6,7. Werkstuk door een scholier 2612 woorden 23 april keer beoordeeld

Transcriptie

1 Werkstuk door een scholier 2612 woorden 23 april ,7 127 keer beoordeeld Vak Biologie Vulkanen Voorwoord! Ik heb dit onderwerp gekozen omdat, ik het interessant vind om wat meer te weten over vulkanen, ik wist er nog niet zo veel van en ik vind vulkanen mooi. En ik kijk ook vaak naar programma s die over vulkanen gaan. 1. Wat is een Vulkaan! Een Vulkaan is een berg die opgebouwd is uit lava en as. Door stromingen van magma, gesmolten steen, onder de aardkorst wordt een grote druk op gebouwd. Uiteindelijk wordt de druk zo groot dat het magma naar boven wordt geduwd, de aardkorst uit. Eenmaal boven de aardkorst wordt het magma lava genoemd. De lava gaat stromen en koelt af. De afgekoelde lava wordt dan vulkanisch gesteente. Als de druk onder de aardkorst weer te groot wordt, en er weer magma naar buiten komt, dan stroomt de lava weer over het vulkanische gesteente. De lava koelt weer af en vormt zo telkens lagen van vulkanisch gesteente op elkaar. Uiteindelijk ontstaat er een berg, een vulkaan. Een vulkaan bestaat uit magmahaard, waar er magma onder grote druk ligt te wachten tot het naar boven kan. Dat is een kraterpijp, waardoor het magma naar buiten komt. Tenslotte is er ook nog een krater, waar het lava over de top van de vulkaan stroomt. Recht boven de kraterpijp. Als een vulkaan is uitgebarsten stolt de lava weer. De lava stolt ook weer in de krater. Zo ontstaat er een grote prop, die zorgt er voor dat het magma dan niet naar buiten kan. Binnen de vulkaan is wordt de druk steeds groter. En dan volgt er weer een uitbarsting. Dit is een vulkaan waar de uitbarsting bezig is. Je ziet dat er een scheur in zit. Dit is een spleetvulkaan. Ze noemen dit zo, omdat de scheur een soort spleet maakt in de vulkaan. In de rookwolken, zitten allemaal as en losse stenen die honderden meters de lucht in vliegen. De as, lava en losse stenen liggen allemaal om het kratergat heen en stapelen zich steeds meer op. Dit is een Pelee-type, een vulkaan soort (daar vertel ik straks nog over). Pagina 1 van 7

2 2. Hoe ontstaat een vulkaan! De oppervlakte van de aardbol bestaat uit platen. De platen zijn ongeveer een 40 kilometer dik. Die platen liggen op een laag van gedeeltelijk gesmolten gesteente en die drijven. De laag van vloeibaar gesteente wordt ook wel magma genoemd en als de vulkaan gaat uitbarsten noemen we dat lava. Een vulkaan ontstaat in de buurt bij breuklijnen. Breuklijnen zijn plaatsen waar de aardkorst is gescheurd. De aardkorst bestaat namelijk uit schollen. Schollen zijn grote stukken aardoppervlakte wat drijft op magma. Als de schollen uit elkaar gaan of tegen elkaar opbotsen dan krijg je spleten. Vaak gaat dit samen met aardbevingen. Over het ontstaan van een vulkaan kunnen miljoenen jaren overheen gaan, maar het kan ook in een jaar gebeuren. Vulkanen ontstaan meestal op de rand van een plaat. Hier kun je zien waar de platen liggen. Maar heel soms ontstaan vulkanen ook midden op een plaat. Bijvoorbeeld de Eifel in Duitsland. Het magma komt van heel diep: 200 kilometer. De uitbarsting is heel hevig. Ook ontstaan er vulkanen in zeeën en oceanen. Bijvoorbeeld in 1963 ontstond voor de zuidkust van IJsland een heel nieuwe vulkaan in de zee. De vulkaan bleef uitbarsten en groeide boven de zee uit. Zo ontstond een vulkanisch eiland. De regering van IJsland noemde dit eiland Surtey, naar de oud Noorse Vuurgod Surtur. De uitbarsting van de vulkaan duurde vier jaar. Toen daalde er een dikke zwarte laag as op Surtey en andere dorpen langs de IJslandse kust neer. Als er magma ontsnapt uit het binnenste van de aarde, dan komt er een scheur in de platen. Er zijn ongeveer 850 actieve vulkanen op de wereld. Waarvan de meeste in de halve cirkel rond de stille oceaan liggen. Er zijn actieve, slapende en dode vulkanen. Actieve vulkanen kunnen op elk moment uitbarsten. Slapende vulkanen kunnen ook uitbarsten, maar men weet niet wanneer. Er zit een lange tijd tussen elkaar in als ze uitbarsten. Van dode vulkanen wordt verwacht dat ze niet meer zullen uitbarsten, al weet je dat nooit zeker. De vulkaan Vesivius was immers ook al 1000 jaar rustig nadat hij Pompei en Heraculaneum had bedekt onder een dikke laag as. 3. Hoe werkt een vulkaan! Je kunt de aardbol vergelijken met een appel om het makkelijker te maken. Het klokhuis is gloeiend hete kern, het vruchtvlees is de dikke stenen mantel, die schil is de korst waarop wij leven. In vergelijking met de mantel is de korst heel dun. De korst rust op het harde gesteente van de buitenmantel. Omdat het daar zo heet is, zijn er stenen die op sommige plekken vloeibaar zijn. Pagina 2 van 7

3 Die roodgloeiende, kokende massa noemen we magma. Dit gebeurt er in een vulkaan. In het magma zitten veel gassen bijvoorbeeld: waterstof, koolstof en fluor. Die gassen, de bewegingen en de hoge temperatuur zorgen ervoor dat er in de magmahaard in grote drukte heerst. Bij veel vulkanen zit de kraterpijp verstopt met lava en stenen. De uitgang naar buiten is dan geblokkeerd. De druk in de magmahaard wordt steeds groter. Dan hoor je onderaards gerommel. Het geluid lijkt net onweer (je hoort het alleen als je dichtbij woont). Soms verschijnt er een rookwolk boven de krater. Dan maken de meeste mensen dat ze weg komen. Het gerommel wordt steeds erger en soms trilt de grond een beetje. Plotseling klinken er dan harde knallen, dan vliegt de prop van de kraterpijp. Net zoals de kurk van een champagnefles eraf vliegt als je hem schudt, maar dan nog harder groter en anders. Stenen, as en verpulverde lava worden de lucht in geslingerd. Die as is heel licht en blijft lang in de lucht zweven, zo kan er een asregen plaats vinden heel ver van de vulkaan vandaan plaatsvinden. Tijdens de uitbarsting ontstaat puimsteen uit lava. Het lijkt op een spons en is zo licht dat het op water drijft. Wat hier ligt is puimsteen waartussen bloemen zijn gaan bloeien. Rondom de vulkaan vallen stenen net als bommen naar beneden. Die stenen zijn gloeiend heet de lucht in gevlogen. Door de kracht maken ze draaiende bewegingen en koelen in de lucht al af. Ze krijgen daardoor vreemde en rare vormen. Vaak zijn ze bolvormig, maar soms ook wel vierkantig of driehoekig. De vulkanische bommen (stenen) variëren van een paar centimeter tot een meter. 4. Beroemde vulkanen! Vesivius: De beroemdste vulkaan is wel de Vesivius. De Vesivius had 1000 jaar niet meer gewerkt. Maar toen 79 na Christus barstte die uit in Italië. De steden Pompey en Heraculaneum kwamen helemaal onder de as te liggen (had ik al gezegd). Zeker 5000 mensen en 1000 dieren gingen dood door verstikking. Door Romeinse schrijvers zijn daar dikke boeken over geschreven, die nog steeds gelezen woorden. Heel veel later hebben geleerden de stad Pompey en Heraculaneum weer uitgegraven. Ze goten cement tussen de gaten in de gestolde lava. Daardoor werden lichamen van de bewoners zichtbaar. Daarna duurde het weer heel lang voordat de volgende eruptie plaats vond, namelijk in 1906 (eruptie betekent uitbarsting). Pagina 3 van 7

4 Vervolgens kwamen er ook uitbarstingen in 1929 en Dat is vrij snel na elkaar vergeleken met de tijd. Dit is de vulkaan Vevisius die aan het uitbarsten is. Kraketau: De Kraketau barstte voor het laatst uit in De uitbarsting gaf zo`n klap dat op 500 kilometer verderop de schepen het nog konden horen. Er kwam zoveel as in de lucht dat in 1884 de zon over de hele wereld minder scheen. Dit is de kleine uitbarsting van de Kraketau uit een krater. Etna: De Etna barste los in 1494 en veroorzaakte een van de ergste rampen in de geschiedenis van de mensheid. Latere uitbarstingen van de Etna waren in 1669, 1928 en Daarna was er geen eruptie meer geweest. In 1971 en 1972 bleef het bij aardschokken. In augustus 1979 werden wel tien aardschokken gevoeld en geteld. Een paar dagen later uit deze hoogste vulkaan van Europa kwam er gloeiend hete lava uit drie kraters omhoog. De 2000 inwoners van twee dorpen lieten hun huis in de steek. Een vuile asregen daalde neer op velen plaatsen in de omgeving. De uitstoot duurde drie dagen. Al gauw begon de lava langzamer te stromen. De verlaten huizen bleven gelukkig gespaard. Dit is de vulkaan Etna 5. Soorten vulkanen! Zure vulkanen: Het meeste zure vulkanisme heeft vaak een zeer explosieve werking, waar kraters met een diameter tot enkele kilometers kunnen ontstaan. Worden deze later met regenwater gevuld, dan noemt men zo n meertje een explosiemeer of in andere gevallen ontstaan bij zo n explosie suspensies van lavadeeltjes in gloeiend hete gassen die als gloedwolken van de vulkaan-helling naar beneden stromen en onderweg alles verwoesten. De afzettingen van zo n gloedwolk noemt men ignimbriet of soms smelttuf. Een mooi voorbeeld is de Puy de Dome in Aevargne (Frankrijk). Dit is de vulkaan Puy de Dome Stromboli-type: Bij de ze vulkanen zijn er niet hevige uitbarstingen te zien, maar er komt regelmatig lava naar buiten. Bij de Stromboli vulkaan komt minstens 1 keer per week een klein beetje lava uit. Maar ook gassen stijgen steeds uit de de vulkaan. De vorm van de stromboli-types is vaak een kegel. Vulkanologen hebben de naam Slakkenkegel aan die vulkanen gegeven. Een stromboli vulkaan ligt op een eilandje dicht bij Sicilië, maar hoort bij Italië. Slapende vulkanen: Uitgebluste of slapende vulkanen zijn het gevaarlijks, waarom? De mensen denken dat ze veilig zijn. Pagina 4 van 7

5 Uit werkende vulkanen komen regelmatig lava en as. Daar blijven de mensen wel uit de buurt. Maar wat doe je als de vulkaan al tientallen jaren geen tekenen van leven heeft gegeven? Want, de berghellingen zijn langzaam aan begroeid. Eerst groeiden en leefden er alleen maar wat vossen, wilde paarden, varkens, mos en struiken. Door de verwering wordt de grond steeds beter. Ook andere planten gaan er groeien. De mensen ontdekten dat die lavagrond vruchtbaar was. Het gevolg was dat de berghellingen geschikt werd gemaakt voor akkerbouw. Omdat mensen graag dicht bij hun werk willen wonen, kwamen er ook huizen. Daardoor ontstonden dorpen en tegen de helling wisselden boerderijtjes en akkers elkaar af. Sommige vulkanen hebben een heel brede krater, zelfs wel van enkele kilometers. Zo'n brede krater heet een Caldera vulkaan ( spreek uit Kaldèra ). Dit is een Caldera vulkaan. Merapi-type: Bij dit type komen wel explosies voor. Die gaan gepaard met flinke gaswolken, maar er komen weinig as en lava naar buiten. Niet zo gevaarlijk dus. De lava van de Merapi is heel dik; zoiets als lijm uit een tube. In de krater bruist de hete lava. Af en toe komt er wat over de rand en stolt dan onmiddellijk. De Merapi is een vulkaan op het eiland Sumatra in Indonesië. Dit is de Mt. Merapi vulkaan. Pelee-type: Dat is de vulkaan op het eiland Martinique. Dit type vulkaan is de meest agressieve van alle vulkanen. De uitbarstingen zijn soms zo hevig dat de vulkaan zichzelf vernielt. Door de ontploffingen ontstaan er scheuren in de vulkaanhelling. Stukken steen van de berg vliegen de lucht in. Enorme gloedwolken hangen tijdens de eruptie boven de krater. Bij latere erupties weten de scheuren zich vaak weten te herstellen, zodat de vulkaan zijn oude vorm gedeeltelijk terugkrijgt. Vulcano type: Bij dit type begint de lava meteen te stollen zodra dat in de buitenlucht komt. Een deel van de lava stolt al in de kraterpijp, daardoor raakt de kraterpijp verstopt. Na verloop van tijd wordt de druk in de magmahaard te groot: de prop vliegt eruit. Enorme knallen en een asregen komt eruit. Ook gassen ontsnappen en het is net of er een reusachtige fietsband leegloopt. Het vulcano-type is een drukte maker onder de vulkanen. De vorm is hoog en stijl. Zo'n soort vulkaan noemen we ook wel een"lavadom". In Frankrijk ligt zo'n vulkaan in het hoogland van Aevargne; vulkaan de Puy de Dôme. De "vulcano" zelf is een vulkaan in de buurt van de Stromboli, ook Italiaans grondgebied. 6. Historische vulkaan uitbarstingen! Jaar vulkaan Dodenaantal 4150 voor Christus Santorini, Griekenland Pagina 5 van 7

6 Geen overlevende 79 na Christus Vesivius, Italië doden 1586 Kelud, Java doden 1669 Etna, Sicilië doden 1815 Tamborini Indonesië doden 1883 Kraketau, Indonesië doden 1902 Mont, Pelee doden 1906 Vesivius, Italië 700 doden 1951 Mt. Lamigton, Papua nieuw-guinea 3000 doden 1980 Mt. St. Helens, VS. 57 doden 1985 Nevada Del Ruiz, Colombia doden 1991 Mt. Unzen, Japan 41 doden 1991 Mt. Pinatubo, Filipijnen 400 doden 7. Verdeling van de vulkanen! Vulkanen zijn erg verschillend. Sommige zijn hoog en steil, maar andere meer plat en minder steil. Ze werken ook niet op dezelfde manier: uit sommige komen veel gassen en uit andere weer weinig gassen. De ene is veel rustiger dan andere vulkanen. Pagina 6 van 7

7 Sommige knallen er flink op los, maar andere hoor je bijna niet. En weer bij de ene komen stromen lava van de berghelling; andere braken weinig lava uit. Dit is de stromende lava. Ook de lava kan verschillend zijn. Zoals je al weet, zit er magma in de mantel van de aarde. Magma is een mengsel van gesmolten mineralen (stenen zijn ook mineralen). Het hoofdbestanddeel is kiezel, vermengd met enkele metalen, zoals ijzer en aluminium. Ook kunnen er mineralen in zitten zoals, soda, kalk, koolzuur en fluor. De vulkanen op de wereld zijn in groepen ingedeeld. Elke groep is naar een bekende vulkaan uit de groep genoemd, de Vesivius is de naam van zo n groep. In totaal zijn er vijf groepen. 8. Verschil in kraters! De vulkaan Vesivius heeft maar een krater. Die ligt precies op de top van de kegel (dat is de lava prop). De vulkanische stoffen gaan altijd door dezelfde krater naar buiten. Bij andere vulkanen is dat ook zo. In de bijbel werd gesproken over De Ararat. God Noach strandde daarop met De Ark van de Zonvloed. Deze vulkaan heeft een mooie kegelvorm met een krater op een hoogte van 5156 meter. Een van de mooiste kegelvorm heeft de Foedji Jama in Japan. De Etna in Italië heeft een grote centrale krater. Daarnaast zijn op de berghellingen vele kleine kraters te vinden. Dat komt doordat de kraterpijp een groot aantal zij pijpen heeft. Ook uit die bijkraters kan vulkanisch materiaal naar buiten komen. De Etna heeft wel 900 bijkraters op de berghelling. Dit is een foto van een zijkrater van de Etna. Hier is voor het laatst een klein beetje lava uit gekomen in Hebben vulkanen en aardbevingen met elkaar te maken! Zowel een aardbeving als een vulkaan komen voor uit een breuklijn. Als breuklijnen plotseling een meter langs elkaar heen schuren krijg je een aardbeving. Een aardbeving kan als hij hevig genoeg is scheuren in de aardkorst maken. Die scheuren kunnen zo diep zijn tot ze bij het vloeibaar gesteente komen. Dit vloeibaar gesteente wordt omhoog geduwd door de scheur in de aardkorst Als het door de scheur heen komt heet de lava en kan dan een berg vormen, een vulkaan. Dit is de bekendste breuklijn van de wereld. De breuklijn heet: San Andreas Fault line. Nawoord! Wat heb ik er over geleerd: (Nawoord) Hoe een vulkaan werkt, wat er gebeurt in de vulkaan, dat er verschillen in de vulkanen zit en de lava. Ik weet nu eigenlijk bijna wel helemaal hoe een vulkaan werkt. Pagina 7 van 7