Sessie 1 Inleiding plaattektoniek
|
|
- Lien Verstraeten
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Sessie 1 Inleiding plaattektoniek Aarde is dynamisch The summit of Mount Everest is made of marine limestone, zo ongeveer drukt de Amerikaanse schrijver John McPhee in een paar woorden uit dat de Aarde een dynamisch systeem is. Het gesteente dat nu de hoogste bergtop op Aarde vormt, is ontstaan uit sediment dat zich verzamelde op de bodem van een lang verdwenen zee en bevat fossiele resten van de dieren die leefden in het water. De korst van onze planeet is volop in beweging, continenten verschuiven, oceanen worden breder of verdwijnen juist langzaam en gebergten kunnen groeien en weer worden afgebroken. De reden dat we de Aarde onder onze voeten vaak beschouwen als vast is dat deze horizontale en vertikale bewegingen zich afspelen op een tijdschaal van miljoenen jaren. We worden aan het dynamische karakter van de planeet herinnert alleen wanneer zo n langzaam voortschrijdend proces zich uit in een plotseling gebeurtenis: de uitbarsting van een vulkaan of een aardbeving, bijvoorbeeld. Opbouw van de Aarde De planeet Aarde is geen homogene bol. Van binnen naar buiten kunnen we de Aarde opdelen in een binnen- en buitenkern, daaromheen een dikke mantel en als relatief dunne buitenste laag de aardkorst. De aardkorst vormt samen met het koude bovenste deel van de mantel de zogenaamde lithosfeer. Deze ongeveer 100 km dikke laag vormt de platen uit de plaattektoniek. Tektonische platen De lithosfeer is opgedeeld in een twaalftal platen. Sommige platen vormen volledig de bodem van een oceaan, ander platen dragen deels een oceaan en deels een continent. De samenstelling en dikte van de oceanische en continentale lithosfeer zijn verschillend. Drie hoofdtypen van plaatgrenzen Er blijken in hoofdzaak drie manieren te zijn waarop platen met elkaar in contact kunnen staan. In het midden van enkele oceanen vinden we de zogenaamde oceanische spreidingsruggen. Bij deze onderzeese bergruggen bewegen twee platen uit elkaar en groeien ze aan doordat vanuit de mantel magma opstijgt en afkoelt. Als er plekken zijn op Aarde waar nieuwe lithosfeer ontstaat en je weet dat de diameter van de planeet niet verandert dan moeten er ook plaatsen zijn waar de lithosfeer weer verdwijnt. Dit gebeurt daar waar twee platen naar elkaar toe bewegen en één van hen vaak een relatief zware oceanische plaat onder de ander duikt. Dit proces heet subductie. Bij het derde type plaatgrens komt en niets bij en gaat er niets af maar bewegen twee platen precies langs elkaar heen: de zogenaamde transformbreuk. Een beroemd (of moeten we zeggen: berucht?) voorbeeld van een transformbreuk op land is de San Andreas breuk in de Amerikaanse staat Californië. De meeste transformbreuken bevinden zich echter onder water en zorgen voor het onregelmatig verspringen van de spreidingsruggen. Deze transformbreuken leiden tot een abrupte overgang in de opbouw van de oceanische plaat ter weerszijden van de rug, die precies in het verlengde van de transformbreuk ligt. Deze discontinuïten noemen we fracture zones. Uitdrukking plaatgrenzen in topografie Met hetgeen we nu weten over de typen plaatgrenzen is het niet moeilijk de grenzen terug te vinden in de topografie en bathymetrie. De spreidingsruggen vormen lange bergketens op de zeebodem. Subductiezones kenmerken zich door de aanwezigheid van een diepzeetrog en vaak bevindt er zich een gebergtegordel op de rand van de bovenliggende plaat. Transformbreuken zijn met name in de oceanen eenvoudig te herkennen. Continentverschuiving en oceanische spreiding Het optreden van plaattektoniek blijkt misschien wel het duidelijkst uit de vorm van de kustlijn van de Atlantische Oceaan. De oostkust van Noord- en Zuid-Amerika past als een puzzelstukje in de westkust van Afrika en Europa. De suggestie dat continenten kunnen verschuiven werd echter pas geaccepteerd nadat was aangetoond dat de oceanen aangroeien langs spreidingsruggen. Het bewijs voor oceanische spreiding berust op 1
2 kenmerken van het magneetveld van de Aarde en het feit dat gesteenten in staat zijn dat magneetveld vast te leggen. De motor van plaattektoniek Waarom treedt er eigenlijk plaattektoniek op? In grote lijnen weten we het antwoord precies. De Aarde is van binnen warm en probeert die warmte kwijt te raken door middel van convectie in de mantel. De mantel gedraagt zich op de lange tijdschaal als een enorm stroperige vloeistof en beweegt onder invloed van temperatuurverschillen. De platen aan het aardoppervlak voelen en maken soms zelfs direct deel uit van de stroming in de onderliggende mantel. Het vloeibare karakter van de mantel komt duidelijk tot uitdrukking in een experiment dat de natuur ons biedt. Het aardoppervlak van Scandinavië veert nog steeds terug omhoog als reaktie op het afsmelten van de ijskap die tijdens de laatste ijstijd de aardkorst naar beneden drukte. Bewegingen op dit moment De voortdurende langzame beweging tussen twee lithosfeerplaten uit zich in schoksgewijze verplaatsingen langs steeds wisselende delen van het contactvlak. Bij zo n plotselinge verplaatsing van het gesteente langs een breukvlak ontstaan trillingen: de aardbeving. De trillingen planten zich als golven voort door de Aarde. Er bestaan verschillende typen golven: interne golven als de P- en S-golven en zogenaamde oppervlaktegolven. De plek waar een aardbeving begint noemen we de haard. Het punt op het aardoppervlak recht boven de haard is het epicentrum. Een wereldkaart met daarop aangegeven de epicentra van bevingen die zijn opgetreden in de afgelopen paar jaar toont duidelijk dat aardbevingen met name plaatsvinden bij plaatgrenzen. We kunnen dus iets leren over hetgeen zich afspeelt bij een plaatgrens door registraties van aardbevingsgolven te bestuderen. De eersstap hierbij is het gebruik van zulke registraties om te bepalen waar het epicentrum van een beving zich precies bevond. Dit is het onderwerp van de eerste opdracht. Opdracht 1.1 Localisatie van aardbevingen De P- en S-golven die ontstaan bij een aardbeving verschillen in snelheid en komen daardoor met een zeker tijdsverschil aan bij een gegeven seismometer (seismograaf). Het verschil in aankomsttijd is een maat voor de afstand tussen haard en seismometer. In deze eerste opdracht worden de registraties van één bepaalde aardbeving, zoals gedaan door seismometers opgesteld op drie verschillende plekken op Aarde, gebruikt om de locatie van het epicentrum te construeren. Onzuivere plaattektoniek Strikt genomen stelt de theorie van de plaattektoniek dat de platen zich als starre stukken bolschil over de Aarde bewegen. Alle vervorming wordt geacht geconcentreerd te zijn bij de plaatgrenzen. Een tweede blik op de wereldkaart van epicentra toont al dat dit niet overal opgaat. Met name de continenten bevatten uitgestrekte gebieden waar diffuus verdeelde vervorming optreedt. Het gedrag van deze deformatiezones kunnen we tegenwoordig in detail in kaart brengen door toepassing van plaatsbepaling met behulp van satellieten. Het GPS systeem blijkt ook hier zijn nut te bewijzen. Betekenen deze nieuwe observaties nu dat plaattektoniek in feite niet geldig is? Nee, dat is niet de juiste conclusie. Plaattektoniek beschrijft een groot deel van het gedrag van de buitenste schil van de Aarde en de zones van diffuse vervorming kunnen we het best zien als complicaties op dat algemeen beeld. Beschrijving van plaatbeweging De beweging van een starre plaat over het aardoppervlak is altijd voor te stellen als een rotatie om een denkbeeldige rotatie-as en vindt plaats met een zekere hoeksnelheid. Het doorprikpunt van de rotatie-as noemen we de rotatiepool. Bij een oceanische spreidingsrug bestaat er een duidelijke geometrische relatie tussen enerzijds de oriëntatie van de rugsegmenten, de transformbreuken en fracture zones en anderzijds de plaats van de rotatiepool. Deze geometrische relatie staat centraal in de tweede opdracht. 2
3 Opdracht 1.2 Bepaling rotatiepool Atlantische Oceaan Deze opdracht bestaat uit twee delen. Ten eerste gaan we op basis van een bathymetrische kaart van de centrale Atlantische Oceaan bepalen waar zich de pool van rotatie van Afrika ten opzichte van Noord-Amerika bevindt. Ten tweede gebruiken we informatie over het in de oceaanlithosfeer opgeslagen aardmagneetveld om iets te zeggen over de snelheid van rotatie. Figuur toont een gedetailleerde kaart van de bathymetrie van de centrale Atlantische Oceaan. De oceanische lithosfeer in dit gebied is ontstaan door spreiding bij de Mid-Atlantische Rug. De spreidingsrug is met witte lijnen aangegeven in de kaart. Het is duidelijk te zien hoe de rug verspringt door transformbreuken. Met toenemende afstand van de rug gaan de transformbreuken over in fracture zones. 1.2a Maak een schatting van de coördinaten van de pool van hedendaagse spreiding door middel van de bepaling van tenminste 10 grootcirkels loodrecht op de transformbreuken. Zoek als eerste stap duidelijk herkenbare transformbreuken en meet (1) de coördinaten van het punt waar rug en transform elkaar kruisen, en (2) het zogenaamde azimuth van de transformbreuk. Met het azimuth wordt bedoeld de oriëntatie van de breuk, gegeven door de hoek ten opzichte van het noorden en gemeten in de richting van de wijzers van de klok. 1.2b Reken de gemeten oriëntatie van de transformbreuken om naar de oriëntatie van de loodlijn op iedere transformbreuk. Immers: de grootcirkels die we zoeken staan steeds loodrecht op de transformbreuken. 1.2c Voer nu de gemeten coördinaten en oriëntaties van de loodlijnen in in het bijbehorende computerprogramma om een kaart te produceren waarop de grootcirkels staan afgebeeld. De pool van spreiding bevindt zich op het kruispunt van de grootcirkels. Lees de coördinaten van de pool af en maak een schatting van de onzekerheidsmarge. In 1968 publiceerden de wetenschappers Dickson, Pitman en Heirtzler een van de eerste magnetische profielen loodrecht op de spreidingsrug in de zuidelijke Atlantische Oceaan. Hun profiel genaamd V18 kruist de Mid- Atlantische rug op het punt met coördinaten -30,5 N en -13,5 O en vind je hier als Figuur De middelste curve toont het waargenomen magnetische signaal. De bovenste curve toont het signaal gespiegeld ten opzichte van de spreidingsrug en de onderste curve is een berekende curve die de waarnemingen goed benaderd. Belangrijk voor ons is de zwart-witte balk onderaan Figuur X2. Deze balk toont de interpretatie van de magnetische curves. Zwarte blokjes geven aan waar de oceanische korst normaal gepolariseerd is en witte blokjes stellen de delen met omgekeerde polariteit voor. De horizontale as is voor al de delen van deze figuur hetzelfde en geeft de afstand tot de spreidingsrug in kilometers. 1.2d Gebruik Figuur samen met de polariteits-tijdschaal van Figuur om te berekenen wat ter hoogte van profiel V18 de gemiddelde spreidingssnelheid is geweest over de afgelopen 3,4 miljoen jaar. 1.2e Als laatste stap rest ons te berekenen wat de snelheid van rotatie rondom de in 1.2c bepaalde pool is (een hoeksnelheid in graden per miljoen jaar). Combineer hiervoor de informatie over de afgeleide spreidingssnelheid ter hoogte van profiel V18 (een baansnelheid) met informatie over de coördinaten van de pool en het punt waar V18 de rug kruist. Denk zelf na over welke wiskundige uitdrukking(-en) je hier moet toepassen. 3
4 Afsluiting eerste sessie We eindigen met een enkele dia waarin de verschillende onderdelen van deze module stuk voor stuk zijn vertegenwoordigd en met elkaar in verband worden gebracht. Dit beeld wordt bij de start van iedere sessie getoond om de plaats van het te bespreken onderwerp in het grote geheel duidelijk te maken. 4
5
6 Figuur 1.2.2
7 Figuur 1.2.3
BEWEGENDE AARDE: KWARTET
BEWEGENDE AARDE: KWARTET Theoretisch kader In dit kwartetspel leer je door middel van het beantwoorden van vragen over van alles dat met het bewegen van de aarde te maken heeft. Elk kwartet heeft een onderwerp,
Nadere informatieKrachten van de natuur hoofdstuk 1B4
Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4 Cursus 4.1: De aarde beeft Opbouw van de aarde Clip: Opbouw van de aarde De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit: 1. de binnenkern De kern van de aarde is
Nadere informatie5 havo 2 End. en ex. processen 1-4
5 havo 2 End. en ex. processen 1-4 Rusteloze aarde De Toch miljoenenstad ging het in 79 Napels na Chr. ligt grandioos op nog geen mis 10km De inwoners van de Vesuvius, van niemand Pompei waren lijk zich
Nadere informatieSessie 2 De Sumatra beving en tsunami
Sessie 2 De Sumatra beving en tsunami Nadat we in sessie 1 de hoofdelementen van de plaattektoniek hebben leren kennen, geeft deze sessie inzicht in de seismische activiteit in subductiezones, de meest
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) Aardwetenschappers kijken naar de structuur van het oppervlak en inwendige van de aarde, en de processen die zich daar afspelen. De aarde lijkt op het eerste gezicht nogal hard en vast,
Nadere informatieDaarbij stierven 200 duizend mensen.
Filmpje op www.youtube.com/watch?v=vua_y9c4zu4&feature=related Google trefwoorden: filmpje, plaattektoniek, teleac, youtube Aardbevingen Beweging in de aarde In 2004 was de tsunami in Azië na aardbeving
Nadere informatieNatuurrampen. Natuurrampen. Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting.
Natuurrampen Natuurrampen Natuurrampen Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting. Gevolgen: bijvoorbeeld bedolven mensen, doden,
Nadere informatiePraktische opdracht Aardrijkskunde De aarde van binnen en de gevolgen daarvan
Praktische opdracht Aardrijkskunde De aarde van binnen en de gevolgen daarvan Praktische-opdracht door een scholier 3026 woorden 8 maart 2004 5,4 83 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoe is de aarde van
Nadere informatieDe horizontale bewegingen van de platen
De horizontale bewegingen van de platen!sommige platen bestaan uit oceanische korst, sommige uit continentale korst, sommige uit beiden.!een continentale plaat is lichter dan een oceanische plaat Platen
Nadere informatieWat zit er in de aarde en wat beweegt haar. Jacob T. Fokkema
Wat zit er in de aarde en wat beweegt haar Jacob T. Fokkema Bataafsch December 10, 2010 Genootschap 1 Golf patronen van Mallet in 1848 December 10, 2010 2 Het eerste concept van seismische reflectie (1922)
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Systeem Aarde Hoofdstuk 1
Samenvatting Aardrijkskunde Systeem Aarde Hoofdstuk 1 Samenvatting door N. 1932 woorden 2 maart 2016 7,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Samenvatting Aardrijkskunde Systeem aarde Hoofdstuk
Nadere informatiePlanetaire Samenstanden en Aardbevingen 2014-10-05 door Frank Hoogerbeets
Planetaire Samenstanden en Aardbevingen 2014-10-05 door Frank Hoogerbeets Volgens de gevestigde wetenschap zijn aardbevingen het gevolg van de beweging van tektonische platen, die wordt veroorzaakt door
Nadere informatieWerkstuk ANW Aardbevingen
Werkstuk ANW Aardbevingen Werkstuk door een scholier 2315 woorden 29 augustus 2001 6,4 230 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb voor het onderwerp als de aarde beeft gekozen omdat mij dit erg aansprak
Nadere informatieNaam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld?
Naam: VULKANEN Voordat je begrijpt hoe vulkanen ontstaan, moet je eerst weten hoe de aarde in elkaar zit. De aarde is een bol die uit drie lagen bestaat. De binnenste laag is de kern. De temperatuur is
Nadere informatieDetermineren van gesteente
Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten
Nadere informatie1.1 Het ontstaan van de aarde
Boekverslag door H. 1566 woorden 16 december 2007 6.8 27 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1.1 Het ontstaan van de aarde Actualiteitsprincipe: het heden is de sleutel tot het verleden. ONS ZONNESTELSEL.
Nadere informatieWoord vooraf. Schatten uit de natuur.indb :09
Varisciet Hope-diamant Conus eburneus Woord vooraf Overal op onze planeet vind je wonderen uit de natuur. De gesteenten waaruit het aardoppervlak bestaat, bergen talloze verrassingen van kleurige mineralen
Nadere informatie1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.
De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing
Nadere informatieKernpunten. Conclusie en nawoord. Essay naar de temperaturen binnen de kern van de aarde. Auteur: Sebastien Immers. Copyright Augustus 2010
Kernpunten Essay naar de temperaturen binnen de kern van de aarde. Conclusie en nawoord Auteur: Sebastien Immers Copyright Augustus 2010 Voor meer informatie: info@immerspher.com Internetadressen: http://www.immerspher.com
Nadere informatieGeschiedenis van de aarde
Geschiedenis van de aarde Vragen bij de oefen- en zelftoetsmodule behorende bij hoofdstuk 25 van 'Biology', Campbell, 8e druk en de colleges 'Dynamische aarde'. november 2009 Inleiding Je moet weten: hoe
Nadere informatieAARDRIJKSKUNDE VOOR DE TWEEDE FASE. VWO zakboek samenvattingen begrippen examentips
AARDRIJKSKUNDE VOOR DE TWEEDE FASE VWO zakboek samenvattingen begrippen examentips Aan de slag met het Wereldwijs zakboek Het Wereldwijs zakboek helpt je bij de voorbereiding op toetsen, schoolexamens
Nadere informatieWat zie jij op het plaatje? Schrijf het vehaal af. De golf was zo hoog als een. Er staan heel veel huizen onder
Lees het verhaal van de aardbeving. Stel je voor: de aarde beweegt. De lampen schudden heen en weer. Je hele huis schudt heen en weer. Het huis stort in! Alles is kapot. Dat kan gebeuren bij een aardbeving.
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2005-II
Actieve aarde Opgave 7 bron 12 Ouderdom van de oceanische korst bron: Berendsen, H.J.A., Fysisch-geografisch onderzoek, Assen, 1997 De ligging van delen van de oceanische korst met een verschillende geologische
Nadere informatieNumerieke Geodynamica
Oerol Festival, 16 juni 2014 Numerieke Geodynamica (Hoe nerds de Aarde bestuderen) Dr. Cedric Thieulot!!!! www.cedricthieulot.net 1997 B.Sc. Wiskunde! (Univ. Parijs XI)! 2000 M.Sc. Natuurkunde! (TU/e)!
Nadere informatieAardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel
Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel ------------------------------------------------------------------------------------------ Let op: - Je bent zelf verantwoordelijk voor het
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Systeem Aarde Hoofdstuk 1
Samenvatting Aardrijkskunde Systeem Aarde Hoofdstuk 1 Samenvatting door Fleur 4479 woorden 11 juli 2017 2 1 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Systeem aarde 1.1 Het ontstaan en de opbouw
Nadere informatieNatuurverschijnselen. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 21 december 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87250 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieWerkblad bij de geoquest Vulkanen
Naam: Werkblad bij de geoquest Vulkanen 1. Wat zijn vulkanen? Een vulkaan is een berg opgebouwd uit lava en as. 2. a)hoe ontstaan vulkanen? Vulkanen ontstaan door breuken in de aardkorst. Door de stromingen
Nadere informatieEen vulkaan onder Nederland
lespakket Natuurkunde studie Aardwetenschappen Een vulkaan onder Nederland Jij bent de geoloog in dienst en verantwoordelijk voor het geruststellen van de (Europese) bevolking. Jij moet bepalen wie er
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I
Actieve aarde Opgave 6 Platentektoniek nu en in de toekomst bron 11 Plaatbewegingen langs de westkust van Noord-Amerika Huidige situatie A Juan de Fuca B Noord- Amerikaanse San Andreas breuk Pacifische
Nadere informatieOpgave 3 Opbouw en afbraak van de Schotse Hooglanden
Eindexamen vwo aardrijkskunde 214-I Aarde Opgave 3 Opbouw en afbraak van de Schotse Hooglanden Bestudeer de bronnen 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje die bij deze opgave horen. Gebruik bron 3a en de
Nadere informatieMexico kan het schudden
1 Doelgroep De lesbrief is bedoeld voor leerlingen in de onderbouw vmbo, havo en vwo. Het uitwerken van de opdrachten kost de leerling ongeveer een tot anderhalf lesuur (van 50 minuten). De onderzoeksvragen
Nadere informatie> Schatting van de verplaatsingssnelheid
>>> Context De Meteosat satelliet De Meteosat satellieten zijn geostationaire satellieten, dat wil zeggen dat de bewegingsrichting gelijk is aan die van de Aarde en de rotatieperiode dezelfde is als die
Nadere informatieDe Verborgen Attractie van de Aarde. De Verborgen Attractie van de Aarde. 3- Drift der continenten en plaattektoniek. Drift der continenten
De Verborgen Attractie van de Aarde Opzet van de cursus 1 - Magnetisme & Aardmagneetveld 2 Het Aardmagneetveld in het verleden 3 Drift der Continenten en Plaattektoniek (4 toepassingen) 5 Omkeringen van
Nadere informatieDolende Geografische Polen. prof. dr Bert Vermeersen
Dolende Geografische Polen prof. dr Bert Vermeersen Rotatieveranderingen van de Aarde De rotatie van de Aarde verandert voortdurend: - positie van de aardrotatie-as ten opzichte van de verre sterren: Precessie
Nadere informatieProfielwerkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen
Profielwerkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen Profielwerkstuk door een scholier 10453 woorden 24 maart 2002 6,9 678 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Wat is een aardbeving en de oorzaken Aardbevingen komen
Nadere informatieEindexamen wiskunde vmbo gl/tl 2009 - I OVERZICHT FORMULES: omtrek cirkel = π diameter. oppervlakte cirkel = π straal 2
OVEZICHT FOMULES: omtrek cirkel = π diameter oppervlakte cirkel = π straal 2 inhoud prisma = oppervlakte grondvlak hoogte inhoud cilinder = oppervlakte grondvlak hoogte inhoud kegel = 1 3 oppervlakte grondvlak
Nadere informatieWerkstuk ANW Aardbevingen
Werkstuk ANW Aardbevingen Werkstuk door een scholier 879 woorden 3 juni 2004 5,7 57 keer beoordeeld Vak ANW Hoe ontstaat een aardbeving Om deze deelvraag te beantwoorden moet ik eerst uitleggen dat de
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Systeem Aarde H1
Samenvatting Aardrijkskunde Systeem Aarde H1 Samenvatting door J. 3602 woorden 27 april 2014 6,3 11 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 1.1 Het ontstaan en de opbouw van de aarde Hoe begrijp
Nadere informatieTentamen Optica. 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur
Tentamen Optica 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur Zet je naam en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 8 opgaven eerst eens door. De opgaven kunnen in willekeurige volgorde gemaakt
Nadere informatieInhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 3. Over scheuren en platen 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 6.
Aardbevingen Inhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 4 3. Over scheuren en platen 5 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 9 6. Tsunami s 10 7. Het epicentrum 11 8. De seismograaf 12
Nadere informatieINHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...
INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen
Werkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen Werkstuk door een scholier 2601 woorden 12 november 2004 6,3 420 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave Inleiding Zakelijke gegevens 1. Voorspellen 2. Wat
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I
Actieve aarde Opgave 7 Platentektoniek en klimaat Bestudeer bron 1 die bij deze opgave hoort. 1p 25 Welke atlaskaart moet je gebruiken om inzicht te krijgen in de plaattektonische bewegingen vanaf het
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H1 De actieve aarde
Samenvatting Aardrijkskun H1 De actieve aar Samenvatting door P. 1673 woorn 27 februari 2013 7,3 8 keer beooreld Vak Metho Aardrijkskun De Geo 1.1: De aar is zo n 4,5 miljard jaar oud Schotse geoloog Hutton
Nadere informatiePraktische opdracht Aardrijkskunde Aardbevingen - gevolgen delfstofwinning in NL
Praktische opdracht Aardrijkskunde Aardbevingen - gevolgen delfstofwinning in NL Praktische-opdracht door een scholier 2086 woorden 28 oktober 2005 4,7 44 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Aardbevingen
Nadere informatiewiskunde CSE GL en TL
Examen VMBO-L en TL 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE L en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 75 punten
Nadere informatieZeeniveau Waarnemingen door School at Sea a/b Regina Maris
Zeeniveau Waarnemingen door School at Sea a/b Regina Maris Versie 1.0b d.d. 24 October 2011 Hans van der Marel, TU Delft (h.vandermarel@tudelft.nl), ++31 15 2784907 Inleiding Het bepalen van de actuele
Nadere informatieAardbevingen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52470 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieII. DE AARDE IN BEWEGING
VAN OERKNAL TOT MENS KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN Plate tectonics is, inherently, a simple beautiful concept, but its smaller-scale results are bewilderingly complicated. John F. Dewey, een van de grondleggers
Nadere informatieSysteem aarde en het klimaat Wolfgang Schlager
Systeem aarde en het klimaat Wolfgang Schlager Kennis van de aarde als systeem van lagen en kringlopen nu uitstekende basis voor aardwetenschappelijk onderwijs en voorspellingen Meten is weten Guessing
Nadere informatiePraktische opdracht Aardrijkskunde Opbouw van Reliëf door Vulkanisme
Praktische opdracht Aardrijkskunde Opbouw van Reliëf door Vulkanisme Praktische-opdracht door een scholier 2770 woorden 4 maart 2009 5,2 11 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Opbouw van reliëf door vulkanisme
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieAardbevingen. Teleblik quizzen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/47695
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Teleblik quizzen 18 november 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/47695 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieVulkanen. Voorwoord! Ik heb dit onderwerp gekozen omdat, ik een onderwerp wou dat niet vaak voor komt. En dan kan je er ook nog iets van leren. Blz.
Vulkanen Blz. 1 Vulkanen Voorwoord! Ik heb dit onderwerp gekozen omdat, ik een onderwerp wou dat niet vaak voor komt. En dan kan je er ook nog iets van leren. Blz.2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 voorblad Blz.
Nadere informatieAardbevingen hv123. banner. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/52470
banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 16 december 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/52470 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatieinhoud 1. Vulkanen 2. Een kijkje in de aarde 3. Schuivende platen 4. Het ontstaan van vulkanen 5. Een kijkje in een vulkaan 6.
Vulkanen inhoud. Vulkanen 3 2. Een kijkje in de aarde 4 3. Schuivende platen 5 4. Het ontstaan van vulkanen 6 5. Een kijkje in een vulkaan 9 6. De uitbarsting 0 7. Soorten vulkanen 2 8. De supervulkaan
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen en vulkanen
Werkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen en vulk Werkstuk door een scholier 2828 woorden 10 februari 2010 6,3 95 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Vulk De aarde Wat zijn platen? Wat is een spreidende rug?
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Platentektoniek en vulkanisme
Werkstuk Aardrijkskunde Platentektoniek en vul Werkstuk door een scholier 3207 woorden 6 december 2001 5,5 113 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Sinds het ontstaan van de aarde, zo n 4,5 miljard
Nadere informatieAarde: De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit
Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; Aardrijkskunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Overzicht domeinen CE Aardrijkskunde A1: Geografische benadering B1: Samenhang en verscheidenheid in de wereld C1: De aarde
Nadere informatieDE RUSTELOZE AARDE De aarde leeft... daar komen jullie in dit 'dossier' meer over te weten.
DE RUSTELOZE AARDE De aarde leeft... daar komen jullie in dit 'dossier' meer over te weten. Voortdurend vinden er aardbevingen plaats en ook vulkanen kunnen na een slaap van duizenden jaren 'opeens' wakker
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I
Actieve aarde Opgave 7 De Zuidwalvulkaan Gebruik de bronnen 9 tot en met 11 van het bronnenboekje. 1p 25 Welke atlaskaart geeft het breukensysteem waarmee de ligging van de Zuidwalvulkaan is verbonden
Nadere informatieDe Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 5. www.degeo-online.nl. 1ste druk
De Geo 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden hoofdstuk 5 www.degeo-online.nl 1ste druk De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw van th - Docentenhandleiding 1 TH 1 ThiemeMeulenhoff Utrecht/Zutphen,
Nadere informatieExamen VMBO-KB. wiskunde CSE KB. tijdvak 1 woensdag 20 mei 13.30-15.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VMBO-KB 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE KB Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 75 punten te behalen.
Nadere informatieZON, ZEE EN ZONDVLOED WAT HAWAÏ JE ALLEMAAL OVER DE VLOED KAN VERTELLEN
GEOLOGIE TEKST JAN REIN DE WIT ZON, ZEE EN ZONDVLOED WAT HAWAÏ JE ALLEMAAL OVER DE VLOED KAN VERTELLEN Vakantie! Wat een weelde dat je er af en toe even tussenuit mag. Waar de een lekker thuis tot rust
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 4, Paragraaf 2 t/m 5 en Paragraaf 8 t/m 10
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 4, Paragraaf 2 t/m 5 en Paragraaf 8 t/m 10 Samenvatting door M. 1910 woorden 3 maanden geleden 0 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde
Nadere informatieDe diepe oorzaak van aardbevingen in Nepal
De diepe oorzaak van aardbevingen in Nepal Auteur: Bertie Schonk, mei 2016 1 Wat is een aardbeving? 2 Waar komen aardbevingen vandaan? 3 Waar komen nu die spanningen en breuken in de lithosfeer vandaan?
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door R. 2674 woorden 6 jaar geleden 7,8 3 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand 2 4,6 miljard jaar geleden ontstond een kleine nevel
Nadere informatieINDONESIË. Natuurlijke en landschappelijke kenmerken
INDONESIË Natuurlijke en landschappelijke kenmerken Structuur [1/2] De kandidaat kan gebiedskenmerken van een ontwikkelingsland beschrijven en analyseren. Het betreft: a. sociaal-geografische en fysisch-geografische
Nadere informatieDe Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Vulkanen
Werkstuk Aardrijkskunde Vulkanen Werkstuk door een scholier 2869 woorden 24 oktober 2003 5,1 64 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding: Vulkanen, we weten allemaal wat het zijn. De bekendste vulkanen
Nadere informatieXXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS
XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS 22 juli 1999 70 --- 13 de internationale olympiade Opgave 1. Absorptie van straling door een gas Een cilindervormig vat, met de as vertikaal,
Nadere informatieSinds de jaren 70 zijn wetenschappers bezorgd om de vervuiling van onze oceanen door allerhande plastiek afval. De laatste 10 jaar loopt het echt uit
Sinds de jaren 70 zijn wetenschappers bezorgd om de vervuiling van onze oceanen door allerhande plastiek afval. De laatste 10 jaar loopt het echt uit de hand en wetenschappers schatten dat er jaarlijks
Nadere informatie7.6. Boekverslag door T woorden 19 juni keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Boekverslag door T. 2779 woorden 19 juni 2011 7.6 46 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs Hoofdstuk 3 Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Paragraaf 1.1 Alle continenten op aarde
Nadere informatieBeschrijven de Ring van vuur.
Samenvatting door M. 1687 woorden 8 oktober 2012 6 51 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 5, Azie rampen 1, De ring van vuur. Drie soorten natuurrampen die vaak in Azie voorkomen.
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5 Samenvatting door M. 2129 woorden 27 juni 2012 6,3 1 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 1, De ring van vuur. Drie soorten natuurrampen die vaak in
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B. tijdvak 1 donderdag 9 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen HVO 09 tijdvak donderdag 9 mei 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Dit eamen bestaat uit 8 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 78 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieDe Verborgen Attractie van de Aarde
De Verborgen Attractie van de Aarde Opzet van de cursus 1 - Magnetisme & Aardmagneetveld 2 Het Aardmagneetveld in het verleden 3 Drift der Continenten en Plaattektoniek (4 toepassingen) 5 Omkeringen van
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Er is op het moment veel aandacht voor klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor de mens. Wanneer we het over klimaatverandering in Nederland hebben, wordt meestal
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo I
Aarde Opgave 4 De Colorado en de Grand Canyon Bestudeer de bronnen 1 tot en met 5 die bij deze opgave horen. Het Colorado Plateau in de staat Arizona (VS) bestaat uit zeer oude gesteenten. In de loop van
Nadere informatie5,7. Praktische-opdracht door een scholier 2573 woorden 3 maart keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Praktische-opdracht door een scholier 2573 woorden 3 maart 2006 5,7 89 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Praktische opdracht Aardrijkskunde Aardbevingen in Pakistan Inleiding: De aardbevingen in Pakistan
Nadere informatieHoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is.
Nadere informatie6.6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus 2010 6.6 22 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde: Endogene en Exogene processen 1.2 t/m 1.9 en 1.11 t/m 1.13 1.2
Nadere informatieJuli blauw Vraag 1. Fysica
Vraag 1 Beschouw volgende situatie in een kamer aan het aardoppervlak. Een homogene balk met massa 6, kg is symmetrisch opgehangen aan de touwen A en B. De touwen maken elk een hoek van 3 met de horizontale.
Nadere informatie5,6. Wat is een aardbeving? Praktische-opdracht door een scholier 5095 woorden 26 januari keer beoordeeld.
Praktische-opdracht door een scholier 5095 woorden 26 januari 2005 5,6 189 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Aardbevingen in Nederland Voorwoord: Mijn praktische opdracht gaat over aardbevingen in Nederland.
Nadere informatie6,6. Werkstuk door een scholier 5099 woorden 20 februari keer beoordeeld. Natuurkunde. Aardbevingen in Nederland!
Werkstuk door een scholier 5099 woorden 20 februari 2013 6,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova Aardbevingen in Nederland! Ik ga vertellen hoe aardbevingen ontstaan en wat er dan precies gebeurt.
Nadere informatieEen tsunami, de kracht van water? Lespakket voor de leerling
Japanese Red Cross/Toshirharu Kato Een tsunami, de kracht van water? Lespakket voor de leerling Hallo! Heb jij al ooit een tsunami meegemaakt? Nee? Dat is heel normaal, want in België kwam er nog geen
Nadere informatieZon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieLuchtvochtigheid. maximale luchtvochtigheid; relatieve luchtvochtigheid; vochtdeficit. Absolute luchtvochtigheid (AV)
Luchtvochtigheid Luchtvochtigheid is belangrijk voor de groei. Een te hoge luchtvochtigheid betekent geringe verdampingsmogelijkheden voor de plant. De plant neemt dan niet zoveel water op en dus ook minder
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 havo 2005-I
Modderstroom Er zijn vulkanen die geen lava uitspuwen, maar een constante stroom modder geven. De koude modder stroomt als een rivier langzaam de helling af (zie foto 1). Aan de rand van deze stroom droogt
Nadere informatie3. Beschouw een zeer goede thermische geleider ( k ) in de vorm van een cilinder met lengte L en straal a
1. Op een vierkantig substraat bevinden zich 4 IC s (warmtebronnen), zoals op de bijgevoegde figuur. Als een van de warmtebronnen een vermogen van 1W dissipeert als warmte (en de andere geen vermogen dissiperen),
Nadere informatieFysische Geografie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/67092
Auteur Jorick Boll Laatst gewijzigd 23 november 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/67092 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieKei-cool. leerplan inhouden
Kei-cool leerplan inhouden In dit document vind je de leerplandoelen die in de tentoonstelling Kei-Cool behandeld worden voor het vak aardrijkskunde. We gebruiken daarvoor de leerplannen van de 1ste graad
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 18 juni uur
Eamen VW 04 tijdvak woensdag 8 juni.0-6.0 uur wiskunde B (pilot) Dit eamen bestaat uit 6 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed
Nadere informatieTWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur
TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS 1 24 APRIL 2013 11:00 12:45 uur MECHANICA 1 Blok en veer. (5 punten) Een blok van 3,0 kg glijdt over een wrijvingsloos tafelblad met een snelheid van 8,0 m/s
Nadere informatieFunctie beschrijving: Het automatisch aanmaken van een raai-volgende contour
Modelit Rotterdamse Rijweg 126 3042 AS Rotterdam Telefoon +31 10 4623621 info@modelit.nl www.modelit.nl Functie beschrijving: Het automatisch aanmaken van een raai-volgende contour Datum 8 Mei 2004 Modelit
Nadere informatieSamenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde:
Boekverslag door E. 2593 woorden 1 november 2008 6.3 59 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde: Paragraaf 2 opbouw van de aarde: De oceaan
Nadere informatie1 Kun je aan planten zien wat je aan moet?
1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? Hoofdstuk 1 Les 1 Zoek het op Bij de evenaar staat de zon hoog. Het is er warm en daardoor verdampt het water. Die warme damp stijgt op en koelt af: dan gaat
Nadere informatieTENTAMEN. x 2 x 3. x x2. cos( x y) cos ( x) cos( y) + sin( x) sin( y) d dx arcsin( x)
FACULTEIT TECHNISCHE NATUURWETENSCHAPPEN Opleiding Technische Natuurkunde Kenmerk: 46055907/VGr/KGr Vak : Inleiding Optica (4602) Datum : 29 januari 200 Tijd : 3:45 uur 7.5 uur TENTAMEN Indien U een onderdeel
Nadere informatie