Historische innovaties

Transcriptie

1

2 Kort voor de start van de Tour de France in 1947 beloofde de Fransman Jean Robic aan zijn kersverse bruid dat hij de gele trui mee naar huis zou nemen als bruidsschat. Hij hield woord en won inderdaad dat jaar de Tour de France. Zijn geheim? Voor het eerst in zijn loopbaan was de kleine Robic onverslaanbaar tijdens de afdalingen. Bij iedere bergtop ontving de Fransman van een vriend een extra bidon gevuld met negen kilo lood. Eenmaal beneden werd deze ballast weggegooid, waarna het ritueel bij de eerstvolgende afdaling herhaald werd. De media schreven met bewondering over zijn vernuft. Vandaag zouden we het waarschijnlijk vals spel noemen. Wat blijft, is dat wie vooruitgang wil boeken in de sport en intensief rekent in deeltjes van seconden, millimeters en grammen, voortdurend naar innovaties zoekt. Een kleine verbetering kan immers het verschil betekenen tussen zilver en goud, of tussen een plaats op of vlak naast het podium. Wetenschappers, sporters, coaches en andere begeleiders leveren hun bijdragen aan het verbeteren van wereldrecords en winnen van medailles, met nieuwe materialen of een overrompelende nieuwe techniek of tactiek. In dit hoofdstuk is daarvan een tiental spectaculaire voorbeelden beschreven, variërend van de bekende klapschaats tot totaal voetbal, en van het haaienvinnenpak tot beachvolleybal. Het overzicht laat zien dat sport en innovatie al meer dan honderd jaar innig met elkaar verbonden zijn. Daarnaast onderstreept dit hoofdstuk dat innovaties ook tot discussie en onzekerheid leiden: mag het wel, of mag het niet? Klapschaats Wie heeft er niet leren schaatsen op een traditioneel paar Noren? Hoe degelijk en doeltreffend deze zwarte schaatsen ook waren, wie tegenwoordig hard wil rijden, moet aan de klapschaats. Al in de jaren zeventig ontstonden er ideeën over een schaats die meer bewegingsvrijheid zou geven door het gebruik van een veer. Pas eind jaren negentig was de echte klapschaats een feit: op de Olympische Spelen van Nagano reed bijna iedere schaatser erop. Foto rechts: Marianne Timmer op de klapschaats op weg naar olympisch goud. De schoen van een ouderwetse schaats is op twee punten bevestigd aan het ijzer. Bij de klapschaats is de schoen alleen bij de neus aan het ijzer bevestigd met een veer, waardoor de schaats kan klappen ; de schaatser houdt hierdoor langer contact met het ijs. Door deze uitvinding kan een schaatser zijn been helemaal strekken, zoals bij het springen. Wie dat met vaste schaatsen probeert, boort de punt van de schaats in het ijs en zal vertraging oplopen. De klapschaats houdt het ijzer helemaal op het ijs en glijdt door. Volgens wijlen Gerrit Jan van Ingen Schenau, de bewegingswetenschapper die het wonder in 1980 uitvond, zit het voordeel van de klapschaats hem in de mogelijkheid de kuitspieren meer te benutten voor de schaatsbeweging. De meningen over de reden van het succes zijn echter verdeeld. Bewegingswetenschapper Han Houdijk beweerde in 2001 dat het 30

3

4 voordeel ontstaat doordat de schaatser als het ware in verschillende versnellingen kan rijden. Hij ontdekte dat er nauwelijks verschil zit in de enkelstrekking of voetrotatie, of er nu op Noren of klapschaatsen wordt gereden. Volgens Houdijk wordt het positieve verschil veroorzaakt door het gemak waarmee de voet kan roteren, doordat het draaipunt bij de klapschaats onder de bal van de voet ligt, en niet langer een centimeter of tien voor de tenen. Zo hoeft de kuitspier minder inspanning te leveren dan op Noren. Aanvankelijk waren lang niet alle topschaatsers onverdeeld enthousiast over deze innovatie. De nieuwe schaats vroeg om een andere techniek en die was niet voor iedereen even gemakkelijk aan te leren. Sommige toppers stopten zelfs met schaatsen, anderen, zoals Gerard van Velde, beten door en kregen de techniek later toch onder de knie. Fosbury Flop Mexico City, zomer 1968: tijdens de Olympische Spelen vliegt de Amerikaanse atleet Dick Fosbury op een vernieuwende manier over de hoogspringlat. Zo n toeschouwers houden hun adem in: hij duikt er achterwaarts overheen, eerst met zijn hoofd. Deze techniek, die hem met een hoogte van 2.24 meter een gouden medaille opleverde, was al eerder uitgevonden; in 1912 sprong zijn landgenoot Clinton Larson op een vergelijkbare manier. Hij wist twaalf jaar later zelfs over 2.07 meter te springen. Die techniek werd toen nog gevaarlijk geacht, want in die tijd lag er geen dikke mat, maar een zandbak onder en achter de hoogspringlat. Tegenwoordig is de Fosbury Flop de populairste techniek bij het hoogspringen. De atleten meten hun aanloop van te voren goed af. Vier tot acht passen voeren ze uit in een rechte lijn; Voor het hoogspringen betekende de Fosbury-techniek een geweldige innovatie. 32

5 Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: Nieuwe wegen naar winst Sport en innovatie Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op