6.9. Werkstuk door een scholier 7756 woorden 18 juni keer beoordeeld. Inleiding

Transcriptie

1 Werkstuk door een scholier 7756 woorden 18 juni keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wij doen ons werkstuk over vulkanen, wij willen graag ontdekken hoe een vulkaan ontstaat wat er allemaal gebeurt als er een vulkaan uitbarst, wat voor gevolgen vulkaan uitbarstingen voor een mens hebben gehad en nog vele andere dingen. Wij beginnen in de inhoud met de hoofdvragen te zetten die in ons werkstuk behandeld worden. Wij hebben met veel plezier aan dit werkstuk gewerkt en wij hopen dan ook dat u veel leesplezier heeft aan ons werkstuk. Hoe ontstaat een vulkaan? Om te kunnen begrijpen hoe vulkanen ontstaan, moeten we terug naar de samenstelling van de aarde. Deze bestaat uit een dichte kern met een diameter van 7000 kilometer. De kern wordt omgeven door een 2900 kilometer dikke zone, die men mantel noemt. Samen beslaan zij verreweg het grootste deel van de totale aardinhoud. In het begin van de aardgeschiedenis werd er vanuit het inwendige van de aarde warmte uitgestraald in de ruimte, totdat de bovenste laag stolde tot een korst. De middellijn van de aarde bedraagt een kleine km. De korst is zeer dun, naar verhouding zelfs dunner dan een eierschaal, want onder de oceanen is hij slechts 8 kilometer dik en elders zo'n 50 kilometer. Sedert zijn ontstaan is de korst voortdurend opgerekt, geplooid, verscheurd en verschoven, waardoor hij allerlei zwakke plekken en onregelmatigheden heeft ontwikkeld. Onder de korst is het onder hoge druk staande mantelgesteente (magma) nog steeds bijzonder heet; vele geologen menen dat het plastisch genoeg is om trage convectiestromen mogelijk te maken die oververhit materiaal omhoog voeren, waar het enigszins afkoelt en weer gaat dalen. Op sommige plaatsen raakt het magma echter opgesloten in een reservoir of 'magmakamer', doordat het zich daar waar de bovenliggende gesteenten een minder zware druk uitoefenen, tot in de korst omhoog perst.. Komt het magma in zo'n kamer tot rust, dan gaan sommige van de mineralen die het bevat uitkristalliseren, waarbij de vrijgekomen gassen gaan uitzetten. Wordt de druk op de omringende gesteenten te hoog, dan barst de korst( zo n korst bestaat uit allemaal verschillende schollen) boven de kamer en wordt een pijp naar de oppervlakte gevormd, waardoorheen tijdens een vulkanische uitbarsting materiaal naar buiten wordt geslingerd. Pagina 1 van 17

2 Wat zijn schollen? Onze aarde is opgebouwd uit lagen. Deze lagen van binnen naar buiten zijn: de aardkern, de aardmantel en op de vloeibare aardmantel ligt de aardkorst. Die aardkorst is hard, maar hij bestaat niet uit een stuk. Hij bestaat uit allemaal enorme losse stukken die natuurlijk wel heel dik zijn. Deze losse stukken heten schollen of platen. Je hebt schollen waar alleen water op ligt zoals de zee en die noem je oceanische schollen. Je hebt ook schollen waar alleen land op ligt deze noem je continentale schollen. De schollen op aarde hebben ook namen. Dit zijn alle schollen ter wereld: Pacifische plaat, Amerikaanse plaat, Afrikaanse plaat, Euraziatische plaat, Nazca plaat, Antarctische plaat en de Indisch Australische plaat. De oceanische korst Er zijn twee hoofdsoorten aardkorst. De oceanische korst en de continentale korst. Hoewel het bestaan van de Midden Atlantische zeerug al langer dan tweehonderd jaar bekend was, is pas sinds 1954 bekend dat deze oceanische ruggen onderdeel zijn van een aaneengesloten systeem van km dat in alle oceanen te vinden is. De ruggen zijn voornamelijk onderzees, slechts op enkele plaatsen komt ze boven de zeespiegel. Op deze plaatsen bemerk je altijd jong vulkanische activiteiten naast de bevingen die veroorzaakt worden door de rek in de ruggen. De ruggen worden gevormd doordat de oceanische platen bij de ruggen uit elkaar schuiven en de ruimte ertussen opgevuld word met magma. Op de oceaanruggen in de Atlantische en de Indische Oceaan bevind zich over een lengte van honderden kilometers een in het midden gelegen slenkdal met een diepte van 2 tot 3 km en een breedte van 20 of 30 km. Ook al heeft de rug op een schaal van enkele honderden kilometers een doorlopend karakter, toch wordt het op heel veel plaatsen doorbroken door breukzones. Deze breukzones zijn voornamelijk seismisch actief op de plaatsen waar ze de kruin van de oceaanrug snijden. Wat het meest opvalt is dat de oceanische korst 3 tot 4 kilometer lager ligt dan de continentale korst. Ook verschilt de samenstelling van de oceanische korst van de continentale korst. De korst onder de oceanen kun je in drie n opdelen. Het bovenste gedeelte bestaat uit een laag van maximaal 3 4 km dikte. In deze laag bevind zich marine afzetting, de daaropvolgende laag met een doorsnede van 1 tot 2,5 km bestaat uit basalt, de onderste laag van 5 km bestaat uit gesteenten dat grabbo wordt genoemd. Daaronder is waarschijnlijk een laag van 0,5 km met een dichtheid van 3000 kg per m3, die op vloeibaar gesteente drijft. Al met al is de oceanische plaat relatief dun en heeft een grote dichtheid. De continentale korst In tegenstelling tot de eenvoudige structuur van de oceanische korst is de continentale korst opgebouwd uit regelmatige, opeenvolging van ouderdom met magmatisch en sedimentair gesteente. De oudste gesteenten worden geschat op 4000 miljoen jaar oud in tegenstelling tot 250 miljoen jaar voor de oudste gesteenten in de oceanische bodem. We moeten hierbij natuurlijk niet vergeten dat deze wetenschappers de evolutietheorie aanhangen, maar het is toch op z'n minst frappant. Dat betekent dat Pagina 2 van 17

3 de oceanische plaat is ontstaan na de continentale plaat en dat de oceanische plaat voortdurend vernieuwd wordt. Deze volgorde strookt ook met de scheppingsleer. De oceaan is ontstaan doordat midden onder de continentale plaat magma omhoog welde en zo een scheiding begon te maken midden in de continentale plaat. Als een door een wig werden de platen uit elkaar gedreven en het overblijfsel van dit scheidingsproces zijn de ruggen in de oceanen, waarbij de grootste bergketens in het niet vallen. De dikte van de continentale korst ligt tussen de 10 en 50 kilometer. Er schijn een verband te liggen tussen de dikte van de korst en de ouderdom. Hoe dikker de korst hoe ouder het gedeelte is. De korst onder de huidige bergketens kenmerkt zich doordat het erg dik is. De dikste korst komt voor onder het Andes en Himalaya gebergte. De dunste korsten bevinden zich daar waar de mantel actief is. Bijvoorbeeld de Oost Afrikaanse slenkdalen en onder de provincies Basin en Range in de Verenigde staten. Hoewel de continentale korst vaak veel dikker is dan de continentale korst is de dichtheid toch kleiner. De gemiddelde dichtheid ligt rond de 2650 kg per m3 Botsing tussen de oceanische en continentale plaat De botsing tussen de platen vindt doorgaans plaats aan de kust. Er zijn twee soorten continentranden, passieve en actieve randen De actieve randen gaan samen met vulkanische activiteiten en daarbij vormen zich meestal diepzeetroggen daar waar de oceanische korst onder de continentale korst duikt. Hoewel de oceaanbekkens in het algemeen zo'n 3 tot 5 km diep zijn komen er diepzeetroggen voor met een diepte die de 10 km overschrijd. De oceanische korst smelt en het magma wat daarbij gevormd wordt is in hoeveelheid gelijk aan de hoeveelheid die bij andere processen vrij komt, want anders zou de aarde in omvang toe nemen en voor zover men kan overzien is dit niet het geval. De passieve randen, waarbij weinig of een activiteit aanwezig is, komen vooral voor aan de continentale randen ronde de Atlantische en Indische oceaan. De continentranden die evenwijdig liggen aan de oceaanruggen worden gekenmerkt door rek terwijl de randen die loodrecht op de oceaanruggen gekenmerkt worden door verschuivingen langs elkaar. Daarbij komt nog dat bij continenten die evenwijdig met de oceaanruggen liggen vaak breuklijnen evenwijdig met de ruggen ontstaan waarbij een deel van de continentale plaat afbreekt en de vulkanische activiteiten afstopt. In sommige gevallen ontstaan er koraalriffen op de continentranden, waardoor de doeltreffendheid van deze sedimentval wordt versterkt. Wat zijn breuklijnen? We hebben net verteld dat er allemaal schollen op aarde drijven. Die schollen drijven natuurlijk niet zomaar wat rond, die liggen vast tegen elkaar aan. Maar het blijven losse dingen en daar blijft natuurlijk altijd een klein spleetjes tussen en dat zijn nou precies de zwakke plekken in de aardkorst. De aardmantel stroomt en bouwt zo een enorme druk op. En op die zwakke plekken kan de aardkorst dan breken. Als de aardkorst breekt stroomt het vloeibare gesteente van de aardmantel naar boven in de aarde, dat heet magma en als het eruit komt heet het lava. Dus op zo'n breuklijn kan het dat er opeens lava uit de grond komt zetten. In Nederland hebben we geen echte vulkanen, gek genoeg, want Nederland ligt wel op een breuklijn Ik zal het je uitleggen: Pagina 3 van 17

4 vroeger was Nederland er nog niet; dat was zee. En in zee komen alle afval stoffen van de afgebroken gebergtes terecht ( want door weer en wind worden langzaam de gebergtes afgebroken) En als je zand maar heel hard op elkaar duwt krijg je zandsteen. Dat is zo hard dat er geen kier meer overblijft tussen de Europese plaat en de Aziatische plaat. Daarom wordt het nu als één continent gezien, dus die zwakke plek waar het magma doorheen komt. Een breuklijn is niet de enige oorzaak van een vulkaan. In IJsland bijvoorbeeld is gewoon de aardkorst heel dun en op sommige plaatsen zelfs zo dun dat je door gaten in de vulkanische grond een paar meter onder je het magma kan zien stromen. Natuurlijk niet zonder beschermende kleding want je zou anders meteen verbranden. Maar in ieder geval is die zandsteen laag op de breuklijn onder Europa genoeg om ervoor te zorgen dat West Europa beschermt word tegen vulkanen. Wat is een eruptie? Een eruptie is als er door een breuklijn in de aarde tussen die aardschollen met grote kracht lava omhoog gespoten wordt. Als een eruptie heeft plaats gevonden is er door de opgedroogde lava een bergje ontstaan, dus hoe hoger de vulkaan hoe ouder de vulkaan. Verder heb je ook verschillende soorten erupties wij zullen er een paar noemen: - Een instant eruptie dat is als er meteen na de eerste keer gerommel lavastromen op gang komen. - Een non instant eruptie als er na weken gerommel ineens as en lava komt. - Een Strombolie-achtige eruptie, als lava in een fontein naar buiten word gespoten. Eruptie is ook een ander woord voor uitbarsting. Hoe ziet het binnenste en het buitenste van een vulkaan eruit? Magma (Lava) Vulkanen zijn een van de mooiste dingen op aarde. Als vulkanen uitbarsten dan komt er lava uit, soms komt de lava eruit tot een snelheid van 35 mijlen ( 56 kilometer) per uur. De snelheid van de lava hangt er van hoe hoog de temperatuur is. Magma is heet gesmolten gesteente in de aarde. Als een vulkaan uitbarst komt er uit de vulkaan magma naar boven en stroomt langs het oppervlak naar beneden. Lava Lava is magma gemixt met stoom en gassen. Lava verandert van rood naar wit als het eenmaal heel heet wordt. Net uit de vulkaan gekomen lava is zo'n graden Fahrenheit ( graden Celsius). Er zijn verschillende soorten lava. In lava, zit een hoog percentage van kiezelaarde of een menging van kiezelaarde en zuurstof. Lava is heel dik met heel veel gas erin. Puimsteen ( is een licht wegende steen dat gebruikt word voor het schoon maken van hout, metaal en andere soorten materialen) word gevormd door kleine belletjes dicht bij elkaar te hebben en losgelaten in lava. Puimsteen zit ook in beton, isolatie, dakpannen en gips. Puimsteen is meestal wit, geel, bruin of zwart. Je hebt ze in verschillende soorten uitbarstingen, puimsteen in Rhyolite uitbarstingen, in Andesite uitbarstingen en in Basaltic uitbarstingen. Puimsteen in Rhyolite uitbarstingen is wit, Andesite Pagina 4 van 17

5 uitbarstingen geel of bruin en in Basaltic uitbarstingen is zwart. Puimsteen wordt meestal gevonden in Kanarische eilanden, IJsland, Italië, Hongarije, Griekenland, Nieuw Zeeland en Duitsland. Ook in Noord - Amerika in de Rocky Mountains bij de west kust en in Hawaï. Andesites, die genoemd zijn na de Andes bergen, zijn een grote familie stenen die je in de buurt van de vulkanen vind. Basaltic uitbarstingen kan twee soorten lavastromen veroorzaken, allebei genoemd na een Hawaïaanse naam: aa en pahoehoe. Aa lava beweegt langzaam en is verhard in een steen die Clincker heet. In pahoehoe zit as en bevat heel veel gas. Het barst uit op graden Fahrenheit ( 1093 graden Celsius). Heel veel eilanden zijn gevormd door dat er steeds een laag lava opkwam. Daardoor werd het eiland steeds hoger totdat het boven het zeeniveau kwam. Begroeiing van een vulkaan Vulkanen die nog regelmatig uitbarsten verspreidde lava over hun eigendom, dus vulkanen die nog in werking zijn en continue lava over hun eigendom verspreiden hebben geen begroeiing. Maar je hebt ook vulkanen die niet meer werken, die vulkanen hebben wel begroeiing. De begroeiing dat op een vulkaan zit is meestal gras, bomen en andere soorten planten. Een vulkaan verspreidt lava en as over zijn eigendom. Die lava en as heel erg vruchtbaar, dus kunnen er planten en bomen op groeien. Eilanden zijn gedeeltelijk niet werkende vulkanen waar nu door die vruchtbare grond, bomen en planten op groeien. Je hebt ook bergen zoals de Mount Hood, dat een vulkaan geweest is en die nu niet meer werkt met begroeiing. Maar omdat hij zo hoog staat ( duizend voet (3711 meter) boven het zeeniveau) ligt er ook gedeeltelijk sneeuw op de berg. Wat zijn kraterpijpen? Het stuk van de magmahaard tot de krater heet kraterpijp. Ook kun je bij een vulkaan zijkraters tegen komen. Wat zijn zijkraters? Soms is het zo dat bij een vulkaan een extra opening in de berg ontstaat. Die openingen ontstaan dan aan de zijkant van de berg. Daarom heten die extra openingen dan ook: zijkraters. Uit zo `n zijkrater kan ook lava stromen, maar veel minder dan uit de hoofdkrater. Een zijkrater heeft ook een kraterpijp, alleen is die veel smaller dan die van de hoofdkrater. Daarom heet de kraterpijp van de hoofdkrater dan ook hoofdkraterpijp. Zowel bij zijkraters als bij hoofdkraters komt er hete as vrij, na een uitbarsting. Als de as de lucht in gaat kan er asregen ontstaan. Dit is regen die vermengd is met as, waardoor er een soort van mist ontstaat. Hoe werkt een vulkaan? De bronnen van de vulkaan Pagina 5 van 17

6 Tot voor kort was het grootst geheim van de vulkan hun diep gelegen bronnen. In de jaren zestig kreeg men daar dank zij de theorie van de tektonische platen voor het eerst wat inzicht in. Volgens deze theorie is de buitenste laag van de aarde, de lithosfeer, een vuurdurend veranderend mozaïek van gigantisch grote platen, die op een asthenosfeer van heet en vloeibaar gesteente drijven. Door de thermische convectiestromen in de asthenosfeer worden de platen elk jaar een paar centimeter verschoven, wat allerlei botsingen, verschuivingen en scheuren tot gevolg heeft. Vulkanen zijn meestal te vinden op twee van deze grensgebieden, de subductiezones en ruggen. In de subductiezones schuift de ene plaat onder de andere, waarbij gedeelten van beide platen smelten en magma naar de oppervlakte komt. Bij ruggen, waar de convectiestromen de platen uit elkaar trekken, vult het omhoog komende magma de aardkorst aan. Deze krachten vullen elkaar dus aan, terwijl de asthenosfeer de ene kant van een tektonische plaat smelt, wordt de andere kant aangevuld met gestold magma. De meeste vulkanenpassen binnen dit model, maar er zijn uitzonderingen op de regel. Brandpuntvulkanen, die midden op een tektonische plaat liggen, lijken magma te krijgen uit een diep in de aarde verborgen hittebron die mogelijk is ontstaan door het uiteenvallen van radioactieve isotopen. Vulkanische verschijnselen zoals basaltstromen en zware effusies van as hebben maar weinig te maken met de theorie van tektonische platen. Een vulkanoloog schreef: "Zelfs nu nog zijn de vragen waar magma vandaan komt het hoe het ontstaat de grootse raadsels." Een spuitwater model van vulkaanuitbarstingen De theoretische voorwaarden voor het ontstaan van magma zijn wel bekend. Het smelten van gesteenten kan door drie oorzaken op gang worden gebracht; de temperatuur verhoging, drukvermindering of de toevoeging van een bestanddeel dat het smeltpunt van het gesteente verlaagt. Een combinatie van deze factoren heeft tot gevolg dat magma wordt gevormd in een gebied waar seismische golven worden vertraagd. Dat gebied ligt 100 tot 300 kilometer onder het aardoppervlak, maar ligt minder diep bij oceaanruggen, continentale slenken en ook bij subductietroggen. Het gesteente is in deze zone dicht bij het smeltpunt en door een van deze factoren kan het gesteente in grote hoeveelheden gaan smelten. In de theorie van de tektonische platen komen alle drie factoren naar voren. Afzettingsgesteente uit een plaat die onder een ander schuift en een relatief laag smeltpunt heef, zal voor een deel in de hete aardmantel smelten; de plaat neemt op z'n weg naar beneden ook water mee, waardoor het smeltpunt van het mantelgesteente zakt; en belangrijker nog stuwt de plaat mantelgesteente omhoog, waardoor de druk vermindert. Bij scheuren langs oceaanruggen of continentale slenken worden de onderste lagen gesteente door convectiestromen verhit en omhoog gedrukt. De kracht van een uitbarsting hangt af van de aanwezigheid van twee bestanddelen in het magma: silicium en water. De hoeveelheid silicium is bepalend voor de taaiheid van het gesmolten gesteente, terwijl het water in de magmaoplossing kan worden omgezet in een zeer explosieve stoom. In principe kan een uitbarsting nog het best worden vergeleken met het opengaan van een fles cola. In de afgesloten fles is het gas Pagina 6 van 17

7 Onzichtbaar, omdat het onder druk opgelost blijft; als de fles rustig wordt geopend, zullen de bellen uitzettend gas rustig en gestaag naar de oppervlakte komen zoals ook tijdens een lichte vulkaanuitbarsting. Als de fles wordt geschud, raakt de cola oververzadigd met gas; wordt hij geopend, dan spuit de cola eruit. Bij eruptie van het explosieve type is de druk op het vloeibare, waterrijke magma zo groot dat de stoombellen exploderen. Een overzicht van eruptietypen Geen twee vulkanen zijn gelijk. Elke vulkaan heeft een eigen persoonlijkheid, die van alle andere verschilt in structuur, eruptieve activiteit, samenstelling van de uitgeworpen materie en levenscyclus. Desondanks hebben alle vulkanen een kenmerk gemeen: het doorlaten en uitstoten van mantelmateriaal uit het binnenste van de aarde via een toevoerkanaal en een uitstroomopening. Vulkanisch gedrag op langere termijn is iets beter te voorspellen dan op korte termijn. Bij veel jonge vulkanen doen zich uitvloeiingen van lava voor, terwijl ze wanneer ze ouder worden een steeds explosievere eruptietype zullen laten zien. Tijdens een eruptieve periode neemt de kracht meestal na de eerste uitbarsting af. Toch gaan deze regels lang niet altijd op. Als de magmahaard van een vulkaan tot de rand gevuld is, hangt de aard van de uitbarsting af van de hoeveelheden gassen en silicium en van de aanwezigheid van eventuele obstakels in de kraterpijp. Als de weg vrij is sijpelt met gas verzadigde magma naar boven, waarbij vele gasbellen worden gevormd wanneer de druk van boven onvoldoende is om het gas in opgeloste vorm te laten. De uitzettende bellen stuwen de hele magmakolom omhoog, waarna een rustige uitvloeiing van de lava volgt. Maar als de pijp wordt afgesloten door een prop of een opeenhoping van puin wordt de druk onder dit obstakel heel hoog. Als de afsluiting op doorbreken staat, kan de uiteindelijke explosie door zelfs de kleinste verandering op gang worden gebracht. Het karakter van de uitbarsting wordt altijd ook bepaald door de afmetingen van de kraterpijp. Vooral de lengte is van belang. Als het magma diep vanuit de aarde komt, schieten de gassen door de lange pijp met supersonische snelheden de lucht in. Een eruptie dichter bij de bovenkant van de pijp, zal in horizontale en verticale richting plaatsvinden met minder hoge snelheden. Als een uitbarsting is begonnen, ontstaat er een kettingreactie. Door de eerste ontlading wordt een neerwaartse druk uitgeoefend met als gevolg dat het as in de kraterpijp in oplossing blijft. Als er dan drukontlasting optreedt, komen er door het uitzettende gas golven magma naar boven. Het tempo van die erupties kan soms ook toenemen doordat het snel omhoog vloeiende magma de kraterpijp verhit en uitschuurt. Het tempo zal pas minder worden wanneer de vulkaan diepere lagen in de haard aanboort, waar de taaiheid geleidelijk groter wordt. De uitbarsting kan op drie manieren eindigen; het magma zakt weer weg; de kraterpijp wordt door rotsen afgesloten als de druk wegvalt; of de pijp wordt afgesloten door taai, stroperig magma dat tot een prop stolt. Basaltstromen en Asvloeden Basaltstromen ontstaan waarschijnlijk boven op de buitenste aardmantel. Als er door spanning scheuren Pagina 7 van 17

8 in de aardkorst ontstaan, spuit het vloeibare magma direct naar de oppervlakte. Vergeleken met de omvang van dergelijke uitbarstingen, vallen alle andere vormen in het niet: in 1 week kan dan 1500 kubieke kilometer lava omhoogkomen. Evenals basaltstromen hebben zware asvloeden meestal niets te maken met vulkanische bergen, hoewel ze op kleinere schaal vaak voorkomen bij gewone vulkaanuitbarstingen. Asvloeden ontstaan wanneer boven een reservoir met daarin magma met een hoog siliciumgehalte een gebied met scheuren ontstaat en het magma naar de oppervlakte spuit. Daarbij worden in tientallen meters diepe bedding meer dan 1000 kubieke kilometer zandachtige as afgezet. Het resultaat is een soort maanlandschap. Daarom kregen Amerikaanse astronauten vroeger een deel van hun opleiding in zo'n gebied, in Valley of Thusend Smakes in Alaska. Wat voor verschillende soorten vulkanen zijn er? - dun vloeibare vulkanen - vloeibare vulkanen - dik vloeibare vulkanen Het type waar de vulkaan onder valt ligt aan het materiaal dat bij een uitbarsting uit de vulkaan komt en aan de diepte van de magmahaard. Dun vloeibare vulkanen Onder de dun vloeibare vulkanen vallen: - Hawaii-type - Stromboli-type Het Hawaii-type is anders dan alle andere typen. Het is geen berg, maar een meer van dun vloeibare lava. Dit type is altijd werkzaam. Bij het Stromboli-type zijn de tijden tussen de uitbarstingen ongeveer gelijk. De dun vloeibare lava stijgt tot aan de kraterrand. Daarna worden bommen, slakken en as uitgespoten. Vloeibare vulkanen Onder vloeibare vulkanen vallen: - Vulcano-type - Vesuvius-type Na een uitbarsting van het Vulcano-type komt er een korst op de lava. Deze korst komt heel erg onder druk te staan van gassen. Deze gassen zorgen er voor dat na een tijdje de druk zo groot wordt dat de korst breekt en dan wordt er as en lava hoog de lucht ingespoten. Het Vesuvius-type is eigenlijk hetzelfde als het Vulcano-type, alleen is het Vesuvius-type krachtiger. Verder is er geen verschil tussen die twee. Pagina 8 van 17

9 Er is ook nog een type die valt onder dun vloeibare én vloeibare vulkanen. Dit type heet Pliniaans of Perret-type. Dit type begint net als het Vulcano-type, alleen komt er meer gas uit en kan de kraterpijp uitschuren, waardoor de aswolken hoger kunnen komen. Dik vloeibare vulkanen Onder de dik vloeibare vulkanen vallen: - Merapi-type - St-Vincent-type - Pelée-type Bij het Merapi-type wordt de lava door de kraterpijp omhoog geduwd en krijgt het gelijk een korst, daardoor ontstaat een soort prop. Door de lava die nog steeds omhoog geduwd, komen er barsten in de korst. De prop breekt en de dik vloeibare lava stroomt naar beneden en veroorzaakt grote lawines. Bij een uitbarsting van het St-Vincent-type komt er een mengsel uit de vulkaan. Dat mengsel bestaat uit gassen en pyroklastica. Pyroklastica is een verzamelnaam voor allerlei soorten stoffen die uit een vulkaan kunnen komen. Bij het uitstromen vergruist de pyroklastica en ontstaat er een andere soort gas dat aërosol heet. Dit stroomt als een gloeiend hete wolk naar beneden. Bij het Pelée-type ontstaat er net als bij het Merapi-type een soort prop boven in de kraterpijp. Daardoor raakt de kraterpijp verstopt en blijft daaronder gas zitten waar as in vermengd is. Het gas schiet samen met het as en de lava de vulkaan uit en stroomt van de berg af. Er zijn 5 meest voorkomende groepen vulkanen: De Stratovulkanen De Schildvulkanen De actieve vulkanen De slapende vulkanen De dode vulkanen De Stratovulkanen zijn meestal heel groot en hoog, met eeuwige sneeuw op hun toppen. Ze zijn ontstaan uit lagen lava en as. Zulke soorten vulkanen lijken vaak niet meer te werken. Jarenlang houden ze zich rustig maar ze konden plotseling uitbarsten. Dat komt door de magma. Die verstopt de kraterpijp maar het gas dat in de vulkaan zit komt steeds meer onderdruk te staan. Dan plotseling komt er een uitbarsting. Eén van de bekendste Stratovulkanen is de Vesuvius in Italie. De Schildvulkanen komen voor op de bodem zee. Bij de hete plekken onder de aardkorst. Zulke vulkanen zijn groot en breed. Ze zijn opgebouwd uit lagen lava. Deze lava bevat veel basalt, een hard gesteente. Als dat harde gesteente afkoelt ontstaan er grote zeshoekige stenen. In Nederland gebruiken we die stenen soms bij de bouw van dijken. Pagina 9 van 17

10 Actieve vulkanen zijn vulkanen die maar af en toe werken. Op de hele wereld zijn er zo n 500 actieve vulkanen. Ieder jaar barsten er zo n 20 tot 30 van uit. Slapende vulkanen zin vulkanen die niet werken. Soms kunnen ze honderden of zelfs duizenden jaren slapen en dan toch plotseling uitbarsten. In Japan is er zo één. De Fuji. De laatste groep zijn de dode vulkanen. Die liggen bijvoorbeeld in Duitsland en Frankrijk. Zij werken niet meer. Al jaar niet meer. Hoe ontstaat een vulkaaneiland? We nemen het eiland Montserrat als voorbeeld. Het eiland is onderdeel van de Caribische eilanden. Deze liggen in de Atlantische oceaan. Het ligt op16.72 graden noorderbreedte en graden westerlengte, iets ten zuidwesten van Antigua. Het is ontstaan door een onderzeese vulkaan die uitbarstte op de oceaanbodem in tegenstelling tot de meeste van de eilanden die ontstaan zijn uit sediment van de oceaanbodem en plaatbewegingen. Het magma van de onderzeese vulkaan vormde een berg op de oceaanbodem. Dit was het allereerste begin van het eiland wat nu Montserrat genoemd wordt. Mogelijk is de vulkaan nadat hij boven de oppervlakte verscheen gedurende een periode van eeuwen niet actief geweest. Er heeft zich toen een tropisch paradijs ontwikkeld, gezien het gestolde magma toch zeker niet als onvruchtbaar betiteld kan worden. Vervolgens kwam de vulkaan weer tot leven en de erupties waren waarschijnlijk van dergelijke omvang dat het grootste gedeelte van het tropische eiland in die tijd gevormd is. De vulkaan bereikte de hoogte van 914 m. Ongeveer vijf eeuwen geleden zijn deze erupties gestopt en er had zich een eiland gevormd van 98 km2. Een paar honderd jaar nadat de vulkaan gekalmeerd was trokken Europeanen met hun Afrikaanse slaven naar het eiland in de Caribische zee en koloniseerden het. Bij de vrede van Breda aan het einde van de Fransengelse oorlog (1667) werd het toegewezen aan Engeland, maar werd heroverd door Frankrijk. Maar in 1713 kwam het definitief onder de Britse kroon. Het huidige Montserrat voor de uitbarsting Het eiland heeft de status van een zelfstandige kroonkolonie en besloot in 1967 geen associatie aan te gaan met het Verenigd Koninkrijk in tegenstelling tot de naburige landen. Het bestuur bestaat uit een Gouverneur, een Executive(uitvoerend) Council van 6 leden en een Legislative(wetgevend) Council van 10 leden die gedeeltelijk wordt gekozen door de bevolking. De rechtspraak wordt verzorgd door het Oppergerechtshof van de Geassocieerde Staten van West-Indië. De officiële taal is het Engels. Er wordt Creools(Engels) gesproken en de hoofdstad is Plymouth. De bevolking is hoofdzakelijk protestant en de munteenheid is Oostcaribische dollar (waarde is een halve Amerikaanse dollar). Er wonen ongeveer mensen. Het is een langgerekt eiland en er zijn drie bergen. Silver hill (403 m), Central hill (740 m) en Soufriere hills (914 m). Het klimaat is tropisch, met een maximumtemperatuur van 30 graden en een minimum van 23 graden. De neerslag die is gemiddeld 1400 mm per jaar. Van juni tot december valt er bijna geen regen. Ongeveer een Pagina 10 van 17

11 vijfde van het eiland is in gebruik genomen de rest is savanne kreupelhout en bossen. De bossen zijn voor een gedeelte gekapt voor de landbouw. Het is alleen nog te vinden op de hogere delen van het eiland. 30 % van de bevolking werkt vooral in de landbouw, en daarnaast in de dienstensector industrie handel en verkeer. Ook trekt een deel van de mannelijke bevolking naar de buureilanden. De belangrijkste bestaansbron is de landbouw. In de 19e eeuw was vooral het suikerriet en nu de katoen het belangrijkste product. Omdat er vrij grote risico's aan de katoenteelt zijn verbonden is men ook tuinbouwgewassen gaan telen, zoals tomaten, wortelen en bananen. De industrie richt zich vooral op de landbouwproducten. Ontpitten van katoen, raffineren van suiker, destilleren van rum en het vervaardigen van plantaardige oliën zijn de voornaamste bezigheden. Montserrat ligt op de rand van de Caribische plaat. Alle eilanden in het Caribische gebied zijn hoogwaarschijnlijk gevormd door het orogenese proces, waarbij een eilandenboog ontstaat. In het geval van Montserrat schuift de Caribische plaat over de oceanische plaat. Daarbij is de Puerto- Rico trog ontstaan. De oceanische plaat duikt onder de Caribische en de sedimenten die op de oceanische plaat liggen worden door de Caribische plaat eraf geschraapt. Deze hopen zich op in de trog die zich langs de grens van de Caribische plaat heeft gevormd. Ook kwamen in de trog allerlei sedimenten die van de continentale trog afbraken doordat de Caribische plaat evenwijdig loopt met de Middenatlantische oceaanrug en er dus breuklijnen evenwijdig met de oceaanrug ontstaan zijn. Als het proces lange tijd duurt, zoals in het betreffende geval, dan zal er in de trog een prisma ontstaan van sedimentair gesteente. De opeenvolging van lagen wordt jonger in de richting van de oceaan. In het geval van een actieve eilandenboog vindt men de breukvlakken vaak op regelmatige afstand tussen de sedimentslagen. In het begin hebben deze lagen sediment een geringe helling. Naarmate het proces langer voortduurt worden zij opgestuwd tot een steile wand, waarna de aangroei uiteindelijk een niet-vulkanische rug gevormd wordt in vorm van een boog. Als de oceanische plaat een moleculaire binding aan is gegaan met water, hydrateren of er een laagje oceanisch sediment mee wordt gevoerd tot een diepte van ongeveer 100 km, dan ontstaat er een waterige vloeistof die door de wig van mantelgesteente heen kan dringen. Hierdoor treedt smelting op en wordt de basis voor een vulkanische eilandenboog gelegd en het moedermagma gevormd, waaruit de gesteenten voor de eilandenboog wordt gevormd. Het magma dat omhoog welt in de Soufriere Hills vulkaan is gesmolten oceanische plaat, gemengd met gesmolten sedimenten die de plaat op zijn weg naar beneden met zich mee heeft gevoerd. Dat magma is eerst aan de oppervlakte van de aardkorst gestold, waardoor zich een opeenstapeling van basalten is gevormd. Naar mate de tijd verstreek ontstond er door de hoge druk en warmte een dikke korst. Tijdens dit proces ontwikkeld zich, in het geval van een vulkanische boog, ook een vulkanisch front in de richting van het prisma dat gevormd is door het oceanisch sediment en het sediment van de breuklijn in het eiland. Hoewel de vulkanische eilandboog zich niet goed heeft kunnen ontwikkelen en er slecht één vulkaan is ontstaan, gaat men er toch van uit dat dit proces heeft gespeeld bij de vorming van de Caribische eilanden. De stoom bestaat voor een deel uit "miljoenen" jaren oud oceaan water en voor een deel uit neerslagwater. Pagina 11 van 17

12 Soufriere Hills Deze vulkaan valt onder de categorie stratovulkanen, dat houdt in dat het bestaat uit verschillende lagen lava, as en sintels. De kegel wordt verder meestal verstevigd door lagen gestolde lava, de zogeheten sills en door verticale gangen die al steunbalken fungeren. De centrale krater wordt vaak groter wanneer de wanden instorten na het wegzakken van het magma. Wanneer magma zich zijwaarts verspreidt door de flanken van een vulkaan, ontstaan er adventief of zijkraters en spleten op de hellingen. In de Soufriere bevond zich een waterreservoir. Toen het magma het waterreservoir bereikte, ontstond er een reusachtige hoeveelheid stoom, zo snel dat er door de stoom een explosie ontstond. Deze explosie lijkt niet op een explosie van bijvoorbeeld van dynamiet. De stoom ontstaat uit water dat door het magma dat verdampt in zeer korte tijd, waardoor er druk ontstaat en het gesteente gaat barsten. Als de druk zo groot is dat de stoom door de oppervlakte breekt, worden stukken uit gesteente uit een kraterpijp geslagen. De uitbarsting duurt uren, omdat er scheuren ontstaan in het oververhitte gesteente waardoor er steeds meer oppervlak komt bloot te liggen en er dus nog meer stoom wordt geproduceerd. De explosie komt het meest overeen met een snelkookpan die barst. Sommige vroegere bevingen waren veroorzaakt magma dat water omzette in stoom zodat de grond begon te schudden en bewegen, maar er sommigen zagen dit als het afblazen van wat stoom en de vulkaan zou wel weer rustig worden naar men dacht. In plaats daarvan kwamen er meer bevingen en de stoomafblazingen werden de orde van de dag. Naar mate de tijd verstreek begon zich een magmahaard (aangegeven met magma dome) te vormen vlak onder het oppervlak van de berg, het leek misschien wel iets op een ballon. Maar hij zou niet knappen maar langzaam inzakken want het oppervlak zou langzaam dunner en dunner worden totdat door eigen gewicht de zaak ineenzakt en het magma naar buiten kan treden. Op 29 maart 1996 zakte het geheel ineen en trad het magma naar buiten met brokken puin, gedeelten uit de kraterpijp, as en puimsteen. Deze vorm van magma wordt pyroklastisch genoemd. Het is met recht gevaarlijk te noemen daar het uitvloeit als water, alleen is de stroomsnelheid sneller. In een tijdsbestek van minuten kwam er 4 tot 5 miljoen kubieke meter lava vrij dat circa 4 vierkante kilometer van de oostzijde van het eiland bedekte. Huizen verbranden en er kwamen 9 mensen bij om. De aswolk (aangegeven met tephra) die vrij kwam op 25 juni bereikte een hoogte van ongeveer 10 km en bedekte het westelijke gedeelte van het eiland inclusief de stad Plymouth. De as koelde in de lucht af, maar had nog een vrij hoge temperatuur toen het de grond bereikte. Bij de uitbarsting van de Vesuvius over Pompeii heeft de as geen tijd gehad om af te koelen. Het was nog zo heet dat mensen die de aswolken over zich heen kregen direct als beelden leven staan door de hitte van het as wat eigenlijk nog vloeibaar was en stolde op hun huid. De as was niet het enige probleem wat Montserrat teisterde. Er ontstonden ook grote modderstromen (aangegeven met lahar, wat Indonesisch is). Doorgaans ontstaan deze stromen alleen in gebieden waar veel sneeuw en ijs ligt. De vulkaan smelt het sneeuw en ijs en de modder die daarbij vrij komt stroomt de berghelling af en neemt alles mee wat het op haar weg tegenkomt. Op Montserrat is alleen geen ijs. Maar de aswolken die ongeveer 10 km in de atmosfeer werden gespuwd bestaan uit allemaal kleine stofdeeltjes. Om deze stofdeeltjes condenseerde het water wat zich in de atmosfeer bevond, met als gevolg dat de modder regende. Mede omdat modder zo zwaar is veroorzaakt het grote schade. Daken van huizen storten in en de wegen worden onbegaanbaar. Pagina 12 van 17

13 De invloed van de vulkaan op de omgeving De invloed op het klimaat Er zijn geen aanwijzingen dat de vulkaan op Montserrat, die al enige tijd actief is, invloed heeft op het wereldklimaat. Tijdens de uitbarstingen die de afgelopen twee jaar met wisselende heftigheid zijn voorgekomen, is volgens de Rijksuniversiteit van Utrecht vulkaanstof tot ongeveer 10 kilometer hoogte en ook wel iets hoger in de atmosfeer gekomen, maar het ging om betrekkelijk kleine hoeveelheden. De activiteit van de vulkaan wordt nauwkeurig in de gaten gehouden, onder andere met behulp van satellieten. Vliegtuigen die daar in de buurt komen worden gewaarschuwd voor vulkaanstof. Vulkanen met zeer krachtige uitbarstingen kunnen een wolk fijn stof en gassen tot zeer grote hoogte, soms meer dan 15 kilometer, in de atmosfeer brengen. Een dergelijke wolk, die voornamelijk bestaat uit zwavelzuur en zwavelverbindingen kan daar enkele jaren blijven bestaan en gedurende die periode van invloed zijn op het weer en het klimaat in de hele wereld. Het vulkaanstof kan zich lang handhaven omdat boven die hoogte in de atmosfeer geen neerslag valt, waarmee het zou kunnen verdwijnen. Bovendien komen daar vrijwel geen verticale luchtbewegingen voor. Wel waaien er winden die het vulkaanstof geleidelijk in horizontale richtingen over de atmosfeer verspreiden, waardoor het na verloop van tijd ook boven onze omgeving terechtkomt. Enkele maanden na de uitbarsting in 1991 van de vulkaan Pinatubo op de Filippijnen bereikte het vulkaanstof ook onze omgeving. Dat vulkanisch materiaal was in ons land te zien aan de rode schemeringsgloed kort voor zonsopkomst en na zonsondergang. Vulkaanstof kan ook een rol spelen in de afbraak van ozon. Wellicht zijn de lage ozonhoeveelheden die in vorige winters boven het noordelijk halfrond zijn gemeten voornamelijk het gevolg van de Pinatubo. Door de stofwolk kan de intensiteit van het zonlicht tijdelijk wat afnemen, waardoor de aarde iets afkoelt. Uit onderzoek naar de gevolgen van een aantal zeer explosieve erupties is gebleken dat de gemiddelde wereldtemperatuur in de eerste jaren na een zeer explosieve vulkaanuitbarsting ongeveer 0,3oC daalde. De normale jaarlijkse variatie van de temperatuur kan echter veel groter zijn dan de geringe temperatuurafname veroorzaakt door een vulkaanuitbarsting. Bovendien zijn de temperatuurvariaties op de wereld het gevolg van een grote verscheidenheid aan processen en kunnen deze van plaats tot plaats sterk verschillen. De invloed van een vulkaanuitbarsting op het klimaat voor een bepaald gebied is daarom moeilijk vast te stellen en nog moeilijker te voorspellen De geschiedenis van de vulkaan Enkele geleerden uit de oudheid probeerden erachter te komen hoe vulkanen veroorzaakt konden worden als het niet het werk was van boze geesten was. Eén van hen was de Griekse filosoof Aristoteles. Hij beweerde dat het aardoppervlak bezaaid was met spelonken, die de winden opzogen. Deze werden dan verhit door grote vuren en vervolgens weer uitgespuwd, waardoor de vulkanen ontstonden. Dit was wel leuk bedacht, maar pas veel later kwam men er beter uit. Na jarenlang van onderzoek kwam Alfred Wegener tot de volgende conclusie: In het binnenste van de aarde is het verschrikkelijk heet. De aardkern heeft een temperatuur van 4000 graden. Hij bestaat uit ijzer. Daaromheen zit de aardmantel. Dat is gloeiend heet, vloeibaar gesteente. De Pagina 13 van 17

14 aardkorst is een dun laagje harde steen. Waar de aardkorst heel dun is, komt het vloeibare gesteente dicht bij het oppervlak. Daar is een magmahaard. Uit de kraterpijp van een vulkaan spuit het magma naar buiten. Als magma uit de aarde komt, heet het lava. De vloeibare lava stroomt over de hellingen van de vulkaan. Als lava afkoelt, stolt het tot harde blokken steen bijna zwart van kleur. Bij een vulkaanuitbarsting word er ook as en klodders lava door de lucht geslingerd, vaak kilometers hoog. Ze heten vulkanische bommen en zijn soms zo groot als vrachtwagens. De aardkorst lijkt wel een legpuzzel. Hij bestaat uit schollen: grote stukken aardkorst, verdeeld door scheuren. Deze schollen zijn ongeveer veertig kilometer dik. Waar de schollen uit elkaar schuiven, komt lava uit de aardkorst, bijvoorbeeld op IJsland. Waar de schollen botsen, ontstaan zware aardbevingen en hevige vulkaanuitbarstingen, bijvoorbeeld in Indonesië. Namelijk de krakatau in Omdat de krakatau in zee tot uitbarsting kwam, ontstond er een vloedgolf van 22 meter hoog. Hierdoor zijn mensen verdronken. Schepen zijn tientallen kilometers ver op het land teruggevonden. Wanneer barst een vulkaan uit? Een vulkaan ligt boven een diepe haard roodgloeiend vloeibaar gesteente, dat we magma noemen. Door warme gassen ontstaat druk, die het magma naar de oppervlakte stuwt. Het vloeibare gesteente, dat lava word genoemd, smelt een gat door het gesteente boven zich en vloeit naar buiten. Lagen gestolde lava en afgekoelde vulkanische as vormen een kegelvormige berg rondom een centrale kraterpijp, waar de lava door naar buiten stroomt. Lava is vloeibaar gesteente dat uit de aarde ontsnapt. Een borrellende lavazee vult de krater van de vulkaan en fonteinen met roodgloeiende lava spuiten hoog in de lucht. De lava stroomt uit de vulkaan als vuurrivieren langs de hellingen naar beneden. De lava heeft dan een temperatuur van 1100 graden, heet genoeg om staal te laten smelten. Meestal werkt een vulkaan niet voortdurend. Tussen de uitbarstingen door zegt men dat de levende vulkaan sluimert. Als een vulkaan niet meer werkt, noemen we dat een dode vulkaan. Feiten Een van de hoogste, actiefste en meest bekende vulkanen in Europa is de Etna op het Italiaanse eiland Sicilië, 3390 m hoog. Uit de krater borrelt bijna altijd lava op, maar de akkers en dorpen op de lagere hellingen worden vrij zelden door de hete lavastromen bedreigd. Na uitbarstingen dalen af en toe asregens neer het op naburige stadje Catania. De grootste en meest verwoestende uitbarsting vond plaats in Tambori, Indonesië. Deze vulkaan barste in 1815 uit, en kostte ruim mensen het leven. Vulkanologie Vulkanologie is de wetenschappelijke studie van magma en vulkanen. Vulkanologen proberen erachter te komen hoe de aarde in elkaar zit. Hiermee sparen ze levens en proberen ze de vulkaanuitbarstingen in goede banen te leiden. Dit doen ze door een stel voortekenen te meten. Vaak is er namelijk een toegenomen seismische activiteit in het gebied van de vulkaan. In normaal Nederlands: er zijn kleine aardbevingen en trillingen. Er komen steeds meer gassen uit de krater en uit zijspleten, fumorales en scheuren. Ze stinken vaak verschrikkelijk naar zwavel, vergelijkbaar met rotte eieren. Ook komt er Pagina 14 van 17

15 gerommel voor terwijl het magma omhoog komt binnen in de berg. Wat nog wel boeiend is om te vertellen is dat uit veel delen van de wereld gerapporteerd wordt dar door de trillingen van de aarde en verhoging van de grondtemperatuur die voorafgaan aan een uitbarsting, slangen uit hun spleten en gangen tevoorschijn komen. Een ander teken is onder andere dat er een rookpijn opstijgt uit de top. De meeste mensen die een vulkaan van dichtbij meegemaakt hebben kunnen, dit niet meer navertellen Wist u dat De uitbarsting op het eiland Thira in ongeveer 1550 voor Christus is wellicht de aanleiding voor de legenden over Atlantis, een beschaafd land dat verloren ging in de golven van de oceaan Het meest vulkanische land op aarde is Indonesië, een land dat bestaat uit circa bergachtige eilanden. Hierop bevinden zich meer dan 400 vulkanen, waarvan er nog ongeveer 130 actief zijn. 42 daarvan zijn gevaarlijk genoeg om voortdurend in de gaten gehouden te worden De hoogste actieve vulkaan, Ojos del Salado in het Andesgebergte dat Chili en Argentinië begrenst, ligt 6887 m boven de zeespiegel!! De Griekse filosoof Empedocles, die leefde ca. 500 v. Chr., woonde op Sicilië. Volgens de overlevering heeft hij verklaard plotseling van deze wereld te willen verdwijnen, zodat zijn aanhangers zouden denken dat hij een god was. Daarom sprong hij in de krater van Etna. Maar de vulkaan wierp een van zijn sandalen terug, en bewees daarmee dat hij was gestorven als een gewoon sterfelijk wezen Toen Mont Pelee op het eiland Martinique in 1902 tot uitbarsting kwam, zat de 25-jarige Auguste Ciparis in de gevangenis. Hij was een van de slechts 2 personen die in de stad St. Pierre in leven bleven. De reden? Zijn cel had ha hele dikke muren en het heel kleine luchtgat was van de berg afgekeerd. Later werd hij beroemd en toerde hij door de VS als circusattractie!! In 1943 waren de dorpelingen van San Juan Parangaricutiro getuige van de geboorte van een nieuwe vulkaan op hun velden. Deze vulkaan werd Paricut'n genoemd. Het eerste jaar werd hij 300m hoog. Vervolgens bedolf hij het dorp In het prachtige jaar 1986 rolde een onzichtbare wolk giftig gas uit Nios, een kratermeer in het West- Afrikaanse land Kameroen. Door dit op zich lullige wolkje vonden meer dan 1500 mensen de dood De meest noordelijke actieve vulkaan is Beeren Berg, op het eiland Jan Mayen in de Noordelijke IJszee De meest zuidelijke is de uiterst indrukwekkende Mount Erebus, die boven de ijzige wateren van Antarctica uittorent. Elke 30 seconden vindt er op Aarde een aardbeving plaats. Dit zijn niet altijd hele heftige. Soms zijn het zulke kleine dat alleen speciale apparaten ze opmerken. Jammer genoeg blijft het niet altijd bij onschuldige aardbevingen. Er zijn ook wel eens aardbevingen waarbij veel gewonden en soms veel doden vallen. Dat komt door platen. Diep onder de aardkorst liggen die grote drijvende steenplaten. Op plaatsen waar die drijvende platen elkaar raken ontstaat een uitbarsting. Een voorbeeld is de Vesuvius. In het jaar 79 barstte in Italië de vulkaan Vesuvius uit. De Romeinse stad Pompeï en haar bevolking werd onder een dikke laag hete as bedolven. De hele stad werd vernietigd! De laatste uitbarsting van de Vesuvius was een veel lichtere, die uitbarstte in 1944, maar er kan ieder moment weer een uitbarsting komen. Pagina 15 van 17

16 De 20e eeuw en vulkanen. Recente vulkaanuitbarsting De hoogste vulkaan in Europa heet de Etna. De Etna ligt op Sicilië. Hij is wel 3390 meter hoog. De uitbarstingen van de Etna zijn altijd erg sterk. In 1669 zorgde deze vulkaan nog voor doden. Over het algemeen is deze vulkaan altijd actief, maar dan borrelt hij alleen maar. Echte uitbarstingen komen niet vaak voor bij deze vulkaan. Toch staat hij onder het hoofdstukje recente vulkaanuitbarsting. Dat betekent dat hij niet lang geleden nog is uitgebarsten. Afgelopen 30 oktober is hij namelijk nog uitgebarsten. Daarbij vielen (dat bij ons bekent is) geen doden of gewonden. Hieronder schrijven wij een stukje over deze vulkaan, wat in de krant stond: De spectaculaire en onverwachte erupties van Europa s actiefste vulkaan, de Etna, geven Sicilië-bij-nacht een mooi beeld. De lucht kleurt daar sinds zaterdag weer goudrood toen de vulkaan de gloeiende lava begon uit te braken Om rampen zoals deze te voorkomen of in ieder geval veilig doorstaan is er onderzoek naar de werking van vulkanen. Onderzoek naar de vulkanen Vulkanologen onderzoeken vulkanen. Zij houden ze constant in de gaten. Dat doen zo o.a omdat vulkanen veel schade aan kunnen richten. Zoals de lava, de asregen, de gaswolken, de rotsblokken, de puinlawines, de modderstromen en de puinlawines. Maar ze natuurlijk ook mensen levens kunnen kosten. In de buurt van vulkanen wonen altijd veel mensen omdat de grond daar heel erg vruchtbaar is, als de vulkaan er dan uitbarst zijn er veel mensen dood. De vulkanologen moeten op tijd zien wanneer de vulkaan uitbarst zodat de mensen geëvacueerd kunnen worden. Ze houden vulkanen constant in de gaten met verschillende apparaten. Eén daarvan is de seismograaf. Daarmee kunnen ze de aardschokken meten. Dat komt door de magma. Hoe dichter het magma bij het aardoppervlak is hoe meer en hoe hardere schokken er komen. Ook zijn er satellieten. Daarmee kun je veranderingen in het aardbodem in de gaten houden. Veel vulkanen liggen er in arme landen. In zulke landen is er niet genoeg om goede apparatuur te kopen en mensen in dienst te nemen. Rampen in de 20e eeuw Jaar Plaats Doden 1902 Mont Pelée Pagina 16 van 17

17 1906 Vesuvius, Italië Mt Lamington, Papua Nieuw-Guinea Mt St Helens, Verenigde staten Nevada del Ruiz, Colombia Mt Unzen, Japan Mt Pinatubu, Filippijnen 400 Historische uitbarstingen Jaar Plaats Gevolgen 1450 voor Christus Santorini, Griekenland Verwoest 79 na Christus Vesuvius, Italië doden 1669 Etna, Sicilië doden 1586 Kelud, Java doden 1792 Unzen, Japan doden 1815 Tambori, Indonesië doden 1883 Krakatau, Indonesië doden Bronvermelding Internetpagina s Een continent drijft uiteen Vulkanen De planeet aarde - continenten in botsing vulkanen. Pagina 17 van 17