Werkstuk Nederlands Vulkanen

Transcriptie

1 Werkstuk Nederlands Vulkanen Werkstuk door een scholier 3389 woorden 20 maart ,1 76 keer beoordeeld Vak Nederlands INHOUDSOPGAVE: INLEIDING DE AARDE PLATEN HET ONTSTAAN VAN EEN VULKAAN LOCATIE VAN VULKANEN SOORTEN VULKANEN SOORTEN UITBARSTINGEN VULKAANUITBARSTINGEN IN HET VERLEDEN INLEIDING: Ik heb het onderwerp vulkanen gekozen omdat ik het een interessant onderwerp vind. Vulkanen zijn namelijk erg belangrijk voor de aarde maar daar in tegen kunnen ze ook erg gevaarlijk zijn en soms zelfs hele dorpen van de kaart vegen. Toch vind ik het wel een heel mooi gezicht al een vulkaan uitbarst! DE AARDE De aarde zelf bestaat uit 3 lagen: 1. de aardkorst 2. de aardmantel, deze laag bestaat uit vloeibaar gesteente 3. de buiten- en binnenkern, deze lagen bestaan uit nikkel en ijzer Als je met je voet op de grond stampt, voelt de aarde hard aan. Maar schijn bedriegt. Midden in de aarde is een groot gedeelte vloeibaar. De temperatuur binnen in de aarde is zo hoog, meer dan 5000 C, dat alle stoffen door de hitte smelten. Tussen de kern en de aardkorst, (de aardmantel) is het gesteente niet helemaal hard, het wordt ook wel taai-vloeibaar genoemd omdat het is als teer of boter aanvoelt. Alleen helemaal binnenin, in de binnenkern, is de druk zo groot, dat het ijzer door de druk weer een vaste vorm krijgt. Pagina 1 van 10

2 PLATEN De buitenste laag van de aarde heet lithosfeer en bestaat uit de aardkorst en het bovenste stukje, de harde bovenlaag, van de aardmantel. De lithosfeer is niet één grote steenschil maar bestaat uit stukken die platen worden genoemd. De platen drijven als het ware op het taai-vloeibare gesteente van de aardmantel, net zoals ijs op water drijft. Het aardoppervlak wordt dus gevormd door platen, de wetenschappelijke naam is plaattektoniek. Deze platen drijven op een laag van gedeeltelijk gesmolten gesteente en bewegen. De aardschollen kunnen wel 75 km dik zijn. De aardschollen verplaatsen zich zeer langzaam, ongeveer 5 cm. per jaar Maar deze kleine verplaatsingen hebben soms enorme gevolgen. Het is één van de oorzaken van het ontstaan van vulkanen. Hiernaast zijn de 16 platen in de afbeelding genummerd. Onder de afbeelding vind je meer informatie per plaat. 1. Euraziatische Plaat Deze bestaat uit de Aziatische en Europese continenten en delen van de Atlantische en Arctische Oceaan. Het is een van de grootste platen. Op de rand van deze plaat bevinden zich enkele bekende vulkanen: Stromboli, Vesuvius en Vulcano in Italië. 2. Filippine Plaat Deze bestaat uit delen van de Stille Oceaan ten oosten van de Filipijnen. De Marianetrog maakt deel uit van de grens die deze plaat van de Pacifische Plaat scheidt 3. Caroline Plaat Dit is een kleine plaat met daarop de Carolinen, een eilandengroep in de Stille Oceaan. Deze plaat beweegt zich richting de Filippine Plaat. 4. Indisch-Australische Plaat Deze bestaat uit Australië en delen van de Indische Oceaan. Hij is verantwoordelijk voor een groot vulkanisch gebied in Nieuw-Zeeland. 5. Fiji Plaat Dit is een kleine plaat in de Stille Oceaan. Hij bevat de Fiji-eilanden, een eilandengroep die ontstaan is door onderwatervulkanen. 6. Pacifische Plaat Dit is een van de grootste platen. Hij omvat bijna de hele Stille Oceaan. Hier bevinden zich de Hawaiaanse eilanden. Er is hier regelmatig vulkanische activiteit. Twee van de beroemdste vulkanen van Hawaï zijn de Mauna Loa en de Kilauea. 7. Juan De Fuca Pagina 2 van 10

3 Een van de kleinste platen. Hij is vernoemd naar een Griekse zeevaarder, die in 1592 dit gebied ontdekte. De beweging van deze plaat richting de Noord-Amerikaanse Plaat creëerde een vulkaan, namelijk de St. Helens. 8. Noord-Amerikaanse Plaat Deze bestaat uit Noord-Amerika en delen van de Atlantische Oceaan. Een van de grootste breuken bevindt zich aan de westgrens van de Noord-Amerikaanse Plaat. Het is de San Andreas-breuk en hij is 970 km lang. 9. Kokos Plaat Deze beweegt zich richting Caribische Plaat en Noord-Amerikaanse Plaat. Door de beweging van deze plaat is het gebergte in West-Mexico ontstaan. Hier bevindt zich ook de actieve vulkaan Paricutin. 10. Nazca-Plaat Deze bevindt zich in de Stille Oceaan vlakbij de kust van Zuid-Amerika. Deze plaat beweegt zich richting de Zuid-Amerikaanse Plaat. Deze beweging veroorzaakte in 1906 een enorme aardbeving bij de grens tussen Colombia en Ecuador. Het was een beving met 8,9 op de Schaal van Richter, een van de hevigste aardbevingen ooit. 11. Antarctische Plaat Deze omvat de Antarctische Oceaan en het continent Antarctica. Twee vulkanen op deze plaat, namelijk de Terror en de Erebus werden ontdekt door de ontdekkingsreiziger James Ross in de 19e eeuw. De vulkanen Terror en Erebus zijn vernoemd naar de schepen waarmee hij voer. 12. Caribische Plaat Deze kleine plaat bestaat uit vele eilanden, inclusief de Antillen en de Bahamas. De Mount Pelée is een vulkaan op het eiland Martinique. Hij ontplofte in 1902 en vernietigde de plaats St. Pierre. 13. Zuid-Amerikaanse Plaat Deze bestaat uit Zuid-Amerika en een deel van de Atlantische Oceaan. De Andes is een enorme bergketen in Zuid-Amerika waar vaak aardbevingen zijn en waar zich veel vulkanen bevinden. 14. Schotse Plaat Dit is een kleine plaat die vooral uit zee bestaat. De grens tussen deze aardschol en de Zuid-Amerikaanse Plaat wordt gevormd door een oceaangebergte, namelijk het South Georgia-gebergte. 15. Afrikaanse Plaat Deze bestaat uit het Afrikaanse Continent en een deel van de Atlantische en Indische Oceaan. Het hoogste punt op de Afrikaanse Plaat is een gedoofde vulkaan, namelijk de Kilima Njaro. Deze vulkaan is meter hoog. 16. Arabische Plaat Pagina 3 van 10

4 Deze bestaat vooral uit land, inclusief de Syrische Woestijn en het Arabische Schiereiland. De Rode Zee vormt de grens tussen de Arabische Plaat en de Afrikaanse Plaat. Toen deze twee platen uit elkaar scheurden ontstond er een breuk. Water uit de Indische Oceaan stroomde naar de breuk en zo ontstond de Rode Zee. HET ONTSTAAN VAN EEN VULKAAN De platen worden door het taai-vloeibare gesteente in van de aardmantel voortdurend langs elkaar, tegen elkaar of uit elkaar geduwd. Onze werelddelen liggen op die platen en veranderen dus voortdurend van plaats. Het gaat dan wel langzaam, hooguit enkele centimeters per jaar. In de afbeelding hiernaast kun je drie verschillende openingen in de aardkorst zien. Dit zijn de drie verschillende situaties waarbij vulkanen kunnen ontstaan: 1. Uit elkaar bewegende platen (de rechtse opening in bovenstaande afbeelding) 2. Naar elkaar toe bewegende platen (de linkse opening in bovenstaande afbeelding) 3. Zwakke plekken in de aardkorst (de middelste opening in bovenstaande afbeelding) 1. Sommige platen bewegen zich uit elkaar. Als dit gebeurt ontstaat er een breuk tussen hen in. Deze spleet in het aardoppervlak maakt het mogelijk dat magma uit de aardmantel kan ontsnappen. Als het magma omhoog komt om de breuk te vullen ontstaan er soms vulkanen. Als de platen verder uit elkaar bewegen, wordt ook de vulkaan uit elkaar getrokken en ontstaat er een nieuwe breuk, dus weer een nieuwe vulkaan. Na miljoenen jaren ontstaat er door dit proces een nieuwe bergketen. Meestal verloopt het vulkanisme hier rustig. Omdat de platen uit elkaar gaan, wordt er ruimte vrijgemaakt voor het opstijgende magma. Het opstijgend magma vormt een nieuwe aardkorst. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het midden van de Atlantische Oceaan. Hier is een oceaanrug ontstaan. 2. Andere platen bewegen juist naar elkaar toe en botsen dan. Als dit gebeurt, duwt de ene plaat de ander naar beneden in de laag gesmolten gesteente eronder. Als de plaat naar beneden wordt gedrukt smelt hij en ontstaat er magma. Dit magma stijgt op naar het aardoppervlak en barst uit als een vulkaan. Dit vulkanisme verloopt meestal minder rustig. Het magma moet eerst door de aardkorst heen breken voor het naar buiten kan stromen. Daar is veel kracht voor nodig. Hevige uitbarstingen zijn meestal het gevolg. 3. Hotspots Een andere manier van het ontstaan van een vulkaan is op een hotspot, een gebied waar de aardkorst erg dun is, vaak ver verwijderd liggen van de randen van tectonische platen Hete plekken zijn plaatsen in de mantel waar het zo heet is dat gesteente smelt tot magma. Boven deze Pagina 4 van 10

5 plaatsen, wanneer gevormd in de oceanische lithosfeer worden schildvulkanen gebouwd. Ze ontstaan op de bodem van de diepzee en kunnen na verloop van tijd zo hoog worden dat ze als vulkanische eilanden boven water uitsteken. De Hawaiiaanse hete plek bijvoorbeeld is al 70 miljoen jaar actief, en heeft een reeks schildvulkanen doen ontstaan over een oppervlakte van 6000 km. van het noordwesten van de Stille Zuidzee. Een andere, de Yellowstone hot spot is al minstens 15 miljoen jaar actief en heeft en hele serie caldera's en andere vulkanische landvormen doen ontstaan langs de Snake River Plain, een vlakte die zich over 650 km. uitstrekt vanaf West Wyoming tot de grens tussen Idaho en Oregon. Als een hete plek onder een continentale lithosferische plaat ligt kan de hete plek enorme volumes magma produceren die laag over laag afgezet worden. Duizenden vierkante kilometers land kunnen zo bedekt worden! Deze opeenhopingen worden basalt stromen genoemd. Een mooi voorbeeld van een basaltstroom vind je in het zuidoosten van de staat Washington, noordoost Oregon en het westelijk puntje van Idaho: het Columbia Plateau. Ongeveer vierkante kilometer wordt hier bedekt door zo'n basaltstroom, een gebied even groot als de staat New York! LOCATIES VAN VULKANEN Het tellen van vulkanen is niet makkelijk. Driekwart van de aardbodem is met zee bedekt en de bodem daarvan is moeilijker in kaart te brengen dan het vasteland. Nog steeds wordt er af en toe een nieuwe vulkaan ontdekt. Toch is na te gaan hoeveel vulkanen momenteel actief zijn. Sinds het begin van de geschreven geschiedenis, ongeveer jaar geleden, zijn er wereldwijd vulkaanuitbarstingen van 550 verschillende vulkanen opgetekend. Er moeten er veel meer geweest zijn want sommige vulkanen liggen kilometers diep onder water. Als zo'n vulkaan tot uitbarsting komt is daar vanaf het zeeoppervlak niets van te merken. De wereldkaart laat goed zien dat vulkanen niet gelijkmatig op de wereld voorkomen. De meeste vulkanen vind je op de grens tussen twee platen. Langs de westkust van Amerika zie je een duidelijke grens. Hetzelfde is het geval in Australië en Azië. Je ziet duidelijk een grens langs Nieuw- Zeeland, boven langs Australië, door Indonesië, met een bocht ten westen van Thailand, onder het vasteland door naar Japan en naar boven in Rusland. Dit gebied wordt de "Ring of Fire", oftewel de "Ring van vuur" genoemd. Op de pagina met de wereldkaart kun je zien waar de "Ring of Fire" precies ligt Andere, minder duidelijke grenslijnen: in de oceaan tussen Amerika en Europa/Afrika, in Zuid-Europa en in Zuidoost-Afrika. Behalve bij de randen van platen ontstaan er ook vulkanen boven hotspots. Dat zijn gloeiend hete plekken in de aardmantel waar magma omhoog borrelt en als lava naar buiten komt, bijvoorbeeld bij Hawaï. SOORTEN VULKANEN Er zijn duizenden vulkanen op aarde. Daarvan zijn er geen twee vulkanen aan elkaar gelijk. Pagina 5 van 10

6 Vulkanen kunnen worden ingedeeld in groepen die afgeleid zijn van de vorm van de vulkaan, de materialen waar ze uit opgebouwd zijn, en de manier waarop de vulkaan tot uitbarsting komt. Een ander onderverdeling is naar activiteit. Onderverdeling naar activiteit 1. Van de duizenden vulkanen komt slechts een klein deel af en toe tot uitbarsting. Dat zijn de actieve vulkanen. 2. De meeste andere hebben al vele duizenden, soms zelfs al miljoenen jaren lang geen uitbarsting meer gehad. Zij worden de dode vulkanen genoemd. Wie naar een dode vulkaan dicht bij huis zoekt, komt uit in de Franse streek Auvergne, tussen de steden Clermont-Ferrand en Toulouse; daar liggen enkele dode vulkanen. 3. Dan heb je nog de slapende vulkanen waarvan men niet zeker weet of ze ooit nog een keer tot uitbarsting zullen komen. In de Eifel liggen enkele kraters gevuld met water. Een van de bekendste is de Marialaach vlakbij Trier. De meest recente uitbarstingen in de Eifel hebben ongeveer jaar geleden plaatsgehad. Enkele geleerden menen dat er de komende eeuwen wel weer een uitbarsting in de Eifel zal voorkomen. Onderverdeling naar vorm, opbouw en manier van uitbarsten De vorm van de vulkaan is afhankelijk van de samenstelling van het magma en van de plaats waar dit naar buiten stroomt. Zo zorgt dikke lava voor een hoge berg omdat de dikke lava op een hoop blijft, dunne lava zorgt voor een platte berg omdat de dunne lava weg loopt. Spleetvulkaan Als het magma door een spleet naar buiten stroom, verspreidt de lava zich langs de spleet. Er ontstaat dan een spleetvulkaan. Deze worden ook wel IJslandse vulkanen genoemd omdat spleetvulkanen daar in grote getalen te vinden zijn. SOORTEN UITBARSTINGEN Omdat vulkanen verschillend uitbarsten, kunnen we verschillende eruptie typen onderscheiden. Er zijn 10 verschillende soorten uitbarstingen: 1. Hawaii-type Het kenmerk van Hawaiiaanse uitbarstingen is de uitstroom van vloeibare lava. Zo'n uitbarsting begint meestal met een lavafontein Zeer hete lava met een geringe hoeveelheid silicium vloeit als een snelstromende rivier uit de krater. Dit soort uitbarstingen veroorzaken uitgestrekte zacht glooiende vulkaanhellingen: de schildvulkaan. Merk op dat de Hawaiiaanse schildvulkanen het gevolg zijn van de Hawaiiaanse hot spot. 2. Stromboli-type Het stromboli type is zeer rustig, welk komt er geregeld wat lava naar buiten, ook komen er steeds gassen uit de krater. De vorm lijkt veel op een kegel. Als magma taai is kan het gas wat het magma bevat af en Pagina 6 van 10

7 toe ontsnappen terwijl de magma naar boven stijgt. Zo ontstaan vaak blokken en bommen die op de omgeving vallen. Bij dit soort uitbarstingen ontstaan ook vaak lava stromen en sintelkegels. De Stromboli is een vulkaaneiland dat deel uitmaakt van de Eolische eilanden ten noorden van Sicilie, Italie. 3. Vulcano-type Vulcanische erupties komen vaak plotseling voor bij vulkanen na een periode van rust. De Vulcanische uitbarsting lijkt op een hydrovulkanische uitbarsting. Uitbarstingen van dit type beginnen met hevige explosies, gevolgd door uitstoot van magma met harde knallen. Deze erupties veroorzaken ook een grote uitstoot van as, sintels, en puimsteen. Deze uitstoot kan vrij kleine kegels(zoals sintelkegels) veroorzaken van 350 tot 600m. hoogte. Vulcanische uitbarstingen kunnen met grote tussenposes enige duizenden jaren voortduren. De tussenposes worden veroorzaakt doordat de lava meteen begint te sollen zodra het in de buitenlucht komt, een gedeelte van de lava begint gelijk al te stollen in de kraterpijp. De kraterpijp is hierdoor al vrij snel verstopt. Maar na en tijdje wordt de druk van het magma te groot en komt er weer lava naar buiten. Vulcano is een vulkaaneiland in de buurt van de Stromboli. 4. Vesuvius type Lijkt op het Vulcano-type, heeft alleen een grotere uitbarsting. Vernoemd naar de Vesuvius bij Napels. De Vesuvius is een calderavulkaan in de oude krater van de Monte Somma die in het jaar 79 o.a. Pompeij verwoestte. 5. Pliniaans type Tijdens de uitbarsting komt er eerst allemaal gas uit, door de warmte en kracht hiervan scheurt de kraterpijp en ontstaat er een hele hoge wolk. Pliniaanse uitbarstingen zijn waarschijnlijk de meest explosieve en krachtigste van allemaal. Na een lange periode van rust kunnen ze plotseling en onverwacht ontstaan. Pliniaanse uitbarstingen ontstaan als uiterst taaie magma met een heleboel gas ontploft in de vulkaan zelf waarbij de kraterpijp functioneert als de loop van een geweer. Een geweldige uitstoot van gassen schiet naar boven met zeer hoge snelheid waarbij ook een enorme aswolk in de vorm van een parasol ontstaat. Tijdens deze fase komen asregens en nuées ardentes voor en tegen het einde van de eruptie kunnen ook nog lava stromen ontstaan. Dit soort uitbarstingen kan vulkanisch materiaal heel hoog de atmosfeer inblazen wat zelfs wereldwijd kan leiden tot klimaatveranderingen. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij de uitbarsting van de Pinatubo in Aan het eind van de uitbarsting kan de hele bovenkant van de krater instorten en een caldera vormen. Pagina 7 van 10

8 Pliniaanse erupties zijn vernoemd naar Plinius de Oudere en Plinius de Jongere die ons verslag deden van de bekende uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus. 6. Merapi type Bij dit type vulkaan komen ook explosies voor, maar uit de vulkaan komen alleen gaswolken. As en lava komen hier bijna niet voor. De lava is zeer dik zoals lijm uit een tube. Dit type is te vinden in Indonesië, waar ook de Merapi ligt. 7. St-Vincent type Is bijna hetzelfde als het Merapi type, alleen een iets hogere wolk. 8. Pelee-type Hier kun je beter uit de buurt blijven. Dit type vulkaan is het meest gevaarlijk van allemaal. Door de ontploffingen ontstaan er scheuren in de vulkaanhelling. Soms zijn de uitbarstingen zo hevig dat de vulkaan zich zelf vernielt. Bij latere uitbarstingen worden deze scheuren weer gevuld met lava zodat het toch een vulkaan blijft. Dit type is vernoemd naar de Mount Pelée op het eiland Martinique. Deze erupties doen zich vooral voor bij stratovulkanen wanneer magma met een hoog siliciumgehalte naar het aardoppervlak stijgt. Het speciale van deze uitbarstingen is de combinatie van het ontstaan van een soort koepel over de krater met de nuées ardentes die dat tot gevolg heeft en zijwaartse "blasts". Uitbarstingen van het Pelee-type hebben vaak tussenpozen van tientallen jaren. Een paar weken voor de eigenlijke uitbarsting wordt er as uitgestoten als een soort waarschuwing voor wat er gebeuren gaat. Bij de eigenlijke uitbarsting kunnen nuées ardentes ontstaan: een gloedwolk die als een alles verwoestende vurige lawine de vulkaanhelling afraast. Koepelvormige afzettingen boven de krater blijven vaak als een kurk over de opening heen zitten tot de volgende eruptie ze wegblaast. 9. Onderzeese uitbarstingen Onderzeese uitbarstingen ontstaan meestal uit uitlaten die ontstaan zijn langs kloven en spleten van de Midden-Oceanische Ruggen. Omdat de vulkaan zo diep ligt zul je waarschijnlijk van zo'n uitbarsting niets merken aan de oppervlakte. Door de druk van het water blijven gassen en stoom opgelost in het magma, terwijl de lava in blokken de hellingen van de vulkaan afrolt. Aldus ontstane lavablokken noemen we kussenlava. Als de vulkanische activiteit onder water maar lang genoeg doorgaat kan er een vulkanisch eiland ontstaan. Vulkanische eilanden zoals Stromboli, Hawaii, en Vulcano zijn begonnen als 'bergen' onder water. Dit soort eilanden komt veel voor in het zuiden van de Stille Zuidzee 10. Hydrovulkanische uitbarstingen Hydrovulkanisch wil zeggen dat er sprake is van vulkanische activiteit in combinatie met water (hydro). We onderscheiden hierbij Surtseyaanse en Phreatomagmatische uitbarstingen. a) Surtseyaanse uitbarstingen Pagina 8 van 10

9 Dit soort uitbarstingen vindt meestal plaats in ondiepe zeeen en meren. Omdat in tegenstelling tot bij onderzeese uitbarstingen, het water ondiep is, is de druk van het water gering. Hydrovulkanische explosies komen voor in wateren van minder dan 100m. diepte. De plotselinge overgang in temperatuur wanneer magma van meer dan 1200 graden Celsius in contact komt met water van zo'n graad of 20 veroorzaakt stoom, door het uitzetten van het water komt er energie vrij die de magma doet exploderen. Dit alles speelt zich vlak aan de wateroppervlakte af bij een krateropening. De erupties die aldus ontstaan gaan door tot de magma niet meer stijgt of totdat een hoeveelheid uitgestoten as en puimsteen verhinderen dat er nog water in de kraterpijp komt. Rond de krateropening kunnen verbrijzelde magmafragmenten stollen en zich ophopen. We spreken dan van tuf. Tijdens de uitbarsting kunnen er as- en stoomwolken ontstaan tot een hoogte van 5 km. Een van de belangrijkste kenmerken van deze uitbarstingen zijn dikke donkere fonteinen van deeltjes en bommen die uit de krater geslingerd worden. De erupties hebben hun naam te danken aan de Surtsey, een vulkaan op IJsland die van 130 m. diepte naar het grondoppervlak steeg. b) Phreatomagmatische erupties Dit type uitbarstingen wordt gekenmerkt door krachtige stoomexplosies. Door spleten in de aardkorst kan oppervlaktewater naar beneden vloeien en in contact komen met stijgend magma. Dit veroorzaakt explosies. Rotsen, stoom en verpulverd magma worden uitgestoten. Deze uitbarstingen duren meestal niet lang want er is lang niet zoveel water aanwezig als bij een Surtseyaanse uitbarsting. Desondanks kunnen deze uitbarstingen vrij krachtig zijn en maars veroorzaken aan de oppervlakte. De phreatomagmatische uitbarsting stopt als het water op is en niet, zoals bij de meeste andere uitbarstingen, wanneer de magma niet meer stijgt. zwaarte van uitbarstingen Ieder jaar barsten ongeveer 60 vulkanen uit, maar meestal zijn dit maar kleine uitbarstingen. Uitbarstingen kun je al onderverdelen in erupties en explosies. Bij een eruptie is de weg naar buiten al open of vrijwel open. Het magma kan dus makkelijk, zonder al teveel kracht, ontsnappen. en vulkaan niet al te ver weg met continu kleinere erupties is de Stromboli. Bij een explosie is de weg naar buiten niet open, denk bijvoorbeeld aan een vulkaan die al enkele tientallen of honderden jaren slaapt. De krater zit dan helemaal dicht met gesteente. Als de vulkaan weer actief wordt en het magma wil ontsnappen is er geen opening. De druk onder de krater wordt alsmaar groter en groter, tot de druk zo groot is dat de hele vulkaan kan exploderen. Dit is bijvoorbeeld gebeurt met de Monte Somma (nu Vesuvius) in het jaar 79 Een van manieren waarop vulkanologen meten hoe zwaar een uitbarsting is, is met behulp van de Vulkanische Explosiviteits Index (Volcanic Explosivity Index of VEI). VULKAANUITBARSTINGEN IN HET VERLEDEN Pagina 9 van 10

10 JAAR PLAATS AANTAL DODEN 1450(v. Christus) Santorini(griekenland) Geen overlevende 79 Vesivius (italië) Etna (sicilië) Kelud (java) Unzen (japan) Tambori (indonesië) Kraketau(indonesië) Mont (pelee) Vesuvius (italië) Lamigton (P. nieuw-guinea) St. Helens (vs) Nevada del Ruiz (colombia) Unzen (japan) Pinatubo (filipijnen) Pagina 10 van 10