Tussenrapportage. Onderwijzen aan de Homo Zappiens

Transcriptie

1 Tussenrapportage Onderwijzen aan de Homo Zappiens

2 Inhoud Inleiding... 3 Verslag van fase Vragenlijst voor de leerlingen van groep 7 en De resultaten van de vragenlijst bij de leerlingen Vragenlijst Leerkrachten De resultaten van de vragenlijst bij de leerkrachten Uitkomsten bevraging leerlingen en leerkrachten Verslag van fase Tot slot

3 Inleiding In deze tussenrapportage doen wij verslag over de periode oktober 2007 maart In de verslaggeving laten we vooral zien met welke activiteiten we bezig zijn en hoe de processen verlopen. We zijn er van overtuigd dat andere scholen\andere leerkrachten deze fasen ook moet beleven om serieus met de uitdaging van de Homo Zappiens aan de slag te kunnen gaan. In concreto rapporteren we over de eerste twee fasen van ons onderzoek: 1. Is er kennis in Nederland gedaan over de nieuwe leerkenmerken van de basisschoolleerling? Is er kennis in het buitenland over de nieuwe leerkenmerken van de basisschoolleerling? Is deze kennis vertaald in een onderwijskundige aanpak? 2. Het ontwikkelen van een onderwijskundige aanpak op basis van de kenmerken van de nieuwe leerling. Verslag van fase 1 De leden van de werkgroep Homo Zappiens hebben zich in deze fase verdiept in de wereld van de Homo Zappiens. Iedereen heeft het boek Growing up in a digital age van Wim Veen en Ben Vrakking bestudeerd. Het bleek dat voor veel leden van de werkgroep dit boek een openbaring was. Op basis daarvan hebben we de werkgroepleden een drietal opdrachten gegeven. De titel van ons nader onderzoek luidde: Hoe kun je gids zijn in een wereld die je zelf (misschien) nog moet ontgidsen? Opdracht 1. In deze opdracht word je uitgenodigd om materiaal te bekijken die wat meer ingaan op de veranderingen die we zien en de effecten daarvan op hoe we leren en werken. Dat resulteert in vragen die we ons kunnen stellen t.a.v. opvoeding en onderwijs. Het is dus niet zozeer een literatuurlijstje wat hieronder staat, maar voorbeelden, verhalen om het allemaal wat tastbaarder en levendiger te maken. Om in te grasduinen. Dit onderdeel is door Ton Zijlstra samengesteld. Welke veranderingen zijn waarneembaar? Het internet (hand in hand met digitalisering) is een nieuwe infrastructuur. Nieuw infrastructuur (net als wegenbouw) leidt tot: o Veel meer verbindingen tussen mensen o Veel meer dynamiek en transacties over die verbindingen o Veel meer informatie die ons langs meer kanalen en verbindingen bereikt. Die kwantitatieve verandering leidt tot kwalitatieve effecten. Dat dit gebeurt, is op zich niet omstreden. Het is niet persé goed of slecht, maar wel anders. Filosoof Jos de Mul zegt hierover het volgende (m.b.t. informatieoverlaat) (5 min.): o De enorme impact van digitalisering en internet: o Information Revolution o The machine is us/ing us: < 3

4 De effecten van al die versnelling en informatie zijn ook heel leesbaar verwoord in dit Noorse boek: o The Tyranny of the Moment De informatieoverlaat leidt tot andere strategieën in de omgang met informatie, en de perceptie van (kennis)werk. Kijk naar de key note van Ton Zijlstra op de Universiteit van Leuven vorig jaar daarover: Onze kinderen groeien op in die veranderde omgeving. Voor hen is het niet een toevoeging maar het was er altijd al. Voor mij was er altijd televisie, voor mijn ouders niet. Voor onze kinderen is er altijd die kleinere wereld met meer verbindingen, meer dynamiek, en meer informatie geweest. Kinderen doen dus simpelweg wat er in hun omgeving mogelijk is, aangereikt wordt etc. Hoe studenten dat zelf ervaren: We ervaren bijvoorbeeld dat kinderen multitasken. Of dat werkt, echt zo is, of het effectief is, daar wordt over getwijfeld. Duidelijk is wel dat kinderen het proberen als strategie om al die kanalen te bedienen, al die verbindingen open te houden. En om eerlijk te zijn: ik (= Ton Zijlstra) deed het vroeger zelf ook als tiener (en nog): 3 tv-programma's tegelijk volgen. (een serie, een actiefilm en het nieuws konden voor mij als tiener prima door elkaar om in alle drie de verhaallijn vast te houden). Kinderen die hun weg vinden in een informatieomgeving, maar waarin ze nog niet heel intensief gegidst worden door hun opvoeders/docenten: Zoals te zien in de boeiende aflevering van Tegenlicht gisteravond: Ik en het web: (30 min) (en deze nabeschouwing er op: ) Dat leidt tot meerdere vragen: Hoe moet een klas er uit zien? Wat moeten we zelf leren om gids te kunnen zijn voor kinderen in die veranderde, snellere, verbonden, informatie-overladen wereld? Zodat school niet overbodig wordt gevonden: ) Hoe boei je studenten bijvoorbeeld? Kan dat nog? Welke informatievaardigheden moeten we ons bewuster eigen maken en vervolgens aan onze kinderen meegeven? En geldt iets dergelijks ook voor het schrijven/maken/creëren van dingen om zelf aan de informatiestroom te kunnen bijdragen? Onderdompeling in het gebruik van tools is nodig om het gebruik en het effect te begrijpen. 4

5 Vandaar dat ik (= Ton Zijlstra) zelf veel experimenteer: Dan kun je ook een actieve rol nemen als opvoeder/docent Wat moeten we ze meegeven om straks als volwassene te kunnen functioneren en hun eigen weg te kunnen vormgeven? In een sterker verbonden wereld die overvloed van informatie kent verandert leren. George Siemens verwoordt dat bijvoorbeeld in zijn Connectivisme als: kennis is verbonden zijn, leren is netwerken bouwen (tussen mensen, objecten en jezelf) Grasduin eens in zijn blog: Of kijk op knowingknowledge.com voor het boek Knowing Knowledge dat hij schreef of lees het boek in de Wiki: of bekijk deze video's waarin George Siemens het zelf uitlegt: Wat voor vormen kunnen we zinvol gebruiken die aansluiten bij de wereld die voor de kinderen 'is' ook al is het voor ons 'net nieuw'. Werkvormen die onze leerdoelen dichter bijbrengen: Nadenken over vormen van e-learning. Nadenken of de verboden die we invoeren wel productief zijn Of dat we die apparaten die kinderen hebben juist kunnen benutten: Dat vergt experimenten: Studiedag met Wim Veen. In het kader van opdracht 1 hebben de leden van de werkgroep ook een studiedag met als titel De Homo Zappiens aan het werk bijgewoond. Deze studiedag werd georganiseerd door Ton Zijlstra van Proven Partners en Wim Veen was de hele dag aanwezig. Wim Veen verzorgde ook de inleiding. Op deze url is het één en ander te zien: 5

6 Opdracht 2. Zijn er dingen die je opvallend vind in je lessen\school waar aan je kunt merken dat kinderen anders doen. Zie je kinderen dingen doen die echt anders zijn, foto s maken; filmpjes maken. We hebben een gebruikersaccount aangemaakt op Flickr.com. Zoals in het onderzoeksvoorstel aangekondigd, willen we graag voor en met elkaar tastbaar maken welke veranderingen we zien, of juist niet. Als onderdeel verzamelen we gedurende de looptijd van het project zgn. Flickr-stories. We maken allemaal foto's van situaties die ons opvallen. Dat zou kunnen gaan om hoe kinderen anders werken of spelen dan je zelf deed, of hoe ze dingen doen die je niet kent, of juist hoe ze dingen doen die niet veranderd zijn. Of opvallende zaken in je omgeving die over dit soort onderwerpen gaan. Als je foto's hebt gemaakt, met een digitaal fototoestel, of met je telefoon, kun je die vervolgens met de groep delen en voorzien van een korte toelichting (waarom vond je het opvallend, wat is er in de foto aan de hand). Om een foto te delen met de groep, of om foto's te bekijken ga je naar: Klik op Sign In (rechtsboven) Log in met: gebruikersnaam: homozappienstof wachtwoord: TOFonderwijs12 Je komt dan in het overzicht met foto's. Ton heeft om te beginnen al vast een foto met toelichting geplaatst. Zie Om zelf een foto te plaatsen, kun je de site zelf gebruiken, maar (als je de foto met je telefoon hebt gemaakt bijv) is ook handig. Mail de foto naar: gave24units@photos.flickr.com Met als onderwerp de titel van de foto, en in het mailtje de begeleidende tekst. Dan komt de foto vanzelf in het overzicht te staan. Opdracht 3. We hebben de leden van de werkgroep Homo Zappiens gevraagd om een reflectie te geven op de gelezen literatuur, het bekijken van het beeldmateriaal e.d.. Wil je rekening houden met de leerlingkenmerken van de Homo Zappiens, dan moet je dit doorleven. Je moet je laten onderdompelen. Snappen en voelen waar ze mee bezig zijn. Vandaar deze opdracht. Een bloemlezing van de reacties en de reflecties van de werkgroepleden zijn hieronder weergegeven. We hebben enige sturing gegeven door een aantal vragen te stellen. kennisontwikkeling: o Is er kennis in Nederland opgedaan over de nieuwe leerkenmerken van de basisschoolleerling? o.a. 2 boeken Einstein Google op: Dubbelrecensie "Generatie Einstein" en "Homo Zappiens" o En is deze kennis er in het buitenland? 6

7 Wanneer je het boek,,homo Zappiens hebt gelezen en bepaalde websites en filmpjes hebt bekeken is het wel duidelijk dat de leerkenmerken van de kinderen aan een bepaalde ontwikkeling onderhevig is. Dit maakt prof. W. Veen in zijn boek ook duidelijk. Ook worden deze ontwikkelingen onderstreept in een aantal filmpjes die ik heb bekeken. Dit waren zowel fragmenten van de Nederlandse televisie als fragmenten uit het buitenland. Dus ja, er is zowel in Nederland als in het buitenland kennis opgedaan over de nieuwe leerkenmerken van de basisschoolleerling. Je ziet veranderingen die gaande zijn: Internet, mobieltje, Ipod en Iphone behoren toe een nieuwe infrastructuur en die leidt tot: meer verbindingen tussen mensen meer dynamiek en transacties over die verbindingen meer informatie die ons langs meer kanalen en verbindingen bereikt. Bij het verdiepen in deze materie kom je o.a. tegen: De informatieoverlaat Wat moeten we zelf leren om gids te kunnen zijn voor kinderen Welke informatievaardigheden moeten we ons bewuster eigen maken Hoe boei je studenten Onderdompeling in het gebruik van tools Connectivisme Nadenken over vormen van e-learning Het mag duidelijk zijn dat deze verbindingen zich niet beperken tot Nederland. Mondiaal wordt er overal over gesproken. Grenzen vervagen! Een uitgave van JSW: Bevlogen onderwijs bespreekt ook een aantal aspecten voor wat betreft het nieuwe leren. In deze vormen van onderwijs komen ook aspecten naar voren die aansluiten bij de nieuwe leerkenmerken van de leerlingen. In dit themanummer worden een aantal praktische voorbeelden toegelicht. Hierin wordt ook stilgestaan bij het feit dat meer moet inzoomen op de behoeften en competenties van het kind. Over verschillende aspecten van leerkenmerken van kinderen zijn diverse boeken en publicaties geschreven. Als het gaat om het multitasken worden hier vraagtekens bij gezet en zelfs aangegeven dat kinderen niet kunnen multitasken (artikel neuropsycholoog). Verder wordt er verwezen naar de Netwerkgeneratie waar kinderen steeds meer gebruik maken van sociale software om zo tegemoet te komen aan kennis die zijzelf vergaren. Dus steeds meer zelf betekenis en inhoud gaan geven aan opgedane kennis (een betekenisgerichte en toepassingsgerichte leerstijl). Ik vraag mij echter af of multitasken in het hele verhaal een centrale rol moet innemen, of moet het met name gaan over hoe de jeugd kennis vergaart en hier betekenis aan geeft. Een ander belangrijk aspect is naar mijn idee ook dat je ervoor kunt zorgen dat kinderen zelf sturing kunnen geven aan het onderwijsproces binnen afgesproken kaders. Probeer binnen dit alles op zoek te gaan naar bijzondere combinaties van talenten bij leerlingen, zodat er een kleurrijke en inspirerende leerroutes ontstaan. Ruimte geven aan verschillende leerstijlen. Het delen van deze kennis met anderen. Kiezen voor minder doceren en juist meer faciliteren. Binnen dit alles moet je vertrouwen hebben in de kundigheid van kinderen en dit vertrouwen naar hen uitspreken. Naar mijn idee moet je kinderen minder afhankelijk maken van de leerkracht. Een ander belangrijk aspect blijft ook het hetgeen wij gestalte willen geven past binnen de diverse scholen binnen ons bestuur. Hoe is dit alles inpasbaar zonder dat je de balans binnen een school verstoort. Het lijkt mij noodzakelijk om bespreekbaar te maken voor welke scholen het praktisch kan 7

8 worden ingezet en voor welke scholen het alleen gaat om het kennis geven van. Scholen zijn misschien al jaren bezig om de visie op onderwijs en kijk op kinderen gestalte te geven of hebben dit proces net achter de rug. Is ieder basisschool voor hetgeen wij willen klaar? Natuurlijk moet een school een open view houden voor wat betreft de kinderen en de manier hoe zij o.a. leren, maar we moeten ons wederom afvragen of deze ontwikkeling past binnen die van de schoolontwikkeling. Welke effecten brengt het teweeg. Het moet natuurlijk wel zo zijn dat je het onderwijs zo goed mogelijk afstemt op de behoeften van het kind (zie bovenstaand stuk). Binnen dit alles past naar mijn idee heel goed het volgende voorbeeld: Een jongen op een basisschool krijgt extra ondersteuning voor wat betreft het lezen. Hiervoor wordt leesladder ingezet. Van de leerkracht krijg ik te horen dat het programma niet aanslaat, dus niet het gewenste effect heeft. Tijdens een ICT-les maak ik gebruik van een programma waarbij het lezen van woorden ook wordt gestimuleerd. Echter deze jongen is er niet achter weg te slaan en dit valt de leerkracht ook op. Het programma is minder geavanceerd, maar weet het kind veel meer te boeien. Wat is hiervan nu de oorzaak. Het sluit veel beter aan bij de behoeften van dit kind en toch oefent het met woorden. Ook anderen kinderen die met dit programma werken beleven hier plezier aan. Waardoor komt dit nu? Is het uitdagender, zit er meer vaart in het spel, ligt het aan de lay-out Bovengenoemde ontwikkeling is belangrijk voor leerkrachten. Op deze manier komen ze tot inzicht in de veranderende leerling. De leerling gaat profiteren van de nieuwe aanpak. Beide worden intensief betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe onderwijskundige aanpak: Learning by design. Coöperatief leren, leren leren en ontdekkend leren zijn items die goed aansluiten bij de kinderen van tegenwoordig. Je ziet al dat vele scholen hiermee bezig zijn en dit geldt ook voor de TOF-scholen Prof. Wim Veen heeft in 2005 onderzoek gedaan naar het leren van jongeren, jarigen, de net-generatie. Hij heeft op basis van literatuur het onderstaande overzicht gemaakt van kenmerken van deze netgeneratie. netwerk als lifestyle Jongeren zijn georiënteerd op netwerken: dit zie je momenteel ook bij basisschoolleerlingen jongeren zijn lid van community s, echte of virtuele: dit zie je momenteel ook bij basisschoolleerlingen. Zij maken geen onderscheid tussen face to face communicatie en communicatie op afstand. De communicatie is alleen anders. Ik denk dat basisschoolleerlingen daar nog wel onderscheid in maken Multitasking Ze kunnen aan meerdere taken tegelijk werken en kunnen sneller overschakelen. Dit vraagt echter wel veel inspanning en concentratie. Ook basisschoolleerlingen doen dit, maar summier en nog niet algemeen; ze hebben graag muziek op de achtergrond Twitch speed en niet lineair denken Jongeren behoren tot de instant generatie, wat wil zeggen dat ze minder geduld hebben, grotere behoefte aan snelheid en onmiddellijke behoefte bevrediging. Ze hebben kortere attentieperiodes. Ze zijn gewend aan sterk stimulerende visuele informatie. Studenten lijken hypertekst minds te ontwikkelen. Ze hebben moeite om een sequentieel verhaal te volgen, ze willen eigen keuzes maken, zelf de volgorde bepalen en van ene naar andere toepassing hoppen. Basisschoolleerlingen gaan ook af op kleurtjes, scannen ook, maar maken nog geen eigen keuzes: ze zoeken naar antwoorden en het eerste wat maar in de buurt komt is het antwoord; ze missen een kritische blik 8

9 Eigen taal Ze ontwikkelen een eigen nieuwe vocabulaire en een nieuwe afgekorte taal. Gesprekken lijken voor ouderen in telegram stijl te verlopen. Basisschoolleerlingen kijken de msn-taal van ouderen af en imiteren, vinden het stoer. Technologie als lucht Nieuwe media maakt integraal deel uit van hun leven. De activiteiten die met de nieuwe technologie mogelijk zijn, zijn belangrijk, niet de technologie zelf. Er is een groot verschil in gebruik van ICT in school en privé. Bij basisschoolleerlingen zijn de verschillen nog niet significant t.a.v. de pc, wel t.a.v. nintendo s etc. Mobieltje doet in groep 7 zijn intrede, in groep 8 neemt het een vlucht; zijn zeer geïnteresseerd in de mogelijkheden en vinden alle mogelijkheden. Inverse opvoeding. Kinderen weten meer over ICT toepassingen dan hun ouders, zij voeden hun ouders hierin op. Door veelheid aan informatie, meningen en standpunten worden leerlingen kritische kijkers en lezers. Ouders hebben snel te maken met hun mondigheid. Dit vindt ook plaats op de basisschool; ze vertellen je haarfijn over Kriminals en Habbohotel. Zelfsturing geeft zelfvertrouwen ICT (met name het Internet) biedt jongeren controle. Het biedt de mogelijkheid zichzelf te ontwikkelen als onafhankelijke zelfsturende individuen. Jongeren zoeken naar interactie, zowel in hun persoonlijk leven, online activiteiten als hun verwachtingen ten aanzien van het onderwijs. Meerdere identiteiten Naast hun zeg maar fysieke identiteit, hebben veel jongeren ook een virtuele identiteit. Hierdoor kunnen zij experimenteren met verschillende aspecten van hun persoonlijkheid. Ze verkennen een veelvoud van communicaties en verkennen hun eigen ik ten opzichte van anderen. Een jongen vertelde me dat je in Habbohotel de kans hebt vrienden te maken, op hyves gaan ze snel zoeken naar vrienden; dit neemt een grote vlucht in enkele weken tot in groep 5. Samenwerken Jongeren werken graag in teams. Dit hebben ze geoefend tijdens het spelen van games. Ze besteden meer aandacht aan medestudenten dan aan docenten. Ook basisschoolkinderen zijn geneigd elkaar te helpen Indien deze kennis ergens is gevonden, is deze vertaald in een onderwijskundige aanpak? o In hoeverre gaan leerlingen echt multitasken? Is het multitasken of is het monotasken met een hoog switchgedrag? o Wat is je mening over de effectiviteit van het leren m.b.t. multitasken. o Hoe denken leerlingen over deze manier van leren Willen ze het (graag) op deze manier? o Zijn ze meer taakgericht aan het werk? 9

10 o Vindt multitasken bij alle taken plaats We praten steeds over leerlingen. Wat we niet moeten vergeten is dat we met een heleboel type leerlingen te maken hebben in ons onderwijs. De term,,passend onderwijs is op dit moment erg hot. Dus allerlei type kinderen moet je onderwijs bieden in je basisschool/klas. In die klas zitten leerlingen die echt multitasken. Voorbeeld uit mijn eigen groep 8: Op vrijdagmorgen kijken we met de hele klas naar het Schooltv Weekjournaal. Ik merk dat er kinderen zijn die tijdens het programma gaan lezen, werken aan de taakbrief (er zijn zelfs overlegsituaties). Andere schooljaren had ik gelijk ingegrepen als schoolmeester:,,spullen weg en aandacht voor het scherm. Nu laat ik het bewust gaan. In de nabespreking van het programma blijkt gewoon dat deze kinderen prima hebben meegekregen waar het tijdens het programma over ging. Bovenstaande geldt voor een aantal kinderen. Er zijn ook een heleboel kinderen die dit niet kunnen. Aandacht en concentratie bij één activiteit werkt bij deze kinderen het beste. Op dit moment kun je bij ons op de basisschool vooral spreken over monotasken met een hoog switchgedrag. De leerlingen werken aan een taakbrief. Op die brief staan de taken voor een week. Er is geen verplichte volgorde van werken. Leerlingen switchen tussen de taken. Rekensommen worden afgewisseld met het maken van een spellingsoefening, een oefening op de computer. Dit gebeurt zonder interventie van de leerkracht er zijn veel overlegsituaties tussen leerlingen. Voor het grootste gros van de leerlingen blijkt dit een prima werkvorm te zijn. Toch blijkt dat vooral kinderen met leerproblemen hier tegen problemen aanlopen. Deze werkvorm biedt te weinig structuur en houvast, waardoor het kind,,vastloopt. Ik zie kinderen elkaar motiveren, maar ik zie ook kinderen afhaken: zij kunnen niet tegen het schijnbaar ontbreken van structuur Storen Multitaskende leerlingen hun klasgenoten niet die minder goed snel kunnen switchen? leerkracht/ouder: Column Jan Paalman: De zapmens blijkt namelijk over een korte aandachtsboog te bezitten en haakt onmiddellijk af als het onderwijs niet leuk is. Tja, daar zitten we echt op te wachten, op een operatieverpleegkundige die na een kwartiertje iets anders leuks wil gaan doen. Echt, het is niet anders: iets goed leren kunnen gaat altijd van au. Zie hele column >> Het mag duidelijk zijn dat er nergens mensen zijn die precies weten hoe je dit veranderend gedrag vertaald in een onderwijskundige aanpak. Het fenomeen is vrij nieuw, ontwikkeld zich steeds verder en is hierdoor een onderwerp van discussie waarover men het lang niet altijd met elkaar eens is. (b.v. begrip Multitasking, concentratie, leerhouding kinderen etc.). Waar men het wel over eens is, zijn de veranderingen die overal om ons heen plaatsvinden. Er is en wordt veel over multitasken geschreven. Maar zoals reeds eerder aangegeven staat dit niet centraal, maar je moet het onderwijs meer laten aansluiten bij de competenties en leerstijlen van kinderen. Binnen dit alles worden ze meer verantwoordelijk voor hun eigen handelen en geven zelfsturing aan het onderwijsproces, zodat je samen met hen het onderwijs maakt en invulling geeft. Je moet in deze niet inzetten op het multitasken. Ook omdat hierover de meningen sterk verschillen en het naar mijn idee niet eenduidig is aangetoond. Naast het geen hierboven al beschreven is, zal ook sterk moeten worden ingezet op het plannen en zelfstandig werken. Dit zijn vaardigheden waar de maatschappij om vraagt, het is dus goed dat kinderen die zich eigen maken. Kinderen hebben hierbij wel stevige sturing bij nodig. Ik vraag mij ook af na het lezen van artikelen of naar aanleiding van het beeld wij wel reële eisen stellen. Zo ook wordt aangegeven of het multitasken wel aansluit bij de biologische ontwikkeling van het kind. Belangrijk bij dit alles is ook zorgen voor een motiverende omgeving. Deze kijk op kinderen en manier van werken vraagt ook dat de leerkracht hier mee weet 10

11 om te gaan. Dit is belangrijke factor om de aandacht van kinderen vast te houden en hen weet te motiveren. Ik denk dat het multitasken van kinderen nog niet echt rendement oplevert. Kinderen moeten zich nog te veel focussen op basale zaken als lezen wat er staat, dat alles wat er maar bijkomt afleidt van de kern. Kinderen zijn nog steeds gebaat bij een goed omlijnde opdracht met bronnen die hun op de weg kunnen zetten. Ze ontberen nog teveel mediawijsheid om ze zomaar te laten googlen. Ze moeten hierin getraind worden. In dat verband zie ik goede zaken in de aanpak van de Hooiberg in Borne. Laat je ze los of kunnen ze niet snel antwoorden op vragen vinden, dan komen ze nergens op uit. In groep 5 was ik bezig met een webkwestie over het ei. Bronnen waren niet helder, ze kwamen nergens op uit. Wanneer ze iets vinden, dan is dat ook het antwoord, kritisch vergelijken doen ze te weinig. Onderwijskundig aanpak o Wat is volgens jou een goede onderwijskundige aanpak als je rekening houdt met het multitasken van leerlingen Hoe geef je het vorm? Wat sta je toe? Welke bronnen stel je beschikbaar? Welke type media laat je leerlingen hanteren? Welke type media hanteren leerlingen zonder dat het aangegeven wordt? Voor mij is een goede onderwijskundige aanpak m.b.t. multitasken een aanpak waarbij leerlingen een keuze hebben tussen werkvormen. Om dit goed te kunnen doen, moet je veel verder gaan dan alleen de organisatie. Het heeft nl. ook gevolgen voor de inrichting van de school. Wim Reinders liet ons een filmpje zien van een school in Engeland. Bepaalde aspecten spreken mij erg aan. Zo kregen kinderen constant visuele prikkels. De meeste kinderen zijn visueel ingesteld. Dus informatiestromen ( nieuws, Discovery Channel ) via televisies in je klaslokaal zouden wat mij betreft op gezette tijden een verrijking zijn. Op die momenten moeten er wel weer werkplekken zijn voor kinderen die prikkelarm moeten werken. Een ideaalplaatje zou voor mij ook een laptop zijn voor elke leerling. De leerling beslist over het moment van inzetten. Nu moeten kinderen te vaak werken met de computer wanneer dit in de organisatie past van de leerkracht, terwijl het juist in de organisatie van de leerling zou moeten passen. Een taakbrief zou dan prima verwerkt kunnen worden in een ELO. Op die manier kunnen kinderen er ook thuis mee aan de slag. Wel vind ik dat je voorzichtig moet zijn met thuiswerken. Er is meer dan school, denk aan hobby s, sportvereniging, (buiten) spelen. Tijdens het werken aan de zaakvakken is het digitale schoolbord een must. Terwijl kinderen teksten lezen/verwerken kunnen ze tevens een film/presentatie bekijken over het thema. Kijk naar de grote hoeveelheid (vaak slechte kwaliteit) filmpjes die door jongeren geplaatst zijn en waarvan ze LEREN hoe ze bijvoorbeeld moesten jumpstylen. Ze kijken niet naar de kwaliteit van de opname, maar naar de bewegingen en doen die in een half uur perfect na. (Hoezo leren van video?) Kinderen maken instructievideofilms Kinderen maken podcasts Kinderen maken hun eigen bedrijf 11

12 In het boek de Homozappiens van prof W. Veen spreekt hij over essentiële aspecten het onderwijs. Hij het over: vertrouwen, relevantie, talent, uitdaging, onderdompeling en passie Ook een docent moet vertrouwen hebben om dingen te kunnen loslaten. Meegaan met de tijd en daarbij bouwen op de groei, ontwikkeling en onafhankelijkheid. Duidelijk is gebleken dat communicatie is hierbij erg essentieel is! Coöperatief leren, netgeneratie, inzet sociale software, het zelf betekenis geven aan kennis en sturing geven onderwijs zijn een aantal termen die hierbij om de hoeken komen kijken. Belangrijk is dat je een beroep doet op de intrinsieke motivatie van kinderen en hen medeverantwoordelijk stelt voor het onderwijs dat zij volgen. Je moet hierbij om zoek gaan naar een betekenisvolle leeromgeving die aansluit bij de actualiteit en belevingswereld van de kinderen. Dit zorgt voor een actieve betrokkenheid en betekenisgevende omgeving. De leerkracht zal een meer begeleidende rol op zich nemen. Onderzoekthema s zullen meer ingezet worden. Het principe van Denken delen leren wordt in dit verhaal ook meegenomen. Dit alles vindt plaats in een vooraf gesproken raamwerk waarbinnen de kinderen de nodige vrijheid krijgen. De nieuwe media zal hier ook een belangrijke rol in vervullen (web 2.0 applicaties, sociale software, video, presentatiesoftware, podcast, mobiel en digitale camera, eventueel podcast) Wat je binnen dit alles mee moet nemen is ook hoe de nieuwe kennis wordt verworven, maar ook geïntegreerd wordt. o Kennis Belangrijk is ook hoe de informatie wordt aangeboden (beelddenkers balans met taaldenkers) Maar ook is belangrijk hoe je kennis kunt opbouwen Daarna hoe deze te structureren en het ergens een plek of betekenis geven Naar mijn idee kan dit het beste door: onderzoeken, experimenteren, probleemoplossend bezig te zijn. o Vaardigheden: Als het gaat om de vaardigheden is het belangrijk hiervoor een bepaald model te gebruiken die de mate van succes bepaald. Voldoende tijd uittrekken om de vaardigheden In te oefenen Eigen maken van vaardigheden zodat ze in andere situaties wordt. Door Oblinger en Oblinger (2005) wordt aangegeven dat de netgeneratie intuïtief is ingesteld om visueel te communiceren, en die vaardigheid mogelijk voortkomt uit hun ervaringen met computerspellen. Het visuele element zal terug moeten komen, maar ook een gamemodel of elementen hiervan moeten in het project worden meegenomen. Kenmerken van wat Wim Veen hierboven zegt vind je terug in het volgende: Brown (2005) wijdt enkele woorden aan de vertaling van de algemene leerprincipes naar de eisen van medewerkers (in ons geval leerkrachten). Hij stelt dat het belangrijk is dat leerkrachten zelf ervaren hoe het is om met nieuwe media te werken. Het is noodzakelijk om te leren wat de kracht en de beperkingen, de verschillen en de benodigde vaardigheden zijn, alvorens het goed gebruikt kan worden in de praktijk. Op basis van het literatuur onderzoek van Veen (2005) is er vraag is naar leeromgevingen met de volgende kenmerken: zelfsturing; samenwerkend leren; leren door doen. Deze kenmerken van de leeromgeving komen het meest overeen met zelfsturend leren. Voor de rapportage van de bevindingen is dit de leidraad voor het screenen van literatuur met betrekking tot de 12

13 relatie leren van kinderen en didactisch handelen van de leerkracht. Ik neig er meer naar de volgende elementen een plaats te geven: In Leren in vijf dimensies van Marzano en Miedema (2005) wordt ingegaan op het vormgeven van activerend leren om daarmee de leerling op weg te helpen naar een zelfstandige lerend individu. Bij het vormgeven van de leer en denkactiviteiten van de leerling staan vijf dimensies centraal. 1. Motivatie Motivatie en zin in leren zijn belangrijke voorwaarden voor het leren. In deze dimensie komen strategieën, technieken, aanbevelingen aan de orde ten behoeve het zin hebben/krijgen in leren, gemotiveerd te worden en/of te blijven door aandacht te besteden aan: hoe een school- en klassenklimaat motiverend werkt; hoe de motivatie voor schoolse taken en opdrachten te bevorderen; hoe de betrokkenheid van de leerling bij het eigen leren te bevorderen. 2. Nieuwe kennis verwerven en integreren In deze dimensie staan strategieën centraal die aandacht besteden aan de wijze waarop leerlingen kennis verwerven en inpassen in aanwezige kennis. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de wijze waarop leerlingen vaardigheden opdoen. Als je naar de vier didactische principes van Bolhuis (2000) kijkt, is deze dimensie, samen met dimensie 3 en 4, te plaatsen onder het tweede didactische principe. 3. Bestaande kennis verbreden en verdiepen Voor het verbreden en verdiepen van kennis moet je de beschikking hebben over hogere denkvaardigheden, zoals vergelijken, classificeren, abstraheren, induceren, deduceren, stelling onderbouwen, fouten analyseren en perspectieven analyseren. Marzano en Miedema geven aan dat het aanleren van deze denkvaardigheden de nodige tijd kost. 4. Onderzoek doen Volgens Marzano en Miedema (2005) staat het onderzoekend leren hoog in het vaandel van de school met een actieve en zelfstandige leerling. Leerlingen kunnen hun kennis gebruiken om de wereld om hun heen te onderzoeken, wat heb je anders aan kennis die je niet kunt gebruiken. Bij onderzoekend leren gebruiken leerlingen kennis uit dimensie 2 en dimensie 3. Presenteren, reflecteren, samenwerken, communiceren in relatie tot het toepassen van kennis, daar gaat het hierom. Het vierde didactische principe van Bolhuis (2000) komt sterk overeen met deze dimensie. Ook bij Brandsford (1999) komt dit aan de orde als hij aangeeft dat voor diepte leren zowel een kennisbasis nodig is als onderzoeksvaardigheden passend bij het kennisdomein. 5. Reflectie In deze dimensie staat het ontwikkelen van reflectieve denkgewoontes centraal, kritisch denken, creatief denken en zelfregulatie en zelfsturing. Deze dimensie is net als dimensie 1 altijd op de achtergrond aanwezig. Leerlingen die bewust zijn van hun leren en nadenken over wat zij doen zijn betere leerders dan leerling die alleen naar buiten kijken en nooit naar binnen. Denkgewoontes maken het leren efficiënt en effectief. Goede denkgewoontes maken leerlingen intelligent. Dimensie 5 bevat hele serie strategieën om dit soort denken op te roepen, met leerlingen te bespreken, te belonen, te modelleren, te plannen en te toetsen. Enkele van de uitgangspunten waarop het leren in vijf dimensies berust, zijn: leren bestaat uit onderling afhankelijke, samenhangende manieren van denken (de 5 dimensies); het onderwijs moet expliciet aandacht besteden aan leren leren. Dit is ook terug te vinden bij het eerste didactische principe bij Bolhuis (2000) en bij Derksen, Engelen, Berger en Sleegers (1999) (zie verderop). de beoordeling moet meer gericht zijn op assessment (wat doen leerlingen met de kennis) in plaats van toetsen van onthouden van informatie (zie ook Brandsford et all (1999, blz )). Volgens Marzano, Miedema (2005) is het met leren in vijf dimensies mogelijk een 13

14 onderwijssetting te creëren, waarin leerlingen leren te leren en te denken. Volgens de auteurs de voorwaarden voor de actieve en zelfstandige leerling. Veel van dit soort zaken zie je ook terug in het project van de Hooiberg uit Borne (Leren Onderzoeken). Wanneer je erin slaagt het gebruik van moderne middelen te combineren met uitgangspunten zoals beschreven in bovenstaande 5 dimensies, waarbij kinderen ook nog eens betrokken aan een taak werken ben je een heel eind. Ik geloof in vormen waarbij kinderen sterk zelf verantwoordelijk zijn, uitgedaagd worden dingen uit te zoeken en waarbij je ze zonder dat ze het merken toch in een richting duwt waarbij ze iets leren (kennis) in combinatie met eigen onderzoek.: hoe kom je aan die kennis? Hoe dat precies vorm gegeven moet worden: Eva help ons! Tot zover deze bloemlezing. Ons is duidelijk geworden dat we met een zeer boeiend proces bezig zijn. Willen we onze leerlingen blijven boeien dan moeten we écht in teamverband gaan nadenken over een andere didactiek. Om ook de meningen van leerlingen en leerkrachten t.a.v. dit onderwerp te peilen, hebben we zowel bij de leerlingen als de leerkrachten een vragenlijst afgenomen. Deze vragenlijst is opgesteld door Wim Veen en Ton Zijlstra; besproken met de werkgroepleden en in december 2007 afgenomen. In de komende paragrafen worden de vragenlijsten gepresenteerd, de voornaamste uitkomsten van het onderzoeken en we sluiten af met conclusies en aanbevelingen. 14

15 Vragenlijst voor de leerlingen van groep 7 en 8. Deze lijst is afgenomen op alle TOF-scholen. Het gaat dan om in totaal 10 basisscholen. 550 leerlingen hebben deze vragenlijst ingevuld. De vragenlijst is in december 2007 afgenomen. Het onderzoek is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van professor Wim Veen (UT Delft). Algemene vragen Vraag 1: Hoe oud ben je? Ik ben.. jaar oud Vraag 2: Ben je een jongen of een meisje? Jongen / meisje (doorstrepen wat niet van toepassing is) Vraag 3: In welke groep zit je? Ik zit in groep.. Vraag 4: Heb je broertjes of zusjes en hoe oud zijn die? (invullen voor zover van toepassing) Ik heb een broer / zus en die is. jaar oud Ik heb een broer / zus en die is. jaar oud Ik heb een broer / zus en die is. jaar oud Ik heb een broer / zus en die is. jaar oud Vraag 5: Hebben jullie een computer thuis? (Aankruisen wat van toepassing is) [ ] Ja, een PC [ ] Ja, een laptop [ ] Nee Vraag 6: Waar staat de computer bij jullie thuis? (Aankruisen wat van toepassing is) [ ] in de woonkamer, [ ] in mijn eigen kamer, [ ] ergens anders in huis Vraag 7: Kun je thuis internetten? [ ] Ja [ ] Nee Vraag 8: Heb je een mobieltje? [ ] Ja [ ] Nee 15

16 Vraag 9: Heb je een Gameboy of een Nintendo DS, of ander handspelcomputertje? [ ] Ja [ ] Nee Vraag 10: Hebben jullie thuis een Nintendo, PS2/3 of Xbox 360 spelcomputer? [ ] Ja [ ] Nee Welke dingen doe je allemaal? Vraag 11: Welke dingen heb je gisteren gedaan? (Geef bij elke regel aan of je het gisteren hebt gedaan door het vakje aan te kruisen. Kun je er dan ook achter zetten hoeveel tijd je dit gisteren ongeveer hebt gedaan?) [ ] (a) achter de computer gezeten ( uur) [ ] (b) computerspelletjes gespeeld ( uur) [ ] (c) met speelgoed gespeeld ( uur) [ ] (d) een bordspel gedaan ( uur) [ ] (e) op internet geweest ( uur) [ ] (f) televisie gekeken ( uur) [ ] (g) in een boek of tijdschrift gelezen ( uur) [ ] (h) de radio aangehad ( uur) [ ] (i) naar muziek op een CD geluisterd ( uur) [ ] (j) naar muziek op MP3 geluisterd ( uur) [ ] (k) andere CD geluisterd (luisterboek, voorgelezen verhaaltjes) ( uur) [ ] (l) naar een vereniging (bijv. sportvereniging, of scouting) geweest (... uur) [ ] (m) buiten gespeeld ( uur) [ ] (n) naar school geweest ( uur) [ ] (o) naar een verjaardagsfeestje geweest ( uur) Vraag 12: Welke dingen van het vorige lijstje vind je het leukst om te doen? (Kies de 3 leukste, herhaal de letter uit de lijst bij de vorige vraag, en schrijf je reden er achter) 1 letter. Waarom vind je dit leuk om te doen?.. 2 letter. Waarom vind je dit leuk om te doen?.. 3 letter. Waarom vind je dit leuk om te doen? 16

17 . Vraag 13: Welke van de volgende dingen doe je/bekijk je wel eens op internet? (Kruis de vakjes aan die van toepassing zijn) [ ] (a) MSN-en of chatten [ ] (b) Hyves [ ] (c) Spele.nl [ ] (d) Habbohotel / habbo.nl [ ] (e) Runescape [ ] (f) Kids.kennisnet.nl [ ] (g) Speleiland.nl [ ] (h) Clipjes.nl [ ] (i) Clippagina.nl [ ] (j) Dibble.nl [ ] (k) Picasa [ ] (l) Youtube / Google Video [ ] (m) Surfsleutel.nl [ ] (n) Unreal Power Criminals [ ] (o) Windows Live Spaces [ ] (p) Iets anders:.. Vraag 14: Welke dingen van het vorige lijstje vind je het leukst om te doen? (Kies de 3 leukste, herhaal de letter uit de lijst bij de vorige vraag, en schrijf je reden er achter) 1 letter. Waarom vind je dit leuk om te doen?.. 2 letter. Waarom vind je dit leuk om te doen?.. 3 letter. Waarom vind je dit leuk om te doen?.. Vraag 15: Speel je ook wel eens computerspelletjes van CD-ROM? [ ] Ja [ ] Nee Zo ja, welke speel je nu vaak?

18 Vragen over computergebruik en school Vraag 16: Maak je op school wel eens gebruik van de computer voor lessen? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit voor les [ ] Ja, maar niet elke week [ ] Ja, 1 keer per schoolweek [ ] Ja, 2 of 3 keer per schoolweek [ ] Ja, elke dag Vraag 17: Maak je thuis wel eens gebruik van de computer voor lessen? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit voor les [ ] Ja, maar niet elke week [ ] Ja, 1 keer per schoolweek [ ] Ja, 2 of 3 keer per schoolweek [ ] Ja, elke dag Vraag 18: Voor welke lessen maak je gebruik van de computer? (Kruis alle lessen aan die van toepassing zijn) [ ] Wereldoriëntatie [ ] Aardrijkskunde [ ] Rekenen [ ] Taal [ ] Geschiedenis [ ] Engels [ ] Biologie [ ] Natuurkunde [ ] Tekenen [ ] Iets anders:. Vraag 19: Vind je lessen met de computer leuk of stom? (één antwoord aankruisen) [ ] Heel stom [ ] Stom [ ] Niet leuk en ook niet stom [ ] Leuk [ ] Heel leuk 18

19 Vraag 20: Waarom vind je les via de computer leuk of stom zoals je in de vorige vraag zei?.. Wat vind je van de volgende zinnen? Geef telkens aan of je het er mee eens of niet mee eens bent. Vraag 21: Via spelletjes op de computer leren is leuker dan met boeken. (één antwoord aankruisen) [ ] Helemaal mee oneens [ ] Oneens [ ] Niet eens en ook niet oneens [ ] Eens [ ] Helemaal mee eens Vraag 22: Als ik iets wil opzoeken doe ik dat niet in boeken maar op internet. (één antwoord aankruisen) [ ] Helemaal mee oneens [ ] Oneens [ ] Niet eens en ook niet oneens [ ] Eens [ ] Helemaal mee eens Vraag 23: Alle kinderen hebben recht op een eigen computer. (één antwoord aankruisen) [ ] Helemaal mee oneens [ ] Oneens [ ] Niet eens en ook niet oneens [ ] Eens [ ] Helemaal mee eens Vraag 24: Leren met een computer gaat veel sneller dan met een boek. (één antwoord aankruisen) [ ] Helemaal mee oneens [ ] Oneens [ ] Niet eens en ook niet oneens [ ] Eens [ ] Helemaal mee eens 19

20 Vragen over thuis Vraag 25: Zijn er thuis regels over (aankruisen wat van toepassing is) Hoe lang je tv mag kijken? [ ] Ja [ ] Nee Achter de computer mag zitten? [ ] Ja [ ] Nee Hoe lang je mag internetten? [ ] Ja [ ] Nee Hoe lang je mag chatten? [ ] Ja [ ] Nee Met je spelcomputer mag spelen? [ ] Ja [ ] Nee Buiten mag spelen? [ ] Ja [ ] Nee Gebruik van je telefoon? [ ] Ja [ ] Nee Computerspellen die je van je ouders niet mag spelen? [ ] Ja [ ] Nee Vraag 26: Als ik thuis voor school aan het werk ben (aankruisen wat van toepassing is) [ ] dan staat de computer aan [ ] staat msn aan [ ] staat de tv aan [ ] staat de radio aan [ ] luister ik naar muziek [ ] gebruik ik mijn mobieltje Vraag 27: Gebruiken je moeder en/of vader ook een computer? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit [ ] Ja, soms [ ] Ja, regelmatig [ ] Ja, elke dag Vraag 28: Weet je wat je moeder en/of vader op de computer doen? [ ] Ja [ ] Nee Vraag 29: Kijk je wel eens mee als je moeder en/of vader op de computer bezig is? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit [ ] Ja, soms [ ] Ja, regelmatig [ ] Ja, elke dag 20

21 Vraag 30: Kijken je moeder en/of vader wel eens mee als je zelf op de computer bezig bent? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit [ ] Ja, soms [ ] Ja, regelmatig [ ] Ja, elke dag Vraag 31: Doe je wel eens spelletjes of iets anders samen met je ouders op de computer? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit [ ] Ja, soms [ ] Ja, regelmatig [ ] Ja, elke dag Vraag 32: Doe je wel eens spelletjes of iets anders met je broers of zussen op de computer? (één antwoord aankruisen) [ ] Nee, nooit [ ] Ja, soms [ ] Ja, regelmatig [ ] Ja, elke dag Vraag 33: Maak je zelf wel eens foto's? (aankruisen wat van toepassing is) [ ] Nee, nooit [ ] Ja, met mijn mobieltje [ ] Ja, met een camera Vraag 34: Welke van de volgende dingen heb je wel eens gedaan op internet? (aankruisen wat van toepassing is) [ ] een filmpje van internet gedownload? [ ] een videoclipje gemaakt voor/op internet? [ ] een tekenfilmpje/cartoontje gemaakt op internet? [ ] een mp3 (muziek) gedownload? [ ] een ringtone gedownload, of gekocht via SMS? [ ] een videoclip gedownload? [ ] een berichtje geschreven (op een weblog of Hyves bijv.)? [ ] iets op Marktplaats.nl gezet of gekocht Dit waren alle vragen. Dank je wel voor het invullen! 21

22 De resultaten van de vragenlijst bij de leerlingen. Hieronder worden alleen de belangrijkste resultaten getoond. Hebben jullie een computer thuis? Waar staat de computer bij jullie thuis? 22

23 Kun je thuis internetten? Heb je een mobieltje? 23

24 Heb je een handspelcomputer zoals bijvoorbeeld een Gameboy of een Nintendo DS? Hebben jullie thuis een spelcomputer zoals een Nintendo Wii, PS2/3 of Xbox 360? 24

25 Welke dingen heb je gisteren gedaan? 25

26 Welke dingen uit het vorige lijstje (m.b.t. wat je gisteren gedaan hebt) vind je het leukst om te doen? 26

27 27

28 Welke dingen doe je/ bekijk je wel eens op internet? Welke dingen uit het vorige lijstje (m.b.t. activiteiten op internet) vind je het leukst om te doen? 28

29 29

30 Speel je ook wel eens computerspelletjes van CD-ROM? 30

31 Maak je op school wel eens gebruik van de computer voor lessen? Maak je thuis wel eens gebruik van de computer voor lessen? 31

32 Voor welke lessen maak je gebruik van de computer? 32

33 Vind je lessen met de computer leuk of stom? Via spelletjes op de computer leren is leuker dan met boeken.. 33

34 Als ik iets wil opzoeken doe ik dat niet in boeken maar op internet.. 34

35 Alle kinderen hebben recht op een eigen computer.. Leren met een computer gaat veel sneller dan met een boek.. 35

36 Zijn er regels over? 36

37 Als ik thuis voor school aan het werk ben.. Gebruiken je moeder en vader ook een computer? 37

38 Weet je wat je moeder en vader doen op de computer? Kijken je moeder en vader wel eens mee als je zelf op de computer bezig bent? 38

39 Doe je wel eens spelletjes of iets anders samen met je ouders op de computer? Doe je wel eens spelletjes of iets anders samen met je broers of zussen op de computer? 39

40 Maak je zelf wel eens foto s? 40

41 Welk van de volgende dingen heb je wel eens gedaan op internet? 41

42 Vragenlijst Leerkrachten Aan alle leerkrachten van de 10 TOF-scholen in gevraagd om deze enquête in te vullen. Het gaat dan om een groep van 150 leerkrachten. Het onderzoek is in december 2007 uitgevoerd. Algemene vragen Vraag 1: Hoe oud ben je?.... Vraag 2: Ben je een vrouw of een man? M / V Vraag 3: Wat is je rol/functie binnen de school? O Leerkracht O Stagiair O Andere medewerker (staf/directie) Vraag 4: Aan welke groep(en) geef je les en op welke school? Groep(en):.. School:. Vraag 5: Heb je kinderen en hoe oud zijn die? (invullen voorzover van toepassing) Ik heb zonen van jaar oud Ik heb dochters van jaar oud Vraag 6: Heb je een computer thuis? (Aankruisen wat van toepassing is, meerdere antwoorden mogelijk) O Ja, een PC O Ja, een laptop O Nee 42

43 Vraag 7: Waar staat de computer bij je thuis? (Aankruisen wat van toepassing is, meerdere antwoorden mogelijk) O in de woonkamer O in een werkkamer O ergens anders op een vaste plek in huis O geen vaste plek (draadloos/wifi) Vraag 8: Heb je thuis een internetaansluiting? O Ja, via inbellen O Ja, via breedband (kabel of ASDL) O Nee Vraag 9: Heb je een mobiele telefoon? O Ja O Ja, een smartphone (zoals Palm Treo, Blackberry, Windows mobile, Nokia N95 etc) O Nee Vraag 10: Heb je een handspelcomputer zoals een Gameboy of een Nintendo DS? O Ja O Nee O Weet niet / Ken ik niet Vraag 11: Heb je thuis een spelcomputer/gameconsole zoals Nintendo Wii, PS2/3 of Xbox 360? O Ja O Nee O Weet niet / Ken ik niet Je eigen ervaringen met internet en (multi-)media Vraag 12: Welke van de volgende dingen heb je wel eens van gehoord, doe je/bekijk je wel eens op internet, of zie je je kinderen op internet doen? (Kruis alle vakjes aan die van toepassing zijn) (a) MSN-en of chatten O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (b) Hyves O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (c) Spele.nl O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (d) Habbohotel / habbo.nl O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (e) Runescape O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (f) Kids.kennisnet.nl O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (g) Speleiland.nl O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen (h) Clipjes.nl O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen 43

44 (i) Clippagina.nl (j) Dibble.nl (k) Picasa (l) Youtube / Google Video (m) Surfsleutel.nl (n) Unreal Power Criminals (o) Windows Live Spaces (q) Flickr.com (r) LinkedIn.com (s) Facebook.com (t) Schoolbank.nl (u) Myspace.com (v) GoogleDocs (w) Gmail / Hotmail (x) Amazon.com/Bol.com (y) Marktplaats.nl/Ebay.com (z) Iets anders nl. :. O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen O Van gehoord O Zelf gedaan O Zie ik mijn kinderen doen Vraag 13: Maak je zelf wel eens foto's? (aankruisen wat van toepassing is) O Nee, nooit O Ja, met mijn mobieltje O Ja, met een digitale camera O Ja, met een niet-digitale camera Vraag 14: Welke van de volgende dingen doe je wel eens / heb je wel eens gedaan op internet? (aankruisen wat van toepassing is) O een filmpje van internet gedownload? O een videoclipje gemaakt voor/op internet? O een tekenfilmpje/cartoontje gemaakt op internet? O een mp3 (muziek) gedownload? O een ringtone gedownload, of gekocht via SMS? O een videoclip gedownload? O een berichtje geschreven (op een weblog of Hyves bijv.)? O iets op Marktplaats.nl gezet of gekocht O een foto gepubliceerd, of een fotoalbum gemaakt O een video geupload naar bijv. Youtube of Googlevideo O een reactie gegeven in een weblog O een eigen weblog bijgehouden O een forumdiscussies deelgenomen O bookmarks gedeeld (bijv. del.icio.us, Digg of Furl) 44

45 Vraag 15: Speel je momenteel ook computerspelletjes van CD-ROM (op je PC, laptop of Gameconsole)? O Ja O Nee Zo ja, welke speel je momenteel? Vragen over computergebruik en school Vraag 16: Maak je op school wel eens gebruik van de computer voor lessen? (één antwoord aankruisen) O Nee, nooit voor les O Ja, maar niet elke week O Ja, 1 keer per schoolweek O Ja, 2 of 3 keer per schoolweek O Ja, elke dag Vraag 17: Voor welke lessen maak je gebruik van de computer? (Kruis alle lessen aan die van toepassing zijn) O Wereldoriëntatie O Aardrijkskunde O Rekenen O Taal O Geschiedenis O Engels O Biologie O Natuurkunde O Tekenen O Iets anders:. 45

46 Vraag 18: Ben je bekend met, of heb je voor lessen wel eens gebruik gemaakt van: (a) Schooltv.nl O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (b) Beeldbank schooltv O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (c) Nederland-e (Teleac) O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (d) Kids.kennisnet.nl O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (e) Teleblik.nl O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (f) RekenWeb O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (g) Beeldbank Schooltv O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (h) Klassetv.nl O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (i) Eigen schoolwebsite O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (j) Methode-website O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (k) GoogleEarth/GoogleMaps O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (l) POLS toolbar O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (m) Op onderwijs gerichte nieuwsbrieven O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen (n) Iets anders:. O Bekend mee O Al eens gebruikt voor lessen Vraag 19: Zijn de lessen anders als je van de computer gebruik maakt, dan wanneer je dat niet doet? Ten aanzien van hoe je de lessen zelf ervaart: Ten aanzien van hoe je leerlingen de lessen ervaren: Vragen over thuis / het gezin (Als je geen thuiswonende kinderen hebt, kun je de vragen 20 tot en met 23 overslaan) Vraag 20: Heb je thuis regels met je kinderen afgesproken over (aankruisen wat van toepassing is) Hoe lang ze tv mogen kijken? O Ja O Nee Achter de computer mogen zitten? O Ja O Nee Hoe lang ze mogen internetten? O Ja O Nee Hoe lang ze mogen chatten? O Ja O Nee Met de spelcomputer mogen spelen? O Ja O Nee Buiten mogen spelen? O Ja O Nee Gebruik van de mobiele telefoon? O Ja O Nee Computerspellen die ze niet mogen spelen? O Ja O Nee 46

47 Vraag 21: Weet je wat je kinderen op de computer doen? O Ja, goed O Gedeeltelijk wel, gedeeltelijk niet O Nee, niet goed Vraag 22: Kijk je wel eens mee als je kinderen op de computer bezig zijn? (één antwoord aankruisen) O Nee, nooit O Ja, soms O Ja, regelmatig O Ja, elke dag Vraag 23: Doe je wel eens spelletjes of iets anders samen met je kinderen op de computer? (één antwoord aankruisen) O Nee, nooit O Ja, soms O Ja, regelmatig O Ja, elke dag Dit waren alle vragen. Dank je wel voor het invullen! 47

48 De resultaten van de vragenlijst bij de leerkrachten. Hieronder worden alleen de belangrijkste resultaten getoond. Heb je een computer thuis? Waar staat de computer bij je thuis? 48

49 Heb je thuis een internetaansluiting? Heb je een mobiele telefoon? 49

50 Heb je een handspelcomputer zoals bijvoorbeeld een Gameboy of een Nintendo DS? 50

51 Hebben jullie thuis een spelcomputer/ gameconsole zoals een Nintendo Wii, PS2/3 of Xbox 360? 51

52 Welke van de volgende dingen heb je wel eens van gehoord, doe je/ bekijk je wel eens op internet, of zie je je kinderen op internet doen? 52

53 53

54 54

55 55

56 Maak je zelf wel eens foto s? 56

57 Welke dingen doe je heb je wel eens gedaan op internet? Speel je momenteel ook computerspelletjes van CD-ROM? 57

58 Maak je op school wel eens gebruik van de computer voor lessen? Voor welke lessen maak je gebruik van de computer? 58