven en moeten we openstaan voor ideeën uit de samenleving. We willen de samenleving direct betrekken bij het oplossen van een vraagstuk (beleidsprobleem) of andere plannen in plaats van eerst zelf te bedenken wat goed is. Deze omslag in denken en doen vergt ook een andere manier van omgaan met elkaar. Daar waar eerst beheersen en controleren leidend waren, ze en we nu in op zelforganisa e. Want net als voor onze inwoners, instellingen en ondernemers, geldt ook voor onze medewerkers dat wij uitgaan van hun talent, eigen kracht en verantwoordelijkheidsgevoel. Wij geven mensen binnen en buiten onze organisa e de ruimte om hun werk in te richten op de manier die zij het beste vinden. Zij zorgen er zelf voor dat ze resultaten bereiken. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 55

58 In resultaa eams van ongeveer en personen zijn medewerkers met elkaar verantwoordelijkheid voor een vooraf besproken gemeenschappelijke resultaat, integraal, dus van beleid tot uitvoering. En ze zijn daarop aanspreekbaar. 1.4 We voeren een burgerpeiling uit. Vanaf 2017 doen we een jaarlijkse burgerpeiling van 'Waar staat je gemeente'. De vragen in deze burgerpeiling gaan over vier maatschappelijke thema s: lee limaat, welzijn en zorg, dienstverlening en rela e tussen inwoner en gemeente. Specifieke aandacht is er voor de mate waarin een gemeente aansluit bij de leefwereld van de inwoners. Om het faciliterend beleid en de diensten van Leiderdorp zo goed mogelijk te kunnen afstemmen op de wensen van de inwoners, moeten wij weten wat er lee. De burgerpeiling achterhaalt op welke thema's we het, volgens onze inwoners, goed of minder goed doen. Daarnaast gee de burgerpeiling inzicht in de mogelijkheden en de mate waarin onze inwoners kunnen en willen bijdragen aan de lee aarheid van de buurt, het welzijn van buurtgenoten en andere maatschappelijke doelen. De resultaten van de burgerpeiling tonen ons waaraan onze inwoners veel waarde hechten en welke zaken, volgens onze inwoners, voor verbetering vatbaar zijn. Hier richten we onze verbeterstrategie op in. We willen de burgerpeiling in het eerste kwartaal van 2017 inze en. Dat is de nulme ng. Op basis van de resultaten van de burgerpeiling kan het bestuur van Leiderdorp - in afstemming met onze inwoners - prioriteiten stellen en focus aanbrengen. Presta e-indicatoren Omschrijving 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) 1. Waardering samenwerking nulme ng Presta eindicatoren 1.1 en 1.2 Inwoners en organisa es krijgen voldoende ruimte om ideeën en ini a even te realiseren 1.4 Het percentage inwoners dat (heel) veel vertrouwen hee in de manier waarop de gemeente wordt bestuurd nulme ng nulme ng Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

59 3B: Bedrijfsvoering Inleiding Bedrijfsvoering ondersteunt de gemeentelijke organisa e bij het doelma g, doeltreffend en rechtma g uitvoeren van gemeentelijke taken voor inwoners, bedrijven, instellingen en het bestuur. Doel Een effec eve, efficiënte en goed georganiseerde bedrijfsvoering SMART doel 1. Het ontwikkelen van een robuuste en veilige informa evoorziening. 2. Versterken van de (regionale) samenwerking op bedrijfsvoeringsgebied. Ac viteiten We hebben een actueel informa ebeveiligingsbeleid en -plan. 1.2 We hebben een actueel beleid voor persoonsgegevensbescherming. 1.3 We melden en registreren informa ebeveiligingsincidenten. 2.1 We sluiten leveringscontracten af. 2.2 We evalueren de gemaakte afspraken. De bedrijfsvoering hebben we grotendeels belegd bij Servicepunt71 (SP71). Dit zijn de bedrijfsvoeringstaken op het gebied van financiën, juridische zaken, personele aangelegenheden, ICT, inkoop en facilitaire zaken. De overige disciplines zijn bij de gemeente belegd. Dit zijn de disciplines Control, Communica e en (Documentaire) Informa evoorziening. Leiderdorp is mede-eigenaar van SP71 en hee binnen de eigen organisa e een team dat verantwoordelijk is voor professionele opdrachtgeving. Dit subprogramma verantwoordt de totale personeelslasten van de organisa e. Voorheen waren deze toegewezen aan de verschillende inhoudelijke programma's. De organisa e ontwikkelt zich en daarmee groeit de behoe e om personeel flexibel en naar behoe e te kunnen inze en op verschillende taken en thema's. Het toekennen van vaste personeelsbudge en aan de diverse organisa eonderdelen past niet bij deze ontwikkeling. Daarom hebben we gekozen voor één centrale post voor de personeelslasten. Wat willen we bereiken? 1. Het ontwikkelen van een robuuste en veilige informa evoorziening. Onze organisa e moet voldoen aan de we elijke beveiligingsverplich ngen die voor elke overheidsinstan e gelden. Wij hanteren het gemeenschappelijk normenkader bij het uitvoeren van ons informa ebeveiligingsbeleid. De Baseline Informa ebeveiliging Nederlandse Gemeenten (BIG) geldt als kader. De informa esamenleving vraagt een andere invulling van ons informa ebeveiligings- en privacybeleid. Want met een betrouwbare, transparante digitale dienstverlening nemen ook de a ankelijkheid en kwetsbaarheid toe. Met het toenemend aantal digitale aanvallen in gedachten blijven de beschikbaarheid en vertrouwelijkheid van informa e onze belangrijkste prioriteiten. De gemeente beheert privacygevoelige informa e van haar burgers. Goede en betrouwbare informa ebeveiliging is zeer belangrijk. Onze burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat hun gegevens veilig worden opgeslagen en dat we er vertrouwelijk mee omgaan. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 57

60 2. Versterken van de (regionale) samenwerking op bedrijfsvoeringsgebied. Onze bedrijfsvoering is grotendeels belegd bij Servicepunt71 (SP71). Dit zijn de bedrijfsvoeringstaken op het gebied van financiën, juridische zaken, HRM, ICT, inkoop en facilitaire zaken. Uitgangspunt is om op al deze gebieden zo veel mogelijk samen te werken en de benodigde middelen zo efficiënt mogelijk in te ze en. Zo verminderen we de kwetsbaarheid en verhogen we de deskundigheid. Het vormgeven van het opdrachtgeverschap rich ng deze samenwerkingsorganisa e blij een aandachtspunt. Op het gebied van informa evoorziening werken we ook intensief samen in het programma VRIS (Versterking Regionale I-Samenwerking). Wat gaan we ervoor doen? 1.1 We hebben een actueel informa ebeveiligingsbeleid en -plan. In 2015 hee het college het informa ebeveiligingsbeleid vastgesteld. We hanteren de richtlijnen van de Baseline Informa ebeveiliging Nederlandse Gemeenten (BIG). Om bedreigingen het hoofd te bieden hebben we een informa ebeveiligingsplan. Dit plan is in 2015 vastgesteld. We evalueren het informa ebeveiligingsplan elk kwartaal, zo volgen we de uitgeze e ac es. In 2015, bij de vaststelling van het beleid, voldeed de gemeente voor 65% aan de ruim 300 normen. In 2016 zi en we nu op 73%. We streven ernaar jaarlijks meer maatregelen te implementeren. Maar we implementeren niet alle normen: het kan zo zijn dat we bepaalde risico's accepteren en dus geen maatregelen treffen. Informa ebeveiliging is een doorlopende cyclus van ontwerpen, uitvoeren, controleren en bijstellen, met als doel de veiligheid steeds verder te verbeteren. Tegelijker jd geven we een forse impuls aan het beveiligingsbewustzijn van onze medewerkers en aan de belangrijkste procedures voor het omgaan met (gevoelige) gegevens. De menselijke factor blijkt immers nog steeds vaak de zwakste schakel. Met opleiding en trainingen geven we verder invulling aan de informa ebeveiligingsorganisa e. 1.2 We hebben een actueel beleid voor persoonsgegevensbescherming. Het beleid gegevensbescherming 2015 is regionaal (Leidse Regio) opgesteld en eind 2015 vastgesteld. Sinds januari 2016 geven we invulling aan de beschreven richtlijnen. Elke twee jaar wordt het beleid gegevensbescherming geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. Het komende jaar gaat extra aandacht naar gegevensbeheer en privacybescherming. 1.3 We melden en registreren informa ebeveiligingsincidenten. Elk incident op het gebied van informa ebeveiliging melden we in ieder geval aan de procesverantwoordelijke. In 2016 waren dit tot nu toe vier incidenten. Met bewustwordingscampagnes proberen we het aantal incidenten te beperken en incidenten te voorkomen. 2.1 We sluiten leveringscontracten af. We sluiten elk jaar leveringscontracten af met Servicepunt71. Hierin staan de opgaven voor dat jaar. Dit zijn zowel de collec eve opgaven die voor alle deelnemende gemeenten gelden als de specifieke opgaven per organisa e. De leveringscontracten zijn een sturingsinstrument voor alle betrokken par jen. Ze maken het mogelijk te an ciperen op de behoe en van de vragende par jen en waar nodig jdig bij te sturen. 58 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

61 2.2 We evalueren de gemaakte afspraken. Drie keer per jaar vindt een evalua e plaats. Dan kijken we of de aannames in de leveringscontracten overeenstemmen met de werkelijke afname van producten en diensten. Wanneer nodig vindt een aanpassing plaats. Presta e-indicatoren Omschrijving 2015 (w) 2016 (b) 2017 (b) 2018 (b) 2019 (b) 2020 (b) Presta eindicatoren 1.1 Het voldoen aan de normen voor informa eveiligheid 63% 73% 80% Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 59

62 3C: Regiozaken Inleiding Leiderdorp realiseert de bestuurlijke opgaven waarvoor de gemeente staat bestuurlijk zelfstandig. Dat doen wij onder andere door samen te werken met omliggende gemeenten en verbindingen te leggen met onze maatschappelijke, bestuurlijke en private partners. Zo kunnen wij voor onze burgers effec ef en efficiënt zijn en gebruikmaken van kennis en kunde binnen de regio. Deze uitgangspunten staan in de Toekomstvisie Leiderdorp 2025, 'Samenwerken en Verbinden'. Voor het bestuurlijke deel van de toekomstvisie is samenwerking in de Leidse regio waar mogelijk en wenselijk het uitgangspunt. Doel Regionale bestuurskracht versterken door regionale samenwerking. SMART doel 1. Betere krachtenbundeling op de schaal van de Leidse regio. 2. Betere krachtenbundeling op de schaal van Holland Rijnland voor strategische onderwerpen. 3. Meer sturing op gemeenschappelijke regelingen waaraan Leiderdorp deelneemt. 4. Op bovenlokaal niveau bestuurlijk en ambtelijk samenwerken en op veiligheidsthema's samen optrekken met veiligheidspartners (zoals poli e, veiligheidsregio, veiligheidshuis, maar ook collega-gemeenten). 1.1 De gemeenten in de Leidse regio besluiten over de Toekomstvisie Leidse regio 2027, inclusief de bijbehorende samenwerkingsvorm. 2.1 Holland Rijnland behar gt de strategische belangen die de Leidse regio overs jgen. 3.1 Leiderdorp is in elke belangrijke (strategische) groep in de regio vertegenwoordigd. 4.1 We blijven con nu afstemmen en samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld bij terugkeer van exgede neerden of bij huiselijk geweld. Ac viteiten Onderwerpen op met name opera oneel en/ of tac sch niveau, die het lokale belang overs jgen, werken we in eerste instan e op het niveau Leidse regio uit. 1.3 De colleges, raden en ambtelijke organisa es ontmoeten en spreken elkaar vanuit een inhoudelijke agenda. 3.2 Bij de grootste gemeenschappelijke regelingen (RDOG HM, VRHM, ODWH) ronden we een discussie af over de taken die de regeling voor gemeenten, en dus Leiderdorp, uitvoert. 3.3 Bij alle gemeenschappelijke regelingen gebruiken we het Leiderdorps regiomodel in de Leiderdorpse organisa e. 4.2 We blijven con nu afstemmen en samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld na incidenten en crises; hier hoort ook evalueren bij. 4.3 We blijven con nu afstemmen en samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld bij radicalisering of aanpak van georganiseerde criminaliteit. 1.4 Portefeuillehouders stemmen voorafgaand aan regionale vergaderingen hun standpunten voor de belangrijkste onderwerpen met elkaar af. 3.4 Vertegenwoordigers van Leiderdorp in gemeenschappelijke regelingen zoeken voorafgaand aan de vergaderingen draagvlak voor hun keuze en standpunten bij andere deelnemers. 60 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

63 Wat willen we bereiken? 1. Betere krachtenbundeling op de schaal van de Leidse regio. In de Toekomstvisie Leiderdorp 2025 hee de raad vastgelegd dat we in eerste instan e samenwerken op de schaal van de Leidse regio. A ankelijk van (het belang van) het onderwerp kunnen de Leidse regio-gemeenten besluiten om op een hoger schaalniveau samen te werken. De doelen van deze samenwerking zijn: de kwetsbaarheid van de organisa es verminderen, kennis delen en efficiencywinst behalen bij het invullen van de maatschappelijke opgaven. Het gaat vooral om inhoudelijke en uitvoeringssamenwerking. Holland Rijnland hee een nieuwe inrich ng. Taken die voorheen onder Holland Rijnland vielen, worden nu op de schaal van de Leidse regio opgepakt. Het college hee ingezet op een kleine effec eve lobbyorganisa e, zonder uitvoerende verantwoordelijkheden. Dat vraagt om een inhoudelijke samenwerkingsagenda op de schaal van de Leidse regio én om commitment van de deelnemende gemeenten om de samenwerkingsagenda tot een succes te maken. 2. Betere krachtenbundeling op de schaal van Holland Rijnland voor strategische onderwerpen. Onderwerpen die het belang van de Leidse regio overs jgen, stemmen wij af op de schaal van Holland Rijnland. Daarvoor is de gemeenschappelijke regeling Holland Rijnland bedoeld. Doel van deze samenwerking is: regionaal beleid vaststellen voor die zaken die het individuele belang van de gemeente overs jgen; de afstemming tussen gemeenten bevorderen; door krachtenbundeling de belangenbehar ging van de gemeenten in Holland Rijnland op Zuidvleugel-/ Randstadniveau organiseren. Op de schaal van Holland Rijnland, maar ook op de schaal van de Leidse regio, moeten de deelnemers de volgende vragen beantwoorden: Wat zijn de strategische doelen die wij via Holland Rijnland willen bereiken? Welke doelen kunnen wij met subregionale samenwerking bereiken in de Leidse regio? Welke doelen kunnen wij zelf of met andere/lokale samenwerkingspartners bereiken? 3. Meer sturing op gemeenschappelijke regelingen waaraan Leiderdorp deelneemt. We hebben verschillende gemeentelijke taken ondergebracht in een gemeenschappelijke regeling. Sommige gemeenschappelijke regelingen zijn een we elijke verplich ng (Veiligheidsregio, RDOG, ODWH). Andere gemeenschappelijke regelingen zijn een vrijwillige strategische keuze, om doelen beter of efficiënter te behalen of voor een doelma ger belangenbehar ging (Holland Rijnland, Oude Rijnzone, Servicepunt71). Met het onderbrengen van taken zijn we ook de zeggenschap over die taken en prioriteiten gaan delen met andere gemeenten. De openbare lichamen die de taken uitvoeren, hebben na verloop van jaren hun eigen manier van werken ontwikkeld. Als eigenaar van de regelingen willen we meer sturing hebben op resultaten, taken en bijbehorend budget, zodat we ons weer verbonden voelen met de verbonden par jen. 4. Op bovenlokaal niveau bestuurlijk en ambtelijk samenwerken en op veiligheidsthema's samen optrekken met veiligheidspartners (zoals poli e, veiligheidsregio, veiligheidshuis, maar ook collega-gemeenten). Voor veel veiligheidsthema's geldt dat inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisa es zelf een grote rol spelen als het gaat om het vergroten van de veiligheid. Mensen kunnen zelf heel veel doen. Ook Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 61

64 zijn er thema's waarbinnen gemeenten samenwerken met bovenlokaal georganiseerde organisa es, zoals poli e, veiligheidshuis en brandweer. Leiderdorp doet dit ook. De problema ek leent zich er immers voor om knelpunten breder en op bovenlokaal niveau op te pakken, ook om waterbedeffecten te voorkomen. Wat gaan we ervoor doen? 1.1 De gemeenten in de Leidse regio besluiten over de Toekomstvisie Leidse regio 2027, inclusief de bijbehorende samenwerkingsvorm. De gemeenten in de Leidse regio stemmen op poli ek, bestuurlijk en ambtelijk niveau gemeentegrensoverschrijdende dossiers met elkaar af en bepalen op welke thema s zij op inhoudelijke basis willen samenwerken. In 2016 stelden de gemeenteraden de inhoudelijke onderwerpen van de samenwerking en de bestuurlijke randvoorwaarden vast. Begin 2017 besluiten we over de bestuurlijke samenwerkingsvorm die bij die onderwerpen past en zo onze regio een stap verder vooruitbrengt. 1.2 Onderwerpen op met name opera oneel en/of tac sch niveau, die het lokale belang overs jgen, werken we in eerste instan e op het niveau Leidse regio uit. De raad van Leiderdorp hee in de Toekomstvisie Leiderdorp 'Samenwerken en verbinden' nadrukkelijk uitgesproken dat de focus voor samenwerken op de Leidse regio ligt. Dat is het leidende principe voor de tac sch opera onele samenwerking op thema s als economie, verkeer en vervoer, wonen, sport en de uitwerking van de drie decentralisa es in het sociale domein (3D s). Bestuurlijk en ambtelijk is de samenwerking gericht op de Leidse regio. 1.3 De colleges, raden en ambtelijke organisa es ontmoeten en spreken elkaar vanuit een inhoudelijke agenda. Via Servicepunt71 - samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering - zijn de gemeenten in de Leidse regio op bedrijfsvoerings- en uitvoeringsniveau verder met elkaar verbonden. Poli ek en bestuurlijk hebben ze gekozen om de Leidse regio een 'karaktervolle groei' te geven. Bijeenkomsten voor de gezamenlijke colleges, raden en ambtelijke organisa es dragen hieraan bij. De afstemming op de schaal van de Leidse regio wordt poli ek en bestuurlijk steeds belangrijker, ook in rela e tot de bestuurlijke schaalvergro ng van gemeenten binnen Holland Rijnland en de samenwerking in de Bollenstreek en Rijnstreek. De ambtelijke samenwerking binnen de Leidse regio draagt bij aan het delen en uitwisselen van kennis en kunde. 1.4 Portefeuillehouders stemmen voorafgaand aan regionale vergaderingen hun standpunten voor de belangrijkste onderwerpen met elkaar af. Binnen de verschillende samenwerkingsverbanden kan Leiderdorp alleen maar resultaten boeken als de meerderheid van de vergadering het eens is met het Leiderdorpse standpunt. Daarvoor moeten we coali es vormen. In eerste instan e streven we naar het bereiken en uitdragen van een gezamenlijk Leidse regio-standpunt en naar ondersteuning van elkaars standpunten. Zodat onze belangen beter behar gd worden Holland Rijnland behar gt de strategische belangen die de Leidse regio overs jgen. Het samenwerkingsverband Holland Rijnland zet zich in voor de behar ging van de regionale (sub)belangen aan de grote overlegtafels op provinciaal niveau, Zuidvleugelniveau en metropool-/randstadniveau. De strategische belangen die wij niet zelf kunnen behar gen omdat we niet aan de juiste overlegtafels zi en, kan Holland Rijnland voor ons behar gen. De subregio Leidse regio ontwikkelt zich voor strategische onderwerpen voor de Leidse regio - en dus ook Leiderdorp - tot een afstemmingspla orm voorafgaand aan de afstemming op Holland Rijnland-niveau. De Leidse regio moet veel 62 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

65 meer dan voorheen als gezamenlijke belangenbehar ger van de Leidse regio-gemeenten optreden. Leiden is voor de regio de centrumgemeente die toegang hee tot overlegtafels waar besluiten worden genomen die ertoe doen. 3.1 Leiderdorp is in elke belangrijke (strategische) groep in de regio vertegenwoordigd. Leiderdorp wil een belangrijke (leidende) rol blijven spelen in regionale samenwerking. We volgen bestuurlijke ontwikkelingen ac ef en ze en - waar nodig in het belang van Leiderdorp - ac ef in op sturing. We weten dat dit om een investering in jd, capaciteit en geld vraagt. Wij kiezen hier bewust voor omdat wij ac ef willen sturen en betrokken willen zijn. 3.2 Bij de grootste gemeenschappelijke regelingen (RDOG HM, VRHM, ODWH) ronden we een discussie af over de taken die de regeling voor gemeenten, en dus Leiderdorp, uitvoert. Vanuit verschillende raden komt de roep om een taakstelling voor de kosten van gemeenschappelijke regelingen. De werkgroep financieel kader gemeenschappelijke regelingen stelt aan een aantal gemeenschappelijke regelingen een taakstelling voor. Leiderdorp wil dat deze taakstellingen gepaard gaan met een taakdiscussie. Alleen dan kunnen gemeenschappelijke regelingen een financiële taakstelling goed invullen, zonder kwaliteitsverlies en terugkerende verzoeken voor aanvullende middelen. Om een taakdiscussie te voeren moet een meerderheid van de deelnemers aan de gemeenschappelijke regeling hier achter staan. Bij de drie regelingen RDOG HM, VRHM en ODWH is de discussie gestart. Dit moet in 2017 leiden tot een helder inzicht in taken, verantwoordelijkheden en budge en. 3.3 Bij alle gemeenschappelijke regelingen gebruiken we het Leiderdorps regiomodel in de Leiderdorpse organisa e. De ambtelijke advisering maakt voor alle gemeenschappelijke regelingen zoveel mogelijk gebruik van hetzelfde format. Zo krijgen we meer sturing op de gemeenschappelijke regelingen Vertegenwoordigers van Leiderdorp in gemeenschappelijke regelingen zoeken voorafgaand aan de vergaderingen draagvlak voor keuze en standpunten bij andere deelnemers. Samenwerken hee ook een keerzijde: de aansturing (opdrachtgeverschap) komt bij meerdere gemeenten te liggen en kan verwateren. Zeker bij hele grote samenwerkingsverbanden (VRHM, RDOG MH, ODWH) is dit het geval. Wij versterken de aansturing, zodat de samenwerkingsverbanden zich weer gestuurd weten door hun eigenaren: de gemeenten. Daarvoor stemmen wij af met andere gemeenten. Ook zoeken we voorafgaand aan vergaderingen draagvlak voor onze keuzes en standpunten, zodat we onze doelstelling kunnen bereiken. 4.1 We blijven con nu afstemmen en samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld bij terugkeer van exgede neerden of bij huiselijk geweld. We moeten afstemming blijven zoeken en op thema's samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld bij terugkeer van ex-gede neerden of bij huiselijk geweld. Als er - vanuit de verantwoordelijkheid van de gemeente - ac es nodig zijn om de kans op recidive te verkleinen, moeten we deze ac es samen met veiligheidspartners in het veiligheidshuis bepalen. Met de professionals van betrokken par jen maken we afspraken. Denk aan reclassering, poli e, OM en maatschappelijk werk. Daarna worden concreet ac es uitgevoerd. 4.2 We blijven con nu afstemmen en samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld na incidenten en crises; hier hoort ook evalueren bij. We moeten afstemming blijven zoeken en op thema's samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld na incidenten zoals een grote brand. Daar moeten we van leren. Evalua e van incidenten met hulpdiensten en andere betrokken Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 63

66 par jen kan leiden tot verbeteringen. Ook om incidenten te voorkomen of in voorbereiding op een ramp of crisis moeten we in gesprek blijven en afspraken maken met verschillende par jen. Zo werken we voor de veiligheid in de HSLtunnel goed samen met brandweer, collega-gemeenten, poli e en ProRail. We maken zo goed mogelijk afspraken om ongelukken te voorkomen én om bij een onverhoopt incident adequaat te kunnen acteren. 4.3 We blijven con nu afstemmen en samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld bij radicalisering of aanpak van georganiseerde criminaliteit. We moeten afstemming blijven zoeken en op thema's samen bepalen welke ac es nodig zijn, bijvoorbeeld bij georganiseerde criminaliteit of radicalisering. Dit zijn thema's die we niet louter lokaal kunnen oppakken. Om bijvoorbeeld georganiseerde criminaliteit tegen te gaan moeten we informa e van verschillende par jen bundelen. Pas dan kunnen we een aanpak formuleren. Leiderdorp hee afspraken met gemeenten in de regio, maar ook met bijvoorbeeld de poli e en het Regionaal Informa e- en Exper secentrum (RIEC). Ook hebben we een convenant met de woningbouwvereniging, poli e en energiebedrijven om hennepteelt aan te pakken. 64 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

67 Waar staat je gemeente Om de vergelijkbaarheid tussen de gemeenten te verbeteren, presenteren we vanaf 2017 in totaal 39 beleidsindicatoren in de programmabegro ng en de jaarrekening. De voor dit programma relevante indicatoren hebben we hieronder in beeld gebracht. De gegevens hebben we met peildatum ontleend aan Deze site bevelen wij van harte aan omdat daar ook andere vergelijkingscijfers beschikbaar zijn. Bovendien zijn vergelijkingen met gemeenten binnen de eigen provincie, met referen egemeenten naar klassegroo e en met een geselecteerde gemeente mogelijk. Voor de vergelijkbaarheid tussen gemeenten worden de indicatoren al jd uitgedrukt in dezelfde eenheid. In de tabel staan zowel de cijfers van Leiderdorp als het landelijk gemiddelde. Deze beleidsindicatoren vormen een aanvulling op de bestaande (bij deze begro ng geactualiseerde) presta eindicatoren per subprogramma. Wij sluiten niet uit dat deze manier van informa evoorziening zich verder zal ontwikkelen. Mogelijk komen er dan meer indicatoren bij of wordt de ontwikkeling van de verschillende indicatoren over meerdere jaren in beeld gebracht. Wij zien die ontwikkeling met belangstelling tegemoet. Progr. Indicator eenheid periode Leiderdorp Nederland Bron 3 Winkeldiefstal per inwoners 3 Geweldsmisdrijven per inwoners 3 Diefstal uit woning per inwoners 3 Vernieling en beschadiging per inwoners aantal per inwoners aantal per inwoners aantal per inwoners aantal per inwoners ,1 2,4 CBS ,4 CBS ,8 3,9 CBS ,7 6,1 CBS 3 Hardekern jongeren per inw ,7 1,3 KLPD 3 Forma e Fte per inwoners NNB Eigen gegevens 3 Beze ng Fte per inwoners NNB Eigen gegevens 3 Apparaatskosten Kosten per inwoner NNB Eigen begro ng 3 Externe inhuur Kosten als % van totale loonsom + totale kosten inhuur externen NNB Eigen begro ng Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 65

68 Wat mag het kosten? 3 Bestuur en organisa e Leiderdorp bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming A Bestuur Lasten Baten Saldo B Bedrijfsvoering Lasten Baten Saldo C Regiozaken Lasten Baten Saldo Programma Lasten Baten Saldo van baten en lasten Reserves Toevoeging On rekking Muta es reserves Resultaat VERREKENING RESERVES PROGRAMMA 3 bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Voormalig personeel Toevoeging On rekking Saldo Regionale investeringsfonds RIF Toevoeging On rekking Saldo Informa ebeleidsplan Toevoeging On rekking Saldo Gemeensch. regeling Oude Rijnzone prog 7 Toevoeging On rekking Saldo VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

69 Algemene dekkingsmiddelen Algemeen Inleiding De uitvoering van de plannen uit de drie programma's hiervoor kost natuurlijk geld. De algemene dekkingsmiddelen beva en de inkomsten van de gemeente die voor de uitvoering nodig zijn. De indeling van de algemene dekkingsmiddelen volgt de voorgeschreven onderverdeling in het besluit Begro ng en Verantwoording (BBV). Wat willen we bereiken? Een degelijk financieel beleid Een randvoorwaarde voor het uitvoeren van de plannen is een degelijk financieel beleid. Dit beleid stoelt op de volgende uitgangspunten: De begro ng is meerjarig sluitend en in evenwicht. Structurele lasten dekken we met structurele baten. Bezuinigingen van rijkswege ze en we zoveel mogelijk door op het beleidsterrein waarop het Rijk bezuinigt. Meevallers vallen vrij naar de algemene reserve, tegenvallers compenseren we binnen het begro ngshoofdstuk. Nieuw beleid financieren we door hiervoor oud beleid in te ruilen. Wij verhogen de lokale lasten (combina e van onroerendezaakbelas ng, afvalstoffenheffing/reinigingsrechten en rioolheffing) in beginsel niet met méér dan de infla ecorrec e. Voor het derde uitgangspunt gelden drie uitzonderingen: Het geld voor de decentralisa eopera es in het sociaal domein blij, via de reserve sociaal domein, beschikbaar voor de uitvoering van deze taken. Wij evalueren na drie tot vijf jaar of dit nog nodig is en zo ja, voor hoe lang. In lijn met eerdere besluitvorming blij geld voor het onderhoud van de openbare ruimte via de reserve Integraal Beheer Openbare Ruimte (IBOR) voor dat doel beschikbaar. Mee- en tegenvallers in de algemene uitkering uit het Gemeentefonds verrekenen we met de behoedzaamheidsreserve algemene uitkering. Wat gaan we ervoor doen? Kadernota In de kadernota schetst het college de raad de ontwikkeling van het financieel meerjarenbeeld. Het college doet zo nodig aan de hand van een aantal scenario s voorstellen om het financieel meerjarenbeeld sluitend en in evenwicht te krijgen en te houden. De kadernota is rich nggevend voor de uitwerking van de begro ng. De financiële posi e van deze begro ng gaat nader in op de mate waarin de begro ng structureel en reëel sluitend is. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 67

70 Webversie bestuursrapportages Sinds najaar 2014 bestaan van de gemeentelijke begro ngen en jaarverslagen ook doorzoekbare webversies. Ook van de bestuursrapportages zijn webversies beschikbaar. Belas ngen De nieuwe belas ngverordeningen en bijbehorende tarieventabellen 2017 leggen we uiterlijk voor de raadsvergadering van december 2016 voor besluitvorming voor. Ons uitgangspunt is om de opbrengst van de tarieven niet meer dan kostendekkend te maken; uiteraard houden we rekening met de we elijke maxima. Waar staat je gemeente Om de vergelijkbaarheid tussen de gemeenten te verbeteren, presenteren we vanaf 2017 in totaal 39 beleidsindicatoren in de programmabegro ng en de jaarrekening. De voor dit programma relevante indicatoren hebben we hieronder in beeld gebracht. De gegevens hebben we met peildatum ontleend aan Deze site bevelen wij van harte aan omdat daar ook andere vergelijkingscijfers beschikbaar zijn. Bovendien zijn vergelijkingen met gemeenten binnen de eigen provincie, met referen egemeenten naar klassegroo e en met een geselecteerde gemeente mogelijk. Voor de vergelijkbaarheid tussen gemeenten worden de indicatoren al jd uitgedrukt in dezelfde eenheid. In de tabel staan zowel de cijfers van Leiderdorp als het landelijk gemiddelde. Deze beleidsindicatoren vormen een aanvulling op de bestaande (bij deze begro ng geactualiseerde) presta eindicatoren per subprogramma. Wij sluiten niet uit dat deze manier van informa evoorziening zich verder zal ontwikkelen. Mogelijk komen er dan meer indicatoren bij of wordt de ontwikkeling van de verschillende indicatoren over meerdere jaren in beeld gebracht. Wij zien die ontwikkeling met belangstelling tegemoet. Progr. Indicator eenheid periode Leiderdorp Nederland Bron 4 Woonlasten éénpersoonshuishouden 4 Woonlasten meerpersoonshuishouden euro COELO euro COELO 4 WOZ-waarde woningen per CBS 68 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

71 Wat mag het kosten? Algemene Dekkingsmiddelen bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming A Lokale heffingen Lasten Baten Saldo B Algemene uitkering Lasten Baten Saldo C Dividend Lasten Baten Saldo D Saldo financiering Lasten Baten Saldo E Overige algemene dekkingsmiddelen Lasten Baten Saldo Programma Lasten Baten Saldo van baten en lasten Reserves Toevoeging On rekking Muta es reserves Resultaat VERREKENING RESERVES ALG.DEKKING bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Algemene reserve programma 4 Toevoeging On rekking Saldo Algemene reserve programma 6 Toevoeging On rekking Saldo Algemene reserve algemene dekkingsm. Toevoeging On rekking Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 69

72 VERREKENING RESERVES ALG.DEKKING bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Saldo Bouw- en grondexploita es programma 4 Toevoeging On rekking Saldo Bouw- en grondexploita es alg dekkingm. Toevoeging On rekking Saldo Kunst en cultuur Toevoeging On rekking Saldo Sociale woningbouw Toevoeging On rekking Saldo Zorg, welzijn, jeugd en onderwijs Toevoeging On rekking Saldo Jaarafslui ng programma 4 Toevoeging On rekking Saldo Jaarafslui ng programma 5 Toevoeging On rekking Saldo Jaarafslui ng programma 6 Toevoeging On rekking Saldo Sociaal Beleid Toevoeging On rekking Saldo Egalisa e exploita elasten programma 1 Toevoeging On rekking Saldo Egalisa e exploita elasten programma 3 Toevoeging On rekking Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

73 VERREKENING RESERVES ALG.DEKKING bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Saldo Egalisa e exploita elasten programma 5 Toevoeging On rekking Saldo Egalisa e exploita elasten programma 6 Toevoeging On rekking Saldo Egalisa e exploita elasten alg. dekk. Toevoeging On rekking Saldo Resultaat na bestemm. voorgaand jaar Toevoeging On rekking Saldo Behoedzaamheidsres. Gemeentefonds AD Toevoeging On rekking Saldo Behoedzaamheidsres. Gemeentefonds pr 2 Toevoeging On rekking Saldo VERREKENING RESERVES ALG.DEKKING Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 71

74 Overhead, vennootschapsbelas ng en onvoorzien Algemeen Overhead Op 5 maart 2016 is het 'Besluit Begro ng en Verantwoording provincies en gemeenten' (BBV) gewijzigd. In het besluit is nu specifieke regelgeving voor de overhead opgenomen. Zo is het verplicht dat het programmaplan een apart overzicht bevat van de kosten van de overhead (ar kel 8, eerste lid, onderdeel c van de BBV). Doel van de gewijzigde wetgeving is om gemakkelijker meer inzicht te krijgen in de totale kosten van overhead voor de gehele organisa e. Samengevat is het uitgangspunt voor het verwerken van de kosten in de begro ng: Directe kosten worden zoveel mogelijk direct toegerekend aan de betreffende taakvelden (deze kosten komen voornamelijk terug in programma 1, 2 en 3). Dit hoofdstuk gee een overzicht van de overheadkosten. Dit zijn kosten die: ondersteunend en niet direct dienstbaar zijn aan de externe klant of het externe product en dus tot de overhead behoren (dit geldt ook voor de uitbestedingskosten bedrijfsvoering); betrekking hebben op sturende taken vervuld door hiërarchisch leidinggevenden (onder andere de loonkosten). Hieruit volgt de defini e voor overheadkosten: Overheadkosten zijn alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. Daarmee bestaat de overhead in elk geval uit kosten van: 1. Leidinggevenden primair proces (hiërarchisch) 2. Financiën, toezicht en controle gericht op de eigen organisa e 3. Personeel & Organisa e / HRM 4. Inkoop (inclusief aanbesteding en contractmanagement) 5. Interne en externe communica e met uitzondering van klantcommunica e (KCC) 6. Bestuurszaken en bestuursondersteuning 7. Informa evoorziening en automa sering (ICT) 8. Facilitaire zaken en huisves ng (voor het eigen personeel) 9. Documenta e en informa everstrekking (DIV) (hieronder vallen ook exper seontwikkeling en advies over de procesinrich ng) 10. Managementondersteuning primair proces Vennootschapsbelas ng Sinds 2016 rust er een vennootschapsbelas ngplicht op winstgevende ondernemingsac viteiten. We hebben deze ac viteiten in 2015 en 2016 geïnventariseerd. De vennootschapsbelas ngheffing is nieuw in de begro ng en jaarrekening. Vooralsnog hebben we geen begrote post voor vennootschapsbelas ng opgenomen, omdat naar verwach ng geen afdracht gaat plaatsvinden. Dit moeten we echter nog afstemmen met de Belas ngdienst. Bovendien 72 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

75 zijn de realisa ecijfers en de feitelijke omstandigheden van 2017 leidend voor de bepaling van de werkelijke hoogte van de vennootschapsbelas ngplicht in Alleen ondernemingsac viteiten binnen de gemeente kunnen in aanmerking komen voor de vennootschapsbelas ngplicht. Daarvoor moeten ze wel aan de volgende criteria voldoen: Is er sprake van een duurzame organisa e van kapitaal en arbeid? Is er sprake van deelname aan het economisch verkeer? Is er sprake van een winstoogmerk of van vermogensoverscho en? Onvoorzien De algemene post onvoorzien wordt niet toegewezen aan een programma en hebben we hier verplicht apart opgenomen. Bij de herziene kostenverdeling resteerde een klein bedrag. Daarmee hebben we deze post verhoogd. Waar staat je gemeente Om de vergelijkbaarheid tussen de gemeenten te verbeteren, presenteren we vanaf 2017 in totaal 39 beleidsindicatoren in de programmabegro ng en de jaarrekening. De voor dit programma relevante indicatoren hebben we hieronder in beeld gebracht. De gegevens hebben we met peildatum ontleend aan Deze site bevelen wij van harte aan omdat daar ook andere vergelijkingscijfers beschikbaar zijn. Bovendien zijn vergelijkingen met gemeenten binnen de eigen provincie, met referen egemeenten naar klassegroo e en met een geselecteerde gemeente mogelijk. Voor de vergelijkbaarheid tussen gemeenten worden de indicatoren al jd uitgedrukt in dezelfde eenheid. In de tabel staan zowel de cijfers van Leiderdorp als het landelijk gemiddelde. Deze beleidsindicatoren vormen een aanvulling op de bestaande (bij deze begro ng geactualiseerde) presta eindicatoren per subprogramma. Wij sluiten niet uit dat deze manier van informa evoorziening zich verder zal ontwikkelen. Mogelijk komen er dan meer indicatoren bij of wordt de ontwikkeling van de verschillende indicatoren over meerdere jaren in beeld gebracht. Wij zien die ontwikkeling met belangstelling tegemoet. Progr. Indicator eenheid periode Leiderdorp Nederland Bron 5 Overhead % van de totale lasten NNB Eigen begro ng Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 73

76 Wat mag het kosten? Overhead, VPB en onvoorzien bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming A Overhead Lasten Baten Saldo C Onvoorzien Lasten Baten Saldo Programma Lasten Baten Saldo van baten en lasten Reserves Toevoeging On rekking Muta es reserves Resultaat VERREKENING RESERVES OVERHEAD bedragen x 1.000,- Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Begro ng 2018 Begro ng 2019 Begro ng 2020 Algemene reserve programma 5 Toevoeging On rekking Saldo VERREKENING RESERVES OVERHEAD Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

77 Paragrafen Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 75

78 Paragraaf 1 : Lokale heffingen Inleiding Deze paragraaf gee inzicht in de door de gemeente Leiderdorp geheven belas ngen (conform ar kel 220 t/m 228 Gemeentewet) en heffingen (conform ar kel 228a en 229 Gemeentewet). Aan de orde komen de tariefontwikkeling, de opbrengsten, de lokale lastendruk, de kostendekkendheid van belas ngen en informa e over het kwijtscheldingsbeleid. Inwoners van Leiderdorp dragen via de lokale belas ngen/heffingen bij aan het welzijn, de lee aarheid en de voorzieningen in hun dorp. De lokale belas ngen/heffingen vormen een belangrijk onderdeel van de gemeentelijke inkomsten. We maken onderscheid tussen belas ngen en heffingen (ook wel rechten genoemd). Belas ngen zijn verplichte bijdragen aan de gemeente waar geen directe tegenpresta e tegenover staat. Heffingen worden geheven als de gemeente een van haar bezi ngen ter beschikking stelt of als de gemeente een dienst verleent aan een individu of onderneming. Ook leges vallen hieronder. Dit zijn vergoedingen voor kosten die de gemeente maakt voor administra eve handelingen, zoals het geven van informa e en het verstrekken van vergunningen. De tarieven van deze heffingen stellen we zo vast dat de geraamde baten van de rechten niet uitgaan boven de geraamde lasten. Onder de bedoelde lasten vallen ook bijdragen aan bestemmingreserves en voorzieningen voor noodzakelijke vervanging van de betrokken ac va. A. Overzicht van de lokale heffingen De volgende belas ngen legt de gemeente Leiderdorp op en vordert ze in: 1. Onroerendezaakbelas ngen (ar kel 220 t/m 220h Gemeentewet); 2. Rioolheffing (ar kel 228a Gemeentewet); 3. Afvalstoffenheffing en reinigingsrechten (ar kel 229, eerste lid, aanhef en onderdelen a en b, van de Gemeentewet); 4. Hondenbelas ng (ar kel 226 Gemeentewet); 5. Precariobelas ng (ar kel 228 Gemeentewet); 6. Marktgeld (ar kel 229, eerste lid, aanhef en onderdelen a en b, van de Gemeentewet); 7. Lijkbezorgingsrechten (ar kel 229, eerste lid, aanhef en onderdelen a en b, van de Gemeentewet); 8. Toeristenbelas ng (ar kel 224 Gemeentewet); 9. Leges (ar kel 229, eerste lid aanhef en onderdeel b, Gemeentewet). B. Ontwikkelingen en actualiteit Precariobelas ng kabels en leidingen De minister van Binnenlandse Zaken hee begin 2016 een wetsvoorstel ingediend dat netwerken van nutsbedrijven vrijstelt van precariobelas ng. De minister hee hiermee gehoor gegeven aan de wens van de Tweede Kamer om een eerder ingetrokken wetsvoorstel, dat die vrijstelling regelde, alsnog in te dienen. Gemeenten krijgen de jd om deze vorm van precarioheffing te stoppen. Het kabinet hee gekozen voor een overgangstermijn van en jaar, zodat de gemeenten de effecten van inkomstenderving kunnen opvangen. Deze periode kan worden bekort bij een grotere hervorming of verruiming van het gemeentelijk belas nggebied. Het overgangsrecht geldt alleen als een gemeente in 2015 ook daadwerkelijk inkomsten genoot van deze belas ng. Onder de overgangsregeling kan een gemeente 76 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

79 maximaal het tarief heffen dat gold op 10 februari Dat is de datum waarop minister Plasterk het wetsvoorstel voor afschaffing van de precariobelas ng aankondigde. Zo wordt voorkomen dat de tarieven verder oplopen en het aantal gemeenten dat precario he verder s jgt. De geraamde opbrengst voor Leiderdorp bedraagt vanaf 2016 afgerond Vanaf 2026 valt deze opbrengst weg in onze begro ng. Kostendekkendheid Met ingang van 2017 rekenen we de overhead niet langer door aan de programma s. Daarom hee de wetgever bepaald dat de paragraaf lokale lasten volgens een voorgeschreven model inzicht moet geven in de mate van kostendekkendheid van de heffingen. Die kostendekkendheid moeten we extracomptabel berekenen. Voor de toerekening van de overhead zijn twee verdeelsleutels toegestaan, namelijk de loonkosten per taakveld of de omvang per taakveld. Gemeenten mogen beide sleutels toepassen, maar als ze eenmaal een keuze hebben gemaakt, moeten ze die sleutel ook consequent hanteren. De raad moet deze sleutels in de financiële verordening beves gen. Op basis van de opgestelde berekening kiezen wij standaard voor de verdeelsleutel 'loonsom per taakveld'. Loonkosten bepalen immers in de meeste gevallen een groot deel van het tarief. Die sleutel ligt dan ook het meest voor de hand. De uitkomsten laten bovendien zien dat via deze sleutel verhoudingsgewijs een hoger deel van de overhead mag worden toegerekend aan de betreffende exploita e respec evelijk in het tarief mag worden betrokken. Een uitzondering vormt de rioolheffing. Hier bestaan de kosten hoofdzakelijk uit kapitaallasten van investeringen en passen wij de sleutel omvang per taakveld toe. De wetgever definieert met ingang van 2017 ook expliciet wat we onder overhead moeten verstaan. Op basis van die voorschri en hebben wij geconstateerd dat Leiderdorp in het verleden een deel van de overhead niet meerekende bij de bepaling van de kostendekkendheid. Omdat we vanaf 2017 meer overhead meenemen in de kosten per ac viteit, nemen die kosten toe. Bij gelijkblijvende opbrengsten daalt in dat geval de dekkingsgraad. C. Beleid lokale heffingen (tarieven) Algemeen De lokale lasten s jgen in 2017 met de infla ecorrec e, die is vastgesteld op 0,5%. Volgens dit uitgangspunt verhogen we OZB, hondenbelas ng, precariobelas ng (met uitzondering van het tarief op leidingen), marktgeld, lijkbezorgingsrechten, toeristenbelas ng en leges met 0,5%. Waar dat van toepassing is, hebben we rekening gehouden met de 100% dekkingsnorm en de we elijke maximumtarieven. De defini eve tariefvaststelling vindt plaats in de raad van december Dan besluit de raad tot de geactualiseerde belas ngverordeningen OZB Perc S jging % 2017 Woningen Eigenaar 0,1714% 0,5% Niet-woningen Gebruiker 0,2071% 0,5% Niet-woningen Eigenaar 0,2780% 0,5% De precieze OZB-tarieven woningen en niet-woningen bieden we zoals gebruikelijk in het najaar aan de raad aan, na afronding van de WOZ-waarderingsprognoses. Wij bieden u deze ter vaststelling aan voor de raad van december 2016, zodat we de tarieven op basis van de meest recente WOZ-waarden kunnen berekenen. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 77

80 Beleidsma ge ontwikkeling waardering onroerende zaken De WOZ-waarden worden naar verwach ng in 2016 openbaar (1 oktober 2016). Waarschijnlijk bestaat er dan meer duidelijkheid over de voortgang en planning van het aansluiten van gemeenten op de landelijke voorziening WOZ en kunnen we beter inscha en of een substan ële vulling (circa 70% van de objecten) op 1 oktober 2016 haalbaar is. Na openbaarmaking kunnen bewoners via een digitaal loket eenvoudig de WOZ-waarden van woningen in bijvoorbeeld hun straat of wijk opvragen en vergelijken. Hierdoor krijgen bewoners meer inzicht in de waardeverhouding tussen de eigen woning en die van anderen. Zo kunnen ze beter en eenvoudiger dan nu deze waardeverhouding controleren. Een transparante WOZ-waarde draagt bij aan de kwaliteit en daarmee de accepta e van deze waarde. Op termijn kan dit leiden tot minder bezwaar- en beroepschri en. In eerste instan e houden we echter rekening met een s jging van het aantal vragen en bezwaren als gevolg van de openbaarheid van de WOZ-waarde. Herwaardering onroerende zaken De Leiderdorpse onroerende zaken worden jaarlijks gewaardeerd. De waardepeildatum ligt één jaar voor het kalenderjaar waarop de waarde betrekking hee. Dit betekent dat we voor de waardering 2017 uitgaan van de waarde van de onroerende zaken op 1 januari Dit is we elijk zo bepaald. Rioolheffing Het tarief voor de rioolheffing berekenen we op basis van elke volle eenheid per m3 waterverbruik. De afgelopen drie jaar verhoogden we de rioolheffing met 5,5,%. In het nieuwe vgrp ( ), dat de raad op 4 april 2016 hee vastgesteld, is besloten de tarieven met 3% per jaar te laten s jgen. Daarnaast geldt ook de 0,5% infla ecorrec e. Deze s jging is noodzakelijk om ook in de toekomst de vervangingen van de riolering te kunnen bekos gen. De defini eve tariefvaststelling vindt in de raad van december 2016 plaats, wanneer de raad de geactualiseerde belas ngverordeningen 2017 vaststelt. Voor 2018 werken we momenteel binnen de samenwerking afvalwaterketen met de Leidse regio aan een nieuw vgrp, dat we ook wel het integraal afvalwaterketenplan (iawkp) noemen. Hierin worden de planjaren gelijkgetrokken en wordt de integraliteit van de waterketen breder beschouwd. 78 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

81 Kostendekking Rioolheffing Bedrag in euro's Percentage Kosten taakveld(en) incl. (omslag)rente Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen - Ne o kosten taakveld Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente BTW Totale kosten % Opbrengst heffingen Dekking 96% Afvalstoffenheffing en Reinigingsrechten Bij heffingen is het uitgangspunt om de tarieven zo vast te stellen dat de geraamde opbrengst gelijk is aan de geraamde lasten. Het doel is dat ze overeenkomen met het we elijk toegestane dekkingspercentage van 100%. De tarieven zijn gebaseerd op de te verwachten exploita ekosten voor de beide ac viteiten, periodiek groot onderhoud en op de aan toekoms ge investeringen gerelateerde kapitaallasten. Eventuele overscho en en tekorten op de reiniging en riolering verrekenen we met de egalisa ereserves. In de totale opbrengsten voor reiniging hebben we zowel de s jging van 0,5% als een verlaging meegenomen. De verlaging is het gevolg van de lagere rekenrente op investeringen, die van 3,5% naar 0,75% ging. De defini eve tariefvaststelling vindt plaats in de raad van december 2016, wanneer de raad de geactualiseerde belas ngverordeningen 2017 vaststelt. Kostendekking Afvalstoffenheffing en reinigingsrechten Bedrag in euro's Percentage Kosten taakveld(en) incl. (omslag)rente Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen Ne o kosten taakveld Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente BTW Totale kosten % Opbrengst heffingen Dekking 78% Hondenbelas ng We verhogen de tarieven met 0,5%. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 79

82 Precariobelas ng We verhogen de tarieven met 0,5%, met uitzondering van het tarief op leidingen in verband met de maximalisering van dit tarief (zie B. Ontwikkelingen en actualiteit: Precariobelas ng kabels en leidingen in deze paragraaf). Marktgelden We verhogen de tarieven met 0,5%. Kostendekking Marktgelden Bedrag in euro's Percentage Kosten taakveld(en) incl. (omslag)rente Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen - Ne o kosten taakveld Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente BTW Totale kosten % Opbrengst heffingen Dekking 38% Lijkbezorgingsrechten We verhogen de tarieven met 0,5%. Kostendekking Lijkbezorgingsrechten Bedrag in euro's Percentage Kosten taakveld(en) incl. (omslag)rente Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen - Ne o kosten taakveld Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente BTW Totale kosten % Opbrengst heffingen Dekking 94% Toeristenbelas ng We verhogen het tarief met 0,5%. 80 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

83 Leges Titel I, II en III De kostendekkendheid van de leges moeten we volgens de Gemeentewet vaststellen op basis van de geraamde baten en lasten ter zake in de begro ng De geraamde baten mogen niet hoger zijn dan de geraamde lasten. Anders gezegd mogen we over de gehele legesverordening geen winst maken op de diensten en producten die wij aanbieden. In basis kunnen we aangeven dat we de (leges)tarieven trendma g hebben verhoogd met 0,5% en vervolgens afgerond op 0,05 naar beneden. De we elijke tarieven van onder andere de reisdocumenten en rijbewijzen hebben we niet verhoogd, omdat dit rechtens niet is toegestaan. In de tabel hieronder is de kostendekkendheid van de leges per hoofdstuk nader uitgesplitst. Voor de diensten en producten waarvoor geen baten zijn geraamd in de begro ng 2017 is geen kostendekkendheidspercentage vastgesteld (het gaat hier onder meer om de hoofdstukken verstrekkingen uit het kiezersregister, vastgoedinforma e, bestuursstukken en pros tu ebedrijven). Dit is ook in lijn met de huidige rechtspraak. Recapitula e kostendekkendheidtarieventabel Leiderdorp per belas ngjaar 2017 Hoofdstuk10 Kosten Waarvan de overheadcomponent Opbrengsten Percentage Totaal % TITEL I Algemene dienstverlening % Overige niet rechtstreeks toe te bedelen kosten op hoofdstukniveau Burgerlijke stand % 2 Reisdocumenten en Nederlandse iden teitskaart % 3 Rijbewijzen % 4 Verstrekkingen uit de Basisregistra e personen (BRP) % 9 Overige publiekszaken % 15 Kansspelen % 17 Verkeer en vervoer % 18 Diversen % TITEL II Dienstverlening vallend onder fysieke leefomgeving/ omgevingsvergunning % 2 Aanvraag vooroverleg/conceptaanvraag % 3 Omgevingsvergunning % 9 Bestemmingswijzigingen zonder ac viteiten % TITEL III Dienstverlening vallend onder Europese dienstenrichtlijn % 1 Horeca % 2 Organiseren evenementen of markten % 3 Overige APV ac viteiten % Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 81

84 Gelet op de bovenstaande recapitula e komt de kostendekkendheid over de algehele verordening uit op 79%. Op basis van het berekende percentage kunnen we aangeven dat de gemeente Leiderdorp geen winst maakt op de diensten en producten die zij aanbiedt. We overschrijden de maximale kostendekkendheidsnorm van 100% niet. Binnen de hoofdstukken en daarmee Titels is kruissubsidiëring toegestaan. Kruissubsidiëring is het bewust hanteren van lagere legestarieven voor de ene dienst en het hanteren van hogere legestarieven voor de andere dienst. Binnen Titel II, dienstverlening vallend onder de fysieke leefomgeving/omgevingsvergunning, kan specifiek worden aangegeven dat de tarieven voor bouwac viteiten met een gering aantal m2 iets minder kostendekkend zijn dan de tarieven voor een bouwac viteit met een significant aantal m2. Dit is een bewuste keuze en als zodanig niet afwijkend van de landelijke tendens en ook niet onredelijk. Conform het gewijzigde Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) hebben we in de bovenstaande tabel ook de overhead als onderdeel van de kosten apart inzichtelijk gemaakt. Dit betre de opslag op het basisuurtarief (per e). Dit zijn onder andere de kosten voor huisves ng en de ondersteunende diensten van Servicepunt71. D. Opbrengsten Het eigen belas nggebied van de gemeente omvat negen belas ngsoorten (OZB, hondenbelas ng, precariobelas ng en toeristenbelas ng) en heffingen. Voor rioolheffing, afvalstoffenheffing, reinigingsrecht, marktgeld, lijkbezorgingsrechten en leges is het uitgangspunt dat ze maximaal 100% kostendekkend zijn. De totale opbrengst in 2017 is 13,854 miljoen. Soort Begro ng 2016 Begro ng 2017 Verschil in % 1. Onroerende-Zaakbelas ngen % 2. Rioolheffing % 3. Afvalstoffenheffing en reinigingsrechten % 4. Hondenbelas ng % 5. Precariobelas ng % 6. Marktgeld % 7. Lijkbezorgingsrechten % 8. Toeristenbelas ng % 9 Titel 1 Leges - Algemene Dienstverlening % 9 Titel 2 Leges - Omgevingsvergunning % 9 Titel 3 Leges - Dienstverlening overig % Totaal % E. Lokale lastendruk Onder de gemeentelijke woonlasten verstaan we het gemiddelde bedrag dat een huishouden in een bepaalde gemeente betaalt aan OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing. In de tabel hieronder vergelijken we de woonlasten van Leiderdorp met de woonlasten van andere gemeenten in het jaar Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

85 Vergelijking lastendruk met omliggende gemeenten over jaar 2016 Gemeente Woonlasten éénpersoons huishoudens Woonlasten meerpersoons huishoudens Katwijk Leiden Leiderdorp Leidschendam-Voorburg Oegstgeest Teylingen Voorschoten Wassenaar Zoeterwoude Vergelijking lastendruk met gemeenten met vergelijkbare aantal inwoners over het jaar 2016 Gemeente Inwoneraantal (2016) Woonlasten éénpersoons huishoudens Woonlasten meerpersoons huishoudens Ermelo Gilze Rijen Kaag en Braassem Leiderdorp Noordwijk Werkendam Zaltbommel Bron: F. Kwijtscheldingsbeleid Niet iedere inwoner van Leiderdorp is in staat de gemeentelijke belas ngen te betalen. In zo n geval bestaat de mogelijkheid kwijtschelding aan te vragen. Iedereen met een inkomen op bijstandsniveau en zonder vermogen kan in aanmerking komen voor kwijtschelding van de lokale lasten. Bij een aanvraag voor kwijtschelding beoordelen we of de belas ngcapaciteit van de burger inderdaad onvoldoende is om de gemeentelijke belas ngen te betalen. We kunnen alleen kwijtschelding verlenen voor de onroerendezaakbelas ngen, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. In de prak jk komt kwijtschelding vooral voor bij de afvalstoffenheffing en rioolheffing. We berekenen de belas ngcapaciteit aan de hand van het vermogen, het ne obesteedbaar inkomen en diverse door het Rijk vastgestelde normbedragen. Ook voert door het inlich ngenbureau (IB) een geautoma seerde toetsing van het recht op kwijtschelding uit. Doel van deze toetsing is verlaging van de administra eve lasten voor de burgers en verkor ng van de a andeltermijnen. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 83

86 Paragraaf 2 : Weerstandsvermogen en risicobeheersing 1. Inleiding Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen is de rela e tussen de weerstandscapaciteit, zijnde de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken, en alle risico s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in rela e tot de financiële posi e. Het weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een ra o weerstandsvermogen en afgezet tegen de algemeen geldende weerstandsnorm. Die ra o gee de mate aan, waarin de gemeente in staat is om tegenvallers op te vangen zonder effecten voor het voorzieningenniveau. Weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit bestaat in principe uit de algemene reserve, de bestemmingsreserves, de langlopende voorzieningen en de begro ngspost onvoorzien. Het is een poli eke afweging om te bepalen welke delen van de incidentele en structurele componenten men tot de weerstandscapaciteit wil rekenen. In het beleidskader weerstandsvermogen en risicomanagement is die afweging uitgewerkt. Risicomanagement Een risico is een mogelijke gebeurtenis met een nega ef gevolg voor de organisa e. De gemeente wil risico's die zij loopt zo veel mogelijk beheersen door ze structureel en op systema sche wijze te iden ficeren, prioriteren, analyseren, beoordelen. Door een goed systeem van risicomanagement worden bestuurders en managers in staat gesteld voor risico s, die het behalen van de doelstellingen van de organisa e bedreigen, passende beheersmaatregelen te nemen. 2. Risico's Risico-overzicht Om de risico's in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld. Dit risicoprofiel is tot stand gekomen met behulp van een risicomanagemen nforma esysteem dat bij meer gemeenten wordt gebruikt. Hiermee worden risico's systema sch in kaart gebracht en beoordeeld door alle afdelingen binnen de gemeente. Op grond van het beleidskader weerstandsvermogen en risicomanagement worden in het onderstaande overzicht alleen de 10 grootste risico's gepresenteerd met de hoogste bijdrage, nadat een beheersmaatregel is getroffen, aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit aangevuld met de getroffen beheersmaatregel. Onderaan de tabel is het totaalbedrag voor de overige risico s opgenomen. Tabel 1: de 10 belangrijkste risico's PRG Risico (incl.gevolg) Beheersmaatregel Kans Financieel gevolg (max) in Invloed 4 Verstrekte garantstellingen voor leningen aan diverse instellingen, kunnen niet worden afgelost. Dit risico is gestegen ten gevolge van de kredietcrisis (inclusief NHG). Ac ef Beleid is erop gericht dat er geen nieuwe garantstellingen zonder waarborg worden afgegeven. 10% % 84 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

87 PRG Risico (incl.gevolg) Beheersmaatregel Kans Financieel gevolg (max) in Invloed 1 Kosten voor beschu e werkplekken en reintegra e bij DZB nemen toe Ac ef Keuzes over verdeling budget over doelgroepen en inzet van effec eve instrumenten op basis van financieel afwegingsmodel, waarin de financiële gevolgen in grote lijnen zijn aangegeven. Begin 2015 komt het beleidskader (inclusief afwegingskader) gereed voor het maken van keuzes t.a.v. doelgroepen en instrumenten. Belangrijk onderdeel daarvan zijn verschillende scenario s over de toekomst van DZB. De kosten van het risico zijn a ankelijk van de keuzes die gemaakt worden en de vraag in welk jaar je het risico wil bepalen. De keuze DZB is primair aan de gemeente Leiden, maar hee als afgeleide eveneens gevolgen voor het financiële risico voor Leiderdorp. 90% % Ac es 1. overzicht van de kosten per instrument; 2. toets op effec viteit per instrument; 3. ontwikkelen meerdere scenario's, inclusief de gevolgen voor verschillende doelgroepen (sociaal-maatschappelijk, financieel, etc.). (P-wet project) 3 Informa ediefstal (digitaal en papier) Ac ef Goede beveiliging (firewall). Strenge regels inzake vertrouwelijke informa e in afsluitbare papiercontainers 50% % 1 Onvoldoende budget om inwoners passende ondersteuning te bieden. Ac ef 1. permanente monitoring budget om ac e te kunnen ondernemen 2. inventariseren aantallen lopende trajecten 3. financiële reserve aanleggen 4. verschuiving in prioriteiten gemeentebegro ng 5. kosten baten op lange termijn onderzoeken 6. samenwerking onder meer op financieel gebied, spreiding financiële risico's in regio, bijv. bij financiële gevolgen incidenten jeugdhulp 70% ,12% Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 85

88 PRG Risico (incl.gevolg) Beheersmaatregel Kans Financieel gevolg (max) in Invloed 1 (sub)regionale samenwerking verloopt moeizaam 3 Uitvoerende samenwerkingsverbanden kunnen uitvallen 4 De hoogte van de algemene uitkering is onvoorspelbaar 1 De ICT-omgeving sluit in de uitvoering onvoldoende aan op wensen en behoe en van inwoners en medewerkers 2 Bomenziektes + plagen (eikenprocessierups/boktor): Het verloren gaan van Essen is een groot risico voor groot deel areaal 1 Gemeente is niet in staat om gestelde doelstellingen bij aanbestedingen te realiseren. Ac ef 1. Strategie ontwikkelen voor a akende gemeenten 2. besluitvorming op gemeentelijk en (sub)regionaal niveau afstemmen 3. investeren samenwerking en goede voorbeelden delen 4. focus houden op gezamenlijke doelen en resultaten Ac es 1. in gesprek blijven op inhoudelijke koers 2. sturing op voortgang ontwikkelingen besluitvorming Ac ef Ter dekking van dit risico is de behoedzaamheidreserve Algemene Uitkering ingesteld. Mee- en tegenvallers worden met deze reserve verrekend. Ac ef 1. aanslui ng zoeken bij landelijk advies over informa evoorziening 2. inventarisa e betrokken systemen inclusief verwachte knelpunten 3. beginnen met veilige ict-toepassingen, bewezen technologie Ac es 1. audit tbv toets privacy en veiligheid gegevens 2. duidelijke afspraken en protocol over informa ebeveiliging en privacygegevens 3. informa evoorziening inrichten vanuit principe klant is eigenaar dossier en medewerkers hebben toegang In voorbereiding Protocol in voorbereiding Ac ef 1. jdig betrekken deskundigen op terrein van financiën en aanbesteding 2. In aanbestedingstraject meerdere mogelijkheden tot sturing aanbrengen 3. verschillende modellen voor bekos ging logisch inze en 4. inze en op kennis en exper se uitwisselen met partners 70% ,07% 10% ,65% 50% ,60% 90% ,27% 80% ,89% 70% ,53% Totaal grote risico's Overige risico's (104) Totaal alle risico's Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

89 Veranderingen in top 10 van risico s Er hebben ten opzichte van de jaarrekening de volgende wijzigingen plaatsgevonden: Uit de top 10: Niet jdig beschikken over juiste informa e ten behoeve van beleidsontwikkeling en begro ng en informeren cliënten Btw niet compensabel op Jeugdzorg en Wmo die via een samenwerkingsverband worden ingekocht. Doordat de interne rentebaten en rentelasten voor een groot deel a ankelijk zijn van de GIG hee een verschuiving in de geprognos ceerde uitgaven en inkomsten binnen de GIG-projecten een direct effect op het rentesaldo. De GIG wordt defensief geraamd. Dit leidt echter tot een offensieve raming voor het rentesaldo. In de begro ng is voorzich g met de renteposten van de GIG omgegaan, toch kunnen hier nog extra nadelen cq voordelen op volgen. Lagere inkomsten op de interne rente cq hogere uitgaven. Risico op circulaires (VNG/BZK); geld dat nog niet komt terwijl taken al wel uitgevoerd moeten worden. On rekken van middelen aan een reserve of voorziening hee invloed op de exploita e. In de top 10: (Sub)regionale samenwerking verloopt moeizaam Uitvoerende samenwerkingsverbanden kunnen uitvallen De hoogte van de algemene uitkering is onvoorspelbaar Bomenziektes + plagen (eikenprocessierups/boktor): Het verloren gaan van Essen is een groot risico voor groot deel areaal De risico's zijn voor deze begro ng geactualiseerd. Het resultaat van die doorlich ng is dat het totaal van alle risico's gezamenlijk ten opzichte van de begro ng 2016 afneemt van 32,3 miljoen naar 26,8 miljoen. De daling van het maximale risico werkt posi ef uit op het weerstandsvermogen. Benodigde weerstandscapaciteit Op basis van de ingevoerde risico's is een risicosimula e uitgevoerd. De risicosimula e wordt toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag van voor alle risico's ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden. Bij de simula e is gerekend met een zekerheidspercentage van 90%. Het resultaat is dat met een benodigde weerstandscapaciteit van het voor 90% zeker is dat alle zich eventueel voordoende risico's kunnen worden afgedekt. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door alle risico's waarvoor geen of onvoldoende beheersmaatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in rela e tot de financiële posi e. Onderstaande tabel bevat een overzicht van de meest relevante percentages en de daarmee corresponderende benodigde weerstandscapaciteit. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 87

90 Tabel 2: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages Percentage Bedrag ( ) 75% % % % % Beschikbare weerstandscapaciteit Voor het bepalen van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt uitgegaan van de kadernota weerstandsvermogen en risicomanagement (2016) alsmede de nota en reserves en voorzieningen (2016) gebruikt. De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit een direct en niet direct beschikbaar deel. Het niet direct beschikbare deel kan na democra sche besluitvorming worden omgezet van niet direct beschikbaar naar direct beschikbaar. Tabel 3: Beschikbare weerstandscapaciteit Weerstand Capaciteit ( ) Direct beschikbaar Niet direct beschikbaar Begro ng: Onvoorziene lasten Totale weerstandscapaciteit Weerstandsvermogen Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de rela e te worden gelegd tussen de financieel gekwan ficeerde risico's en de daarbij horende benodigde weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De rela e tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven. Ra o weerstandsvermogen = Beschikbare weerstandscapaciteit Benodigde weerstandscapaciteit = = 2,50 88 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

91 Tabel 4: Weerstandsnorm Waarderingscijfer Ra o Betekenis A > 2.0 uitstekend B ruim voldoende C voldoende D ma g E onvoldoende F < 0.6 ruim onvoldoende De normtabel is ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit Twente. De tabel biedt een waardering van de berekende ra o. De ra o valt in klasse A. Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen. Uitgaande van een gelijke benodigde weerstandscapaciteit en de verwachte beschikbare capaciteit zal de ra o de komende jaren de kwalifica e uitstekend krijgen. Het verloop van de ra o voor de komende jaren is als volgt: Tabel 5: Prognose meerjaren Ra o weerstandsvermogen Ra o Betekenis ,37 uitstekend ,23 uitstekend ,12 uitstekend ,06 uitstekend 5. Kengetallen In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing worden met ingang van de begro ng 2016 een vij al financiële kengetallen opgenomen. Het opnemen van deze kengetallen is voorgeschreven. Naast deze kengetallen dient er een beoordeling van de onderlinge verhouding van deze kengetallen in rela e tot de financiële posi e opgenomen te worden. De kengetallen en de beoordeling geven gezamenlijk op eenvoudige wijze inzicht in de financiële posi e van de gemeente. De berekenwijze van de kengetallen is vastgelegd in een ministeriële regeling. De VNG hee een aantal normen ontwikkeld om een grofmazige waardering te geven aan deze indicatoren. Met de introduc e van de geprognos ceerde balans zijn de berekeningen van onderstaande kengetallen ook voor 2015 en 2016 opnieuw en aan de hand van een gedetailleerde opbouw uitgevoerd. Voor de aanslui ng is bijvoorbeeld gerekend met de begro ng 2016 na wijziging. Daardoor wijken de kengetallen in de kolom 2016 af van de gepresenteerde kengetallen in de begro ng Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 89

92 Tabel 5: Financiële kengetallen Kengetallen: Rek.2015 Begr.2016 Begr.2017 Begr.2018 Begr.2019 Begr.2020 Ne o schuldquote 34,4% 34,6% 45,4% 65,1% 68,8% 69,0% Ne o schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 34,4% 34,2% 45,0% 64,5% 68,2% 68,4% Solvabiliteitsra o 44,2% 39,7% 42,0% 38,6% 37,0% 36,3% Grondexploita e 5,5% 1,0% 7,2% 0,0% 0,0% 0,0% Structurele exploita eruimte 3,1% 5,8% 0,8% 0,1% -0,1% 0,2% Belas ngcapaciteit 120,1% 120,3% 119,2% 119,2% 119,2% 119,2% Voldoende Ma g Onvoldoende Ne o schuldquote < > < 130 > 130 Ne o schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen < > < 130 > 130 Solvabiliteitsra o > < > 50 < 30 Structurele exploita eruimte > 0,6 0 > < 0,6 0 Grondexploita eruimte geen norm Belas ngscapaciteit < > < 120 > 120 De ne o-schuldquote vergelijkt de leningen van de gemeente (met a rek van de geldelijke bezi ngen) met de totale baten van de begro ng. Hiermee gee deze indicator inzicht in de mate waarin de begro ng 'vastligt' voor door rente en aflossing. In de gepresenteerde ontwikkeling van de schuldquote zien we een substan ële toename met ingang van Oorzaak is de 'afname' van de totale baten omdat vanaf 2018 niet of in zeer geringe mate nog baten (en lasten) voor de grondexploita e in de begro ng voorkomen. Tabel 5 presenteert hiernaast ook de schuldquote gecorrigeerd voor de leningen die de gemeente hee uitstaan (deze middelen vloeien immers op termijn terug). Op beide indicatoren scoort de gemeente Leiderdorp 'voldoende'. De solvabiliteit gee de mate aan waarin de gemeentelijke bezi ngen (balanstotaal) is gefinancierd uit eigen middelen (eigen vermogen). Anders gezegd: het aandeel van het eigen vermogen in het totaal vermogen. Hoe hoger de verhouding eigen vermogen ten opzichte van het totale vermogen (het financiële kengetal solvabiliteitsra o), hoe gezonder. Dit kengetal valt ten opzichte van de begro ng 2016 nu guns ger uit omdat de reserves zijn toegenomen. De gemeente Leiderdorp scoort volgens de VNG-norm 'ma g' waarbij wordt opgemerkt dat lokale overheden de facto 'solvabiliteitsvrij' zijn en dus al jd aan de verplich ngen op lange termijn kunnen voldoen. Het financiële kengetal 'grondexploita e' gee aan hoe groot de investeringen in grondposi es (boekwaarde) zijn ten opzichte van de jaarlijkse baten. Voor deze indicator zijn geen normen geformuleerd omdat de boekwaarde op zich niets zegt over de mate waarin vraag en aanbod op elkaar aansluiten en in hoeverre de investeringen dus kunnen worden terugverdiend. Vanaf 2018 is dit percentage nagenoeg nihil omdat er dan geen grondexploita es meer zijn. Paragraaf 7 zal hier meer inzicht in brengen. De indicator 'structurele exploita eruimte' gee aan hoe groot de structurele vrije ruimte (structurele baten min structurele lasten) zich verhoudt tot de totale begro ngsbaten. Dit laat zien in hoeverre de gemeente in staat is om structurele tegenvallers op te vangen. VNG waardeert een score hoger dan 0,6 als 'voldoende', een score tussen 0 en 0,6 als 'ma g' en een score van 0 als 'onvoldoende'. Dit betekent dat de begro ng 2017 een 'voldoende' scoort 90 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

93 en de meerjarenraming als 'ma g' kan worden gekwan ficeerd. Voor het begro ngstoezicht door de provincie is de structurele begro ngsruimte 'voldoende' wanneer deze groter is dan 0. De indicator 'belas ngcapaciteit' drukt uit hoe de woonlasten voor meerpersoonshuishouden (OZB, afvalstoffenheffing en rioolheffing) zich verhouden tot het gewogen landelijk gemiddelde. Hoge woonlasten ten opzichte van het landelijk gemiddelde drukken uit in hoeverre de gemeente al de eigen inkomsten aanspreekt en dus ook beperkt is in het verkrijgen van extra inkomsten. Woonlasten onder het landelijk gemiddelde waardeert VNG als 'voldoende', woonlasten tussen het landelijk gemiddelde en 120% hiervan als 'ma g' en woonlasten hoger dan 120% als 'onvoldoende'. De woonlasten in Leiderdorp bevinden zich vanaf de begro ng 2017 rond het landelijk gemiddelde en scoren binnen de normering van VNG 'ma g'. De indicatoren en normen zijn een grofmazig instrument om een uitspraak te kunnen doen over de financiële posi e van een gemeente. Als een indicator onvoldoende scoort of meerdere jaren op rij verslechtert, kan dit aanleiding zijn om bij te sturen. De bovenstaande indicatoren verhouden zich echter goed tot de normen. Indien deze indicatoren in samenhang worden beoordeeld dan scoort Leiderdorp 'ma g tot voldoende'. Gelet op het uitstekende weerstandsvermogen geven deze indicatoren geen aanleiding voor bijstelling van het beleid. De tabel met de risicoverdeling per programma is door de nieuwe programmaindeling voor deze begro ng niet mogelijk om te genereren. Deze zal in de volgende begro ng weer worden opgenomen. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 91

94 Paragraaf 3 : Onderhoud kapitaalgoederen Inleiding Deze paragraaf gee aan hoe kapitaalgoederen in gemeentelijk eigendom worden beheerd. In de Financiële verordening 2016 ex ar kel 212 van de Gemeentewet staat in ar kel 18 dat er een actueel beleidskader onderhoud kapitaalgoederen is. Het beleidskader onderhoud kapitaalgoederen hebben we in de beheervisie openbare ruimte vastgesteld. Het beleidskader gee aan om welke kapitaalgoederen het gaat. Voor de vervangingsinvesteringen verwijzen we naar het hoofdstuk over investeringen. Het verloop van de voorzieningen lichten we toe in de balans/financiële posi e. Beleidskader De beheervisie openbare ruimte vormt het beleidskader voor het beheer en het beoogde onderhoudsniveau van de openbare ruimte. Uitvoering van dit beleidskader moet leiden tot een bestendige situa e waarin deze kapitaalgoederen worden onderhouden volgens vastgestelde func onaliteit en kwaliteitsniveau (onder andere schoon en veilig), waarbij de totale kosten worden geop maliseerd. Het beleidskader voor de kapitaalgoederen bevat per kapitaalgoed: de werkzaamheden die we voor de instandhouding van het kapitaalgoed moeten doen; besloten onderhoudsniveau uit het beeldkwaliteitsplan; de groo e van het areaal; de kosten voor de instandhouding van het kapitaalgoed, zoals klein- en groot onderhoud en vervangingskosten; de huidige staat van onderhoud, zoals een technische beoordeling en schouw van de kwaliteit van het kapitaalgoed; een scenario voor het onderhoud van kapitaalgoederen. Prog. Omschrijving beheerplan Vastgesteld door de raad Frequen e actualisa e Volgende actualisa e Voorziening Financiële vertaling in de begro ng Achterstallig onderhoud 2C 1. Beheervisie: kaders Integraal Beheer Openbare Ruimte, IBOR (1A t/m 1F) x per 10 jaar 2024 (in 2017/2018 vindt een tussen jdse evalua e/herijking plaats) ja ja n.v.t. 2C 2. Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp) x per 4 jaar (afgezien van dit vgrp) 2018 (als nieuwe benaming: 'Integraal Afvalwaterketenplan' Leidsche regio) ja ja nee, gecombineerd in uitvoering met integraal beheer projecten Diverse 3. Accommoda es ja ja n.v.t. 92 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

95 Integraal Beheer Openbare Ruimte A. Wegen Gewenst kwaliteitsniveau: Onderhoud, beheer en inspec es van wegen zijn nodig om de func onaliteit en de veiligheid van de wegen te garanderen. Met een tweejaarlijkse technische kwalita eve beschouwing maken we de onderhoudstoestand inzichtelijk. Op basis van de door CROW gedefinieerde maatstaven ontstaat een kwaliteitsbeeld van het wegareaal. In 2016 staat deze tweejaarlijkse technische kwalita eve inspec e gepland. Deze zal, volgens de CROW-normen, uitgevoerd en doorgevoerd worden in onze beheersystema ek. Per wegvak, -type en categorie wordt op detailniveau inzicht in de kwalita eve toestand van het areaal gegeven. Voor de burgers en bedrijven kunnen we de kwaliteit aantonen volgens de methode beeldkwaliteit. Leiderdorp hee kwaliteit B. Het niveau B (basis) van CROW is het best passende kwaliteitsniveau om binnen de financiele kaders de openbare ruimte schoon, heel en veilig te houden. Omdat het niet al jd voldoende is om het kwaliteitsniveau op basis van beeldkwaliteit aan te tonen, moet een beheerder ook inzicht krijgen in de technische kwalita eve inspec e. Op basis van deze twee beschouwingen, de wensen en klachten van burgers en bedrijven en nieuwe ontwikkelingen stellen we wegenplanningen op. Samen met de planning uit het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp) vormen de wegenplanningen de basis voor de integrale uitvoeringsplanning met de andere disciplines, zoals openbare verlich ng, groen, water, kunstwerken en spelen. Uit de kwalita eve inspec es blijken rela ef veel schadebeelden 'oneffenheden' en 'ze ngen'. De oneffenheden en ze ngen zijn inherent aan de ze ngsgevoelige gebieden. Om in de toekomst steeds meer te kunnen inspelen op de ze ngsgevoelige gebieden, passen we de beheerstrategie hierop aan (onder andere beheercycli en maatregelpakke en). Dit zien we ook terug in het vgrp, dat onderscheid maakt in niet-ze ngsgevoelig en ze ngsgevoelig gebied. Voor de doorgaande wegen (meestal asfaltverharding) gebruiken we voor belijning thermoplas sch of slijtvast materiaal. Dit is weliswaar duurder in aanleg, maar wel duurzamer. Voor belijning die niet wordt overreden en belijning op klinkerverharding kiezen we voor de veel goedkopere tradi onele wegenver elijning. Onderhoud, beheer en inspec es van de verkeerslichten zijn noodzakelijk om de func onaliteit, de veiligheid en de doorstroming te garanderen. Om te blijven voldoen aan het gewenste kwaliteitsniveau is een samenwerking met Leiden opgezet. Wat gaan wij ervoor doen? Op basis van de verzamelde kwalita eve gegevens, meldingen en wensen van bewoners en bedrijven en nieuwe ontwikkelingen stellen we een planning voor het wegenonderhoud op. Samen met de planning uit het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp) dient deze onderhoudsplanning als basis voor de projecten integraal beheer openbare ruimte (IBOR). Ook het onderhoud van de overige disciplines, zoals openbare verlich ng, groen, water, kunstwerken en spelen, betrekken we hierin. Om in de toekomst meer in te spelen op de ze ngsgevoelige gebieden, passen we de beheerstrategie aan (onder andere beheercycli en maatregelpakke en). Dit zien we ook terug in het vgrp, dat onderscheid maakt in niet-ze ngsgevoelig gebied en ze ngsgevoelig gebied (bijvoorbeeld de wijk Leyhof). Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 93

96 We pakken de projecten steeds meer breder op. We bekijken niet alleen de technische kant goed, maar halen ook opgaves van 'buiten' naar 'binnen'. Met andere woorden: inbreng vanuit de maatschappelijke kant wordt steeds belangrijker. Voor de grote, integrale (her-)inrich ngsprojecten bereiden we de werkzaamheden per project voor en besteden we deze aan. Het onderhoud aan belijning en figura es op het wegoppervlak nemen we gelijk jdig met het wegonderhoud mee. We communiceren de projecten en planningen vroeg jdig met belanghebbenden, zoals bewoners en bedrijven. Daarbij houden we ook rekening met de par cipa emogelijkheden. Binnen het onderhoud aan de elementenverhardingen voeren wij jaarlijks klein en groot onderhoud uit aan diverse wegen. Het jaarlijkse asfaltonderhoud bundelen we zoveel mogelijk en voeren we in het voorjaar, na de vorstperiode, uit. In 2017 staan grote projecten zoals de Persant Snoepweg en diverse straten in de wijk Leyhof op de planning om uit te voeren. De voorbereiding is veelal al gestart in Verder staat de voorbereiding van diverse straten in de wijken Buitenhof en Kreken op de planning. B. Openbare Verlich ng Gewenst kwaliteitsniveau: Het beleid voor en daarmee de kwaliteit van de Openbare Verlich ng (OV) staat beschreven in het beleidsplan. We proberen het afgesproken kwaliteitsniveau en de milieudoelstellingen na te leven. Het gewenste kwaliteitsniveau hebben wij vertaald naar een meerjarenonderhoudsplan. Verlich ng wordt momenteel ontworpen en aangelegd conform richtlijnen van de NPR en de criteria van Agentschap.nl (voorheen SenterNovem) voor duurzaam inkopen. Wat gaan wij ervoor doen? Het vervangen en aanpassen van de verlich ng voeren we zoveel mogelijk gelijk jdig met integrale projecten uit. Gezien de huidige ontwikkeling kunnen we de meeste vervangingen met LED uitvoeren, waardoor we gedurende de levensduur op energie- en remplacekosten besparen. In 2017 vinden de vervangingen en op malisa es bij de integrale projecten plaats. C. Civiele kunstwerken Gewenst kwaliteitsniveau: Het onderhoud, beheer en inspec es van kunstwerken (houten en betonnen bruggen) is noodzakelijk om de func onaliteit, toegankelijkheid en de veiligheid te garanderen. Om te blijven voldoen aan het gewenste kwaliteitsniveau werken we volgens een meerjarenonderhoudsplan. De gemeente is eigenaar en beheerder van bruggen en hee het beheer over 48 betonnen bruggen en 102 houten bruggen. 94 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

97 Wat gaan wij ervoor doen? Op basis van de technische inspec e van alle kunstwerken (houten en betonnen bruggen) is een meerjarig onderhoudsplan voorbereid voor herstel dan wel het vervangen van kunstwerken. In het vierde kwartaal van 2016 wordt een uitvraag gedaan voor vervanging van een aantal houten bruggen. De werkzaamheden voeren we zoveel als mogelijk integraal uit. Waar mogelijk werken we samen met de regiogemeenten. D. Verkeerregelinstalla es Gewenst kwaliteitsniveau: De gemeente beschikt over acht verkeersinstalla es. Als onderdeel van de werkzaamheden Engelendaal zijn alle oude verkeerslichten en alle verkeersautomaten vervangen. Hiermee hebben we een beter afwikkelingsniveau bereikt en meer inzicht verkregen in het gebruik. Wat gaan wij ervoor doen? Met Leiden hebben we een samenwerking in de vorm van een beheer- en onderhoudcontract. Zo geven we een kwaliteitsimpuls aan het technische en func onele onderhoud van de verkeerslichten en wordt de organisa e professioneler ingericht. E. Speelvoorzieningen Gewenst kwaliteitsniveau: Het doel is voldoende informele en formele speelruimte volgens de richtlijnen in het Speelruimteplan. Ieder kind in Leiderdorp kan op eigen wijze veilig buiten spelen in de wijk waar hij of zij woont. Dat betekent dat ieder kind in Leiderdorp gebruik kan maken van veilige speelplaatsen. De veiligheid van de openbare speelvoorzieningen is geborgd. Onveilige speelelementen repareren we adequaat of verwijderen we als herstel niet meer mogelijk is. Daarbij hanteren we de eisen in het Warenwetbesluit a rac e- en speeltoestellen en de Europese normen 1176 en Bij vernieuwing van speelplaatsen maken we gebruik van onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen. Wat gaan wij ervoor doen? De uitvoering van het speelruimteplan ze en we verder door. We ze en de vervolgfase in om een deel van de formele speelplaatsen om te vormen naar informele speelplaatsen. Daarnaast worden centraal gelegen formele speelplaatsen vernieuwd/gerenoveerd en indien nodig versterkt. Bij de vernieuwingen, verbeteringen en omvormingen betrekken we buurtbewoners, schoolbesturen en kinderen ac ef (via onder andere bewonersbijeenkomsten, bewonersbrieven en enquêtes). Ini a even van bewoners om te par ciperen in beheer, bijvoorbeeld door adop e van (informele speelplaatsen), ondersteunen we. Wij voeren (twee)jaarlijks de vereiste hoofdinspec e en func onele controlerondes uit. F. Water Gewenst kwaliteitsniveau: De gemeente Leiderdorp zorgt voor een doelma ge inzameling en transport van afvalwater, inzameling en verwerking van hemelwater en het oplossen van grondwaterproblemen. Het onderhoud van secundaire watergangen - en dat Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 95

98 zijn de meeste sloten in het stedelijk gebied - ligt vooral bij de gemeente maar op enkele plaatsen ook bij derden en par culieren. Belangrijke taken voor een goed func onerend watersysteem zijn het jdig baggeren van watergangen en het in stand houden van de oevers. Wat gaan wij ervoor doen? Zie subprogramma 2C. G. Groen Gewenst kwaliteitsniveau: Het openbaar groen is van groot belang voor de ruimtelijke kwaliteit van de leefomgeving. Vanuit verschillende we elijke-, beleid- en beheerkaders werken we aan een duurzaam, onderhoudsarm en veilig groenbestand. Dit openbaar groen beheren we, zoals benoemd in het coali eakkoord, op beeldkwaliteitsniveau B. Wat gaan wij ervoor doen? Zie programma 2B. Riolering Gewenst kwaliteitsniveau: Voorzieningen voor inzameling (riolering), transport en zuivering vormen samen het afvalwatersysteem. Volgens de wet (Wet milieubeheer en Waterwet) hee de gemeente de inzamelings- en transpor aak en het waterschap de zuiveringstaak. De we elijke basis is nu gericht op de zorgplicht voor afvalwater-, hemelwater- en grondwater. De planverplich ng is vastgelegd in de Wet milieubeheer. In het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp ) staat hoe de gemeente Leiderdorp omgaat met haar drie zorgplichten. Deze nieuwe vgrp is gezamenlijk binnen de Leidse Clusters opgesteld (Leiderdorp, Zoeterwoude, Leiden, Oegstgeest en Voorschoten). In dit plan zijn de planjaren en het beleidsma ge deel zoveel mogelijk gelijkgetrokken om voor te sorteren op een integraal afvalwaterketenplan (riool en water) in samenwerking met Hoogheemraadschap van Rijnland. Om het afvalwater te kunnen inzamelen en transporteren, moeten de buizen, pu en, kolken, gemalen, bergbezinkbassins en overige (rand)voorzieningen in goede staat zijn. Door jaarlijkse reiniging en inspec e van het rioolstelsel en het opstellen en uitvoeren van een maatregelenplanning controleren en waarborgen we de kwaliteit van het stelsel. De belangrijkste aspecten binnen de kwaliteitszorg van riolering zijn de volksgezondheid en milieuhygiëne. Een ander aspect in de kwaliteitszorg is het voorkomen van wateroverlast, zowel door hemelwater als door grondwater. Om wateroverlast jdens regen zoveel mogelijk te voorkomen, moet de riolering voldoende berging- en afvoercapaciteit hebben voor veel voorkomende piekbuien. Bij zwaardere buien mag het water dat de riolering niet meer kan afvoeren geen schade veroorzaken. Tot op bepaalde hoogte is hinder acceptabel. Waar het doelma g is, koppelen we de hemelwaterafvoer op het verhard oppervlak af van het gemengde stelsel. Zodra het gemengde stelsel aan vervanging toe is, vervangen we door een gescheiden stelsel. Dit is duurzamer en het beperkt de vuilemissie via overstorten. De gemeente Leiderdorp voldoet aan het theore sche emissiespoor (basisinspanning) en het aantal waterkwaliteitsknelpunten in de prak jk is beperkt. Om hieraan te blijven voldoen is het onder andere van belang dat 96 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

99 we de overstorthoogtes van een aantal overstortpu en verhogen, omdat deze verzakt zijn. Daarnaast is het van belang een aantal overstorten aanvullend te verhogen (of flexdrempels toe te passen), om enkele knelpunten op te lossen. Deze maatregelen zijn in 2016 uitgevoerd. De samenhangende kosten voor rioleringszorg worden volledig gedekt vanuit de rioolheffing. Wat gaan wij ervoor doen? Subprogramma 2C gaat nader in op de ac viteiten om het gewenste kwaliteitsniveau te behalen. Op detailniveau zijn de ac viteiten na te lezen in het vgrp. Accommoda es Het algemene uitgangspunt voor maatschappelijk vastgoed is dat de gemeente zo efficiënt mogelijk met de beschikbare ruimte omgaat. De doelstelling is een zo goed mogelijk maatschappelijk en financieel rendement te realiseren. Als uitgangspunt voor accommoda ebeleid gelden de '5 gouden regels': 1. Denk niet in termen van func es, maar in ac viteiten. 2. Stuur op een clustering van samenhangende ruimtelijke ac viteiten. 3. Denk niet in termen van gebouwen, maar in omgevingen en netwerken. 4. Maak een onderscheid in basisvoorzieningen en plusvoorzieningen. 5. Denk niet in termen van investering maar in duurzame exploita e. We stellen het vastgoed daarom primair beschikbaar aan par jen die bijdragen aan de verwezenlijking van het gemeentelijk beleid. Bij gebouwen die gedeeltelijk leegstaan kan het leegstaande gedeelte worden verhuurd aan andere par jen, maar alleen als deze passen bij de ac viteiten die al in het gebouw worden beoefend. Voor accommoda es waarin geen ac viteiten zijn gehuisvest die bijdragen aan het gemeentelijk beleid maken we de afweging of de gemeente ze in eigendom moet behouden. Wat gaan we er voor doen? In 2016 hebben we de businesscase voor de Sterrentuin uitgewerkt, met als doel het maatschappelijk en financieel rendement van deze accommoda e te verbeteren. Daarbij zijn we uitgegaan van de '5 gouden regels' en het s muleren van deelgebruik van de accommoda es. In dit traject is ook het overig maatschappelijk vastgoed betrokken, we bezien of we een efficiën eslag kunnen maken. In de businesscase zijn spelregels opgesteld voor het vastgoed. Zo kan een uniforme werkwijze onstaan hoe om te gaan met het vastgoed. De naam is daarom gewijzigd in businesscase maatschappelijk vastgoed. De businesscase leggen we begin 2017 ter besluitvorming voor aan de gemeenteraad. Eventuele voorstellen voor bouwkundige aanpassingen ter verbetering van het rendement die voortkomen uit de businesscase plaatsen we op de investeringsagenda. Wij verzorgen voor een aantal verenigingen in de Bloemerd het beheer en onderhoud aan de sportvelden. Dit hee een rela e met programma 2B. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 97

100 Acommoda es PROG 1A Ac eve en gezonde inwoners Kapitaallasten Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud / stor ng voorziening Totaal PROG 2B Wonen en recreëren in het dorp Kapitaallasten Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud / stor ng voorziening Totaal GEBOUWEN Kapitaallasten Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud / stor ng voorziening Totaal IBOR PROG 2B Wonen en recreëren in het dorp Kapitaallasten Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud / stor ng voorziening Totaal PROG 2C Ruimte in het dorp Kapitaallasten Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud / stor ng voorziening Totaal RIOLERING PROG 2C Ruimte in het dorp Kapitaallasten Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud / stor ng voorziening Totaal Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

101 Discipline Wegen: oppervlakte van het wegennet Wegen: binnen bebouwde kom Wegen: buiten bebouwde kom Wegen: elementen bestra ng Wegen: asfalt Riolering: lengte vrijverval Riolering: lengte drukriool Riolering: gemalen Riolering: bergbezinkbassin Riolering: overstorten (conform BRP 2016) Riolering: straatkolken Water: oppervlakte watergangen in gemeentelijk beheer (exclusief Munnikkenpolder en Weteringpark) Water: oppervlakte water met ontvangplicht Water: harde oeverlijn Water: zachte oeverlijn Areaal m m m m m2 110 km 12,5 km 85 st. 1 st. 59 st st m m m m1 Water: duikers (exclusief duikers onder de A4, Munnikkenpolder en Weteringpark) 196 st. (3800 m1) Groen: aantal bomen Groen: oppervlakte plantsoenen Groen: gazon Groen: berm Verlich ng: masten met armaturen Kunstwerken: houten bruggen Kunstwerken: betonnen bruggen Verkeerstekens: stuks Markeringen: stuks Belijning: m1 Spelen: aantal speelloca es (dit zegt niets over de toestellen) Verkeerregelinstalla es Vastgoed: aantal gemeentelijke accommoda es (al dan niet in eigen beheer) st m m m st. 102 st. 48 st st m m1 96 st. 8 st. 24 st. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 99

102 Paragraaf 4 : Financiering Inleiding In de paragraaf Financiering wordt de financieringsfunc e van de gemeente Leiderdorp uiteengezet voor de jaren De uiteenze ng vindt plaats door middel van een onderdeel algemene ontwikkelingen en een onderdeel ontwikkelingen gemeente Leiderdorp. Onder de algemene ontwikkelingen komen de renteontwikkelingen en ontwikkelingen ten aanzien van de wet- en regelgeving aan de orde. Het onderdeel ontwikkelingen gemeente Leiderdorp richt zich specifiek op de renterisiconorm, de kasgeldlimiet en de financiering van de gemeente Leiderdorp Algemene ontwikkelingen Renteontwikkelingen De rente op de geld- en kapitaalmarkt wordt voornamelijk bepaald door het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). De belangrijkste rentetarieven van de ECB zijn in 2016 niet gewijzigd en bevinden zich nog steeds op een zeer laag niveau. Daarnaast is het de verwach ng dat de ECB het in 2014 gestarte opkoopprogramma/kwan ta eve verruiming, met als doel het aanjagen van de infla e, voorlopig zal blijven uitvoeren. Uitvoering van het opkoopprogramma leidt tot lage rentetarieven. Het opkoopprogramma van de ECB hee effect, waardoor de infla e de afgelopen periode is toegenomen. De markt reageert op toegenomen infla e met een rentes jging, waardoor de afgelopen periode de lange rentetarieven een voorzich ge s jgende lijn hebben laten zien. Het is de verwach ng dat de infla e de komende periode verder zal toenemen waardoor, onder de verwach ng dat de ECB hierop zal reageren, de rente verder zal gaan s jgen. Daarnaast is duidelijk dat het binnen de eurozone ingeze e economische herstel verder doorzet, wat ook een s jgend effect kan hebben op de rentetarieven. De gemiddelde kapitaalmarktrente voor rentevaste en lineaire leningen met een loop jd van 10 jaar is in 2015 uitgekomen op 0,88%. In 2016 blij de rente onder het gemiddelde niveau van Het is de verwach ng dat de rente in 2017 op een laag niveau zal blijven maar, als gevolg van de s jgende infla e en het doorze en van het economisch herstel, gedurende 2017 enigzins zal gaan s jgen. Hieronder een overzicht van de verwachte renteontwikkeling op de geld- en kapitaalmarkt: Renteontwikkelingen Omschrijving Rente kapitaalmarkt 1 0,50% 1,25% 2,00% 2,50% 3,00% Rente geldmarkt 0,00% 0,50% 0,50% 1,00% 1,00% 1 Op basis van een lening met een loop jd van 10 jaar, rentevast en aflossing in gelijke delen. De rentepercentages komen voort uit een rentevisie, die mede tot stand is gekomen op basis van de rentevisies van een aantal financiële instellingen (BNG, ING en ABN-AMRO). Ontwikkelingen gemeente Leiderdorp Beleidsvoornemen treasury In de financiële verordening 2016 (Z/16/028241/54044 van 9 mei 2016) zijn de kaders voor de treasuryfunc e door de raad bepaald. 100 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

103 Het beleid van de gemeente Leiderdorp is erop gericht om de financieringsbehoe e af te dekken met kortlopende financiering omdat de rente op de kortlopende middelen in het algemeen lager is dan de rente op langlopende middelen. Hierbij is de gemeente Leiderdorp gehouden aan de kasgeldlimiet, die bepaalt dat de gemiddelde vlo ende schuld, over drie maanden gezien, niet boven de 8,5% van het begro ngstotaal mag uitkomen. Gezien de rentevisie, waarbij er vanuit wordt gegaan dat de rente op de middellange termijn op een historisch laag niveau zal blijven, kan voorlopig aan deze strategie worden vastgehouden. Zodra de rentevisie wijzigt en uitgaat van een s jgende rente op korte termijn, kan de overweging gemaakt worden om een groter deel van de financieringsbehoe e af te dekken met langlopende leningen. Risicobeheer Voor de beheersing van de renterisico s gelden twee concrete richtlijnen: de kasgeldlimiet en de renterisiconorm (beide benoemd in de Wet fido). De kasgeldlimiet De gemiddelde vlo ende schuld, over drie maanden gezien, is voor een gemeente gelimiteerd op 8,5% van het begro ngstotaal. De kasgeldlimiet hee de afgelopen jaren het volgende verloop gehad: Kasgeldlimiet ,9 miljoen Kasgeldlimiet ,8 miljoen Kasgeldlimiet ,4 miljoen In onderstaande tabel is de ontwikkeling van de kasgeldlimiet over het afgelopen jaar weergegeven (kwartaal 3 en 4 van 2014 en kwartaal 1 en 2 van 2015): Kasgeldlimiet Omschrijving Gemiddelde ne o vlo ende schuld Kasgeldlimiet Ruimte (=+) of Overschrijding derde kwartaal vierde kwartaal eerste kwartaal tweede kwartaal Bedragen x In de afgelopen periode is de kasgeldlimiet niet overschreden. Volgens de Wet fido moet de toezichthouder, de provincie, voor een overschrijding van meer dan twee kwartalen ontheffing verlenen. Dit is voor gemeente Leiderdorp niet het geval geweest. De renterisconorm Over de langlopende schuld mogen de jaarlijkse aflossingen en renteherzieningen niet meer bedragen dan 20% van het begro ngstotaal. In onderstaande tabel is de verwachte ontwikkeling van de renterisiconorm voor de komende jaren weergegeven: Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 101

104 De renterisiconorm Nr. Omschrijving Begro ngstotaal We elijk percentage 20% 20% 20% 20% 20% 3 Renterisiconorm (1x2) Renteherzieningen Aflossingen Bedrag waarover renterisico gelopen wordt (4+5) Ruimte onder renterisiconorm (3-6) Bedragen x De bedragen aan langlopende leningen waar de gemeente Leiderdorp de komende jaren een renterisico over loopt, blijven ruimschoots binnen de we elijke norm (Wet fido). De schuldquote Vanaf de begro ng 2016 worden in de paragraaf weerstandsvermogen vijf kengetallen opgenomen. Een van deze kengetallen is de schuldquote welke voorheen in de paragraaf financiering werd gepresenteerd. Voor inzicht in deze kengetallen wordt verwezen naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing Opzet financiering gemeente Leiderdorp Voor de uitvoering van de gemeentelijke taken zijn financieringsmiddelen nodig. Investeringen in materiële vaste ac va hebben een lange levensduur en de financieringsbehoe e die daaruit voortvloeit moet meerjarig worden afgedekt. Daarvoor worden langlopende geldleningen aangetrokken. Voor zover er eigen financieringsmiddelen, in de vorm van reserves en voorzieningen, beschikbaar zijn, worden deze eerst gebruikt voor de invulling van de gemeentelijke financieringsbehoe e. De situa e naar de stand van 1 januari 2015 is als volgt: Opzet financiering gemeente Leiderdorp Omschrijving Totaal vaste ac va af: reserves en voorzieningen Te financieren met vreemd vermogen af: Langlopende geldleningen Werkkapitaal Verhouding ac va / Reserves en voorzieningen 55% 55 % Bedragen x Uit bovenstaande tabel blijkt dat de gemeente haar investeringen voor 61% financiert met eigen middelen. De verhouding is nagenoeg gelijk aan vorig jaar ( %). Het werkkapitaal per bestaat per saldo uit een kortlopende schuld (het saldo van de kortlopende vorderingen en verplich ngen). 102 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

105 De leningenportefeuille Voor 2017 wordt verwacht 15,7 miljoen aan langlopende leningen aan te trekken. Met de exploita elasten van de leningen is in de exploita ebegro ng rekening gehouden. De leningportefeuille Omschrijving Stand 1 januari Nieuwe leningen Reguliere aflossingen Stand per 31 december Rentelasten Bedragen x Rentemethodiek en renteresultaat Renteresultaat Betaalde rente over de korte en lange financiering 620 Doorberekend aan grondexploita e Aan taakveld toe te rekenen 424 Aan taakveld toegerekende omslagrente Resultaat taakveld treasury -161 Voor de interne doorberekening van de rentelasten hanteert de gemeente met ingang van 2017 een interne rente van 0,75%. Deze interne rekenrente is substan eel lager dan voorheen als gevolg van gewijzigde voorschri en van het Rijk. De interne rekenrente wordt gebruikt voor rentetoerekening aan investeringen. Voor de rentetoerekening aan de grondexploita es is met ingang van 2016 een specifiek berekend rentepercentage voorgeschreven. Dat percentage is berekend op 1,56%. Het gepresenteerde voordeel van betekent dat de gehanteerde omslagrente van 0,75% hoger is dan het werkelijke percentage. Er wordt meer rente doorberekend naar de ac va, dan dat er daadwerkelijke aan rente wordt betaald aan de geldverstrekkers. Het verschil bevindt zich ruim binnen de gestelde bandbreedte, wat betekent dat een reëel rentepercentage wordt toegerekend aan de ac va. Kredietrisicobeheer De gemeente Leiderdorp hee een overeenkomst met de Bank Nederlandse Gemeenten waarin een aantal zaken is geregeld, zoals een rekening-courantovereenkomst en het aantrekken en uitze en van kort en lang geld. Overtollige middelen worden aangehouden bij de agent van het ministerie van Financiën (schatkistbankieren). Rela ebeheer Bancaire par jen voldoen aan de eisen die de wet aan hen stelt. Beoordeling van deze rela es vindt plaats bij het aangaan van de rela e en jaarlijks bij het opstellen van de jaarrekening. Offertes worden conform de financiële verordening bij verschillende instan es opgevraagd. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 103

106 Geldstromenbeheer De geldstromen lopen hoofdzakelijk via de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). De saldi op de overige rekeningen, bij de ING en de Rabobank, worden zoveel mogelijk overgeboekt naar de rekening bij de BNG. De gemeente werkt met een liquiditeitsbegro ng die hal aarlijks wordt geactualiseerd. De grootste onzekerheden inzake de inkomende en uitgaande geldstromen volgen uit de grondexploita e. 104 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

107 Paragraaf 5 : Bedrijfsvoering Inleiding Met de introduc e van de nieuwe programmaindeling hebben we ervoor gekozen om in programma 3 het subprogramma bedrijfsvoering op te nemen. Inhoudelijke zaken met betrekking tot de bedrijfsvoering komen in subprogramma 3B aan de orde. In de paragraaf bedrijfsvoering beperken we ons tot het financiële overzicht van de samenstelling van de personele kosten binnen de begro ng. Overzicht personele kosten bedragen x werkelijk 2016 na begr. wijz. t/m juli 2017 begr.prim. 2017/2016 a. Salarislasten % b. Inhuur derden t.l.v. vaste forma e % c. Inhuur derden t.l.v. jdelijke forma e % d. Studiekosten algemeen % e. Ona ankelijk advies % Totaal % a. Indexa e lonen: conform de kadernota zijn de loonkosten met 1,8% geïndexeerd. Met de invulling van de oude forma e- en efficiencytaakstelling is de forma e afgenomen. Dat leidt per saldo tot een verlaging van de geraamde salarislasten. b. De inhuur wordt gesplitst in de inhuur ten laste van de vaste forma e en inhuur op jdelijke basis. Inhuur ten laste van de vaste forma e betre vooral vervanging voor een bepaalde termijn ter overbrugging van vacatures of om de voortgang van de uitvoering te waarborgen.. c. De inhuur ten laste van de jdelijke forma e is in de begro ng afgenomen. Het betre hier doorgaans inhuur voor projecten die vooraf moeilijk zijn in te scha en respec evelijk rechtstreeks ten laste van projectbudge en worden gebracht. d. Het budget voor studiekosten is ongewijzigd. e. Ten slo e zijn de budge en voor ona ankelijk advies in bovenstaand overzicht opgenomen. Het betre hier advieskosten, waarbij we specialis sche kennis van buitenaf verwerven zonder dat van een gezagsverhouding sprake is. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 105

108 Paragraaf 6 : Verbonden par jen Inleiding Een verbonden par j is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersoon waarin de gemeente Leiderdorp een bestuurlijk en financieel belang hee. Bestuurlijk belang betekent dat de gemeente zeggenschap hee door vertegenwoordiging in het bestuur of door stemrecht. Het financiële belang is het bedrag dat de gemeente ter beschikking hee gesteld en dat niet verhaalbaar is, of het bedrag waarvoor aansprakelijkheid bestaat wanneer de verbonden par j failliet gaat of haar verplich ngen niet nakomt. Beleid Verbonden par jen stellen beleid op en/of voeren vaak beleid uit dat de gemeente in principe ook in eigen beheer kan doen. De gemeente mandateert als het ware de verbonden par jen, maar houdt wel de eindverantwoordelijkheid voor het realiseren van de beoogde doelstellingen van de programma s. Van belang is te controleren of de doelstellingen van de verbonden par jen nog steeds corresponderen met die van de gemeente en of de doelstellingen van de gemeente via de verbonden par jen gerealiseerd zijn. Een ander belang is het kostenbeslag en de financiële risico s die de gemeente met verbonden par jen kan lopen en de daaruit voortvloeiende budge aire gevolgen. Eind 2007 hee het college de discussieno e Sturen op Regionale samenwerking gepresenteerd (ook wel paprikano e genoemd). Deze no e is op 19 maart 2008 door de Commissie Regio besproken, waarbij de hoofdlijn van deze no e is overgenomen. Deze no e gee rich ng aan de gewenste toekoms ge ontwikkeling van regionale samenwerking en vormt hiermee een kader voor het aangaan of ontwikkelen van samenwerkingsverbanden. De hoofdlijn van dit kader is: kies voor twee schaalniveaus. Eén voor strategie, dat zo groot mogelijk kan zijn. Eén voor uitvoering op de schaal van de Leidse agglomera e. De visie bevat een model van uitvoeringsorganisa e, een model voor betere raadscontrole en een duiding van de nieuwe iden teit van de regiegemeente pur sang. In het coali eakkoord 'Van meepraten naar meedóen' is de focus op de Leidse regio als brandpunt van de regionale samenwerking opnieuw vastgelegd. Voor taken die in een groter verband dan de Leidse regio moeten worden belegd, zoeken wij samenwerking op het niveau van Holland Rijnland. Daarbij worden taken neergelegd op dat niveau waar zij het efficiëntst kunnen worden uitgevoerd, zodat er geen taken dubbel worden gedaan. Samenwerken hee ook een keerzijde: de aansturing (opdrachtgeverschap) voor de uit te voeren taak komt bij meerdere gemeenten te liggen en kan zo verwateren. Zeker bij hele grote samenwerkingsverbanden (veiligheidsregio, regionale gezondheidsdienst, omgevingsdienst) is dit het geval. Het college hee in het coali eakkoord de opdracht gekregen om de aansturing, in afstemming met andere gemeenten, te versterken zodat de samenwerkingsverbanden zich weer gestuurd weten door hun eigenaren: de gemeenten. De raad hee in 2010 de spelregels voor het aangaan van Verbonden Par jen voor Leiderdorp vastgesteld. Deze staan in de Nota Verbonden Par jen Leiderdorp. Hierin staat geformuleerd wat de algemene en specifieke kaders en de gemeentelijke doelstellingen zijn voor verbonden par jen. Daarmee hee de raad een visie ontwikkeld op het geheel aan samenwerkingsverbanden. De aanbevelingen uit de Begro ngsscan 2007 over dit thema zijn in deze nota verwerkt, alsmede de aanbevelingen uit de rapportage van de Rekenkamer Leiderdorp van februari 2008 over Verbonden Par jen. De relevante informa e uit de Bestuurskrachtme ng die in 2008 is opgesteld, is hierin meegenomen. 106 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

109 Sinds een aantal jaar wordt door de werkgroep financieel kader gemeenschappelijke regelingen (voorheen werkgroep Strijk) bij een aantal gemeenschappelijke regelingen een generieke taakstelling opgelegd door de gemeenten in de veiligheidsregio. Voor Leiderdorp betre dit Holland Rijnland, de Veiligheidsregio, Omgevingsdienst West Holland en de RDOG Hollands Midden. Voor de periode wordt aan deze regelingen wederom een taakstelling opgelegd, waarbij het college van mening is dat deze (financiële) taakstelling moet leiden tot een taakdiscussie bij de gemeenschappelijke regelingen. Een gevolg van deze discussie kan zijn dat er meer sturing komt op de taakuitvoering door de betreffende regelingen door de deelnemers aan de regeling en Leiderdorp in het bijzonder. Overzicht verbonden par jen Totaal overzicht Leiderdorp van de bijdragen aan verbonden par jen (w) 2016 (b) 2017 (b) Holland Rijnland Veiligheidsregio RDOG ODWH Oude Rijn Zone SP Sociale dienst GR Totaal De gemeente Leiderdorp is nog in onderhandeling met de gemeente Leiden over de exacte bijdrage voor het begro ngsjaar Het opgenomen bedrag is het reeds beschikbaar gestelde bedrag in de begro ng 2017 van de gemeente Leiderdorp. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 107

110 Gemeenschappelijke regelingen Holland Rijnland Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Kerncijfers verbonden par j Leiden Gemeenschappelijke regeling Holland Rijnland is een samenwerking van en voor vij ien gemeenten in het hart van de Randstad. Deze gemeenten werken vanuit een gezamenlijke strategische visie op de verdere ontwikkeling van de regio om de kwaliteit van wonen, werken, ondernemen en recreëren van burgers, bedrijven en instellingen in het gebied te bevorderen. Vertegenwoordigers bestuur. Jaarlijkse bijdrage op basis van aantal inwoners. Deelnemers zijn gezamenlijk aansprakelijk voor ontstane tekorten. x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat 266 Overige informa e Primaathouder: Afdeling Beleid Veiligheidsregio Hollands Midden Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Leiden Gemeenschappelijke regeling In de Veiligheidsregio Hollands Midden werken hulpverleningsdiensten en gemeenten samen aan de veiligheid. Ze bereiden zich voor op rampen en erns ge ongelukken. Daarnaast nemen ze maatregelen om toenemende risico's beter te beheersen. Vertegenwoordigers bestuur. Jaarlijkse bijdrage op basis van aantal inwoners. Deelnemers zijn gezamenlijk aansprakelijk voor ontstane tekorten. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat Overige informa e Primaathouder: Concernzaken 108 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

111 Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg Hollands Midden (RDOG) Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Kerncijfers verbonden par j Leiden Gemeenschappelijke regeling De RDOG Hollands Midden bewaakt, beschermt en bevordert de gezondheid en het welbevinden van de burgers in de regio Hollands Midden in zowel reguliere als crisisomstandigheden. Vertegenwoordigers bestuur. Jaarlijkse bijdrage op basis van uren. Deelnemers zijn gezamenlijk aansprakelijk voor ontstane tekorten en door taakstelling veroorzaakte fric ekosten. x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat 242 Overige informa e Primaathouder: Afdeling Beleid Omgevingsdienst West Holland Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Kerncijfers verbonden par j Leiden Gemeenschappelijke regeling Uitvoering van de we elijke taken zoals de vergunningverlening en handhaving van de Wet milieubeheer en de Wet bodembescherming (m.n. bouwstoffenbesluit), en advisering van de deelnemende gemeenten bij de uitvoering van hun taken, zoals ruimtelijke planvorming en verkeersbeleid. Vertegenwoordigers bestuur, stemverhouding wordt jaarlijks vastgesteld door AB en is a ankelijk van gemeentebijdrage versus totale begro ng. Jaarlijkse bijdrage op basis van uren. Deelnemers zijn gezamenlijk aansprakelijk voor ontstane tekorten en door taakstelling veroorzaakte fric ekosten x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat Overige informa e Primaathouder: Afdeling Beleid Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 109

112 Schadevergoedingsschap HSL Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Ro erdam Gemeenschappelijke regeling Het doel van de regeling is het bevorderen dat de behandeling van verzoeken om schadevergoeding die verband houden met de aanleg van de HSL-Zuid en de verbreding, verlegging en reconstruc e van de A16, zoals bedoeld in ar kel 1 onder f, respec evelijk de A4, zoals bedoeld in ar kel 1 onder f, en de beslissing op die verzoeken doelma g, deskundig en op gelijke wijze plaatsvinden. Door deze regeling wordt tevens voor de burgers duidelijkheid geschapen over de terzake bevoegde instan e. Bestuurlijk belang Belang van het Rijk is 50%, de gemeenten vertegenwoordigen samen de andere 50%. Financieel belang Kerncijfers verbonden par j De gemeenten lopen geen risico. Het Rijk neemt alle schadeclaims en uitvoeringskosten voor haar rekening. x Lege alinea Eigen vermogen n.v.t. n.v.t. Lege alinea Vreemd vermogen n.v.t. n.v.t. Lege alinea Jaarresultaat n.v.t. n.v.t. Overige informa e De regeling is verlengd tot Oude Rijn Zone Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Kerncijfers verbonden par j Alphen a.d. Rijn Gemeenschappelijke regeling De Oude Rijnzone is het gebied langs de rivier de Oude Rijn, tussen Leiden en Bodegraven. De Oude Rijnzone is door de provincie aangewezen als transforma ezone. In deze zone worden nieuwe woon- en werkgebieden ontwikkeld, bestaande bedrijfsloca es geherstructureerd en de water- en natuurkwaliteiten versterkt. Daarnaast is er aandacht voor de verbetering van de bereikbaarheid van het gebied. Vertegenwoordigers bestuur. De organisa ekosten worden voor de deelnemende gemeenten verdeeld op basis van de inwoneraantallen. x Eigen vermogen 0 0 Vreemd vermogen Jaarresultaat 0 Overige informa e Primaathouder: Afdeling Beleid Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

113 Servicepunt71 Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Leiden Gemeenschappelijke regeling Vanaf 1 januari 2012 verzorgt Servicepunt71 de interne bedrijfsvoering van de gemeenten Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest en Zoeterwoude. Servicepunt71 levert producten en diensten op het gebied van ICT, HRM, Financiën, Juridische Zaken en Inkoop en voor de gemeenten Leiden en Leiderdorp ook de Facilitaire Zaken. Vertegenwoordigers bestuur. De deelnemers betalen een jaarlijkse bijdrage op basis van een verdeelpercentage. Het verdeelpercentage is gebaseerd op het aandeel in het totaal van de overgedragen forma e en de overgedragen materiële budge en. De deelnemers in Servicepunt71 zijn gezamenlijk aansprakelijk voor de eventueel ontstane tekorten. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat 20 Overige informa e Gemeenschappelijke uitvoeringsorganisa e Leiden en Leiderdorp Sociale Dienst Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Leiden Gemeenschappelijke regeling lichte vorm De gezamenlijke uitvoeringsorganisa e Leiden en Leiderdorp zal op de uitvoering de navolgende taken, we en en regelingen uitvoeren, te weten: de Par cipa ewet, het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 (Bbz), de Wet Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte Werkloze werknemers (IOAW), de Wet Inkomensvoorziening Ouderen en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte gewezen Zelfstandigen (IOAZ), de Wet Inburgering (WI), de Wet kinderopvang, SMI-kinderopvang, de schuldhulpverlening, de sociale recherche, het minimabeleid, dan wel enige andere in de toekomst voor deze we en en regelingen eventueel in de plaats komende regelingen. Stemverhoudingen, aandeelhoudersbelangen en vertegenwoordigers bestuur. Leiderdorp neemt deel aan de gemeenschappelijke regeling om efficiënter en effec ever te kunnen werken met het slinkende budget. Voor de nadere uitwerking van de afspraken uit de gemeenschappelijke regeling hebben beide gemeenten een dienstverleningsovereenkomst afgesloten voor de periode Daarin zijn presta eafspraken gemaakt. Deze afspraken worden jaarlijks vastgesteld en verantwoord. Voor de periode 2017 en verder zijn de onderhandelingen nog gaande. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen n.v.t. n.v.t. Vreemd vermogen n.v.t. n.v.t. Jaarresultaat n.v.t. n.v.t. Overige informa e Primaathouder: Afdeling Beleid Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 111

114 Samenwerkingsverband GGZ subsidies Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Leiden Gemeenschappelijke regeling Het doel van de regeling is het in stand houden van Collec eve Preven eve GGZ met een breed aanbod van GGZ-preven eac viteiten onderscheiden naar ac viteiten voor Kinderen & Jeugd en voor Volwassenen & Ouderen, en GGZ-voorzieningen. Stemverhoudingen, aandeelhoudersbelangen en vertegenwoordigers bestuur. Gemeente Leiden treedt namens de deelnemende gemeenten op als subsidieverstrekker en brengt dit in rekening bij de deelnemende gemeenten. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen n.v.t. n.v.t. Vreemd vermogen n.v.t. n.v.t. Jaarresultaat n.v.t. n.v.t. Overige informa e Primaathouder: Afdeling Beleid Vennootschappen Alliander Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Arnhem N.V. Via energienetwerken zorgt Alliander voor de distribu e van gas en elektriciteit in een groot deel van Nederland. Alliander brengt een open en duurzame energiemarkt dichterbij. Aandeelhouder Financieel belang Het aantal aandelen is en het rela eve aandeel is 0,442. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat Overige informa e Primaathouder: Concernzaken In 2009 is Nuon verkocht aan het Zweedse Va enfall. De gemeente blij wel aandeelhouder in het Netwerkbedrijf Alliander. 112 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

115 Oasen Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Gouda N.V. Oasen is een maatschappelijk drinkwaterbedrijf. Zij zorgen op duurzame wijze voor drinkwater voor onze klanten. Aandeelhouder De gemeente Leiderdorp hee 25 aandelen in Oasen naar rato van het aantal inwoners. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat Overige informa e Primaathouder: Concernzaken BNG Ves gingsplaats Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Bestuurlijk belang Financieel belang Den Haag N.V. BNG Bank is de bank van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijk belang. De bank draagt duurzaam bij aan het laag houden van de kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. Aandeelhouder Jaarlijks wordt dividend verstrekt over de in het bezit zijnde aandelen. De BNG is een NV. De aandeelhouders zijn niet aansprakelijk voor eventuele tekorten bij de BNG. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat Overige informa e Primaathouder: Concernzaken Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 113

116 S ch ngen DataLand Ves gingsplaatsreeuwijk Rechtsvorm Doelstelling/Publiek Belang Leiden S ch ng DataLand verzorgt de toegankelijkheid van gemeentelijke vastgoed, geo- en WOZ-informa e voor publieke en private afnemers in Nederland. Daarmee ontzorgt DataLand de gemeente. DataLand ondersteunt de gemeentelijke informa ehuishouding op het gebied van de gemeentelijke Geo-, WOZ- en vastgoedinforma e door: - ac eve kwaliteitsbewaking, - vertegenwoordiging van het gemeentelijk belang, - organisa e en coördina e van het Gemeentelijk Geoberaad (i.s.m. VNG); een landelijk ambtelijk en bestuurlijk podium voor gemeentelijke standpunten op het terrein van de ruimtelijke informa e. Verder is deelname niet anders dan een vorm van samenwerking tussen gemeenten ter behar ging van het openbaar belang en met als resultaat efficiën e en kennisvoordelen op het gebied van toegankelijkheid van overheidsinforma e, overheidsloket, e-government, dienstverlening, een transparante en betrouwbare overheid evenals de stroomlijning va basisgegevens. Dankzij de samenwerking met deelnemende gemeenten, vele afnemers en andere betrokkenen bij de overheidsinforma evoorziening is DataLand uitgegroeid tot het landelijke kennis- en dataknooppunt voor vastgoed, geo- en WOZ gerelateerde gemeentelijke gegevens. Bestuurlijk belang Financieel belang Gemeente is als par cipant vertegenwoordigd in de cer ficaathoudersvergadering. Het financieel risico is laag en beperkt zich tot het in cer ficaten geïnvesteerde bedrag. Het betre een eenmalige stor ng. Er zijn geen jaarlijkse kosten aan deelname verbonden. Verstrekking van gegevens aan afnemers vindt plaats tegen verstrekkingskosten. Deze inkomsten worden door DataLand gebruikt om de drieledige taken van de organisa e een s ch ng zonder winstoogmerk uit te voeren. Jaarlijks wordt een vergoeding aan deelnemende gemeenten uitgekeerd voor het leveren van de gemeentelijke gegevens. Het eventuele overschot aan inkomsten wordt daarnaast aan cer ficaathoudende gemeenten uitgekeerd. Gemeente Leiderdorp hee cer ficaten van aandelen DataLand B.V. à 0,10 per cer ficaat. Kerncijfers verbonden par j x Eigen vermogen Vreemd vermogen Jaarresultaat 221 Overige informa e Primaathouder: Afdeling Concernzaken Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

117 Paragraaf 7 : Grondbeleid Visie Het grondbeleid is ondersteunend aan de realisa e van (met name) programma 2: Aantrekkelijk Leiderdorp (2A: Werken en ondernemen in het dorp, 2B: Wonen en recreëren in het dorp, 2C: Ruimte in het dorp, 2D: Dienstverlening aan het dorp en 2E: Grondexploita es). Het grondbeleid hee een grote financiële impact. De baten en de financiële risico's zijn van belang voor de algemene financiële posi e van de gemeente. Het grondbeleid van Leiderdorp is vastgelegd in de nota Grondbeleid , grondslagen van het grondbeleid. De nota is op 18 maart 2013 door de raad vastgesteld. De programma s hanteren een onderscheid in SMART-doelen, ac viteiten en presta e-indicatoren. Bij het grondbeleid is dezelfde driedeling gemaakt: SMART doelen: faciliterend grondbeleid, niet meer grond dan nodig, marktconforme grondprijzen. Ac viteiten: het monitoren van grondtransac es aan de nota. Presta e-indicatoren: grondprijzenbrief, de Gemeentelijke Integrale Grondexploita e (GIG), uniforme erfpachtovereenkomsten. Hieronder volgen enkele kernpunten uit de nota Grondbeleid: (de nummers tussen haakjes corresponderen met de nummers van de beleidsregels van de nota Grondbeleid) Beleidskeuze vorm grondbeleid: (3.1) De Gemeente Leiderdorp kiest voor een faciliterend grondbeleid. Faciliterend grondbeleid houdt in dat de gemeente zelf geen grondexploita es voert maar dit overlaat aan private ontwikkelaars. De gemeente 'faciliteert' deze grondexploita es door te investeren in plankosten, zoals het maken van een nieuw bestemmingsplan, het treffen van voorzieningen in de openbare ruimte en het aanleggen van nutsvoorzieningen; de kosten worden vervolgens verhaald op betrokkenen. Daar waar de gemeente een sterkere stempel wil drukken op de ontwikkeling of het noodzakelijk is om een ontwikkeling conform de gemeentelijke randvoorwaarden te realiseren, kan ac ef grondbeleid worden ingezet. Hierbij moet het financiële risico, ook op langere termijn, wel aanvaardbaar zijn. Instrumenten: Bij het voeren van grondbeleid staat de gemeente een aantal instrumenten ter beschikking. De beleidsregels bij de diverse instrumenten staan in de nota Grondbeleid, hieronder worden enkele uitgelicht. Beleidsregels instrumenten: (4.5.3) De gemeente handhaa op oneigenlijk gebruik en stree ernaar, waar mogelijk, tot verkoop te komen. (4.7.1) Grondverkoop hee de voorkeur boven erfpacht. Voor erfpacht wordt gekozen wanneer de gronden voor de gemeente strategisch van belang zijn. (4.7.3) Bij erfpacht gaat de gemeente uit van een marktconforme canon. In het kader van eenduidigheid en transparan e past de gemeente bestaande erfpachtovereenkomsten bij verlenging aan een marktconforme canon aan. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 115

118 Grondprijsbeleid: Bij een transparant grondbeleid horen transparante grondprijzen. Beleidsregels grondprijsbeleid: (5.1) Het grondprijsbeleid wordt jaarlijks geactualiseerd via een grondprijzenbrief waarin de richtlijn voor de grondprijzen is aangegeven. (5.2) De gemeente Leiderdorp hanteert een marktconform grondprijs-beleid. (5.3) De grondprijs wordt in beginsel door de residuelewaardemethode bepaald. Grondslagen waardering De gronden worden gewaardeerd tegen verkrijgingprijs vermeerderd met gemaakte kosten voor onderzoek en bouwrijp maken. Zoals we elijk verplicht is, mag de boekwaarde niet hoger zijn dan de ingescha e marktwaarde. A ankelijk van deze inscha ng wordt de boekwaarde afgeboekt (bij defini ef geen mogelijkheid tot terugverdienen) of een voorziening gevormd (bij redelijke twijfel over het terugverdienen van de boekwaarde). Reserves Zoals het Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) voorschrij wordt het saldo van een project via resultaatbestemming in het jaar van afsluiten toegevoegd aan een reserve. Voor W4 is er de bestemmingsreserve W4. Grondexploita es die geen onderdeel uitmaken van W4 worden verantwoord onder de algemene reserve bouw- en grondexploita es. Organisa e Beleidsregels Organisa e: (6.1.1) De grondexploita es worden jaarlijks herzien en vastgesteld via de Gemeentelijke Integrale Grondexploita e (GIG). (6.1.2) In de jaarlijkse rapportage GIG vindt naast verantwoording over de grondexploita es ook verantwoording plaats over overige ruimtelijke investeringsprojecten. (6.1.3) De voortgang ten opzichte van de rapportage GIG vindt minimaal jaarlijks plaats in de voortgangsrapportage GIG. (6.2.1) Per project/grondexploita e brengen we de risico s in beeld. Hierbij geven we beheersmaatregelen aan. (6.2.2) Het weerstandsvermogen wordt berekend volgens de leidraad uit de Kadernota Weerstandsvermogen & Risicomanagement en opgenomen in de paragraaf Weerstandsvermogen bij de begro ng en de jaarstukken. Opgenomen voorzieningen Voor projecten met een (groot) a reukrisico en weinig financiële bijsturingmogelijkheden kunnen we voorzieningen treffen. Voor een aantal grondexploita es van W4 is een voorziening getroffen. Per is dit: Vierzicht - kavel 1+5 en reststrook 1,38 miljoen (nominaal; 1,37 miljoen), Plantage 3,66 miljoen (nominaal; 3,67 miljoen) en Bospoort-Zuid 2,31 miljoen (nominaal; 2,29 miljoen). Het verwachte tekort van W4 is in zijn geheel in de balans verwerkt door het nog niet gedekte deel toe te voegen aan de bestemmingsreserve W Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

119 Risico's Publiek-Private Samenwerking (PPS) De gemeente hee momenteel geen PPS-construc e. Prognose verwachte resultaten totale grondexploita e per 1/1/16 (bedragen x 1.000) GIG Nominaal GIG NCW GIG NCW GIG NCW Verschil NCW W4 W4 - Ontwikkelingsloca es W4 - Investeringsprojecten W4 - Afgesloten projecten / overige projecten in reserve Totaal W (voordelig) (voordelig) (voordelig) (nadelig) (voordelig) Centrumplan (voordelig) (voordelig) (voordelig) (voordelig) (neutraal) Overige projecten (voordelig) (voordelig) (voordelig) (voordelig) (neutraal) Parameters Bij de herziening per 1/1/2016 van de grondexploita es in de Gemeentelijke Integrale Grondexploita e (GIG) 2016 zijn de volgende parameters gehanteerd: Rentepercentage: 3,5% Naar aanleiding van de wijzigingen van het BBV wordt dit rentepercentage aangepast naar 1,56%. Dit wordt verwerkt bij de Voortgangsrapportage GIG Kostenindex: 2% Opbrengstenindex: 0% De kosten- en opbrengstenindices zijn niet aangepast ten opzichte van de GIG 2015 gelet op het prijsindexcijfer grond-, water,- en wegenbouw (GWW) en om opbrengsten conserva ef te ramen. Fasering verkopen Bij de herziening per 1/1/2016 van de grondexploita es in de GIG 2016 zijn de nog te verwachten opbrengsten voor grondverkoop als volgt gefaseerd: Vierzicht kavel 1 (hel totale perceel): mei 2016 Mauritskwar er kavel M: april 2016 voor het 1e perceel en (halverwege) 2018 voor het resterende perceel Plantage: uiterlijk halverwege 2016 Bospoort (paviljoens): (halverwege) 2018 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 117

120 Paragraaf 8 : 3-Decentralisa es Inleiding De invoering van de drie decentralisa es (jeugdhulp, Wmo en de Par cipa ewet) in het sociaal domein vond formeel per 1 januari 2015 plaats. Al voor die jd, en ook nu nog, waren we druk bezig met de ontwikkelingen om de uitvoering van de decentralisa es in de prak jk ook zo goed mogelijk te laten verlopen. De 3D-projectorganisa e wordt per 2017 opgeheven en ondergebracht binnen de reguliere beleidsontwikkeling. Evalua e van de projectorganisa e vindt plaats in Inmiddels doet het meer recht om over de drie decentralisa es in het sociaal domein te rapporteren via de (nieuwe) beleidsprogramma s en niet meer in een aparte 3D-paragraaf. Het reikt namelijk verder dan alleen de drie decentralisa es. De beoogde doelen en ontwikkelingen binnen het sociaal domein betreffen bijvoorbeeld ook thema s als gezondheidsbeleid, onderwijs, cultuur en sport. De aparte 3D-paragraaf zal daarom vanaf nu vervallen. Bijzonderheden dan wel ontwikkelingen op de thema s jeugdhulp, Wmo en/of par cipa e kunt u teruglezen in programma 1 van deze begro ng. Met de herinrich ng van het sociaal domein zijn ook budge en samengevoegd. Zo het zich laat aanzien zijn we in staat om met de bestaande middelen de kosten binnen het sociaal domein te dekken. We moeten echter nadrukkelijk een slag om de arm houden. Waakzaamheid is geboden, omdat er nog volop fluctua es optreden (denk bijvoorbeeld aan de forse tariefverhoging op de Wmo-begeleiding) en bezuinigingen nog steeds aan de orde zijn. Naar verwach ng zal het nog twee tot vijf jaar duren voordat de schommelingen op het 3D-speelveld zijn geneutraliseerd. Op basis van de inzichten uit 2015 en 2016 hebben we de financiële risico s binnen het sociaal domein geactualiseerd. Deze zijn verwerkt in een risicomatrix. Aan de risico s hebben we beheersmaatregelen gekoppeld. Het college blij hierop sturen en regie voeren. Uiteraard hebben we de reserve sociaal domein om eventuele nadelige schommelingen dan wel risico s die zich daadwerkelijk voordoen financieel op te vangen. De aparte reserve 3D die bedoeld was voor de implementa e zal in 2017 (conform raadsbesluit 2012i00755 van 11 juni 2012) ook terugvloeien in de reserve sociaal domein. 118 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

121 Paragraaf 9 : Subsidies werkelijk (per 1 september 2016) begro ng (vastgestelde subsidie plafond) organisa e 2016 ac viteiten 2016 huisves ng 2017 ac viteiten 2017 huisves ng subsidieprogramma totaal BplusC SCw Pluspunt Totaal De toedeling van de subsidies is op het moment van het opstellen van de begro ng 2017 nog een inscha ng. Na het vaststellen van het subsidieplafond 2017 in de begro ng 2016, zijn er een aantal wijzigingen verwerkt in de subsidiebudge en. Deze wijzigingen hebben betrekking op: Extra middelen jeugdwerker SCw; CAO s jging BplusC, SCw en Pluspunt; Muta es huren Sterrentuin; Dagprogramma voor ouderen - Pluspunt. Bovengenoemde muta es hebben we opgenomen in het subsidieplafond Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 119

122 120 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

123 FINANCIËLE BEGROTING Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 121

124 122 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

125 Overzicht van baten en lasten en de toelich ng A : Overzicht van baten en lasten Programma bedragen x 1.000,- L/B Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming Meedoen in Leiderdorp Lasten Baten Saldo Aantrekkelijk Leiderdorp Lasten Baten Saldo Bestuur en organisa e Leiderdorp Lasten Baten Saldo Algemene Dekkingsmiddelen Lasten Baten Saldo Overhead, VPB en onvoorzien Lasten Baten Saldo Totaal Lasten Totaal Baten TOTAAL SALDO VAN BATEN EN LASTEN RESERVES 1 Meedoen in Leiderdorp Toevoeging On rekking Saldo RESERVES 2 Aantrekkelijk Leiderdorp Toevoeging On rekking Saldo RESERVES 3 Bestuur en organisa e Leiderdorp Toevoeging On rekking Saldo RESERVES Algemene Dekkingsmiddelen Toevoeging Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 123

126 Programma bedragen x 1.000,- L/B Rekening 2015 Begro ng 2016 Begro ng 2017 Meerjarenraming On rekking Saldo RESERVES Overhead, VPB en onvoorzien Toevoeging On rekking Saldo Totaal Toevoeging Totaal On rekking TOTAAL MUTATIE IN RESERVES Begro ngstotaal Begro ngstotaal Lasten/ Toev. Baten/ On r GERAAMD RESULTAAT Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

127 B : Grondslagen voor de begro ng Als basis voor de begro ng 2017 zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: 1. De meerjarenbegro ng van de gemeente Leiderdorp na wijziging; 2. Alle in de financiële kadernota opgenomen ontwikkelingen incl. de effecten van de mei circulaire gemeentefonds; 3. Effecten van tussen jds besluitvorming en nieuwe ontwikkelingen Algemene Uitkering Gemeentefonds Bij de berekening van de algemene uitkering voor de meerjarenraming is uitgegaan van de uitkeringsfactor op basis van constante prijzen. De Algemene Uitkering is gebaseerd op de meicirculaire van Indexering baten In maart 2016 is het Centraal Economisch Plan 2016 van het CPB gepubliceerd. Hierin staat ook het verwachte indexeringspercentage opgenomen dat wij aanhouden voor de indexering van de inkomsten van de gemeente Leiderdorp. De na onale consumentenprijsindex (cpi) bedraagt voor ,1% 1. Voor 2016 bedraagt deze 0,6% terwijl hier bij de begro ng 2016 nog 1,2% werd verwacht. Besloten is om de inkomsten in de begro ng te verhogen met 0,5%, te weten 1,1% minus de correc e voor 2016 van 0,6%. Indexering lasten Het is gebruikelijk om de personele budge en in de begro ng jaarlijks te laten meegroeien met de feitelijke loonkosten ontwikkeling. In de CAO gemeenten zijn de volgende salariss jgingen opgenomen: 3% per en 0,4% per Het CAO akkoord loopt tot 1 mei Naar verwach ng zal er voor de rest van 2017 ook een loonsverhoging worden afgesproken. Uitgaande van de ontwikkeling zoals die ook door het Centraal Planbureau wordt verwacht komen we, inclusief een correc e over 2016, uit op een indexering van 1,8%. Gezien het saldo van de jaarrekening 2015 zien wij geen reden om nu tot indexering 2 van de materiële budge en over te gaan. Waar indexering noodzakelijk is dient dit via een verlaging van een ander budget opgelost te worden. Zodat dit per saldo niet tot een s jging van de begro ng leidt. Interne rente In afwijking van de financiële verordening stellen wij u voor om de omslagrente met ingang van 2017 vast te stellen op 0,75%. Dit percentage volgt uit de voorgeschreven berekeningswijze indien de gemeente er voor kiest om geen rente aan het eigen vermogen toe te rekenen. De rente voor grondexploita es is met ingang van 2016 eveneens voorgeschreven. Die rente is bepaald op 1,56%. De rente op contante waarde voorzieningen zoals de voorziening nega eve grondexploita es is door de Commissie BBV bepaald op 2,00%. Met ingang van 2017 wordt geen rente meer bijgeschreven op de reserve W4. 1 Conform Centraal Economisch Plan 2016, gepubliceerd op 21 maart 2016 op bijlage 6 pagina De bijdragen aan de regionale samenwerkingsverbanden worden in tegenstelling hierop wel geïndexeerd zoals regionaal afgesproken. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 125

128 Indexa e De indexa e is als volgt toegepast: onderdeel ten opzichte van de begro ng is een indexa e toegepast van: Uitgaven Personeelslasten 1,8% s jging Overige uitgaven 0 % Inkomsten OZB Afvalstoffen/Reiniging Riolering Leges Overige inkomsten 0,5% s jging 0,5% s jging (indien dit binnen 100% criterium past) 0,5% s jging (indien dit binnen 100% criterium past) 0,5% s jging (indien dit binnen 100% criterium past) 0,5% s jging Belas ngen en heffingen Zoals gebruikelijk zullen de tarieven in de raad van december 2016 worden voorgelegd ter besluitvorming. Waarbij de tarieven waarvoor landelijk een maximum is vastgesteld uiteraard in ogenschouw worden genomen. De trendma ge verhoging van de lokale lasten in 2017 is vastgesteld in de financiële kadernota op 0,5%. De tarieven leges s jgen eveneens met 0,5%. Onroerendezaakbelas ng (OZB). De exacte tarieven zijn nu nog niet bekend. Deze worden u ter vaststelling aangeboden voor de raad van december, zodat de tarieven op basis van de meest recente WOZ-waarden berekend kunnen worden. Afvalstoffenheffing: De tarieven worden met 0,5% geïndexeerd. De defini eve tariefvaststelling zal in de raad van december 2016 plaatsvinden wanneer de geactualiseerde belas ngverordeningen 2017 wordt besloten. Rioolheffing: De tarieven worden met 0,5% geïndexeerd. De afgelopen 3 jaar hee voor de rioolheffing een extra verhoging plaatsgevonden van 5,5%. Het geactualiseerde vgrp is in 2016 vastgesteld door de gemeenteraad. Op basis van dat plan is de extra verhoging teruggebracht naar 3,0% per jaar. 126 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

129 C : Structureel en reëel evenwicht 1 : Structureel en reëel evenwicht Tot voor kort werd al jd gesproken over een sluitende begro ng en of deze ook materieel in evenwicht was. In verband met de aanscherping van het financieel toezicht is de Gemeentewet in 2013 gewijzigd en is de term materieel evenwicht vervangen door de term structureel evenwicht, tevens is het begrip reëel evenwicht toegevoegd. Het Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV) is ter nadere uitwerking van die wetswijziging aangepast, zodat uw raad en de financieel toezichthouder in staat zijn om vast te stellen of sprake is van een structureel en reëel evenwicht in de begro ng cq meerjarenraming. Conclusies Deze begro ng is sluitend voor alle jaren. Deze begro ng is structureel in evenwicht voor de jaren 2017, 2018 en Voor 2019 is de begro ng niet structureel in evenwicht. Deze begro ng is reëel in evenwicht. In onderstaande tabel staan deze conclusies samengevat weergegeven. Het sluitend zijn van de begro ng ziet u terug in de eerste regel als resultaat na bestemming. Onder deze tabel worden achtereenvolgens het reëel en het structureel evenwicht nader toegelicht. Bedragen x Resultaat na bestemming Af: Incidentele lasten Bij: Incidentele baten Af: incidentele toevoegingen aan reserves Bij: Incidentele on rekkingen aan reserves Structureel saldo van de begro ng Structureel evenwicht JA JA NEE JA Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 127

130 Reëel evenwicht Ter invulling van het begrip reëel evenwicht is in het BBV voorgeschreven dat wordt ingegaan op het realisme van de ramingen en de mo vering daarvan. Op basis van de volgende argumenten en bevindingen kunnen we stellen dat de begro ng reëel in evenwicht is. De berekening van de inkomsten OZB en Algemene Uitkering zijn geraamd met het voorzich gheidsbeginsel in het achterhoofd en op basis van de meicirculaire Structureel evenwicht Van structureel evenwicht is sprake als de structurele lasten worden gedekt door structurele baten. De bepaling van het structureel evenwicht verloopt als volgt: Resultaat na bestemming af: de incidentele lasten per programma en stor ngen in reserves bij: de incidentele baten en on rekkingen uit reserves. Gee het totaal structureel begro ngssaldo en meerjarenraming. De begro ng is in meerjarig perspec ef beoordeeld op het incidentele karakter. Voor het meerjarenbeeld is in 2017, 2018 en 2020 sprake van structureel evenwicht aangezien de structurele lasten worden gedekt door (hogere) structurele baten. T.o.v. de begro ng 2016, waarin de jaren 2018 en 2019 nog niet structureel in evenwicht waren is dit een verbetering van de financiële posi e. 128 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

131 2: Incidentele baten en lasten In onderstaande tabel worden de incidentele lasten en baten en muta es reserves per programma weergegeven Incidentele lasten Programma 1 Meedoen in Leiderdorp Aantrekkelijk Leiderdorp Bestuur en organisa e Leiderdorp Algemene dekkingsmiddelen Overhead, VPB en onvoorzien Saldo Incidentele lasten Incidentele baten Programma 1 Meedoen in Leiderdorp Aantrekkelijk Leiderdorp Bestuur en organisa e Leiderdorp Algemene dekkingsmiddelen Overhead, VPB en onvoorzien Saldo incidentele baten Saldo incidentele lasten en baten Incidentele toevoegingen aan de reserves 1 Meedoen in Leiderdorp Aantrekkelijk Leiderdorp Bestuur en organisa e Leiderdorp Algemene dekkingsmiddelen Overhead, VPB en onvoorzien Saldo Incidentele toevoegingen aan reserves Incidentele on rekkingen aan de reserves 1 Meedoen in Leiderdorp Aantrekkelijk Leiderdorp Bestuur en organisa e Leiderdorp Algemene dekkingsmiddelen Overhead, VPB en onvoorzien Saldo Incidentele on rekkingen aan reserves Totaal incidenteel Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 129

132 In onderstaande tabel wordt een aantal grote incidentele posten nader toegelicht: Grootste incidentele muta es per programma Meedoen in Leiderdorp RCL Lasten Alecto, 10 jaarlijkse bijdrage Lasten Par cipa ewet reintegra e (Project JA) Lasten Regionale gespecialiseerde jeugdhulp Lasten Reserve sociaal domein On rekking Egalisa e exploitaitelasten Alecto On rekking Aantrekkelijk Leiderdorp Verkiezingen Lasten Overige verkeersmaatregelen Lasten Kunstobjecten onderhoud Lasten Groenonderhoud e/b Baten Pompen en riolen Lasten Milieubeheer Lasten Bestemmingsplannen beleid Lasten Woonwagencentrum Lasten Grondbedrijf exploita e Lasten Grondbedrijf exploita e Baten Reserve bouw- en grondexploita es Stor ng Bestemmingsreserve W4 Stor ng Bestemmingsreserve W4 On rekking Reserve jaarafslui ng On rekking Bestemmingsreserve IBOR Stor ng Algemene reserve On rekking Bestuur en organisa e Leiderdorp College van Burg.en Wethouders Voormalig personeel Algemene Dekkingsmiddelen Alliander, incidenteel dividend i.v.m. herverkaveling verzorgingsgebied Algemene uitkering; mei-circulaire 2016, correc e van lopende naar constante prijzen Baten Lasten Behoedzaamheidsreserve On rekking Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

133 3: Structurele verrekeningen met de reserves Programma Reserve Soort Meedoen in Leiderdorp VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Reserve sociaal domein Implementa e 3D transi es On rekking Toevoeging Meedoen in Leiderdorp Aantrekkelijk Leiderdorp VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Bouw- en grondexploita es Egalisa ereserve reiniging Egalisa ereserve reiniging Bestemmingsreserve Integraal Beheer Bestemmingsreserve Integraal Beheer On rekking On rekking Toevoeging On rekking Toevoeging Aantrekkelijk Leiderdorp Bestuur en organisa e Leiderdorp VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Voormalig personeel Regionale investeringsfonds RIF On rekking On rekking Bestuur en organisa e Leiderdorp Algemene Dekkingsmiddelen VERREKENING RESERVES PROGRAMMA Egalisa e exploita elasten Egalisa e exploita elasten On rekking Toevoeging Algemene Dekkingsmiddelen TOTAAL STRUCTUREEL RESERVES Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 131

134 Uiteenze ng financiële posi e en toelich ng D : Geprognos ceerde begin- en eindbalans Bedragen x 1000,- Verslag t-2 Begr. t-1 Begr. T Mjr t+1 Mjr t+2 Mjr t+3 ACTIVA Code Vaste ac va Immateriële vaste ac va Kosten verbonden aan sluiten geldlening en saldo agio/disagio Kosten onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald ac ef Bijdragen aan ac va in eigendom van derden A A A Materiële vaste ac va Gronden en terreinen A Woonruimten A Bedrijfsgebouwen A Grond-, weg- en waterbouwkundige werken A Vervoermiddelen A Machines, apparaten en installa es A Overig A Financiële vaste ac va Kapitaalverstrekking aan deelnemingen Kapitaalverstrekking aan gemeenschappelijke regelingen Kapitaalverstrekking aan overige verbonden par jen Leningen aan woningbouwcorpora es A A A A Leningen aan deelnemingen A Leningen aan overige verbonden par jen Leningen aan openbare lichamen (art. 1a Wet Fido) A A1331a Overige langlopende leningen A1331b Uitze ngen in s Rijks schatkist met een loop jd 1 jaar Uitze ngen in de vorm van Nederlands schuldpapier met een loop jd 1 jaar A1332a A1332b Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

135 Bedragen x 1000,- Verslag t-2 Begr. t-1 Begr. T Mjr t+1 Mjr t+2 Mjr t+3 ACTIVA Code Overige uitze ngen met een loop jd 1 jaar A1332c Vlo ende Ac va Voorraden Overige grond- en hulpstoffen A Onderhanden werk (incl. bouwgronden in exploita e) Gereed product en handelsgoederen A A Vooruitbetalingen A Uitze ngen Vorderingen op openbare lichamen A Verstrekte kasgeldleningen aan openbare lichamen (art. 1a Wet Fido) A222a Overige verstrekte kasgeldleningen A222b Rekening courant verhouding met het Rijk Rekening courant verhoudingen overige niet-financiële instellingen A223a A223b Overige vorderingen A Uitze ngen in s Rijks schatkist met een loop jd < 1 jaar Uitze ngen in de vorm van Nederlands schuldpapier met een loop jd < 1 jaar Overige uitze ngen met een loop jd < 1 jaar A225a A225b A225c Liquide middelen (kas- en banksaldi) A Overlopende ac va Nog te ontvangen bijdragen van de EU Nog te ontvangen bijdragen van het Rijk Nog te ontvangen bijdragen van overige overheid A29a A29b A29c Overige overlopende ac va A29d Totalen Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 133

136 Bedragen x 1000,- Verslag t-2 Begr. t-1 Begr. T Mjr t+1 Mjr t+2 Mjr t+3 PASSIVA Code Vaste Passiva Eigen vermogen Algemene reserve P Bestemmingsreserves P Saldo van rekening P Voorzieningen P Vaste schuld P131 Obliga eleningen P Onderhandse leningen van binnenlandse pensioenfondsen en verzekeraars Onderhandse leningen van binnenlandse banken en overige financiële instellingen Onderhandse leningen van binnenlandse bedrijven Onderhandse leningen van openbare lichamen (art. 1a Wet Fido) Onderhandse leningen van overige binnenlandse sectoren Onderhandse leningen van buitenlandse instellingen P P P135a P135b P P Door derden belegde gelden P Waarborgsommen P Renteswaps en derivaten Vlo ende Passiva Vlo ende schuld P211a Kasgeldleningen van openbare lichamen (art. 1a Wet Fido) P211b Overige kasgeldleningen P Banksaldi P Overige vlo ende schulden Overlopende passiva Vooruit ontvangen bijdragen van de EU Vooruit ontvangen bijdragen van het Rijk P29a P29b P29c Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

137 Bedragen x 1000,- Verslag t-2 Begr. t-1 Begr. T Mjr t+1 Mjr t+2 Mjr t+3 PASSIVA Code Vooruit ontvangen bijdragen van overige overheid P29d Overige overlopende passiva Totalen Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 135

138 E : Investeringen Openstaande en vervangingsinvesteringen Programma/ Kostenplaatsen Omschrijving investering Categorie investering Totaal investering Krediet 2017 Krediet 2018 Krediet 2019 Krediet RCL Bedrijfsgebouwen Velocitas Alecto Bedrijfsgebouwen 033 Bedrijfsgebouwen E Machines/ Beregeningsinstalla e apparaten/install. econ. nut Doelen en dugouts (RCL) Hekwerk (RCL) Armaturen (RCL) 2 Begraafplaats, meubilair 2 Electrotechniek Leiderdorpse brug 2 Werktuigbouw Leiderdorpse brug 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut 036M Machines/ apparten/install. maatsch nut 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut Fietspaden 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut IBOR Kunstwerken beton 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut IBOR Meubilair 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut Straatmeubilair Oranjewijk 2 IBOR Openbare Verlich ng 2 Openbare verlich ng Oranjewijk 037M Overige materiale vaste ac va mn 036M Machines/ apparten/install. maatsch nut 036M Machines/ apparten/install. maatsch nut Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

139 Programma/ Kostenplaatsen Omschrijving investering Categorie investering Totaal investering Krediet 2017 Krediet 2018 Krediet 2019 Krediet 2020 Overhead, VPB en onvoorzien 2 IBOR Spelen 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut 2 IBOR Water (Oevers) 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut 2 Water Oranjewijk 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut 2 IBOR Wegen 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut 2 Verkeersvoorzieningen 034M Grond, Oranjewijk weg-, waterbouw maatsch. nut 2 Wegen Oranjewijk 034M Grond, weg-, waterbouw maatsch. nut Overige Raadsinforma esysteemateriele vaste 2016 ac va econ.nut DMS 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut Overhead, VPB en onvoorzien Aanschaf so ware 037H Overige materiele vaste ac va ENH GEBOUWEN Bureaustoelen gemeentehuis 037 Overige materiele vaste ac va econ.nut ORGANISATIE Vastgoed systeem so ware 036E Machines/ apparaten/install. econ. nut OVERIGE KOSTENPLAATSEN OVERIGE KOSTENPLAATSEN OVERIGE KOSTENPLAATSEN Ravo veegmachine Toyota veegvuilauto Toyota veegvuilauto H Vervoermiddelen ENH 035H Vervoermiddelen ENH 035H Vervoermiddelen ENH Eindtotaal Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 137

140 F : Reserves We elijke basis voor Reserves en Voorzieningen. Op basis van ar kel 43 lid 1 van het BBV worden de reserves onderscheiden in: a. De algemene reserve b. Bestemmingsreserves die dienen om ongewenste schommelingen op te vangen in de tarieven die aan derden in rekening worden gebracht, maar die niet specifiek besteed hoeven te worden; c. Overige bestemmingsreserves. Het reserve- en voorzieningenbeleid wordt beschreven in de Nota reserves en voorzieningen. Actualisa e van het beleid vindt periodiek plaats. De nu geldende Nota reserves en voorzieningen is op 9 mei 2016 vastgesteld. De Algemene Reserve is voor incidentele zaken beschikbaar. Over het algemeen dient deze reserve als een buffer tegen onverwachte risico s. Bij bestemmingsreserves hee de raad vooraf bepaald voor welke bestemming de reserve in het leven is geroepen. Ze zijn gevormd om ongewenste schommelingen in uitgaven op te vangen of om een bepaalde ac viteit c.q. doel te realiseren. Toelich ng reserves Omschrijving Bedragen x Begroot Stand 1/ Begro ng muta es 2017 Begro ng muta es 2018 Begro ng muta es 2019 Begro ng muta es 2020 Begroot stand 2020 Algemene reserves Algemene reserve Bouw- en grondexploita es Totaal algemene reserves Bestemmingsreserves ter egalisa e van tarieven Egalisa ereserve omgevingsvergunning Egalisa ereserve reiniging Egalisa ereserve begraafplaats Totaal Bestemmingsreserves ter egalisa e van tarieven Bestemmingsreserves overig Rekenkamer Voormalig personeel Jaarafslui ng Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

141 Omschrijving Bedragen x Begroot Stand 1/ Begro ng muta es 2017 Begro ng muta es 2018 Begro ng muta es 2019 Begro ng muta es 2020 Begroot stand Egalisa eres. exploita elasten Regionaal investeringsfonds RIF Informa ebeleidsplan GR Oude Rijnzone Bestemmingsreserve W Implementa e 3D transi es Bestemmingsreserve Integraal Beheer Behoedzaamheidsreserve Gemeentefonds Sociaal domein Totaal Bestemmingsreserves overig Totaal reserves Algemene reserve De algemene reserve is als weerstandskas van de gemeente het vangnet voor onverwachte (grote) financiële uitgaven. De algemene reserve is vrij besteedbaar. Tevens fungeert deze reserve binnen de kaders van het weerstandsvermogen als dekkingsreserve. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: (duurzaamheidsagenda) Reserve Bouw- en grondexploita es Reserve is bestemd voor de opvang van eventuele nadelen bij de uitvoering van bouwgrondexploita es op basis van exploita eberekeningen en wordt gevoed door voordelen op bouwgrondexploita es. Op deze manier kan ook gestalte worden gegeven aan een beleid waarbij de mogelijkheid wordt opengehouden om tekorten uit de ene exploita e te compenseren met posi eve opbrengsten uit andere exploita es. Per 1 januari 2016 is Reserve Sociale woningbouw (oplossen knelpunten op het gebied van volkshuisves ng) opgeheven en valt sindsdien onder Reserve Bouw- en grondexploita es. Meerjarige muta es: Stor ngen: On rekkingen: 2017 t/m (onderzoeken naar nieuwe projecten waarvoor nog geen financiering is geregeld). Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 139

142 Egalisa ereserve Omgevingsvergunning Egaliseren van baten of lasten van de producten met betrekking tot de omgevingsvergunningen om schommelingen in het tarief te voorkomen. Het tarief over alle jaren heen is maximaal 100% kostendekkend. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: geen Egalisa ereserve Reiniging Egaliseren van baten of lasten op het product Reiniging is om schommelingen in het tarief te voorkomen. Het tarief over alle jaren heen is maximaal 100% kostendekkend. Het verschil tussen de inkomsten uit afvalstoffenheffing en reinigingsrecht en de gecorrigeerde uitgaven wordt aan de reserve toegevoegd/on rokken. Meerjarige muta es: Stor ngen: 2017 t/m Betreffen voornamelijk de extra inkomsten als gevolg van de BOM heffing. On rekkingen: , , en Per saldo wordt er meer on rokken uit de reserve. Egalisa ereserve Begraafplaats Egaliseren van baten of lasten ten behoeve van lijkbezorging om schommelingen in het tarief te voorkomen. Het tarief over alle jaren heen is maximaal 100% kostendekkendheid. Het verschil tussen de inkomsten en de gecorrigeerde uitgaven wordt aan de reserve toegevoegd/on rokken. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: geen Reserve Rekenkamer Het beschikbaar stellen van financiële middelen aan de rekenkamer voor de uitvoering van onderzoeken. De reserve is ingesteld vanwege het fluctueren van de (financiële) omvang van de onderzoeken en het niet gelijk jdig verlopen van onderzoeken met kalenderjaren. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: geen 140 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

143 Reserve Voormalig personeel Deze reserve dient ter dekking van kosten die ontstaan doordat een medewerker niet meer in dienst is bij de gemeente Leiderdorp, maar wel ( jdelijk) recht hee op salarisbetaling van de gemeente (wachtgeldregeling). Ook is een bedrag opgenomen voor mogelijke aanvulling van de voorziening wachtgeld bestuurders. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: 2017 t/m (te verwachten wachtgeldverplich ngen) en (toevoeging aan voorziening wachtgelden wethouders) Reserve Jaarafslui ng Budge en meenemen naar het volgende jaar. Dit betre budge en die een jaar overschrijdend karakter hebben als gevolg van planningsverschillen in de realisa e. Hierbij kan gedacht worden aan ac viteiten die plaatsvinden c.q. geleverd worden in het opvolgende kalenderjaar. Op het moment dat deze budge en niet worden bestemd (via resultaatbestemming) in de reserve jaarafslui ng, loopt de realisa e gevaar als gevolg van een budge ekort in het jaar daarop. De raad neemt over de toevoeging aan de reserve via een begro ngswijziging een besluit. Volgens planning (realisa e) worden de middelen besteed ten laste van de reserve jaarafslui ng. Ook deze muta e wordt door middel van een begro ngswijziging aan de raad voorgelegd. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: (verkiezingen) Egalisa ereserve Exploita elasten Egalisa e van de lasten over de jaren heen. In de zomer van 2016 is deze reserve doorgelicht. De stand van de reserve bevat een aantal stor ngen uit het verleden die voor de egalisa e niet langer nodig zijn. In de meerjarenbegro ng is ook geen rekening gehouden met de vrijval van deze bedragen. Met het vaststellen van deze begro ng zal het totaalbedrag van binnen de egalisa ereserve exploita elasten worden geoormerkt voor de Ringweg Noord. Daarnaast zal als onderdeel van de 2e Bestuursrapportage worden voorgesteld om een bedrag van 1,1 miljoen te herbestemmen voor de Ringweg Noord en het resterende bedrag uit het begro ngsaldo 2016 voor dit doel apart te ze en. Deze muta es zijn nog niet verwerkt in de hiervoor gepresenteerde ontwikkeling van de reserves. Meerjarige muta es: Toevoegingen: en 2018 t/m On rekkingen: , , en Reserve Regionaal investeringsfonds (RIF) De reserve dient ter dekking van de in 2008 besloten bijdrage aan het RIF van per jaar voor de 1e tranche gedurende 15 jaar, inclusief de in 2013 besloten bijdrage 2e tranche RIF. In 2015 is de 2e tranche aan het Regionaal investeringsfonds opgenomen van Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: 2017 t/m Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 141

144 Reserve Informa ebeleidsplan (IBP) Het beschikbaar stellen van financiële middelen ten behoeve van het Informa ebeleidsplan (bv. voor de uitvoering van onderzoeken). De reserve is ingesteld vanwege het fluctueren van de (financiële) omvang van de kosten. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: geen Reserve Gemeenschappelijke regeling Oude Rijn Zone De reserve dient ter dekking van de in 2010 besloten bijdrage aan de gemeenschappelijke regeling van per jaar gedurende 5 jaar en voor zover het saldo hiervoor toereikend is voor de aanvullende kosten voor de Leiderdorpse projecten van de Oude Rijn Zone. Meerjarige muta es: Stor ngen: geen On rekkingen: geen Reserve W4 Als uitvloeisel van de overeenkomst met Rijkswaterstaat moest de gemeente bij oplevering van de Tunnelbak van de Rijksweg A4 8 miljoen (+ index) betalen. Alle deelprojecten W4 die worden afgesloten worden verrekend met deze reserve, zodat de bijdrage betaald kan worden. De reserve loopt na oplevering van het laatste W4 project op nul. Meerjarige muta es: Stor ngen: en On rekkingen: en Reserve Implementa e 3D transi es Om stagna e in het proces te voorkomen en snel en adequaat te kunnen handelen is het van belang ook financieel snel te kunnen handelen. Met het aanwenden van een bestemmingsreserve (voor de duur van 5 jaar) voor de drie transi es op het maatschappelijk terrein wordt dit gefaciliteerd. In de kadernota 2015 is besloten om de fric ekosten Wmo loket in 2015 tot en met 2017 toe te voegen ten laste van de reserve Sociaal domein (voorheen reserve Zorg, welzijn, jeugd en onderwijs). Meerjarige muta es: Stor ngen: (Fric ekosten Wmo loket) On rekkingen: geen 142 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

145 Reserve Integraal Beheer Openbare Ruimte (IBOR) Nivelleren kapitaallasten van vervangingsinvesteringen in de openbare ruimte. Alle kapitaallasten als gevolg van vervangingsinvesteringen in de openbare ruimte vanaf 2014 worden indien mogelijk afgedekt via deze reserve. De on rekkingen volgend uit het Integraal Beheer Openbare Ruimte zijn conform Raadsbesluit opgenomen in de begro ng Meerjarige muta es: Stor ngen: , , 2019 en (techn.wijz.kap.lstn) On rekkingen: , en Reserve Behoedzaamheidsreserve uitkering gemeentefonds Schommelingen in de algemene uitkering op te kunnen vangen voor het lopende jaar en het eerst volgende jaar. Taakstellend kan de reserve ingezet worden voor volgende jaren. Na vaststelling van de primi eve begro ng door de gemeenteraad wordt de algemene uitkering nog regelma g bijgesteld als gevolg van rijksbeleid en als gevolg van het defini ef worden van de diverse (ingescha e) kengetallen (b.v. aantal inwoners). Deze bijstellingen, zowel posi ef als nega ef, worden voor het lopende jaar en het daarop volgende jaar verrekend met deze reserve. Voor de jaren erna worden passende maatregelen genomen om de schommelingen structureel op te vangen. De tekorten / overscho en in de begro ngssaldi voor 2016 tot en met 2020 zijn via deze reserve geëgaliseerd. Meerjarige muta es: Toevoegingen: , , en On rekkingen: , , en Reserve Sociaal domein De reserve Sociaal domein is per 1 januari 2016 ingesteld. Deze reserve is ontstaan door de samenvoeging van de reserves "Kunst en Cultuur", "Zorg, welzijn, jeugd en onderwijs" en "Sociaal beleid". Doel van deze reserve is om de beschikbaar gestelde middelen voor de 3 decentralisa es ook voor deze voorzieningen beschikbaar te houden. De voor- en nadelen worden jaarlijks via deze reserve geëgaliseerd. Meerjarige muta es: Stor ngen: 2017 t/m 2020: (kunst en cultuur), , , en (transi e jeugd) On rekkingen: (uitvoeringskosten Wajong), 2017 t/m (Transi e Jeugdzorg) Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 143

146 G : Voorzieningen Toelich ng: 1. Beschikking over voorzieningen vinden alleen plaats indien aan het doel of de bestemming van de voorziening wordt voldaan. 2. De voorziening dient de juiste omvang (resultaatona ankelijk) te hebben. De omvang wordt jaarlijks bezien. 3. Toevoegingen en on rekkingen aan voorzieningen worden ten laste van de exploita e geboekt. Toelich ng voorzieningen Omschrijving Bedragen x Begroot Stand 1/ Begro ng muta es 2017 Begro ng muta es 2018 Begro ng muta es 2019 Begro ng muta es 2020 Begroot stand 2020 Voorzieningen met een verplich ng Pensioenoverdrachten wethouders Wachtgeld bestuurders Totaal voorzieningen met een verplich ng Voorzieningen ter egalisa e van kosten Voorziening Gemeentelijke accommoda es Vrz.Integraal Beheer Openb.Ruimte(IBOR) Totaal voorzieningen ter egalisa e van kosten Voorzieningen derden verkregen middelen met speciale bestemming Voorziening Riolering derden Totaal voorzieningen derden verkregen middelen met speciale bestemming Totaal Voorzieningen Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

147 Voorziening pensioenoverdrachten wethouders Met ingang van 2001 hee een wethouder de mogelijkheid om zijn opgebouwde pensioen over te dragen. Voor de (gewezen) wethouders bestaat het recht om tot 6 maanden na afloop van het dienstverband het opgebouwde pensioen over te laten dragen aan een pensioenfonds. De gemeente is verplicht om aan een jdig gedaan verzoek te voldoen. Deze voorziening wordt alleen opgebouwd voor de huidige wethouders en de gewezen wethouders voor zover de verplich ng nog opeisbaar is. Toevoegingen: de toevoeging is gebaseerd op berekeningen van de pensioenrechten van de huidige wethouders. Meerjarige muta es: Stor ngen: 2017 t/m On rekkingen: geen Voorziening wachtgeld wethouders Op basis van een daartoe geldende regeling kunnen (voormalige) wethouders na hun a reden aanspraak maken op een wachtgeldregeling. Toevoegingen: De toevoeging is zodanig dat er voldoende middelen in de voorziening zi en om het te verwachten wachtgeld af te dekken. Dit is geen 100% omdat wordt verwacht dat de bestuurders voor het einde van de wachtgeldverplich ng weer aan het werk komen. Het verschil tussen deze voorziening en de maximale wachtgeldverplich ng is opgenomen in de reserve voormalig personeel. Meerjarige muta es: Stor ngen: , , 2019 en On rekkingen: Voor de komende jaren wordt rekening gehouden met één voormalige bestuurder die (deels) gebruik maakt van de wachtgeldregeling: 2017 t/m Voorziening Gemeentelijke accommoda es De voorziening gemeentelijke accommoda es is ingesteld voor het planma g kunnen uitvoeren van werkzaamheden op basis van een actueel onderhoud beheerprogramma en om de uitgaven ervan gelijkma g over een aantal begro ngsjaren te verdelen. Toevoegingen: De dota es zijn gebaseerd op de verwachte uitgaven voor de komende 10 jaar. Op 1 januari 2015 gaat de verantwoordelijkheid voor het onderhoud en aanpassingen Primair Onderwijs (PO) van gemeenten over naar de schoolbesturen. Daardoor hoe er geen onderhoudsvoorziening onderwijsgebouwen in stand te worden gehouden en is de jaarlijkse dota e aan deze voorziening vervallen. On rekkingen: De on rekkingen aan de voorziening zijn gebaseerd op het Planon Meerjaren onderhoudsplan. Meerjarige muta es: Stor ngen: 2017 t/m en 2019 t/m De hogere stor ng van voor de jaren 2017 en 2018 is het gevolg van de jdelijke bijdrage voor groot onderhoud loca e HSL. Deze loca e is jdelijke in gebruikt door Tennet. Na 2018 zal deze loca e vrij komen waarna de loca e een nieuwe bestemming krijgt. On rekkingen: Volgens onderhoudsplan: , ,951, en Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 145

148 Voorziening Integraal Beheer Openbare ruimte De voorziening is ingesteld voor het planma g kunnen uitvoeren van werkzaamheden op basis van een actueel onderhoud beheerprogramma en om de uitgaven ervan gelijkma g over een aantal begro ngsjaren te verdelen. Toevoegingen: de dota es zijn gebaseerd op de verwachte uitgaven voor de komende 10 jaar. De dota e is met circa verlaagd. Reden zijn de verwerking van de begrote aanbestedingsvoordelen voor onderhoud IBOR, besparingen op groen door recente omvormingen, overdracht watergangen en toepassing duurzamere materialen met een langere levensduur. On rekkingen: de on rekkingen volgend uit het Integraal Beheer Openbare Ruimte zijn conform Raadsbesluit opgenomen in de begro ng. Meerjarige muta es: Stor ngen: 2017 t/m On rekkingen: volgens onderhoudsplan , , en Voorziening Riolering derden In de jaarrekening 2014 is het saldo per 31/12/2014 van de reserve overgeboekt naar de nieuwe voorziening i.v.m verplichte vorming voorziening riolering. Deze voorziening hee de balanscategorie door derden verkregen middelen met specifieke bestemming. Doel van de voorziening is het egaliseren van baten en lasten. Meerjarige muta es: Stor ngen: volgens berekeningen/bestemming , , en On rekkingen: volgens berekeningen/bestemming Begin 2016 is het "verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp) vastgesteld. Hierin is het beleid ten aanzien van de riolering vastgelegd. In dit plan zijn de inspanningen beschreven die de gemeente in de toekomst moet leveren op het gebied van onderhoud c.q. vervangen van het rioolstelsel met bijbehorende infrastructuur. Aan de hand hiervan is een berekening gemaakt van de ontwikkeling van de voorziening om in de toekomst noodzakelijke grote vervangingsuitgaven en onderhoud aan het rioolstelsel te kunnen doen in rela e met een gema gde tariefsontwikkeling. 146 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

149 H : Emu saldo In het Besluit Begro ng en Verantwoording (BBV, art. 19) is de verplich ng vastgesteld dat de gemeenten ramingen van het EMU-saldo dienen te verstrekken over het voorafgaande jaar, het actuele jaar en het volgende jaar. De EMUenquête is het model dat gebruikt wordt voor de meerjarige raming van het EMU-saldo. Gemeenten, provincies, waterschappen en gemeenschappelijke regelingen verstrekken sinds de begro ng 2006 middels de enquête ramingen van het EMU-saldo. Omschrijving Bedragen x 1.000, Volgens realisa e tot en met sept. 2016, aangevuld met raming resterende periode Volgens begro ng 2017 Volgens meerjarenraming in begro ng 2017 Volgens meerjarenraming in begro ng 2017 Volgens meerjarenraming in begro ng Exploita esaldo vóór toevoeging aan c.q. on rekking uit reserves (zie BBV, ar kel 17c) 2 Afschrijvingen ten laste van de exploita e 3 Bruto dota es aan de post voorzieningen ten laste van de exploita e minus de vrijval van de voorzieningen ten bate van de exploita e 4 Investeringen in (im)materiële vaste ac va die op de balans worden geac veerd 7 Aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. (alleen transac es met derden die niet op de exploita e staan) 8 Baten bouwgrondexploita e: Baten voorzover transac es niet op exploita e verantwoord 9 Lasten op balanspost Voorzieningen voorzover deze transac es: met derden betreffen Verkoop van effecten: Berekend EMU-saldo Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 147

150 148 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

151 BIJLAGEN Bij de programmabegro ng hoort een aantal bijlagen. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 149

152 150 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

153 Bijlage 1 : Samenstelling Bestuur College van Burgemeester en wethouders De samenstelling en portefeuilleverdeling is: Burgemeester L.M. Driessen-Jansen Toekomstvisie Leiderdorp 2025, Bestuurlijke Coördina e, Openbare orde en veiligheid, Coördina e handhaving, Recrea e / Toerisme, Burgerzaken. Wethouder M.H. van der Eng (D66), 1e Loco-burgemeester (3D) Wmo, Financiën en bedrijfsvoering, Sport, Gezondheidszorg, Communica e en media, Coördina e subsidiebeleid, Coördina e Regiozaken, Belas ngen, Nutsbedrijven, Grondzaken, Maatschappelijk vastgoed. Wethouder C.J.M.W. Wassenaar (VVD), 2e Loco-burgemeester (3D) Sociale en economische zaken, Coördina e decentralisa es, Verkeer en (openbaar) vervoer, Ruimtelijke ordening, Centrumplan, W4/A4, Volkshuisves ng en woningbouw, Integra e- en asielbeleid, Deregulering, Monumentenbeleid. Wethouder J.J.F.M. Gardeniers (CDA), 3e Loco-burgemeester (3D) Jeugdzorg, Jongerenbeleid, Onderwijs, Openbare ruimte, Polders en Groene Hart (incl. Oude Rijnzone), Duurzaamheid en milieu, Kunst en cultuur, Water, Afval, Begraafplaats, Wijkgericht werken. Gemeentesecretaris H. Romeijn De gemeentesecretaris is eerste adviseur van het college en stuurt - als eindverantwoordelijke - de ambtelijke organisa e aan. Hij richt zich in het bijzonder op de faciliterende en stafafdelingen. Daarnaast is hij bestuurder in de zin van de Wet op Ondernemingsraden. Zijn aandachtsvelden zijn poli ek bestuur, externe contacten en regionale samenwerking. Gemeenteraad Zetelverdeling D66: 5 zetels - VVD: 5 zetels - CDA: 4 zetels - Groen Links: 3 zetels - PvdA: 2 zetels - LPL: 2 zetels Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 151

154 Democraten 66 (D66) - Mw. C. Hamer (frac evoorzi er) - Dhr. J.A.M. van Boxsel - Dhr. E. Grootaarts - Dhr. J. Kuggeleijn - Dhr. H. Verheggen Volkspar j voor Vrijheid en Democra e (VVD) - Dhr. I.H.M. Cooijmans (frac evoorzi er) - Dhr. B.M.J. Hoenen - Dhr. W.N.A. Joosten - Mw. C.M.M. Meiners-Pieterse - Dhr. J.B.P.M. Suijkerbuijk Christen Democra sch Appèl (CDA) - Mw. M. van der Stelt (frac evoorzi er) - Mw. M.A.J. van Diepen-van Wijk - Dhr. G. Schipaanboord - Dhr. F.A. Stam Groen Links - Mw. J.M. Hofman-Züter (frac evoorzi er) - Mw. F. Joester - Dhr. B. Vastenhoud Par j van de Arbeid (PvdA) - Dhr. O.C. McDaniel (frac evoorzi er) - Mw. J.J.E. van Reijn Lokale Par j Leiderdorp (LPL) - Dhr. H.K. Langenberg (frac evoorzi er) - Mw. A.M. Beekhuizen-Wesseling Griffier - Mw. J.C. Zan ngh 152 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

155 Maandag poli eke avond Op 1 september 2014 is de Leiderdorpse gemeenteraad gestart met een proef met een nieuw vergadersysteem. Deze nieuwe vorm van vergaderen moet leiden tot goede inspraak voor de inwoners, het verkorten van de doorloop jd van vergaderstukken en het voorkomen van herhalingen in discussies. Op 24 maart 2015 hee de raad n.a.v. de evalua e van de proef met een nieuw vergadersysteem besloten te gaan werken volgens een vierwekelijkse vergadercyclus. Week 1 Informa eavond uur Doel is om met burgers en/of organisa es over een actueel thema in gesprek te gaan en dit te doen op een moment dat dit voor de besluitvorming relevant is. Ook is de informa eavond het moment waarop presenta es worden verzorgd door het ambtelijk apparaat. Week 2 Frac espreekuur uur, Frac es uur Week 3 Poli ek forum (voorbereiden besluitvorming) In het poli ek forum vindt poli ek inhoudelijke discussie plaats. Ook kunnen burgers jdens het poli ek forum inspreken en deelnemen aan de discussie. Het poli ek forum is nadrukkelijk niet bedoeld voor technische vragen. Deze dienen jdens de informa eavonden of schri elijk te worden gesteld. Week 4 Raad (besluitvorming) Raadsvergadering - Poli eke discussie en besluitvorming over de voorstellen die in het poli ek forum aan de orde zijn geweest, gelegenheid voor indienen amendementen en mo es. Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 153

156 154 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

157 Bijlage 2 : Overzicht per taakveld Om tot betrouwbare informa e voor interne sturing en externe vergelijkbaarheid te komen, wordt een uniforme indeling in taakvelden voorgeschreven bij de vernieuwing van het BBV, waaraan de bijbehorende baten en lasten worden toegerekend. Taakvelden Baten Lasten Totaal Bestuur en ondersteuning 0.1 Bestuur Burgerzaken Beheer overige gebouwen en gronden Overhead Treasury OZB woningen OZB niet-woningen Belas ngen overig Algemene uitkering en overige uitkeringen Gemeentefonds Overige baten en lasten Muta es reserves (980) Totaal Veiligheid 1.1 Crisisbeheersing en Brandweer Openbare orden en Veiligheid Totaal Verkeer, vervoer en waterstaat 2.1 Verkeer en vervoer Openbaar vervoer Totaal Economie 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur Bedrijfsloket en -regelingen Economische promo e Totaal Onderwijs 4.1 Openbaar basisonderwijs Onderwijshuisves ng Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Totaal Sport, cultuur en recrea e 5.1 Sportbeleid en ac vering Sportaccomoda es Cultuurpresenta e, -produc e en -par cipa e Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 155

158 Taakvelden Baten Lasten Totaal 5.5 Cultureel erfgoed Media Openbaar groen en (openlucht) recrea e Totaal Sociaal domein 6.1 Samenkracht en burgerpar cipa e Wijkteams Inkomensregelingen Begeleide par cipa e Arbeidspar cipa e Maatwerkvoorzieningen (WMO) Maatwerkdienstverlening Maatwerkdienstverlening Geëscaleerde zorg Totaal Volksgezondheid en milieu 7.1 Volksgezondheid Riolering Afval Milieubeheer Begraafplaatsen Totaal Volkshuisves ng, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing 8.1 Ruimtelijke Ordening Grondexploita e (niet bedrijventerreinen) Wonen en bouwen Totaal Totaal Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

159 Bijlage 3 : A or ngenlijst A or ng uitleg A or ng uitleg AOA Aanslui ng Onderwijs en Arbeidsmarkt JGT Jeugd- en Gezinsteam ABF Systeem Woningvoorraad JGZ Jeugdgezondheidszorg BBV Besluit Begro ng en Verantwoording KCC Klantcontactcentrum Bbz Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen KLPD Korps Landelijke Poli ediensten BIG Baseline Informa ebeveiliging Nederlandse Gemeenten KPI Kri sche presta e-indicatoren BNG Bank Nederlandse Gemeenten LAA Landelijke Aanpak Adreskwaliteit BOM Belas ngen op milieugrondslag LED Light-emi ng diode BRP Basisregistra e Personen LISA Landelijk Informa esysteem van Arbeidsplaatsen BRP Basis Rioleringsplan LOV Leiderdorpse Ondernemingsvereniging BZK Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrela es NHG Na onale Hypotheek Garan e CBS Centraal Bureau voor de Sta s ek ODWH Omgevingsdienst West-Holland CJG Centrum voor Jeugd en Gezin OV Openbare Verlich ng COELO Centrum voor onderzoek van de Economie van de lagere Overheden OZB Onroerendezaakbelas ng CPB Centraal Planbureau P&C Planning & Control CROW Centrum voor regelgeving en onderzoek in de grond-, water- en wegenbouw en de verkeerstechniek PPS Publiek-Private Samenwerking DIV Documenta e en Informa everstrekking RBS Raadsbesluit DUO Dienst Uitvoering Onderwijs RDOG Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg DVO Dienstverleningsovereenkomst RIEC Regionaal Informa e- en Exper secentrum DZB De Zijlbedrijven RIF Regionaal investeringsfonds ECB Europese Centrale Bank RMC Regionale Meld- en Coördina epunt (voor jdig schoolverlaters) EMU Economische en Monetaire Unie SCW Sociaal Cultureel Werk Fido Wet Financiering decentrale overheden SES Sociaal-economische status GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst SMART Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realis sch en Tijdgebonden GGZ Geestelijke Gezondheidszorg SMI sociaal-medische indica e GIG Gemeentelijke Integrale Grondexploita e SP71 Servicepunt71 GR Gemeenschappelijke Regeling STL Sociaal Team Leiderdorp GWW Grond-, Water- en Wegenbouw TWO Tijdelijke Werkorganisa e Opdrachtgeverschap Jeugdhulp HR HBOL Huurders Belangenvereniging vgrp verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan HM Hollands Midden VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 157

160 A or ng uitleg A or ng uitleg Hof Houdbare Overheidsfinanciën VPT Veilige Publieke Taak HRM Human Resource Management VRHM Veiligheidsregio Hollands Midden HSL Hogesnelheidslijn VRIS Vreemdeling in de Strafrechtketen iawkp Integraal afvalwaterketenplan VT Veilig Thuis IB Inlich ngenbureau VTH vergunningverlening, toezicht & Handhaving IBOR Integraal Beheerplan Openbare Ruimte Wabo Wet algemene bepalingen omgevingsrecht ICT informa e- en communica etechnologie Wajong Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten IOAW Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers W4 Project Wonen, Werken, Water en Wegen IOAZ Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen Wmo Wet maatschappelijke ondersteuning IVVP Integraal Verkeers- en Vervoerplan WOZ Wet Waardering Onroerende Zaken Wsw Wth Wet sociale werkvoorziening Wet jdelijk huisverbod 158 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

161 Bijlage 4 : Lokale en Regionale beleidskaders In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Nota lokaal gezondheidsbeleid Gemeente Leiderdorp Programma : Meedoen in Leiderdorp Wmo beleidsnota : Meedoen in Leiderdorp Nota vrijwilligersbeleid : Meedoen in Leiderdorp 3D No e Toekomst van het sociaal domein : Meedoen in Leiderdorp Verordening voorziening maatschappelijke ondersteuning 2015 Besluit voorziening maatschappelijke ondersteuning D No e Herontwerp van het sociaal domein: de uitwerking op hoofdlijnen Beleidsno e "Invoering Wmo 2015, van transi e naar transforma e" : Meedoen in Leiderdorp : Meedoen in Leiderdorp : Meedoen in Leiderdorp : Meedoen in Leiderdorp 3D No e Toekomst van het sociaal domein : Meedoen in Leiderdorp 3D No e Herontwerp van het sociaal domein: de uitwerking op hoofdlijnen : Meedoen in Leiderdorp Jeugd, vrije jd en par cipa e A Ac eve en gezonde inwoners Speelruimteplan A Ac eve en gezonde inwoners No e Onderwijsachterstandenbeleid A Ac eve en gezonde inwoners Onderwijs in beeld A Ac eve en gezonde inwoners Onderwijs op de agenda A Ac eve en gezonde inwoners Integraal Huisves ngsplan dec A Ac eve en gezonde inwoners Cultuurnota Leiderdorp A Ac eve en gezonde inwoners No e Gemeentelijke Beleidskeuzes Openbare Bibliotheek Leiden en Leiderdorp (2007) A Ac eve en gezonde inwoners Sportno e A Ac eve en gezonde inwoners Sportnota A Ac eve en gezonde inwoners Nota mantelzorgbeleid B Zelfredzame inwoners Startno e Centrum voor Jeugd en Gezin (2009) B Zelfredzame inwoners Regionaal Bedrijfsplan CJG's en Ac eplan CJG's Holland Rijnland B Zelfredzame inwoners Ac eplan CJG Leiderdorp B Zelfredzame inwoners 3D No e Toekomst van het sociaal domein B Zelfredzame inwoners 3D No e Herontwerp van het sociaal domein: de uitwerking op hoofdlijnen B Zelfredzame inwoners Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 159

162 In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Programma Beleidsplan Hart voor de jeugd B Zelfredzame inwoners Ac eplan bestrijding jeugdwerkloosheid 2009 (loopt door t/m 2016) No e Tegenpresta e Par cipa ewet Leiderdorp 2015 Verordening Tegenpresta e Par cipa ewet Leiderdorp 2015 Re-integra everordening Par cipa ewet Leiderdorp B Zelfredzame inwoners B Zelfredzame inwoners B Zelfredzame inwoners B Zelfredzame inwoners Minimabeleid B Zelfredzame inwoners Verordening Wet inburgering gemeente Leiderdorp 2010 (Raad 13 december 2010) No e: Plan van aanpak inburgering gemeente Leiderdorp, Par cipa e centraal (oktober 2008) B Zelfredzame inwoners B Zelfredzame inwoners Uitvoeringsno e Wet inburgering B Zelfredzame inwoners Convenant OGGZ pla orm C Ondersteunde inwoners Convenant Zorgnetwerken 15 aug C Ondersteunde inwoners Gemeenschappelijke regeling OGGZ subsidies 15 aug C Ondersteunde inwoners Convenant Ketenaanpak Jeugdbeleid, Jeugdzorg en Gezinsondersteuning (vroegsignalering en zorgcoördina e) Zuid-Holland Noord Convenant Ketenaanpak aanslui ng Jeugdbeleid-Jeugdzorg C Ondersteunde inwoners C Ondersteunde inwoners Beleidsvisie Integrale Jeugdgezondheidszorg C Ondersteunde inwoners Convenant Zorg- en adviesteams Holland Rijnland (2010) C Ondersteunde inwoners Handhavingsverordening Par cipa ewet C Ondersteunde inwoners Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive Verordening Cliëntenpar cipa e Werk en Inkomen C Ondersteunde inwoners C Ondersteunde inwoners Beleidsplan Par cipa ewet Leiderdorp C Ondersteunde inwoners Afstemmingsverordening Par cipa ewet, Ioaw en Ioaz gemeente Leiderdorp 2016 Verordening Individuele Studietoeslag Par cipa ewet Leiderdorp 2015 Verordening Individuele Inkomenstoeslag Par cipa ewet Leiderdorp 2015 Verordening persoonsgebonden budget bij begeleid werken Wsw 2008 Verordening Cliëntenpar cipa e Werk en Inkomen C Ondersteunde inwoners C Ondersteunde inwoners C Ondersteunde inwoners C Ondersteunde inwoners C Ondersteunde inwoners 160 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

163 In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Programma Beleidsplan Par cipa ewet Leiderdorp C Ondersteunde inwoners Marktverordening A Werken en ondernemen in het dorp Nota ambulante handel A Werken en ondernemen in het dorp Regionale bedrijventerreinenstrategie Holland Rijnland Meer doen met minder ruimte 2009 Regionale bedrijventerreinenstrategie Oude Rijnzone Rijnstreek A Werken en ondernemen in het dorp A Werken en ondernemen in het dorp Verordening Winkel jden A Werken en ondernemen in het dorp Marktverordening A Werken en ondernemen in het dorp Evalua e Economisch beleidsplan Leiderdorp met doorkijk naar 2012 Economisch beleid ; Ondernemend Leiderdorp Economische agenda Leidse regio; Kennis & Werk # A Werken en ondernemen in het dorp A Werken en ondernemen in het dorp A Werken en ondernemen in het dorp Retailvisie Leidse regio A Werken en ondernemen in het dorp Regeling Duurzaamheidslening A Werken en ondernemen in het dorp Toekomstvisie Baanderij A Werken en ondernemen in het dorp Gemeentelijke huisves ngsverordening B Wonen en recreëren in het dorp Provincie Zuid Holland: Beleidsvisie cultureel Erfgoed B Wonen en recreëren in het dorp Behoud Agrarisch Erfgoed, november B Wonen en recreëren in het dorp Inrich ngsplan en uitvoeringsprogramma Boterhuispolder (22 januari 2009) (22 januari 2009) 2B Wonen en recreëren in het dorp Inrich ngplan en uitvoeringsprogramma polder Achthoven (april 2009) (april 2009) 2B Wonen en recreëren in het dorp Focus Oude Rijn Transforma evisie B Wonen en recreëren in het dorp Samenwerkingsovereenkomst Oude Rijnzone B Wonen en recreëren in het dorp Regionaal Groenprogramma Holland Rijnland ( ) B Wonen en recreëren in het dorp Regionale Structuurvisie Holland Rijnland (2009) B Wonen en recreëren in het dorp Inrich ngsplan Ghoybos (2005) B Wonen en recreëren in het dorp Beleidsvisie Groen Provincie Zuid-Holland B Wonen en recreëren in het dorp Provinciaal Uitvoeringsprogramma Groen (2015) B Wonen en recreëren in het dorp Uitvoeringsprogramma Hollandse Plassen (2007) Uitvoeringsprogramma Leidse Ommelanden Lokale Ontwikkelingsstrategie Holland Rijnland (LOS) B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 161

164 In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Programma Gebiedsprogramma Veenweide/Plassen (2010) B Wonen en recreëren in het dorp Deelprogramma "de Tuin van Holland" als regionaal kader voor het provinciaal uitvoeringsprogramma Groen Actualisa e Groenstructuurplan Leiderdorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp Groenstructuurplan 2000 (2000) B Wonen en recreëren in het dorp Lijst met bijzonder waardevolle bomen (2005) B Wonen en recreëren in het dorp Bomenbeleidsplan (2008) B Wonen en recreëren in het dorp Gemeentelijke Ecologische Hoofdstructuur (GEHS) (2008) B Wonen en recreëren in het dorp W4 Leiderdorp Groen voor bomen (2005) B Wonen en recreëren in het dorp Groenbeheerplan De Bloemerd (2005) B Wonen en recreëren in het dorp Nota Hond & Gemak (2006) B Wonen en recreëren in het dorp Overlastcriteria lindebomen B Wonen en recreëren in het dorp Naar Planma g beheer B Wonen en recreëren in het dorp Actualisa e Groenstructuurplan Leiderdorp 2012 Ac eno e Jeugd, vrije jdsbesteding en par cipa e B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp Beleidsnota Jeugd in beeld B Wonen en recreëren in het dorp Welstandsnota B Wonen en recreëren in het dorp APV B Wonen en recreëren in het dorp Convenant Woonruimteverdeling Corpora es Holland Rijnland 2013onvenant Woonruimteverdeling Holland 2009 Presta eafspraken Rijnhart Wonen en gemeente Leiderdorp Woonvisie Gewoon lekker Wonen tussen stad en land Startno e Integraal Veiligheidsbeleid (input en draagvlak) Veiligheidsanalyse Integraal Veiligheidsbeleid (analyse) Beleidsnota Integraal Veiligehidsbeleid (visie en prioriteiten) Uitvoeringsplan Integraal Veiligheidsbeleid (uitvoering) B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp B Wonen en recreëren in het dorp VTH beleidsplan vast te stellen okt B Wonen en recreëren in het dorp Beleid Bestaande Bouw (Brandweer) B Wonen en recreëren in het dorp Zicht op Wonen, deel I, II en III B Wonen en recreëren in het dorp 162 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

165 In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Programma Erfgoedverordening C Ruimte in het dorp Kadernota Van Klei naar Kunst: beleidsplan beeldende kunst in de openbare ruimte van Leiderdorp C Ruimte in het dorp Regionaal Verkeers- en Vervoerplan C Ruimte in het dorp Uitvoeringsplan RVVP C Ruimte in het dorp Regionale Openbaar Vervoer Visie. Schakels in het ZuidvleugelNet C Ruimte in het dorp Uitvoeringplan OV-visie C Ruimte in het dorp Ac eplan Verkeersveiligheid C Ruimte in het dorp Integraal beheerplan (wegen-openbare verlich ng-riolering-groen) In voorbereiding 2C Ruimte in het dorp Integraal Verkeers- en Vervoerplan C Ruimte in het dorp Uitvoeringsplan IVVP C Ruimte in het dorp Bestaande beheerprogramma s onderhoud wegen, straten, pleinen, gladheidbestrijding, veegdienst, openbare verlich ng, verkeersinstalla es, parkeerplaatsen, verkeersborden, bevorderen toegankelijkheid bushaltes (zie ook paragraaf 2 Onderhoud kapitaalgoederen) - 2C Ruimte in het dorp Parkeerbeleidsplan C Ruimte in het dorp Permanente verkeerseduca e C Ruimte in het dorp Fietsnota C Ruimte in het dorp Ac eplan geluid Leiderdorp C Ruimte in het dorp Europese Kaderrichtlijn Water 2000 nvt 2C Ruimte in het dorp Na onaal Bestuursakkoord Water 2003 nvt 2C Ruimte in het dorp Karakterisering deelstroomgebied Rijn-West, Regionaal Bestuurlijk Overleg KRW Rijn-West C Ruimte in het dorp Werkplan KRW Rijn-West , Regionaal Bestuurlijk Overleg KRW Rijn-West 2005 Beleidsplan Groen, Water en Milieu, Provincie Zuid-Holland 2006 nvt nvt 2C Ruimte in het dorp 2C Ruimte in het dorp Grondwaterplan Zuid-Holland , Provincie Zuid-Holland, C Ruimte in het dorp Waterbeheerplan , Hoogheemraadschap van Rijnland 2010 nvt 2C Ruimte in het dorp verbreed Gemeentelijk rioleringsplan (vgrp) C Ruimte in het dorp Waterplan Leiderdorp, C Ruimte in het dorp Waterstructuurplan Leiderdorp C Ruimte in het dorp Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 163

166 In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Programma Provinciaal Waterplan nvt 2C Ruimte in het dorp Nota Gronduitgi ebeleid Groenstrookjes (2000) C Ruimte in het dorp Verordening op de gemeentelijke beplan ngen in Leiderdorp (2009) Rapportage evalua e Verordening op de beplan ngen C Ruimte in het dorp C Ruimte in het dorp Wijzigingsverordening WABO C Ruimte in het dorp verbreed Gemeentelijk rioleringsplan (vgrp) C Ruimte in het dorp Rioolheffingsverordening C Ruimte in het dorp Wet milieubeheer Landelijk 2C Ruimte in het dorp Bestemmingsplannen h p:// web-roo/roo/ bestemmingsplannen? woonplaats=leiderdorp 2C Ruimte in het dorp Erfgoedverordening C Ruimte in het dorp Behoud Agrarisch Erfgoed C Ruimte in het dorp Archeologische waarden- en verwach ngenkaart C Ruimte in het dorp Antennebeleid C Ruimte in het dorp Gebiedsvisie Willem-Alexanderlaan C Ruimte in het dorp Duurzaamheidagenda C Ruimte in het dorp Regeling duurzaamheidslening C Ruimte in het dorp Ac eplan Geluid leiderdorp C Ruimte in het dorp Verordening kinderopvang C Ruimte in het dorp Wijzigingsverordening WABO C Ruimte in het dorp Afvalstoffenverordening Leiderdorp D Dienstverlening in het dorp Afvalstoffenbeleidsplan Gemeente Leiderdorp Okt D Dienstverlening in het dorp Bouwverordening D Dienstverlening in het dorp Brandveiligheidsverordening D Dienstverlening in het dorp Overheidsbrede Dienstverlening 2020 Landelijk 2D Dienstverlening in het dorp Digitale Agenda 2020 Landelijk 2D Dienstverlening in het dorp De Burgerpeiling (Waar staat je gemeente) Landelijk 2D Dienstverlening in het dorp Dashboard dienstverlening NVVB (con nue me ng) Landelijk 2D Dienstverlening in het dorp Nota Grondbeleid E Grondexploita es Masterplan Centrumplan (2001) E Grondexploita es Vaststelling schetsplan Centrumplein E Grondexploita es 164 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

167 In deze bijlage zijn per subprogramma de vastgestelde (Regionale) Beleidskaders opgenomen. Programma Masterplan W E Grondexploita es Stedenbouwkundig plan E Grondexploita es DSO Vierzicht, DSO Plus t Heerlijk Recht (2005), DSO Bospoort, DSO Mauritskwar er en DSO Plantage Inrich ngsplan Munnikkenpolder, DO Weteringpark - 2E Grondexploita es E Grondexploita es Toekomstvisie Leiderdorp A Bestuur Nota Verder met wijkgericht werken ( 2007) A Bestuur Beleidsplan veiligheidsregio Hollands Midden; Gericht verder! (2016) A Bestuur Beleid op privacy B Bedrijfsondersteuning Informa ebeveiligingsbeleid B Bedrijfsondersteuning Begro ng en beleidskader van Holland Rijnland ( C Regiozaken Belas ngenverordeningen wordt dec vastgesteld Algemene Dekkingsmiddelen Financiële verordening Algemene Dekkingsmiddelen Nota reserves en voorzieningen Algemene Dekkingsmiddelen Legesverordeningen 2017 vast te stellen in dec Algemene Dekkingsmiddelen Kadernota Weerstandsvermogen & risicomanagement Algemene Dekkingsmiddelen Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp 165

168 166 Programmabegro ng Op touw ze en -- gemeente Leiderdorp

169

170 GEMEENTEHUIS WILLEM-ALEXANDERLAAN DZ LEIDERDORP POSTBUS AA LEIDERDORP INFO@LEIDERDORP.NL