HERSENLETSEL. Frontaalkwab: Onvoltooid, dus de puber heeft geen overzicht.

Transcriptie

1 PUBER DENKT AL S HERSENLETSEL De hersenen van een puber worden zo op hun kop gezet dat sommige gebieden helemaal niet werken. Door de ontbrekende hersenfuncties zijn pubers sociaal en psychologisch net zo slecht toegerust als mensen met hersenbeschadiging. uur n een puber in de buurt va DOOR GORM PALMGREN & ANNE LYKKE. FOTO S: KRISTIAN SEPTIMIUS KROGH Brein met weinig verbinding Diverse gebieden in het puberbrein zijn verkeerd verbonden of onder constructie. Uit hersenscans blijkt dat sommige gebieden sterk lijken op die van iemand met een psychische ziekte of hersenbeschadiging Prefrontale cortex: Niet volledig ontwikkeld, dus zelfbeheersing en inschatting van de situatie zijn lastig Frontaalkwab: Onvoltooid, dus de puber heeft geen overzicht ACC: Doordat het beloningscentrum niet goed werkt is de puber spelverslaafd Wetenschap in Beeld Amygdala: Door een slechte aansturing wordt de tiener snel labiel.. 2/206

2 S IEMAND MET Print: steenh Status: Sprog godkendt Layout:SH Red.sek:ALY Een puber springt uit zijn vel doordat zijn brein niet af is. 2/206. Wetenschap in Beeld

3 D e half gesmolten boter staat op de keukentafel naast een leeg melkpak en de gootsteen ligt vol met vieze borden, bestek en bekers. De puber zit er niet mee, hij is verdiept in zijn telefoon. En wijs je hem op de rommel, dan springt hij uit zijn vel. Deze hevige en in de ogen van een volwassene overtrokken reactie is het resultaat van een enorme renovatie van het brein. De bovenkamer van de puber wordt afgebroken, verbouwd en opnieuw ingericht, en dat allemaal tegelijkertijd. Het is er zo n zooitje dat de puber de persoonlijkheidsstructuur heeft van iemand met ernstig hersenletsel in elk geval in diverse opzichten. Hersenen plegen zelfmoord Na de geboorte groeien de hersenen door, maar vanaf je zesde niet meer. Wetenschappers dachten tot in de jaren 990 dat het brein dan ook was uitontwikkeld, maar toen MR-scans en andere technieken het mogelijk maakten om in het levende brein te kijken, diende zich een verrassing aan: van je zesde tot je e worden de hersenen finaal omgegooid en voor een deel zelfs afgebroken. Na het zesde levens maken de hersenen nog nauwelijks nieuwe zenuwcellen of neuronen aan. Veel neuronen beginnen systematisch aan zelfmoordacties. In de kinderen tienerjaren sterft in een aantal delen van de hersenen ruim de helft van alle neuronen af. Misschien vraag je je af waar dat goed voor is, maar de overgebleven zenuwen komen sterker uit de strijd tevoorschijn. Een onderzoeksgroep hield de vaardigheden van kinderen en de ontwikkeling van hun brein een aantal bij. En hoe meer de neuronen in het bovenste gedeelte van de frontaalkwabben uitgedund werden, des te beter de kinderen in staat waren woorden te onthouden. Ook ging de bezem door het aantal neuronen in het achterste gedeelte van de frontaalkwabben, waardoor de fijne motoriek erop vooruitging. Volgens neurologen vindt dit alles Wetenschap in Beeld. 2/ uur Probleem: Oplossing: Licht verandert pubers in nachtbrakers en ochtendzombies n de tienerjaren wordt de biologische I klok ongeveer twee uur verzet, zodat het lijkt alsof het pas vijf uur is als de wekker je om zeven uur wakker probeert te krijgen. Uit onderzoek blijkt ook dat pubers door de verbouwing in hun brein lichter en slechter slapen dan anderen. Hersenonderzoeker Eva Telzer van de University of Illinois in de VS onderzocht het verband tussen slaappatronen en de structuur van de hersenen. Zo toonde ze in 205 aan dat het puberbrein moeite Ritme: activiteit van bepaalde hersenzenuwen Moe en niet uit bed te krijgen. Vast slaapritme ook in het weekend. heeft om de juiste zenuwverbindingen tussen de hersencentra te leggen als de puber de ene keer kort en de andere keer lang slaapt. Die schommelingen zijn voor de juiste verbindingen van groter belang dan de duur van de slaap zelf. Pubers zijn ook gevoelig voor licht vóór het slapen gaan. Een lamp of scherm remt de aanmaak van het slaaphormoon mela tonine, en volgens een onderzoek uit 205 is het effect daarvan het grootst in de vroege tienerjaren. Slaap-waakritme van puber is verschoven Volwassenen volgen het licht meer dan pubers. Terwijl hun ouders al vier uur na het donker beginnen te knikkebollen, zijn pubers zelf pas twee uur later moe. Puber Volwassene Puber reageert pas twee uur na volwassene op licht Lichte en donkere uren in het voorbeeld komt de zon om 8.45 uur op Periode met licht Volwassene is twee uur eerder moe dan puber Het waak-slaapritme is niet onder controle, dus de biologische klok slaat op tilt.

4 Onaf brein geeft onrust en een slechte concentratie Als een puber na vijf minuten in de les zijn aandacht verliest, is zijn brein bezig om de activiteit veel te hoog op te stoken. De kans is dan ook groot dat hij tijdens wiskunde door heel andere zaken in beslag wordt genomen. Volwassenen gebruiken juist alleen de hersencentra die voor een opgave echt nodig zijn. Daarnaast wijst een onderzoek uit 204 uit dat het gebruik van de mobiele telefoon onder pubers ten koste kan gaan van de concentratie. In zijn onderzoek van meer dan 7000 scholieren kwam Lei Zhang van de Third Military Medical University in Chongqing erachter dat hoe meer pubers met hun mobiel bezig zijn, des te minder ze zich op school kunnen concentreren. Dat gold nog sterker voor degenen die hun mobiel altijd bij de hand hebben. Hoe ouder, hoe beter de concentratie Puber moet zijn brein leren aansturen om te kunnen focussen. Volgens onderzoekers van de Stanford University School of Medicine kunnen pubers zich zo slecht concentreren doordat hun brein doldraait en alle kanten op schiet. De onderzoekers scanden de hersenen van 9 personen van 8 tot 20, die verschillende taken uitvoerden. Jonge pubers bleken daarbij grote delen van de hersenen te activeren, terwijl de wat ouderen rustiger aan deden. Daardoor zijn pubers minder geconcentreerd dan volwassenen. Volwassene + puber Rood: Puber en volwassene gebruiken hun hersenen om de taak uit te voeren..00 uur Probleem: Gebrek aan concentratie. Oplossing: Laat de puber zijn mobiel inleveren. Puber Groen: Al is het niet nodig, de puber gebruikt ook de groene gebieden op het kaartje. Print: steenh Status: Sprog godkendt Layout:SH Red.sek:ALY Pubers zijn niet minder slim dan volwassenen, maar ze zijn er met hun gedachten niet altijd helemaal bij. De concentratie zetelt in de frontaalkwabben, die pas op -jarige leeftijd volledig ontwikkeld zijn. 2/206. Wetenschap in Beeld

5 plaats doordat het brein alleen geïnteresseerd is in het behouden van de sterkste zenuwcellen en hun verbindingen. Schommelend IQ De constante afbraak en opbouw van de hersenen kunnen de intellectuele vermogens van pubers behoorlijk beïnvloeden. De neuroloog Cathy Price van het University College London mat vier lang het IQ van pubers tussen de 4 en 8. Bij sommigen van hen daalde het IQ wel 20 punten, terwijl het bij anderen punten hoger werd. Die schommeling is te wijten aan de grondige renovatie van het brein: bij één en dezelfde persoon kon de talige intelligentie bijvoorbeeld enorm stijgen, terwijl het probleemoplossend vermogen en het ruimtelijk inzicht achteruit De puberteit is een van de gevaarlijkste perioden in een mensenleven, want het onrijpe brein maakt een puber risicobereid, opstandig en roekeloos. holden. Bij andere proefpersonen lagen de verhoudingen omgekeerd. Door de puberhersenen te scannen toonde Cathy Price aan dat de twee soorten intelligentie nauw verband houden met de manier waarop hersencentra uitgebouwd of juist afgebroken werden. Dit verklaart waarom een puber kan uitblinken in bijvoorbeeld wiskunde of talen, en vervolgens ineens veel beter kan zijn in andere vakken. Puber wil spanning en sensatie Onder de hersencentra die nog niet volledig ontwikkeld zijn bij pubers, vallen ook de frontaalkwabben, die de impulsen in bedwang houden. Daarom is de puberteit een van de gevaarlijkste perioden in een mensenleven, want het onrijpe brein maakt een puber risicobereid, opstandig 5.00 uur Probleem: Geen inzicht in de gevolgen van daden. Oplossing: Leg je puber uit wat er mis kan gaan. Het beloningscentrum van een tiener zit te springen om prikkels, en is dan ook hyperactief. Hang naar beloning maakt van puber een spelletjesverslaafde Veel pubers spijbelen omdat ze liever met hun vrienden rondhangen. Dat komt doordat het beloningscentrum in hun hersenen constant zit te springen om gestimuleerd te worden meer dan bij volwassenen. De les houdt niet direct een beloning in, maar games en gokken doen dat wel. Onderzoeker Eveline Crone van de Universiteit van Amsterdam liet een groep pubers en volwassenen spelen om geld, waarbij ze twee strategieën Pubers nemen meer risico in een spelletje om geld. mochten uitproberen. Met de ene kreeg de speler de hoogste winst, maar de verliezen waren ook enorm en de kans om al het geld kwijt te raken was groot. Met strategie nummer twee zou de speler minder per keer winnen, maar meer overhouden. De pubers gingen vaak voor de grote winst en verloren meer dan de volwassenen. Hun beloningscentrum is dan ook hyperactief en daardoor gemakkelijker te activeren, waardoor de puber high wordt. Puber neemt risico s Uit proeven blijkt dat pubers hoger inzetten en meer verliezen. Totale winst na tien potjes Het brein wil constant beloond worden en spijbelen helpt hierbij. Volwassenen KRISTIAN SEPTIMIUS KROGH

6 De frontaalkwabben zijn de baas in het brein en maken je beheerst en besluitvaardig. En bij pubers zijn ze nog niet af. KRISTIAN SEPTIMIUS KROGH Print: steenh Status: Sprog godkendt Layout:SH Red.sek:ALY Rommel in je brein is rommel in je kamer. Door onrijp brein is puber van het pad af Ze vergeten afspraken en komen altijd te laat. Een puber is warrig en mist het overzicht doordat het voorste deel van de frontaalkwabben de prefrontale cortex nog niet af is. In 205 toonde Dustin Albert van de Temple University in Philadelphia, VS, dit aan door zijn proefpersonen uit te dagen met een potje Torens van Hanoi. Daarbij verplaats je een toren van blokken van verschillende grootte. Je moet er strategisch inzicht voor hebben en dit inzicht zetelt in de frontaalkwabben. Uit de proeven bleek dat de proefpersonen met elk extra zo n 3 procent beter in het spel werden doordat de frontaalkwabben steeds rijper werden. De verbetering hield aan tot in de 20, want dan is het voorste deel van de frontaalkwabben uitontwikkeld. Kinderen en tieners plannen slechter Voor Torens van Hanoi moet je strategisch kunnen denken en plannen. Onrijpe hoofden zijn niet goed in het spel, en rijpe hersenen juist wel. De kolommen geven aan hoe goed de leeftijdsgroepen zijn in het spelen van Torens van Hanoi. Hierbij moet je houten ringen in diverse formaten verplaatsen over drie stokjes. Het doel is de ringen op elkaar te krijgen met de kleinste boven en de grootste onder uur Probleem: Vergeet afspraken; heeft geen overzicht. Oplossing: Train planning met spellen als Tetris. 40% 30% 20% 0% 0% Percentage juiste oplossingen /206. Wetenschap in Beeld

7 en roekeloos. Zo lopen jongeren van 5 tot 9 zes keer zo veel kans om te verongelukken als jongeren van 0 tot 4. De criminaliteit piekt onder jongeren van 5 tot 9, en zowel meiden als jongens zwichten vaker voor de verleidingen van drugs. De grote veranderingen in het puberbrein volgen een patroon. De achterste hersencentra rijpen het eerst, terwijl de voorste delen van Uit onderzoek blijkt dat veranderingen in het IQ van de puber beïnvloed worden door de hersencentra die onder constructie zijn of gesloopt worden. het brein op hun voltooiing moeten wachten tot de jongere begin 20 is. En juist voor in de frontaalkwabben liggen de hersencentra die ervoor moeten zorgen dat mensen niet al te impulsief handelen, verstandige beslissingen nemen en hun lusten weten te beteugelen. Mensen met een beschadiging van de frontaalkwab kunnen net als pubers moeilijk beslissingen nemen en taken plannen of ten uitvoer brengen. Zelf gaan opruimen is dan bijvoorbeeld geen optie. Niets aan te doen Het verband tussen de werking van de frontaalkwabben in de hersenen en de persoonlijkheidsverandering werd inzichtelijk gemaakt toen de spoorwegarbeider Phineas Gage in 848 een ijzeren stang door zijn hoofd kreeg. Het linkerdeel van zijn frontaalkwab werd totaal verwoest, waarna de aardige Gage een lompe beer werd. Sindsdien beseffen de psychologen en neurologen wel hoe belangrijk de frontaalkwabben voor je sociale vaardigheden zijn, want ze moeten onze egoïstische en dierlijke instincten reguleren. Een puber die onbeschoft uit de hoek komt, kan daar dus weinig aan doen... Wetenschap in Beeld. 2/206 Ontbrekende hersenverbindingen leiden tot psychopathische trekjes Een klein gebiedje in elk van de twee temporaalkwabben diep in het brein, de amyg da la, is de zetel van gevoelens. De rechterhelft van de amygdala regelt de positieve gevoelens, zoals blijdschap, en de linker houdt zich bezig met negatieve gevoelens als angst en verdriet. De amygdala is bij de geboorte al af, waardoor baby s positief op de glimlach van hun moeder reageren en met angst op een onbekende. De amygdala staat in contact met de frontaalkwab, die echter vrij laat rijpt en pas af is na de puberteit uur Probleem: Reageert overdreven op terechtwijzingen. Oplossing: Geef goede raad en niet te veel kritiek. 2 Bij volwassenen weet het verstand voor in de hersenen de amygdala te temperen. Bij pubers gebeurt dat nauwelijks. Gevoelens slaan op hol in de hersenen Pubers zijn kwetsbaar en impulsief doordat het verstand niet overweg kan met gevoelens. Bij een proef keken een aantal pubers en volwassenen naar foto s van angstige mensen terwijl hun hersenen werden gescand. Uit de scans bleek dat de frontaalkwabben in de hersenen bij pubers de gevoelens die in de amygdala ontstaan, niet kunnen temperen. Daardoor reageerden de pubers heviger op de foto s dan de volwassenen. Bovendien vinden tieners het moeilijk om andermans gevoelens te interpreteren. Zo wordt bezorgdheid vaak verward met woede, waardoor de puber uit zijn vel springt. De verbindingen tussen frontaalkwabben en amygdala zijn bij pubers niet best, en daarom communiceren de twee centra ook vrij slecht. Een goede communicatie tussen deze centra is wel belangrijk om je gevoelens te kunnen relativeren en in een context te kunnen plaatsen. Diverse onderzoeken tonen aan dat de twee gebieden ook bij psychopaten slecht verbonden zijn. Vermoedelijk kent een psychopaat daardoor geen schaamte, leeft hij zich niet in een ander in en heeft hij nooit last van een slecht geweten. De slechte verbinding tussen de amygdala en de frontaalkwabben leidt tot psychopathische trekjes. Pubers kunnen gevoel en mimiek van anderen slecht interpreteren. De amygdala regelt angst en woede. Vader maakt zich zorgen Puber denkt dat hij boos is SHUTTERSTOCK

8 Pubers kunnen zich bezatten zonder dat ze nou zo dronken lijken. Print: steenh Status: Sprog godkendt Layout:SH Red.sek:ALY De frontaalkwabben kunnen impulsen niet tegenhouden, hoe de puber het ook probeert. Tieners kunnen ongemerkt veel drinken Misschien heeft je puber meer op dan het lijkt. Uit rattenproeven blijkt dat onrijpe hersenen anders reageren op alcohol dan een volgroeid stel hersenen. Ondanks een hoog promillage tolden jonge ratten lang niet zo wezenloos rond als hun ouders, die evenveel op hadden. Ze bleven beheerst in hun bewegingen en waren ook langer wakker, terwijl de volwassen ratten dan allang omgevallen waren. Als dat ook voor mensen geldt, dan kunnen tieners ongemerkt zuipen. Uit het experiment bleek ook dat veel drinken op jonge leeftijd heel schadelijk kan zijn. Jonge ratten die veel alcohol binnenkregen, waren op latere leeftijd vergeetachtiger en leerden minder goed nieuwe dingen aan dan andere ratten. Halsbrekende toeren om maar indruk te maken Een onderzoek wijst uit dat pubers in racespelletjes heel netjes rijden zolang ze alleen zijn, maar alle kanten op vliegen als hun vrienden meekijken. Onderzoekers van de Temple University in Philadelphia, VS, toonden aan dat pubers die in hun eentje een racespel deden, net zo voorzichtig rijden als een volwassene. Maar als vrienden meekijken is het hek van de dam. Ongelukken in het spel 3,4 2,9 2,4,9,4 0,9 0,4 Als vrienden meekijken, gaan alle remmen los. Jonge pubers rijden in hun eentje netjes. Alleen.00 uur Probleem: Drinkt te veel alcohol. Oplossing: Leg het risico van dronkenschap uit. Met vrienden Volwassenen /206. Wetenschap in Beeld