Samenvatting Aardrijkskunde H1 De actieve aarde

Transcriptie

1 Samenvatting Aardrijkskun H1 De actieve aar Samenvatting door P woorn 27 februari ,3 8 keer beooreld Vak Metho Aardrijkskun De Geo 1.1: De aar is zo n 4,5 miljard jaar oud Schotse geoloog Hutton bedacht actualiteitsprincipe: processen die we nu op aar zien werkten vroeger ook zo De processen herhalen zich geduren tijd Grote of kleine catastrofes kunnen langzame geologische cycli doorbreken, zoals een meteorietinslag bijvoorbeeld ± 4,6 miljard jaar gelen ontstonn concentraties van eltjes en hieruit is het heelal ontstaan Zon - Mercurius - Venus - Aar - Mars - Jupiter - Saturnus - Uranus - Neptunus De Aar onrscheidt zich van anre planeten door 2 eigenschappen Er is vloeibaar water op oppervlakte De aar bestaat uit schillen met verschillen eigenschappen Eigenschappen van schillen bekijken naar chemische en fysische samenstelling Door het meerre keren smelten en afkoelen ontstonn er scheidingen van mineralen en gesteenten; verschillen schillen De aardkern; ijzer, temperaturen tussen en gran De aardmantel; magnesium en ijzer, tussen en gran De aardkorst Continentale korst; onr continenten, dikte 30 tot 70 km, licht gesteente (o.a. veel graniet) Oceanische korst; onr oceanen, dikte 1 tot 7 km, vrij zwaar gesteente (basalt) Har vaste buitenlaag van aar is lithosfeer, omvat naast aardkorst ook het har bovengeelte van aardmantel Onr oceanen dunner dan onr continenten, dikte tussen 60 en 150 km Zachtere laag onr lithosfeer is asthenosfeer, dikte tussen 60 en ± 400 km Grootste geelte is plastisch gesteente; vast gesteente dat onr invloed van druk en tijd stroperiger wordt en makkelijker beweegt. Binnenmantel; dikte 400 tot ± 2900 km diepte, vaster gesteente dan asthenosfeer Buitenkern; vloeibaar Binnenkern; hard gesteente Aar krijgt warmte van inwendige en uitwendige bronnen Inwendige warmte; ontstaan uit nevelgassen en stof, inslagen van hemellichamen (warmte hoopt zich op in aar), radioactiviteit van sommige gesteenten Uitwendige warmte; van zon, meer warmte dan inwendige warmte 1.2: Pagina 1 van 5

2 Een gesteente bestaat uit een mengsel van vaste mineralen en/of organische stoffen die in natuur voorkomen Een mineraal is een verbinding die in natuur voorkomt en die chemische eigenschappen heeft. Organische stoffen zijn ontstaan uit leven organismen Gesteenten zijn in volgen groepen in te len Stollingsgesteenten Dieptegesteenten (Graniet) Uitvloeiingsgesteenten (Basalt) Ganggesteenten (Ansiet) Sedimentgesteenten Klastische sedimenten (Zandsteen/Kleisteen) Chemische en organische sedimenten (Kalksteen) Metamorfe gesteenten (Leisteen) Gesteentecyclus; als gesteenten onr bepaal omstandighen van het ene hoofdtype overgaan in het anre hoofdtype (zie figuur 1.14, blz 21) 1.3: Je kunt naar geologische processen op aar 2 conclusies trekken Alle sedimenten worn in horizontale beddingen afgezet, doordat ze door druk zijn vervormd De onrliggen laag is our dan bovenliggen laag, dit heet het principe superpositie Geologische tijdschaal Pleistoceen; begon 1,8 miljoen jaar gelen, eerste morne mensen Holoceen; begon jaar gelen en loopt tot nu Elke perio in tijdschaal heeft een eigen serie gesteenten en kenmerken fossielen (gidsfossielen) Via het radioactieve verval van bepaal elementen in gesteenten kan absolute leeftijd van een gesteente bepaald worn Via ze metho schatten wetenschappers aar op een leeftijd van ± 4,6 miljard jaar oud Zuid-Amerika en Afrika lagen heel lang gelen aan elkaar vast, Duitse meteoroloog Alfred Wegener toon dit aan met zijn bevindingen De vroegere flora en fauna toonn overeenkomsten Als je 2 continenten naast elkaar legt passen ze precies in elkaar In bei continenten zijn aanwijzingen voor gelijktijdige vergletsjering gevonn Die 2 continenten aan elkaar noem Wegener het Pangea Paleomagnetisme; Metho om richting van het aardmagnetisch in ou gesteenten vast te stellen De aar is een grote magneet met een vloeibare buitenkern van ijzer Door draaiing van aar om haar as wordt een aardmagnetisch veld opgewekt Het magnetische veld wijst op dit moment naar het magnetische noorn, op Noordpool Het magnetische noorn veranrd vaak van plek Op oceaanbom vonn wetenschappers een wisselend patroon in magnetisme Het patroon was aan weerszijn van oceanische bergrug perfect symmetrisch Amerika en Europa lagen vroeger ook aan elkaar Platentektoniek; het schuiven van continenten Wegener wordt gezien als grondlegger van platentektoniek Een bewegen plaat bestaat niet alleen uit aardkorst, maar ook uit het har geelte van aardmantel: lithosfeer Pagina 2 van 5

3 dus De beweging van platen wordt aangedreven door heet gesteente Door hitte in het binnenste van aar stijgt heet gesteente op Dan smelt het door verminr druk tot magma en daarna tot plastisch gesteente Daarna zakt het gesteente weer naar benen af Convectiestromen; kringlopen van warm, langzaam bewegend gesteente Dit zorgt ook voor het langzame afkoelen van aar 1.4: De lithosfeer bestaat uit 6 grote platen en ± 10 kleine platen Aan rann van planten bevinn zich breuklijnen, daar komen gesteentelagen onr druk te staan Het verschuiven van die gesteenten veroorzaakt trillingen; een aardbeving De plek van beving in aardkorst/aardmantel heet het hypocentrum Aan het aardoppervlakte ligt direct daarboven het epicentrum De wetenschapper Richter heeft een logaritmische schaal bedacht om vrijgekomen energie bij aardbevingen aan te geven Een beving met magnitu 4 is 10 keer zo sterk als magnitu 3 en dus 100 keer zo sterk als magnitu 2 Een hoge magnitu betekend niet altijd veel scha, een dichtbevolkt gebied heeft meer scha dan een dunbevolkt gebied Bij zacht gesteente of gesteente verzadigd met water is intensiteit van beving groter dan bij hard gesteente De schaal van Mercalli geeft intensiteit en scha van een mogelijke beving in een bepaald gebied aan De platen verplaatsen zich ten opzichte van elkaar op 3 verschillen manieren, dit leidt ook tot 3 typen begrenzingen tussen platen Een divergente breuklijn; platen bewegen van elkaar af, meestal 2 oceanische platen (Mid-Atlantische Rug) Hierbij platen worn van elkaar afgeduwd door magma dat omhoog komt en basalt vormt; ridge push Een convergente breuklijn; platen botsen tegen elkaar, hierbij verdwijnt lithosfeer Oceanische plaat tegen continentale plaat, dit gebeurt bij Chili. De zwaarre plaat duikt onr lichtere plaat, subductie Door slab pull gaat ook een el van continentale plaat mee Er ontstaat een diepe kloof in zeebom, een trog Oceanische plaat tegen oceanische plaat, dit gebeurt bij Filipijnen De oure plaat is zwaarr en zal onr anre duiken Hierdoor ontstaat een eilannboog Onr water kan een tsunami ontstaan Continentale plaat tegen continentale plaat, dit gebeurt tussen India en Euraziatische plaat Hier vindt geen subductie plaats, platen drijven op asthenosfeer Hierdoor ontstaan een hoog gebergte, waarbij lithosfeer erg dik wordt Een transversale breuklijn; 2 platen bewegen langs elkaar (San Francisco/Turkije/Haïti) Je vindt dit soort breuklijnen vaak op oceaanbom Er komt geen vulkanisme voor want er komt geen gesmolten gesteente vrij Sommige len van continentale korst zijn veel our dan oceaanbom Dit zijn schiln (Baltische schild, Europa) Vaak zijn ou schiln bekt met jongere sedimenten 1.5: Pagina 3 van 5

4 Vulkanisme is een proces waarbij magma vanuit het binnenste van aar door mantel en korst omhoog dringt en als lava aan het aardoppervlak naar buiten komt Door platentektoniek en convectiestromen kun je het ontstaan, plek van voorkomen en het type vulkaan verklaren Eerste categorie zijn centrale uitbarstingen; hierbij komt het magma via kraterpijp en 1 krater naar buiten, dit vind je bij schildvulkanen, stratovulkanen en calira s Schildvulkanen (Skjaldbreidur, IJsland) vind je vooral bij divergente breukzones op land, eilann bij mid-oceanische ruggen en bij hotspots De uitbarstingen zijn vrij rustig van aard, effusieve uitbarstingen Stratovulkanen (Popocatépetl, Mexico) bestaan uit lagen van verschillen samenstellingen, je vindt dit type bij subductiezones Zeer explosieve uitbarstingen omdat er een hoge druk vrijkomt Pyroclastische stroom; Stromen van hete as, stof en gassen Hierdoor worn ze vulkanen opgebouwd Calira s (Mazama, VS) ontstaan als een vulkaan instort doordat magmakamer leegloopt en het dak niet meer voldoen wordt onrsteunt Twee categorie zijn spleeterupties; dan komt lava naar buiten via scheuren in aardkorst, lava is zeer vloeibaar en stolt tot basalt, ze komen vaak voor in breukzones op mid-oceanische ruggen maar vooral bij mantelpluimen en hotspots Mantelpluimen; massa gesteente dat met zeer hoge temperatuur opstijgt naar het aardoppervlak en dan scheurt aardkorst open Basaltstromen; enorme hoeveelhen gesmolten basalt die naar buiten stromen via spleeterupties Hotspot; Het magma van het restant van mantelpluim, dit vormt een vulkaan Black smokers; schoorstenen van mineralen die heet, zwart water uitstoten Dit verschijnsel komt voor op mid-oceanische ruggen en subductiezones, het heeft indirect te maken met vulkanisme omdat het water wordt opgewarmd door magma die op geringe diepte zit van breuken waar het zeewater inkomt 1.6: Chili: grenst aan Grote Oceaan, vorm is langgerekt en smal, afstand van noord naar zuid is km, oost naar west 175 km, door het hele land hoge bergketens van Ans Chili heeft vooral te maken met endogene krachten; aardbevingen, tsunami s en vulkaanuitbarstingen Dit komt door ligging en platentektoniek De vulkaan Chaitén; kwam op 1 mei 2008 onverwachts weer tot leven, maannlang actief met asregens en lavastromen Zware aardbeving en tsunami in februari 2010, hypocentrum lag uit kust onr zee, Zuid-Amerikaanse plaats verplaatste daarbij waardoor een aantal sten naar het westen verschoven Ans gebergte ligt bij subductiezone bij een convergente breukzone, wanneer het magma bij subductiezone opstijgt wordt ook continentale korst omhoog gedrukt, hierdoor komt er druk te staan op gesteentelagen die dan gaan plooien, dit noem je een plooiingsgebergte IJsland: heeft ook veel te maken met endogene krachten, ligt op een divergente breukzone, grote variatie aan vulkanen De Skjaldbreidur, een schildvulkaan De Eyjafjallajökull, een stratovulkaan De Lakagigar, een gebied met spleeterupties IJsland ligt ook nog eens op een hotspot, hierdoor is er zoveel vulkanisme Toen het Pangea uiteenviel lag hier in diepte een mantelpluim, doordat het magma door lithosfeer heen brak vorm er Pagina 4 van 5

5 een divergente breuk Als 2 continentale uit elkaar drijven, zoals bij IJsland, ontstaat er een divergente breukzone en daar kunnen ook breukgebergten ontstaan Een el van het gebied langs breuk komt omhoog of zakt juist weg Dit heet horsten en slenken Pagina 5 van 5