2018/2019. Beeld en Geluid. Creatiever denken met Art Based Learning. Hilversum HARDCORE GESCHIEDENIS IN EEN CULTUREEL JASJE

Transcriptie

1 2018/2019 Creatiever denken met Art Based Learning blz. 11 Beeld en Geluid Hilversum blz.27 HARDCORE GESCHIEDENIS IN EEN CULTUREEL JASJE

2 NATIONAAL MILITAIR MUSEUM EEN EDUCATIEVE EXCURSIE WAS NOG NOOIT ZÓ INDRUKWEKKEND! BIJ DE VOORKANT VERBREED JE BLIK OP MEDIA BIJ BEELD EN GELUID Kijk voor meer informatie op In tijden van fake news, filterbubbels en nieuwe vormen van (online) journalistiek, is de impact van media groter dan ooit. Mediamakers creëren bewust of onbewust een eigen verhaal vanuit hun inzichten en meningen. Bij Beeld en Geluid verbreed je je blik op media, vanuit verschillende perspectieven. DE KLAS VAN 45 Kruip in de huid van kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gebaseerd op waargebeurde verhalen. De invloed van media is niet meer weg te denken, ook niet uit de klas. De media hebben een grote impact op ons leven en de maatschappij. Steeds meer docenten zoeken dan ook naar waardevolle manieren om mediawijsheid effectief in hun onderwijs te integreren, op een manier die past bij hun onderwijsvisie en vakgebied. En bij de belevingswereld van hun leerlingen niet te vergeten. De mogelijkheden zijn talrijk; activiteiten geïntegreerd in Colofon CKV Gids Een jaarlijkse informatieve uitgave voor betrokkenen bij het CKV onderwijs. De CKV Gids wordt gratis verspreid onder docenten CKV, OBD s, Nederlandse gemeenten, cultureel adviseurs en bemiddelaars en andere personen en instanties die hebben aangegeven de gids te willen ontvangen. Redactie Kirsten Hulleman, Christine Dirkse en Marco van de Wetering. vakken als ckv, taal, geschiedenis, maatschappijleer, aardrijkskunde of juist vakoverstijgend, als onderdeel van een projectweek of doorgaande leerlijn. het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in HIlversum biedt voor alle onderwijsniveaus passend aanbod. Het museum bezoeken, een verdiepende workshop of docententraining, of met de immense beeldcollectie actief aan de slag in de klas. Alle activiteiten dragen bij aan het vergroten van de mediawijze skills van zowel docenten als leerlingen. IN HET MUSEUM KRIJGEN LEERLINGEN EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN VAN RADIO EN TELEVISIE EN GAAN ZELF AAN DE SLAG ALS MEDIAMAKER. Met medewerking van S. Dijkstra M.T. van de Kamp, R. Pietersen, R.L Szarzynski, E. Weerstra, en vele anderen. Foto: Jan-Kees Steenman DE BOOTCAMP een sportieve uitdaging, waarin uw leerlingen ook de waarde van discipline en samenwerken ontdekken. KIJK VOOR MEER EDUCATIEVE PROGRAMMA S EN TARIEVEN OP: NMM.NL 2 Advertenties Acquisitium Bertel Ingmar Bertelsen Verkoop@insitemedia.nl Vormgeving Origin Media Venture Klaas van de Ketterij Petra Buijs - Westerbeke Foto voorkant Kiev.Victo/Shutterstock.com Nabestellen De CKV gids kan voor 8,95 worden nabesteld bij de uitgever. Uitgever Insite Media Postbus AE Barneveld bureau@insitemedia.nl Niets uit deze uitgave mag worden gepubliceerd of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Alhoewel deze uitgave met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kunnen aan deze uitgave geen rechten worden ontleend. Copyright 2018 Insite Media ISSN BEELD EN GELUID EN HUMAN PRESENTEREN DIT JAAR DE MASTERCLASS MEDIALOGICA. Onder leiding van de makers van Medialogica gaan leerlingen in discussie en worden ze zich bewust van de werking van de publieke opinie en de rol die media daarin spelen. Foto: Jorrit Lousberg Foto: Jorrit Lousberg MEDIA BEWUST GEBRUIKEN EN BEGRIJPEN ÉN JE EIGEN PLEK EN VERANTWOORDELIJKHEID BINNEN DIE MEDIA BEPALEN. Dat zijn de belangrijkste leerpunten in het educatieve aanbod voor alle onderwijsniveaus, ook voor docenten!

3 MEER DIEPGANG BIJ CKV MET EEN DOORLOPENDE LEERLIJN? Begint u als CKV docent ook vaak met een introductie waarbij leerlingen ontdekken wat kunst kan zijn (ofwel de kunstautobiografie )? Voor het ontwerpen van de eerste les CKV van dit jaar, bekeek ik de fraaie nieuwe methode Contrast vmbo. Daarin stonden goede oefeningen gericht op de vraag Wat is kunst? (eigenlijk: Wat maakt kunst tot (goede) kunst? ). Deze vraag werd aan de orde gesteld via vier stellingen: Kunst moet mooi zijn, Kunst moet knap gemaakt zijn, Kunst moet je aan het denken zetten en Kunst moet origineel zijn. Leerlingen gaan aan de hand van die stellingen bedenken wat volgens hen kunst is. Een inspirerende opening zo zou je denken, waarbij leerlingen meteen met de kern beginnen. Als docent kunt u daarna uw expertise inzetten om leerlingen kennis te laten maken met misschien net iets meer gevestigde of juist experimentele, grensverleggende of minder voor de hand liggende voorbeelden. Vooral de voorbeelden waar u als docent helemaal enthousiast over bent, treffen vaak doel: de emotie die spreekt uit een enthousiast verhaal over een kunstwerk komt vaak erg goed over bij leerlingen. Zo is de start van de CKV lessen, gebaseerd op het luisteren naar elkaars interesses en het enthousiasme over kunst. luisteren naar kunst, leer je beter leren observeren of kunstwerken laten je dieper nadenken over kunst, jezelf en de wereld en hen daarna te laten ervaren dat zij daarin daadwerkelijk nog wat te leren hebben. De discussies op social media en in (web)kranten over de interpretaties van de videoclips van Beyoncé en Jay-Z; van de clip van Donald Glover of de reclame van Spike Jonze (Apple homepod) kunnen een interessante en verdiepende discussie verder stimuleren. WAAROM NIET OOK CKV-KIDS EN CKV- JUNIOR? Maar zelfs na een vliegende start, met veel enthousiasme en effectieve oefeningen ben je er nog niet als CKV docent. Dan komt toch nog vaak de vraag: Waarom krijgen we eigenlijk het vak CKV? Die vraag is best begrijpelijk. Het is natuurlijk vreemd dat er niet een verplicht vak zoals schouwburg concertzaal CKV-kids in het primair onderwijs bestaat en een vak CKV-junior in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Met andere woorden: als het vak CKV van belang is (en natuurlijk is het dat), dan is het verbazingwekkend dat er alleen maar CKV in de bovenbouw van vmbo, havo en vwo aangeboden wordt. Natuurlijk is er in de kerndoelen wel opgenomen dat leerlingen naar een voorstelling, concert, tentoonstelling gaan, maar dat gebeurt vaak incidenteel. Leerlingen maken dan wel kunst mee, maar kunstervaringen zijn niet structureel opgenomen in het curriculum. Zij krijgen er geen lessen in. Er zijn geen uren voor vastgelegd in het curriculum, en er zijn alleen algemene doelstellingen vastgesteld. In het primair onderwijs zijn in beperkte mate vakdocenten aanwezig met kennis van meerdere kunstvormen. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs, bestaan alleen de kunstvakken maar geen CKV en zijn er vooral vakdocenten werkzaam. Kortom: een doorlopende leerlijn, lesuren en vakdocenten voor CKV vanaf het primair onderwijs zou wel helpen om leerlingen eerder en beter te laten begrijpen waarom kunst ervaren een Door: KUNST SAAI?! Marie-Thérèse van de Kamp vakdidacticus en docent CKV Toch leert de ervaring van menig CKV docent, dat leerlingen vaak al met grote vooroordelen binnenstappen in de les. Ze hebben vaak het idee dat CKV niet nuttig is en vinden kunst saai. Onder kunst verstaan ze dan schilderijen in een museum. Het verduidelijken van de opvattingen over kunst van leerlingen is daarom zeker belangrijk bij de start van het vak in de bovenbouw. Wel is het echter de vraag of het begrip kunst niet beter eerst al iets breder gemaakt kan worden, om dan met meer diepgang een gesprek te kunnen voeren over wat kunst tot goede kunst maakt; wat je van kunst en kunstenaars kunt leren en waarom het vak CKV van belang is voor alle leerlingen. Als docent kun je leerlingen dus ook meteen verduidelijken dat kunst zich in heel verschillende gedaantes kan voordoen: als game of film, als theaterstuk of happening, als musical of klassiek ballet, als beeldhouwwerk of graffiti werk, als popliedje of videoclip. Daarmee wordt het (voor)oordeel ( kunst = saai/ schilderkunst in een museum ) meteen wat genuanceerd. Vervolgens kunnen leerlingen hun eigen kunstautobiografie maken waarin zij hun interesses op het gebied van de verschillende kunsten in beeld brengen. Leerlingen worden zo meer bewust van hun eigen interesses en zien bij klasgenoten verschillende interesses op het gebied van kunst, of dat nu interesse in klassiek ballet is, of in hiphop of games. Zo ontstaat bijna spontaan een gesprek over deze interesses en waardoor deze ontstaan zijn. WAT MAAKT KUNST TOT GOEDE KUNST? Dan ligt het voor de hand om een gesprek te voeren over wat volgens leerlingen kunst tot goede kunst maakt. Vooral gericht op die kunstvorm waarin de leerling juist de grootste interesse heeft. Als een leerling veel luistert naar elektronische muziek en/of deze zelf maakt, dan weet hij of zij gegarandeerd precies welke muziek van grote klasse is en waardoor dat komt. De discussie over kunst krijgt dan meteen meer diepgang. Daarna is een klassikaal gesprek over de voorgenoemde stellingen uit Contrast vmbo (ook voor havo en vwo leerlingen) heel boeiend, omdat leerlingen er dan goed over nagedacht hebben en een mening hebben gevormd die zij vanuit hun expertise kunnen onderbouwen. WAT LEER JE VAN KUNST? Toch is de vraag waarom je iets moet leren over kunst een steeds terugkerende vraag bij de start van het vak in de bovenbouw. Leerlingen hebben hun dagen doorgaans vol gepland met lessen, huiswerk, baantjes, trainingen en sociale contacten (social media). Ze hebben de indruk dat lessen over kunst niet direct nuttig voor hen zijn (voor hun toekomst), zoals wiskunde of Engels dat wel zijn. Ze denken vaak dat kunst simpelweg een kwestie van smaak is en dat je dus niets over/van kunst kunt leren. Voor elke docent is het belangrijk om de doelen van het vak goed te expliciteren, maar bij CKV lijkt dat misschien nog wel meer van belang. Lang niet iedere CKV docent neemt echter de tijd om leerlingen te laten begrijpen wat zij van kunst kunnen leren. Een effectieve manier om leerlingen te leren wat je zoal van kunst kunt leren, is door een concreet doel te benoemen, zoals door het leren kijken en 18/19 ik zie je 4 5

4 Een schoolreis naar de sterren Speciaal schoolarrangement! Entree 8 Entree + rondleiding 10 Entree + ruimteles 12 Entree + ruimteles + rondleiding 14 Voor elk niveau van het VO! reserveringen@space-expo.nl Vraag naar onze arrangementen met Omniversum YOU? Vanaf 8 pp onlosmakelijk onderdeel is van het leren op school. Veel kinderen krijgen dit niet automatisch van huis uit mee en zijn dus afhankelijk van het leren op school in dit opzicht. nieuwe en geactualiseerde examenprogramma van CKV. Handhaven van de uren en het kwaliteitsniveau is voor CKV en de kunstvakken in bovenbouw van veel groter belang. In het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs ligt dat echter iets anders. Daar zouden de drie essentiële vakcomponenten, te weten: productie (kunstpraktijk in dans, drama, muziek en beeldende vormgeving), reflectie (kunsttheorie - kunstgeschiedenis, muziekgeschiedenis of kunst algemeen) en receptie (CKV) veel nadrukkelijker als drie afzonderlijke vakcomponenten aan bod mogen komen om zo de doorlopende leerlijn naar de bovenbouw te versterken en verbeteren. Momenteel is een ontwikkelteam voor kunst & cultuur bezig met het ontwikkelen van een nieuw curriculum. Het is daarbij zeer de vraag of zij niet veel teveel aangestuurd worden door het ministerie en het SLO, beiden gericht op brede leergebieden, met daarin wel verbreding en samenhang met andere vakken maar weinig mogelijkheden tot verdiepende kennis en vaardigheden in elk van de 3 vakcomponenten. In dat opzicht zijn de uitwerkingen tot nu toe niet hoopgevend: de leerlijn moet voor PO tot bovenbouw VO geschreven worden en dat leidt tot grote oppervlakkigheid en vaagheid. Dat zou een verarming voor de kunstvakken in het onderwijs betekenen. Docenten zouden in deze curriculumvernieuwing een doorslaggevende rol moeten krijgen. Hoewel het ontwikkelteam wel uit docenten bestaat, bleek dat bij de bijeenkomsten met het ontwikkelteam nauwelijks docenten aanwezig waren. Het is daarom de vraag of deze curriculumvernieuwing echt tot een verbetering zal gaan leiden. Laten we hopen dat het in ieder geval tot een doorlopende leerlijn naar kunst én CKV in de bovenbouw zal leiden. Ontdek de mooiste schilderijen van de Gouden Eeuw Meer informatie over onze onderwijsprogramma s? Kijk op mauritshuis.nl Mauritshuis KUNSTVAKKEN IN DE BOVENBOUW ZIJN AL TOEKOMSTBESTENDIG Het curriculum voor CKV is sinds 2017 met een nieuw examenprogramma zeker toekomstbestendig te noemen. Er zijn inmiddels fraaie lesmethodes verschenen (Contrast en StArt) en veel docenten zijn met vernieuwd enthousiasme bezig het nieuwe vak CKV vorm te geven in de praktijk. De kunstvakken als examenvakken waren al toekomstbestendig sinds de invoering van de centrale examens in de jaren 80 en kregen er meer variatiemogelijkheden bij sinds de invoering van CKV 2,3 (nu Kunst). Kunstvakken zijn op veel scholen de motor van onderwijsvernieuwingen geworden en bij de kunstpraktijk is vaak sprake van innovatieve didactiek met gedifferentieerd en gepersonaliseerd leren. Samenhang met andere vakken wordt vanuit CKV en de kunstvakken in de bovenbouw veelal vormgegeven in projecten of thematisch onderwijs. Vernieuwing van het curriculum voor de bovenbouw is om die reden niet gewenst. Zeker niet na het recente invoeren van het 7

5 schouwburg concertzaal COLUMN TYPHOON TEGEN HOOGTEVREES? 17/18 ik zie je Mijn bovenbouwleerlingen komen ieder jaar met vooroordelen naar het vak CKV: Kunst is saai! Ik heb niks met kunst!! Kunst is niet nuttig!!! Waarom huiswerk bij CKV?! In een evaluatie aan het eind van klas 4, beschreef een van hen dat de klas vastbesloten was CKV niet cool te vinden nog voordat de lessen gestart waren. Probleem was alleen dat zij er snel achter kwamen dat het vaak wel interessant was. De leerling die dit in de evaluatie aangaf, beschreef daarna gniffelend dat de klas geen rekening had gehouden met een overenthousiaste Ceekaaveejuf, die onophoudelijk probeerde alle leerlingen te laten ervaren hoe interessant kunst kan zijn. Door keuzemogelijkheden, actuele voorbeelden, gesprekken met leerlingen, een brede opvatting over wat kunstvormen bij CKV kunnen zijn en door het enthousiasme over kunst simpelweg niet te verhullen. De eerste culturele activiteit bij CKV was een excursie naar Rotterdam, waarbij leerlingen heel zelfstandig mochten werken aan hun eigen filmproject. Het verliep vlekkeloos. De sfeer was prettig, leerlingen hadden er zin in en uit deze eerste activiteit bleek eigenlijk al dat CKV interessant was. Nee, dan de overige culturele activiteiten: hoe saai en niet cool!! Ieder jaar maak ik samen met leerlingen een eigen mini-schouwburg-gids. Leerlingen kunnen kiezen en het aanbod is rijk gevarieerd. Zoals een concert van Typhoon samen met Amsterdam Sinfonietta. Leerlingen die meegingen waren vooraf (per ongeluk) al enthousiast. Ze waren ruimschoots op tijd en toen bleek dat ze in een uitverkochte zaal, helemaal bovenin op het tweede balkon moesten zitten. Een paar leerlingen namen - zichtbaar met hoogtevrees - plaats naast mij. Zij raakten tijdens het energieke optreden van Typhoon zo ontzettend geboeid dat zij hun hoogtevrees kwijt raakten en steeds dichter bij de rand kwamen om hem te kunnen zien schitteren. Hmmm, natuurlijk kunst en CKV zijn echt zo ont-zet-tend saai! zijn. We gaan daarna samen nadenken over de opzet van het onderzoek. En ja, helaas, dat onderzoek blijkt dan zo interessant dat het weer geen bevestiging geeft dat kunst en CKV saai zouden zijn..tja wat dan? Nou dan begin je maar te klagen over de hoeveelheid huiswerk bij CKV. Dat zij het eigen onderzoek echter zo interessant vinden dat ze er veel meer tijd aan besteden dan nodig is, dat vertellen zij dan weer niet tegen de schoolleiding. Het lastige is dan dat de schoolleiding (en andere niet-ingewijden) die geluiden over CKV (is saai) serieus nemen echt gaan denken dat het vak CKV niet gewaardeerd wordt. Niets is minder waar: als je het gedrag van leerlingen tijdens de culturele activiteiten, bij het eigen onderzoek, in de samenwerking bij opdrachten en ook de kwaliteit van hun werk bekijkt dan kun je als Ceekaaveejuf niet anders dan enthousiast zijn over het vak. Werk aan de winkel dus om het vak een beter imago te bezorgen, op de allereerste plaats bij de leerlingen.* DE CEEKAAVEEJUF * of snode plannen bedenken hoe we die peer-pressure onder leerlingen om CKV saai te vinden om zeep kunnen helpen. Nog meer keuzevrijheid? Bij het onderzoeken mogen leerlingen echt helemaal zelf hun eigen onderzoeksonderwerp kiezen. Dat kan werkelijk van alles 9

6 SEIZOEN BLOOD KISS 12+ AYA + KNPV (CH) EEN BLOEDSTOLLENDE EN HUMORISTISCHE HORRORVOORSTELLING SEP-DEC 2018 BLACK MEMORIES 14+ AYA + BACKBONE + TAFEL VAN VIJF MET URBAN DANS, THEATER EN EEN LIVE BAND DE 11-KOPPIGE CAST STAPT MET OPEN VIZIER IN ONS KOLONIALE VERLEDEN MRT-MEI 2019 Art Based Learning stimuleert creatief denken boekingen: GUERRILLA 12+ AYA + DOX BRUTALE ROLLERCOASTER OVER VERZET EN OPSTAND JAN-MRT 2019 ONTDEK DE WERELD VAN OPERA & BALLET Om jongeren de betovering van opera en ballet te laten ervaren, organiseert Nationale Opera & Ballet tal van activiteiten voor het voortgezet onderwijs, zoals workshops, rondleidingen en projectdagen. Kijk voor ons volledige aanbod voor VMBO, HAVO en VWO op operaballet.nl/onderwijs Voorstellingsbezoek We bieden scholen graag de gelegenheid om onze voorstellingen te bezoeken in het kader van de lessen CKV (bovenbouw HAVO / VWO). Tijdens een workshop in ons theater worden uw leerlingen actief betrokken bij de voorstelling die ze s avonds gaan zien en maken zij kennis met de wereld achter de schermen. Tussen de workshop en de voorstelling zit voldoende tijd om met de groep iets te eten in de stad. Een ideale manier om met uw leerlingen naar het theater te gaan! Kosten 16,50 per persoon, inclusief voorbereidend lesmateriaal, workshop en voorstellingsbezoek. Voor meer informatie en een overzicht van onze voorstellingen: operaballet.nl/ckv Door: Sjoukje Dijkstra Ideaal voor het CKV-onderwijs, maar eigenlijk is het overal toepasbaar Het wordt al sinds anderhalf jaar succesvol toegepast in het CKV onderwijs. Inmiddels werken ruim 50 scholen en diverse musea met Art Based Learning (ABL). Volgens grondlegger Prof. Dr. Jeroen Lutters is het geen methode, maar een benadering: Het is een goede manier om te kijken naar kunst, waardoor mensen een relatie kunnen ontwikkelen met een kunstwerk. Voor het CKV-onderwijs is het ideaal, maar eigenlijk zou deze methode overal toepasbaar zijn. Dat zegt Famke Sinninghe Damsté. Zij combineert al 20 jaar haar baan als docent Nederlands, Muziek en CKV met een freelancepraktijk in de kunsteducatie en de kunsten. Als trainer Art Based Learning ziet zij wat de methode doet met leerlingen in de praktijk: Veel leerlingen vertellen aan het eind van het schooljaar dat ze door deze methode veel minder vluchtig naar een kunstwerk zijn gaan kijken en nu beseffen dat een kunstwerk ook over henzelf kan gaan. DE VIER FASEN VAN ART BASED LEARNING (ABL) 1. Stel een (onderzoeks)vraag In de eerste fase van Art Based Learning staat de vraag centraal. Die vraag moet er toe doen. Dus niet: wat kan ik van een schilderij leren? Maar een persoonlijke vraag die je op dat moment bezig houdt. Dat kan bijvoorbeeld zijn: Waarom heb ik zo weinig geld? Waar ben ik vandaag mee bezig? 2. Fase van de sprekende objecten Het voorbeeld hier is een schilderij, maar het kan volgens de grondlegger van ABL, Jeroen Lutters, ook een muziekstuk, film of toneelstuk zijn. Het belangrijkste volgens hem is om intuïtief te werk te gaan. Kies wat je aanspreekt. Geef het object de kans om zich te uiten, aldus Lutters. Belangrijk hierbij is vooral om details te laten spreken en te beschrijven. 3. Denken in mogelijke werelden Bij de derde stap heb je de vraag gesteld en ga je in gesprek. Je laat je fantasie de vrije loop, je maakt associaties. Laat het schilderij je denken aan boeken die je hebt gelezen? Wellicht denk je aan die ene vakantie in Portugal, omdat het blauw van het schilderij je doet denken aan de zee, waarop je een bootje zag varen. Laat het je denken aan iets uit je kindertijd, bijvoorbeeld over die ene keer dat je verdwaalde, waarbij je leerde wat angst was, zegt Lutters. 4. Vertel het verhaal Het is belangrijk om het hele denkproces te beschrijven en op te schrijven. Anders ben je alleen in je hoofd bezig. Hetgeen leerlingen opschrijft hoeven ze niet te delen. Dat is privé. In de laatse fase laat je alleen zien wat je zelf wilt delen met je medeleerlingen en de docent. Tijdens deze laatste fase wordt duidelijk: Waar heeft deze ervaring je gebracht? Misschien naar een nieuw eigen kunstwerk,of naar iets anders creatiefs in je leven? 11

7 Bij Art Based Learning is het doel om de ervaring bij het kijken naar kunst zo rijk mogelijk te maken. Leren ván kunst, in plaats van óver kunst. Ofwel, laat je verbeelding spreken... Damsté pleit ervoor om leerlingen al in het onderwijs veel meer in de wereld te brengen, zoals deze methode dat volgens haar doet. Ze zijn tenslotte aan het groeien naar volwassenheid. Wij als docent moeten ze daarin begeleiden. Kunst is een mooie ingang om op dat vlak leerlingen te laten nadenken, zegt ze. Art Based Learning is er op gericht om leerlingen een persoonlijke relatie te laten ontwikkelen met een kunstwerk of kunstuiting. Dit doen ze door een persoonlijke vraag te stellen en vanuit die mindset een kunstwerk intensief te beschouwen. PERSOONLIJKE VRAAG Die persoonlijke vraag is volgens Damsté altijd een existentiële vraag. Bijvoorbeeld: Hoe ontmoet ik de liefde van mijn leven? Welke kant wil ik op met mijn leven? Damsté vertelt dat het formuleren van die vraag de belangrijkste stap is bij Art Based Learning. Het is de basis. Daarop stoelt de hele methode. Als leerlingen geen vraag weten, laat zij ze zelf altijd nadenken over vragen waarover piekeren als ze niet kunnen slapen en er geen mobiele apparaten in de buurt zijn. Het is daarbij belangrijk dat je als docent niet zelf voorbeelden geeft van vragen. Het gaat tenslotte om hun unieke eigen vraag. Als je een voorbeeld geeft van vragen, zullen ze wellicht de neiging hebben om die vraag over te nemen. Terwijl het een belangrijke diepe vraag moet zijn voor en over jezelf. De vraag hoeven ze wat de ABL-trainer betreft daarom ook niet te delen. Het gebeurt in een veilige sfeer, zegt ze. Om haar leerlingen aan te moedigen hun verhaal op te schrijven, gaf zij ze notitieboekjes. Die gaan bij haar in de klas veilig achter slot en grendel. Toch lijkt dat niet nodig, lacht ze. De meesten willen juist graag hun verhaal delen. RELEVANT Meer dan 100 docenten geven inmiddels les volgens deze benadering. De populariteit is volgens Thorsten Blokzijl, zakelijk leider aan het CultuurCollege wel verklaarbaar. ABL kan als onderzoeksinstrument ingezet worden bij het vak CKV. Het is relevant geworden, omdat het vak is veranderd en CKV onderwijs aan nieuwe eisen moest voldoen. Al vrij snel kwamen we erachter dat er ook vanuit musea en het basisonderwijs vraag was naar de methode. Daarom organiseren we nu landelijk trainingen. We zijn begonnen in Arnhem en breiden nu uit naar Brabant, Rotterdam en Utrecht. Al dan niet in samenwerking met onderwijs- en culturele instellingen. DIEPSTE DRIVE De grondlegger van de methode ontwikkelde Art Based Learning om gehoor te geven aan een roeping die hij voelt om kunst toegankelijk te maken voor iedereen. Mijn diepste drive is: als ik in museum kom, dan zie ik dolende mensen rondlopen. Ze hebben het gevoel: Ik ben in museum, ik zie iets moois, maar vinden het vaak gecompliceerd. Dan zie je dat ze langs schilderijen lopen, waar ze gemiddeld negen seconden voor staan, waarna ze weer verder lopen. In de meeste gevallen hebben ze dan twee of drie vragen hebben gesteld: hoe duur is dit werk? Wie heeft dit gemaakt en wat bedoelt hij daarmee? Met die vragen krijg je geen toegang tot een kunstwerk. Laat staan een relatie... Mensen kijken volgens grondlegger van Art Based Learning Jeroen Lutters naar kunst, omdat ze op zoek zijn naar iets. Door het stellen van een persoonlijke vraag aan het kunstwerk of de kunstuiting krijg je toegang tot het kunstwerk en ga je in gesprek. Een belangrijk onderdeel van ABL is leerlingen aansporen hun verbeelding de overhand te laten nemen: de wildste associaties leiden vaak tot een groter verhaal. Het is in ieder geval belangrijk om hiervan notities te maken... Voor Lutters is dat uitgangspunt waar zijn avontuur begon. In 2012 promoveerde hij op een proefschrift met de titel In de schaduw van het kunstwerk: Art Based Learning in praktijk, dat nog steeds verkrijgbaar is. Daarvoor en daarna heb ik al een reeks boeken en artikelen geschreven over het onderwerp. Inmiddels verspreiden we ABL landelijk voor het CKV via Cultuurcollege in Arnhem in samenwerking met Thorsten Blokzijl en het ABL Centre van ArtEZ, waar we de handen in een hebben geslagen met Bart Huydts. Een handboek Art Based Learning van Lutters hand komt volgend jaar uit bij uitgeverij Coutinho en is bedoeld voor mensen in onderwijs en opleidingen. VERBINDING Zelf heeft hij van jongs af aan verbinding met kunst. Dat komt mede door het gezin waarin hij is opgegroeid. Daardoor is het bij mij vrij natuurlijk om een relatie op te bouwen met een kunstwerk, maar ik ga er vanuit dat het leerbaar is. Als je mensen daarbij helpt en ze de tools aanreikt om toegang tot het kunstwerk te krijgen, dan kunnen ze dat zelfstandig ook. Dat geldt voor alle kunstuitingen. Ook voor theater- of muziekstukken. Kunst is in wezen niet een verplichte modus in het leven, maar plezier dat je ontwikkelt. Het grote voordeel van de methode vindt Lutters dat het creatief denken stimuleert. Volgens hem een belangrijke en onmisbare vaardigheid om te hebben in de 21e eeuw. Creativiteit is cruciaal. Mensen worden vandaag de dag voortdurend geconfronteerd met dingen waar geen handboek voor bestaat: klimaat, oorlog, media. Hier is geen pasklaar antwoord voor en daar moeten we keer op keer opnieuw mee leren om gaan. Als je dan creatief bent in oplossingen verzinnen, heb je toch een streepje voor in deze wereld. Damsté meent dat het bovendien goed is voor het ontwikkelen en versterken van de eigen verbeeldingskracht. In het vak CKV zijn leerlingen heel vaak bezig met wat ze niet kunnen: Ik kan niet tekenen, het lijkt niet, het is niet goed. Daar zitten ze in vast. Ook als ze naar kunst kijken. Dan denken ze dat ze er iets van moeten begrijpen. Dat is het leuke aan ABL. Je wordt stil gezet bij jezelf. Dat is nu net wat we te weinig doen op school. We zijn vooral cognitief bezig, zodat leerlingen een radertje worden in het economisch systeem. Dit is belangrijk, maar evenzo belangrijk is om te weten hoe je als persoon in de wereld staat. Via de kunst heb je een mooie ingang. PRAKTISCHE TIPS! Damsté die eerst zelf de training volgde, en nu zelf de training geeft, is erg enthousiast over de methode. Voor de docenten die ermee willen werken heeft ze handige en praktische tips: 1. Neem de tijd en jaag je leerlingen niet op: Iedereen komt uiteindelijk bij een belangrijke vraag uit, aldus de ABL-trainer. 2. Bereid je leerlingen goed op de persoonlijke vraag voor. Dus, kom niet plompverloren aan met de opdracht, maar houd een klassengesprek over existentiële vragen, laat ze iets over filosofie lezen of laat ze het filmpje Who Am I van The School Of Life (YouTube) zien. 3. Hou de groepjes klein: tien tot vijftien mensen 4. Denk goed na hoe je het gaat organiseren. Damsté vertelt: Zo hebben we twee kunstenaars laten exposeren in een pop-up museum hier op school. Ik heb twee collega s gevraagd om te ondersteunen en aan hen ABL training gegeven. Zo kon ik de klas splitsen en hadden we groepjes van tien tot vijftien leerlingen. 5. Zorg ervoor dat je de juiste sfeer creëert. Damsté meent dat een meditatieve sfeer het beste is, zonder dat het zweverig of therapeutisch wordt. 6. Om ze te stimuleren bij het bedenken van een persoonlijke vraag, zegt Damsté vaak: Bedenk je: als alle apparaten leeg zijn en je kunt niet slapen, wat voor vragen komen er dan? Waar denk je aan? Waar zou je een antwoord op willen hebben? 7. Geef geen voorbeelden bij die persoonlijke vraag, want daarmee zet je ze onbedoeld wellicht op een verkeerd been. 8. Creëer een veilige atmosfeer, waarin ze echt persoonlijk bezig kunnen zijn en niet alles hoeven delen. 9. Probeer niet te strak te zijn met toetsen. Kijk vooral naar hoe ze het proces hebben doorgemaakt en hoe ze dat beschrijven en beargumenteren. Kijk daarbij echt naar hoe ze het onderbouwen. Waarom heb je dit gemaakt. Bijvoorbeeld, een leerling beargumenteert dat hij muziek hoorde en daarbij beelden kreeg van de natuur. Daarom maakte hij foto s van bomen. 10. Last but not least, een tip van Damsté: Je kunt ABL op allerlei manieren verbinden aan de eindtermen van het vernieuwde CKV. Het is bijvoorbeeld zeer geschikt om in te zetten bij de kunstautobiografie of als startopdracht voor een (artistiek) onderzoek. Als je dit doet, laat ze iets maken in een discipline naar keuze, naar aanleiding van de ABL-ervaring. En beoordeel dan de onderbouwing, niet het eindproduct

8 MUZIEK BELEVEN IN HET CONCERT GEBOUW Met de hele klas werken aan een compositie én het uitvoeren. Een repetitie of concert van Het Concertgebouworkest bijwonen. Het is mogelijk bij Het Concertgebouw. Een uitstekende manier om leerlingen zelf de muziek te laten beleven en hen te leren echt naar muziek te luisteren. E LEER Z DE LES Wij komen ook naar school! Tijdens een intensieve ochtend maken onderbouwleerlingen samen muziek. Hun compositie klinkt al heel aardig. Ze hebben tijdens de workshop die ze volgden, veel geleerd over het maken van composities. Nu voeren ze het zelf uit, op eigen instrumenten en instrumenten die Het Concertgebouw ter beschikking heeft gesteld. Zo klinken fluit, viool, elektrische gitaar, piano en slagwerk tot een indrukwekkend geheel. Daarna bezoeken de leerlingen een lunchconcert, in dit geval een repetitie van het Koninklijk Concertgebouworkest in de Grote Zaal. Daar horen ze de oorspronkelijke versie van de compositie waar ze zelf ook mee gewerkt hebben. ZELF COMPONEREN Voor leerlingen uit de bovenbouw is een soortgelijke workshop mogelijk. Zij experimenteren tijdens een workshop met de bouwstenen van een muziekstuk, dat ze s avonds tijdens een concert te horen krijgen. Daarbij moeten ze zich echt verdiepen in de compositie, waardoor ze er meer inzicht in krijgen. Ook leren ze actief te luisteren. Na afloop van de workshop spelen ze hun eigen compositie, die wordt opgenomen en via internet terug te luisteren is. Een unieke ervaring, waar leerlingen, zeker als ze van muziek houden, erg van kunnen genieten. KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN Een andere belevenis is het project On Stage and backstage. In dit project krijgen bovenbouwleerlingen een kijkje achter de schermen van Het Concertgebouw. Ze weten dan al heel wat over Het Concertgebouw, omdat ze op school al een documentaire over Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest hebben gekeken. Ze komen op plekken waar gewone bezoekers niet komen: in de Dirigentenfoyer bijvoorbeeld, waar ze meer achtergrondinformatie krijgen over de muziekstukken die het Concertgebouworkest aan het repeteren is. Daarna mogen ze in de Grote Zaal een deel van de repetitie bijwonen. Daarna komen leerlingen ook nog in de radiokamer, de koninklijke ontvangstkamer, de artiestenfoyer, op de zolder en in de catacomben. DRIE DAGEN COMPONEREN F VANA GRIEZELIG GEESTIGE VERHALEN, AKELIG BEROERDE ACTEURS & HILARISCHE VERRASSINGEN DURF JIJ HET AAN? THEDUNGEONS.COM/AMSTERDAM 9,K5N0U BOE Voor wie echt een unieke muziekervaring wil, is er nog een mooi project: In een speciaal project gaan leerlingen onder leiding creatief muzikaal leider Jurgen van Harskamp aan de slag. Drie dagen lang werken ze aan een klassencompositie. Ze maken hem niet alleen, ze voeren hem ook uit. Niet alleen voor een opname van internet, maar ook daadwerkelijk in Het Concertgebouw voor publiek. Op de laatste avond bezoeken de leerlingen niet alleen een concert van het Nederlands Philharmonisch Orkest in de Grote Zaal, ze verzorgen eerst zelf een voorprogramma voor publiek in de Spiegelzaal, waarin ze hun zelfgemaakte compositie uitvoeren. Zo ervaren ze hoe het is om als echte muzikant zelf op het podium te staan. INFORMATIE 15

9 Scene uit de voorstelling Slag bij Nieuwpoort Foto: Aluin/Sanne Peper I nailed it! Boek nu de Museumles Reformatie ALS HEDENDAAGSE LITERATUUR AL OUDERWETS IS, WAT MOET JE DAN MET SHAKESPEARE? Holland Dance Festival Onwijs Dansonderwijs! Met meer dan tien jaar ervaring met dans in het onderwijs weet Holland Dance Festival als geen ander hoe dans ingezet kan worden om onderwijsdoelen te bereiken. Met onze gediplomeerde dansdocenten en professionele dansgezelschappen brengen we met op maat gemaakte pakketten kinderen en jongeren letterlijk en figuurlijk in beweging. Niet achteroverleunen dus, maar See, Do, Reflect en Experience dans! Meer weten? Kijk dan op onze website: of neem contact op met Judith van Hemert via judith@holland-dance.com of Foto van Dance ID door SALLY Dansgezelschap Maastricht. Dit seizoen te boeken via Holland Dance Festival. Het is de tijd van schreeuwerige filmpjes op Youtube en foto s op Instagram. Van flitsende games. Verhaaltjes moeten ultrakort, alles langer dan een Whatsapp-bericht, of 140 tekens op Twitter, is langdradig. Veel jongeren vinden boeken lezen stom en de hedendaagse literatuur al ouderwets. Wat moeten ze dan met Griekse mythen en die stoffige Shakespeare? Door: Rob Pietersen Experts uit het theater en het onderwijs vinden het belangrijk dat leerlingen met toneelklassiekers in aanraking komen, omdat klassiekers als ethisch waardevol worden gezien. Toneelklassiekers creëren een visie op het leven en de maatschappij en bieden zelfreflectie. Dat schreef Daphne Gakes voor haar studie Theaterwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam in Ken je Klassiekers, een onderzoek naar het belang van toneelklassiekers voor het onderwijs. Klassiekers zijn verder van belang vanwege het vocabulaire, de rijmvormen, de herkenning van verhalen en vanwege de tijdloze thematiek. Tijdloos? Of toch niet meer van deze tijd? Wie zit er nog te wachten op eindeloze scènes die je niet weg kunt swipen? Of prehistorisch vocabulaire waar google translate geen raad mee weet? De theorie van onderzoekers en wetenschappers lijkt soms behoorlijk anders dan de praktijk van alledag, van de jeugd van tegenwoordig. Jongeren consumeren nu vooral vlogs, blogs en korte filmpjes. Hoe sneller, hoe beter. Hup. Scannen, scrollen, taggen, liken, en weer verder. HAAT, LIEFDE, VERRAAD In de toneelstukken van Shakespeare komen veel menselijke emoties aan bod. Haat, liefde, verraad, (innerlijke) conflicten, noem maar op. Die komen net zo goed voor in computergames, actiefilms of soaps, maar zeker ook in het echte leven van een gemiddelde puber, zo reageert vakdidacticus Marie-Thérèse van de Kamp van het Expertisecentrum Kunsttheorie. Door naar die toneelstukken te kijken, ga je erover nadenken ofwel reflecteren. Juist dat leren reflecteren is van ongelooflijk groot belang voor jongeren, zegt Van de Kamp. Zij handelen gedurende de adolescentie meer impulsief en emotioneel. Het is goed voor 17

10 hen om op die leeftijd, op gezette tijden ook eens wat dieper na te denken over belangrijke menselijke zaken en daar met anderen over te praten. De verhalen van Shakespeare zijn volgens artistiek leider Victorine Plante van de Utrechtse Theatergroep Aluin ook voor de jeugd van tegenwoordig spannend en nog steeds actueel. Politieke moorden, fake news, machtsmisbruik, jaloezie. Wij maken Shakespeare toegankelijk voor jongeren door de verhalen op een humoristische, snelle en begrijpelijke manier te presenteren, aldus Plante. SLOW LOOKING De jeugd is van snel - sneller - snelst Als je de kijkcijferkanonnen van toen, zoals Pipo de Clown, Floris, de Fabeltjeskrant en Swiebertje, nu terugziet, dan zijn die traag en gedateerd. Toneelklassiekers zijn nog een paar honderd jaar ouder. Medea, Antigone en Shakespeare kunnen jongeren dan wel nuttige lessen leren en waardevolle denkstof opleveren, maar zitten ze daar op te wachten? Van de Kamp heeft het over slow looking, het leren heel rustig en aandachtig kijken. Dat moet volgens haar een mooi tegenwicht bieden aan de inderdaad almaar snellere wereld van jongeren, waarin zij worden overvoerd met informatie. Door rustig en aandachtig te kijken en luisteren wordt dus het reflectieve vermogen aangewakkerd. Dat is voor jongeren van belang voor het leren begrijpen van de motieven van anderen en voor het ontwikkelen van compassie. ons theater. Daarnaast komen in deze stukken zulke elementaire kwesties aan de orde. Dit kan binnen CKV, maar natuurlijk ook binnen drama of de talen, aldus Duermeijer, die les geeft op het Anna van Rijn College in Nieuwegein. Dat de toneelklassiekers in het CKV-onderwijs, zoals onderzoeker Gakes schreef, misschien nog niet zo goed aan bod komen, ligt zeker niet aan Theatergroep Aluin. Het Utrechtse gezelschap brengt theater naar de scholen en andersom. Het educatieaanbod bestaat uit voorstellingen voor alle niveaus en leerjaren van het voortgezet onderwijs. In 2017 speelde het 25-jarige Aluin 280 voorstellingen, 186 daarvan waren voor scholieren. Een spoedcursus Griekse tragedies of een introductie in Shakespeares meesterwerken? Aluin biedt het. Het zijn klassiekers die iedereen eigenlijk zou moeten kennen, zegt Plante. Bovendien zijn veel van deze verhalen nog steeds actueel. De verhalen gaan over menselijke emoties en handelen. Macht, liefde, jaloezie, hoogmoed, wanhoop en hebzucht zijn thema s die nog steeds spelen. Scène uit Antigone Unplugged. Foto: Aluin/Sannen Peper Poster van de Wraak van Ifigeneia Foto: Aluin/Sanne Peper OVERSPELIGE ECHTGENOOT Oud. Maar zeker nog wel van deze tijd dus, betogen de fans. Docent Guiot Duermeijer zag met zijn klas van het Anna van Rijn College de voorstelling Antigone Unplugged van Aluin en schreef er het volgende over: Het toneelstuk laveerde van luchtig en komisch naar indringend en dramatisch. Leerlingen die deze voorstelling aanschouwden, volgden ademloos het conflict tussen Kreon en Antigone, dat slechts gemoderniseerd was door de luchtige toon en de simpele aankleding. Een beetje sneller gebracht, het taalgebruik wat hipper, de uitvoering een tikje moderner. Dan kan de tragedie van toen ook nu nog mee. De klassiekers zijn ontegenzeglijk verweven met onze hedendaagse cultuur, stelt Aluin. Wij onderzoeken met leerlingen de relatie tussen de oude verhalen en de actualiteit. Plante geeft als voorbeeld Medea, de tovenares in de Griekse mythologie, die uit wraak voor haar overspelige echtgenoot hun twee zoontjes vermoordde. Dat werd 2500 jaar geleden geschreven. Maar er zijn nu nog helaas steeds ouders die hun kinderen vermoorden uit machteloosheid en wanhoop. Ook in Nederland! Plante zegt dat ook het verhaal van Antigone, eveneens uit de Griekse mythologie, voor veel jongeren herkenbaar is. Antigone begraaft haar broer tegen de wet van de koning in en wordt opgesloten in een grot. Zij handelde impulsief uit eergevoel en uit liefde voor haar familie. Wat als je geweten en rechtvaardigheidsgevoel botsen met wetten? Volgens Plante zien jongeren in die klassieker wat ze zelf ook regelmatig voelen: Je hoeft niet stokoud te zijn om gelijk te hebben. Verhalen als Medea en Antigone zijn oude, maar geen ver-van-jebed-verhalen. Als samenleving hebben we volgens Van de Kamp veel aan jongeren die naar kunst leren kijken, zoals naar theater. We krijgen daar breder gevormde mensen door, die zaken vanuit meerdere perspectieven kunnen beschouwen en die oog en oor leren krijgen voor datgene wat doorgaans buiten hun blikveld valt. Shakespeare en Euripides op banner van voorstelling Ken je Klassiekers Tekening Ken je Klassikers ALGEMENE VORMING Gakes stelde in haar in dat de toneelklassiekers nauwelijks aan bod komen. Kamp. Kennismaken met in het onderwijs. Kunst kinderen maar is ook ontwikkeling. Zo kunnen mogelijk kan inspireren bijvoorbeeld ook theater 2014 gepubliceerde onderzoek vast binnen het CKV-onderwijs echter Dat is heel spijtig, zegt Van de theater past volgens haar absoluut hoort bij de algemene vorming van belangrijk voor hun persoonlijke zij leren over datgene wat hen of enthousiasmeren. Dat kan maken of theater kijken zijn. CKV-docent Guiot meerwaarde van studenten. In mijn moeten hebben van Shakespeare, omdat Duermeijer ziet zeker de toneelklassiekers voor zijn optiek zou elke leerling kennis Griekse tragedies en het werk van hierin natuurlijk de basis ligt voor 18 19

11 Beleef Escher in Het Paleis! Geniet in een koninklijke omgeving van het werk van M.C. Escher. Nederlands kunstenaar met miljoenen fans over de hele wereld en meester van de optische illusie. Hier wordt spel met perspectief een beleving. Lange Voorhout 74, Den Haag, Interesse in onze ITA-juniorproductie of in een workshop theater of dans bij één van onze voorstellingen? Bel voor advies op maat +31 (0) / of kijk op ita.nl/educatie. INTERNATIONAAL THEATER AMSTERDAM (Toneelgroep Amsterdam & Stadsschouwburg Amsterdam) DOE HET LEKKER SELFIE! ATELIER ZUIDERZEE Rondleiding & workshop portretfotografie In een spoedcursus gaan leerlingen zelf aan de slag met fotografietechnieken en composities om de perfecte portretfoto of selfie te maken. Ter inspiratie gaan zij in gesprek over het thema identiteit tijdens een interactieve rondleiding door de tentoonstelling Mooi Samen en leren zo anders naar de portretfoto's van Koos Breukel en Sander Troelstra, maar ook naar zichzelf te kijken. Passend programma voor ieder niveau 59,- per klas van max. 25 leerlingen Cultuurkaart geldig sales@zuiderzeemuseum.nl

12 THEATER Creatieve workshops in hartje Rotterdam SKVR.Nl/excursie Op excursie naar Rotterdam? Maak de dag compleet met één van onze creatieve workshops in het hart van de stad! FOTOGRAFIE: GABY JONGENELEN primair onderwijs voortgezet onderwijs MBO skvr.nl/onderwijs Voorstellingen & workshops op School Topkwaliteit vertelkunst theaterbureau Het Verteltheater Stel je voor dat je bij- of nascholing actueel, creatief, op maat en bovendien betaalbaar is. Want dat is toch het effectiefst en meest interessant? Klinkt dat goed? Beeldend Muzikaal Voorstellingen, Verteltheater, Jeugdtheater & Cultuureducatie Betoverend Meer informatie Kijk dan voor meer informatie op EEN DINSDAGOCHTEND IN FEBRUARI, DE LEERLINGEN KOMEN DE ZAAL BINNEN: GAAN WE ZEKER WEER NAAR IETS STOFFIGS KIJKEN. HUH, GAAN WE ZO ZITTEN? VERBAASD KIJKEN ZE NAAR DE ZAAL OPSTELLING, DE STOELEN STAAN IN 4 BLOKKEN, MET IN HET MIDDEN EEN KRUIS VAN 2 PADEN MET RODE LOPERS ALS SPEELVLAK. DRIE SPELERS KOMEN TEGELIJK OP VAN DRIE KANTEN: DAMES EN HEREN WELKOM OP DE BRUILOFT VAN DON JUAN EN DONNA ELVIRA! WAARNA MUZIEK VAN KANYE WEST KLINKT: DAMES EN HEREN, DON JUAN!!!.. BRUID DONNA ELVIRA STAAT VOOR HET ALTAAR, KIJKT ZENUWACHTIG ROND, WACHT, KIJKT NOGMAALS, MAAR DON JUAN VERSCHIJNT NIET! DAN FLUISTERT DE BEDIENDE VAN DON JUAN IN HAAR OOR DAT HIJ NIET Drie acteurs spelen zichzelf en duiken de personages en scènes van het stuk in. Gedurende de voorstelling checken ze bij het publiek of iedereen het nog volgt en maken ze persoonlijk contact. De acteurs spelen tussen en door het publiek. Ze maken inventief gebruik van de verbeelding van de leerlingen. Zo veranderen tafels in obstakels, en tassen in baby s. MATROSE pakt oude klassiekers, kort ze flink in en weet de thematiek van toen naar het heden te vertalen en aan te sluiten bij leerlingen van het VO. Ze laten zien dat deze thematieken in de klassieke toneelliteratuur nog altijd actueel zijn. Matrose: We willen het met de leerlingen over respect hebben. We verliezen steeds meer gezag voor de mensen om ons heen. Waar je vroeger nog alert werd als er een politieagent voorbij liep, merk je hem nu niet eens meer op. Je blijft in je eigen bubbel en bent voornamelijk met jezelf bezig. In de bijbehorende lesbrief geven ze de docenten tools om de thematiek van de voorstelling te linken aan de actualiteit. Dit doen ze onder andere door het laten zien of lezen van nieuwsberichten. WEG MET HET VOOROORDEEL TEGEN KLASSIEKERS Door: Ernst Weerstra Het Verteltheater THEMATIEK DON JUAN We kunnen alles worden wat we willen en alles krijgen wat we willen. Als we maar hard genoeg werken. Als je iets niet leuk vindt, moet je het dan doen? Je leeft ten slotte voor jezelf. Als je iets niet mooi vind mag je dat dan zeggen, of kun je dat beter voor jezelf houden. In hoeverre moet je altijd eerlijk zijn? Kun je beter eerlijk zijn en iemand kwetsen of kun je beter zwijgen of liegen en de ander geen pijn doen? MATROSE maakt met veel humor zware thematiek tussen de leerlingen bespreekbaar. Alle vooroordelen van oude klassieke stukken trapt Matrose binnen 3 minuten de deur uit, door de boel volledig op stelten te zetten. De speelsheid van de acteurs geeft de leerlingen het gevoel dat ze een van hen zijn. Met veel liefde en noodzaak vertellen de 3 acteurs het verhaal van DON JUAN. Met beeldende vertellingen reizen ze eerlijk door het verhaal. Of hadden ze de waarheid beter kunnen verzwijgen? INFORMATIE of bel Thorsten, Jolanda en Bregje op KOMT. ZE BEGINT TE SNIKKEN EN GILT: VIEZE, VIEZE VUILE SCHOBBEJAK!!! DE BEDIENDE VAN DON JUAN PROBEERT HAAR TE SUSSEN: SORRY MEVROUW! HIJ BEDOELT HET NIET ZO, MEVROUW. Don Juan gaat over normen en waarden. Don Juan gedraagt zich als een puber, schopt tegen de normen en waarden aan, door elke vrouw te kwetsen en voor het altaar te laten staan. Hij lacht zwervers uit en spuugt zwervers in het gezicht. Leerlingen in het voortgezet onderwijs kunnen zich met dit thema identificeren. Zij kunnen zich herkennen in Don Juan, omdat ook zij zoekende zijn naar hun normen en waarden. 23

13 djproducer.school HOE LAAT JE LEERLINGEN KENNISMAKEN MET MODERNE EN VOORAL POPULAIRE MUZIEKSTROMINGEN ZOALS DANCE, HIPHOP OF URBAN? DE DJPRODUCER.SCHOOL UIT S-HERTOGENBOSCH HEEFT EEN PRAKTISCHE AANPAK EN LAAT LEERLINGEN TIJDENS ÉÉN VAN HUN WORKSHOPS VOORAL ZELF DE MAGIE VAN HET WERKEN MET MUZIEK ERVAREN. Museum Huis Doorn Maak uw geschiedenislessen aanschouwelijk en aantrekkelijk met een excursie naar Museum Huis Doorn. Huis Doorn heeft verschillende educatieve programma s ontwikkeld. Zo is er bij de vaste tentoonstelling Tusschen twee vuren over Nederland en de Eerste Wereldoorlog een lesbrief beschikbaar. Leerlingen bekijken eerst een introductiefilm over de Eerste Wereldoorlog. Een vragenlijst neemt de leerlingen vervolgens mee langs de vijf thema s uit de tentoonstelling over het Neutrale Nederland in Tevens is Huis Doorn zelf te bezoeken, het laatste woonhuis van de Duitse ex-keizer Wilhelm II. Het huis is nog volledig authentiek ingericht. Tijdens de rondleiding ervaren de leerlingen hoe Wilhelm II in Doorn terugkeek op de Eerste Wereldoorlog. Zijn rol in de oorlog, zijn vlucht naar Nederland en zijn verblijf in Doorn. Voor alle leerjaren reserveringen@teylersmuseum.nl Vraag meer informatie aan: reserveringen@huisdoorn.nl Bekijk de tekeningen van Leonardo da Vinci en ga zelf aan de slag met een guldenpasser bij de Man van Vitruvius. Deze reizende dj-school komt veel op middelbare scholen in Nederland met onder andere een dj-workshop. Geen workshop waar leerlingen luisteren en kijken naar een dj die slechts 1 dj-set bij zich heeft, maar een workshop waar leerlingen vooral zelf aan de slag gaan op een eigen set. Dit wordt mogelijk gemaakt door de enorme hoeveelheid techniek die meegenomen wordt en daarin is djproducer.school uniek. Zo stonden er onlangs op het Bonaventura College in Leiden maar liefst 15 moderne dj-sets opgesteld. Jordi Nieuwenburg is docent muziek en CKV op het Bonaventura en bestempelt de workshop als een succes. De workshop is heel interactief en heeft een vlot tempo. Het spreekt de leerlingen echt aan omdat het zeer herkenbaar is en de muziek van nu is. Daarnaast zit er een competitieelement in dat de leerlingen dwingt om samen te werken. Ze werken met professionele dj s die goede instructie geven en de dj-sets die gebruikt worden zijn modern en professioneel. Het Bonaventura College organiseert voor hun Topklas muziek één keer per jaar een gastles waarbij een bijzondere muzikale ervaring centraal staat. De dj-workshop van djproducer.school was hiervoor erg geschikt en alle leerlingen waren zeer enthousiast vertelt Jordi. De dj-workshop is uniek omdat leerlingen in tweetallen achter een dj-set plaatsnemen. Er kunnen 30 leerlingen tegelijkertijd deelnemen. Ze werken tijdens deze workshop samen om aan het einde een mini mix van 3 nummers te kunnen draaien. Deze kan vervolgens op een usbstick worden opgenomen. Ze krijgen les van dj s die hun sporen in de muziekwereld inmiddels ruimschoots verdiend hebben. Door middel van veel voorbeelden, fragmenten en filmpjes worden de fijne kneepjes van het vak bijgebracht. Een praktische, muzikale en zeer aansprekende les voor hedendaagse jeugd. De beste dj s van tegenwoordig draaien niet alleen muziek maar produceren het ook. Zonder eigen muziekproducties is het lastig om echt als dj door te breken. Daarnaast is het vooral heel erg leuk om muziek te maken, vertelt Laurens van djproducer.school. Daarom besteden wij ook aandacht aan muziekproductie door middel van onze andere workshop MUSICMAKERZ. Tijdens deze workshop gaan leerlingen aan de slag om een eigen dancebeat of hiphoptrack te produceren op een sampler. Ook hier is het unieke dat we beschikken over veel techniek en iedereen dus lekker zelf in kleine teams aan de slag kan. Leerlingen vinden dit helemaal geweldig. Ook kan djproducer.school een rapworkshop aanbieden. Als het om meerdere klassen gaat kan de dj-school de diverse workshops combineren op 1 dag en doorlopen de klassen een volledig muzikaal programma. Leerlingen kunnen dan een rap schrijven, hun eigen beats erbij componeren en leren draaien. Een compleet verzorgde en vooral muzikale dag! INFORMATIE Kijk op djproducer.school of mail naar info@djproducer.school 25

14 Foto: Nationaal Openluchtmuseum bereid je voor op een avontuur, want Oyfo Techniekmuseum is geen museum waar je stilletjes rondkijkt. Techniek hoor, zie, voel en ruik je! Oyfo is de samensmelting van Techniekmuseum HEIM, CREA en Muziekschool Hengelo: één hart voor kunst en techniek HARDCORE GESCHIEDENIS IN EEN CULTUREEL JASJE TEN PRESENTATIEDAG 2018 DINSDAG 13 NOVEMBER, ZWOLLE Door: Rob Pietersen De Canon van Nederland - die chronologische samenvatting van historisch Nederland, van Hunebedden tot Heden - is dagelijkse kost en gesneden koek voor geschiedenisleraren. Toch wordt de Canon steeds vaker ook hapklaar voorgeschoteld aan docenten CKV. - Theaterkrant BOYS DON'T CRY 14+ TEUN 14+ UIT DE MAAT 6+ Bezoek GRATIS alle voorstellingen van TEN Producties TEN Producties is een professioneel jeugdtheatergezelschap, we maken voorstellingen voor kinderen, jongeren en (jong-)volwassenen. Over belangrijke thema s die een rol spelen in hun turbulente wereld. Zo wordt de drempel verlaagd om thema s als depressie, geaardheid, identiteit, seksueel grensoverschrijdend gedrag en ziekte bespreekbaar te maken. Tijdens de presentatiedag krijg je de gelegenheid om al onze voorstellingen te bezoeken. Meld je GRATIS aan voor de TEN Presentatiedag 2018 via 13 SCHOUWBURG ODEON ZWOLLE - Het Rijksmuseum roept op om te komen tekenen met Rembrandt. Ga een schelp natekenen. Teken een landschap uit je hoofd, schets in één minuut een dier. En heb je wel eens goed naar je handen gekeken? Leer net als Rembrandt goed tekenen door te kijken en te doen. Het Nederlands Openluchtmuseum biedt als CKVpraktijkles en schooluitje het programma Architecten gezocht aan. Leerlingen van het voortgezet onderwijs leren tijdens dit project dat de verandering van het platteland een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling is in Nederland: boerderijen veranderen van functie en worden (luxe) woonboerderijen. Ze spelen een rol als architect, met de opdracht plannen te maken de historische boerderij te verbouwen tot een comfortabel woonhuis. Wat gebeurt er met de stal, bestaat de opkamer straks nog? Welke functies krijgen de vertrekken nu? Komt er een kamertje om te gamen, een thuisbioscoop, een atelier? Maar wat wìl de nieuwe eigenaar eigenlijk? En mag dat allemaal wel in een historische boerderij? VLOGGER DES VADERLANDS Het Nationaal Militair Museum viert het begin van de Tachtigjarige Oorlog, 450 jaar geleden, met een ode aan Willem van Oranje, de grondlegger van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden. Er is in het educatieve programma van het museum in Soesterberg ook gedacht aan CKV-leerlingen. Zij maken nader kennis met Willem van Oranje als jongen, militair én Vader des Vaderlands. Welke dilemma s, zorgen en dromen kenmerkten zijn leven? Leerlingen voeren in de expo opdrachten uit waardoor ze inzicht krijgen in de feiten, bronnen, meningen en roddels rondom Willem van Oranje. Hun ervaringen verwerken ze in een Vlog. Zo worden ze Vlogger des Vaderlands. Hardcore geschiedenis in een cultureel jasje. Is dat een goede ontwikkeling, of een wat gekunstelde methode om jongeren naar het museum te trekken? Joost van Oort is positief. De Brabantse docent die met JORT geschiedenis massaal bekeken examentrainingen op Youtube geeft, ziet veel raakvlakken tussen zijn vak en CKV. Het zou zonde 27

15 gebundeld met de oprichting van is het bewaren en tentoonstellen Vaderlands bekendgemaakt. NMM maar ook bij CKV-leerlingen. Het is het Canonnetwerk. Deelnemende van erfgoed. Dit kan van alles zijn; heeft de afgelopen maanden gewerkt de bedoeling dat het netwerk zich in musea gaan samenwerken om op van beelden en schilderijen tot aan nieuwe ideeën die ook bij het de komende jaren zal uitbreiden tot opvallende wijze de veelzijdigheid vliegtuigen en tanks. Hoe verfrissend CKV-onderwijs passen. Zo kun je je bij een evenwichtige afspiegeling van de van geschiedenis voor het voetlicht te is het dan om eens buiten de een modeproject in Soesterberg laten Canon. Zo kom je als bezoeker oog in brengen. gebaande kunstpaden te treden en inspireren door militaire uniformen. oog te staan met de geschiedenis van het Nationaal Militair Museum te Nederland. Ook origineel en inderdaad opvallend: in het al eerder genoemde bezoeken? aldus Van Deijck. In overleg met de educatoren van het museum kan ook een programma GEEN GEÏSOLEERDE INCIDENTEN Openluchtmuseum wordt om Cultuur en wapentuig: het wringt. op maat worden gemaakt, passend Van Oort juicht het dus toe. Hij creativiteit gevraagd als leerlingen Kunst en oorlog: het doet denken bij een CKV-project op school. En, denkt niet dat het voor leerlingen als reporter op pad gaan. Allemaal aan in beslag genomen voorwerpen, zo voegt Van Deijck toe: In februari verwarrend is als ze in verschillende met diverse opdrachten, gefocust op aan gestolen schilderijen. Volgens 2019 opent een grote tentoonstelling vakken met geschiedenis aan de verschillende thema s. Zo moet het Van Deijck past het toch prima bij over de Koude Oorlog, waarbij slag gaan. Als je daarin als docenten ene ploegje een item maken voor elkaar: Oorlog heeft diepe impact wordt ingegaan op deze gespannen samen optrekt en bekijkt wat je het journaal of een sportprogramma. op de mens en zorgt voor grote periode vanuit politiek, militair, de leerlingen wil bieden, zorg je er Andere redacteuren maken een mooi maatschappelijke en culturele maatschappelijk en cultureel oogpunt. juist voor dat de geschiedenis beter filmpje voor een kookprogramma veranderingen. Zo ontstond uit Onderdeel van het educatieve beklijft. Leerlingen gaan dan meer of, met veel glitter en glamour, voor de ontgoocheling na de Eerste programma is een experiential samenhang zien. Die historische shownieuws. Wereldoorlog de kunststroming learning escaperoom in een gebeurtenissen zijn geen geïsoleerde dadaïsme. Maar denk ook aan commandobunker waarin een hele incidenten en culturele uitingen Nationaal Militair Museum Foto: Anna Reitsma GEBAANDE KUNSTPADEN beroemde kunstenaars zoals Armando, wiens werk sterk verbonden klas tegelijk kan spelen. komen niet zomaar uit de lucht vallen. CKV is een onderdeel van is met zijn ervaringen uit de Tweede Het Canonnetwerk staat voor een De oudheid nieuwerwets zijn als je dan niet samen optrekt. op een grauwe wintermorgen als de cultuureducatie. Daarbinnen valt Wereldoorlog. proactieve samenwerking tussen een gepresenteerd. Hardcore De geschiedenis zit vol met culturele uitingen die ons iets vertellen over storm rond de ramen van de klas brult en de regen er tegenaan klettert. ook educatie over ons erfgoed, stelt Maurits van Ravesteyn, hoofd KOUDE OORLOG groeiend aantal culturele organisaties, die geschiedenis door het hele land geschiedenis in een cultureel jasje. Spannende games over de hoe de mensen over hun eigen tijd En gebruik het vak Nederlands om educatie van het Nederlands Eind oktober stopt de tentoonstelling breed onder de aandacht brengen. Beeldenstorm, het Vlogboek over dachten. Aan de andere kant begrijp het oude zinnetje Hebban olla vogala Openluchtmuseum, de voortrekker over Willem en wordt de Vloggers des Niet alleen bij geschiedenisdocenten, Anne Frank, Raps over de Republiek, je culturele uitingen beter als je ze in klassikaal te bespreken. van de oprichting van het de Glitter en Glamour van de Gouden een bredere context kunt plaatsen, aldus de meest vooraanstaande VIG Het venster kinderarbeid biedt Canonnetwerk. De manier waarop wij met onderwijsgroepen de Afbeelding: entoen.nu Eeuw Het zou zomaar kunnen. En de VIG des Vaderlands Joost van (Very Important Geschiedenisdocent) volgens de commissie openingen Canontentoonstelling laten verkennen Oort heeft er totaal geen probleem van Nederland. binnen het vak wereldoriëntatie. De en onderzoeken, bevat diverse mee: Het is voor iedereen goed om DIDACTISCH CONCEPT vensters over Rembrandt, van Gogh en De Stijl binnen het vak culturele aspecten op het gebied van creativiteit en het presenteren. Daarmee komt met geschiedenis aan de slag te gaan. Geschiedenis houdt ons een De Canon van Nederland valt niet los vorming. Zo kan de canon, door erfgoed en geschiedenis tot leven. spiegel voor en dwingt ons om ons te te zien van geschiedenislessen, maar alle vakken heen, een terugkerend verplaatsen in de ander. Dat zijn zeer is nooit alleen daarvoor bedoeld. Het verschijnsel worden dat aan de Het Nationaal Militair Museum (NMM) waardevolle zaken. is als didactisch concept ontwikkeld leerlingen de broodnodige historische is een best opvallende deelnemer door de commissie Ontwikkeling samenhang verschaft. aan het Canonnetwerk. Educator Nederlandse Canon ( ). Eva van Deijck van het museum op Die stelde: De canon is er om Nederlandse musea speelden daar de voormalige vliegbasis denkt daar samenhang aan te brengen. Behandel al langer op in met een eigen, lokale iets anders over: Onder de noemer de watersnood van 1953 bij het vak aardrijkskunde, en dan bij voorkeur programmering. Sinds oktober vorig jaar zijn de krachten op dat gebied cultuur valt niet alleen kunst maar ook erfgoed. De taak van een museum De canon in het Nationaal Openluchtmuseum combineert geschiedenis en cultuur. Foto: Nationaal Openluchtmuseum Nationaal Militair Museum Foto s: Anna Reitsma Ook het Nationaal Militair Museum kan uitstekend dienen als excursie bij CKV 28 29

16 LITERATUUR IN ANDERHALF UUR Bekijk ons lesaanbod op Rijksmuseum Boerhaave In Rijksmuseum Boerhaave ontdek je meer over de belangrijkste uitvindingen uit de Nederlandse wetenschapsgeschiedenis. Welke onderzoekers zaten daarachter en hoeveel impact hebben hun ontdekkingen op ons leven en onze cultuur? Ontdek meer over hun zoektocht en denk mee over de grote vragen van nu. Kom dwalen tussen schrijvers en verhalen Theater sporen na. Theater TRAXX maakt taboes bespreekbaar met educatieve voorstellingen en trainingen. In de klas of voor een organisatie. Door heel Nederland! laat Bij elke voorstelling heeft TRAXX hetzelfde doel voor ogen: jongeren helpen met zware onderwerpen zoals rouw, pesten, depressie, sociale- en verkeersveiligheid bespreekbaar maken. Benieuwd naar onze voorstellingen? Het museum legt verbindingen met de wereld van vandaag en biedt de bezoeker een spannende, leerzame ontdekkingsreis door de wereld van wetenschap en geneeskunde. De wereldberoemde collectie en de nieuwe inrichting laten zien waar het in de wetenschap om draait: nieuwsgierigheid, lef, creativiteit en doorzettingsvermogen. RIJK AAN KUNST EN ERFGOED Waarom is de eerste stoommachine extra fraai uitgevoerd? Waarom gebruikt een chirurg instrumenten van metaal? Welk nut hebben kunstzinnige preparaten van mens en dier? In Rijksmuseum Boerhaave kunnen leerlingen met eigen ogen kunst en erfgoed bekijken. Van fijnzinnige anatomische preparaten en 17e-eeuwse zeekaarten tot industrieel ontworpen eigentijdse apparaten. De natuurwetenschappelijke en medische verzamelingen overspannen maar liefst de laatste 500 jaar. Al die schilderijen, boeken, apparaten, beeldhouwwerken worden in het museum bewaard en tentoongesteld vanwege hun (inter)nationale belang. Zelfs het gebouw is een bezienswaardigheid. Het museum is gehuisvest in het St. Caeciliagasthuis, een monument dat teruggaat tot DE ONDERWIJSPROGRAMMA S Met de onderwijsprogramma s van Rijksmuseum Boerhaave ontdekken leerlingen de wereld van de wetenschap. Tijdens actieve workshops en aan de hand van historische verhalen en objecten komen leerlingen meer te weten over gepassioneerde wetenschappers. En door onderzoekend en ontdekkend leren begrijpen ze dat wetenschap van onschatbare waarde is voor hun leven. Leerlingen ervaren door museumobjecten en replica s hoe het is om een echte wetenschapper te zijn. Ze zijn actief bezig met kennisverwerving en ontwikkelen 21st Century Skills. Verwonderen, vragen stellen en die vragen met elkaar onderzoeken staat centraal. De programma s sluiten aan bij vakken zoals wiskunde, biologie en natuurkunde. RONDLEIDINGEN Met microscopen van Antoni van Leeuwenhoek, de oudste kunstnier, de vulpen van Albert Einstein, de eerste kweekburger en nog veel meer, beschikt Rijksmuseum Boerhaave over een topcollectie. In de nieuwe presentatie krijgen die voorwerpen gezelschap van extra s omze tot leven te wekken. Zo komen ook onderzoekers in beeld en patiënten die met tentoongestelde apparaten behandelingen ondergingen. Filmpjes, audiofragmenten, animaties, digitale magazines met extra informatie, spellen, replica s waar je aan mag zitten: ze betrekken de bezoeker bij het verhaal dat het museum te vertellen heeft. De rondleiding voert de leerlingen langs vijf thema s Gouden Eeuw, Ziekte & Gezondheid, Machtige Verzamelingen, Water, Stroom & Data en Grote Vragen. VOOR WIE Onderwijsprogramma s: - Spelen met wiskunde 1 en 2 VMBO TL/GL/HAVO/VWO - Wiskunde A, B of C? 3 HAVO/ VWO - Bacteriën vs. Antibiotica 3 VMBO TL/GL - Energie en duurzaamheid 2-3 HAVO/VWO - Droge voeten 1-2 HAVO/VWO - Groen geeft energie 1-2 HAVO/VWO - Biotechniek, op weg naar een nieuwe mens 1-2 VMBO TL/GL (t/m 28 oktober 2018) Rondleidingen Alle klassen van het Voortgezet Onderwijs MEER INFORMATIE & BOEKEN rijksmuseumboerhaave.nl/onderwijs reservering@rijksmuseumboerhaave.nl tel CONTACT Rijksmuseum Boerhaave Lange St. Agnietenstraat WC LEIDEN info@rijksmuseumboerhaave.nl

17 BEKLIM DE DOMTOREN! Stap in de wereld van COMMUNICATIE bij Stap in de wereld van communicatie bij COMM. We praten, appen, mailen, lachen en bellen zonder er bij stil te staan. Vraag jij je wel eens af wat voor impact dat heeft of hoe mensen honderden jaren geleden communiceerden, zonder het internet? Je ontdekt het in COMM! COMM is méér dan een museum en biedt ook educatieve programma s. EDUCATIEF EN ALS BONUS EEN FANTASTISCH UITZICHT OVER DE STAD. VEEL PLEZIER MET DE HELE KLAS! kunst in het antropoceen: digitaal én analoog leer er meer over met het educatieve product DOCENT BEELDENDE KUNST EN VORMGEVING WORDEN? COMM Academy De COMM Academy is dé plek waar je de kunst van communicatie leert verstaan. Onze focus ligt bij educatieve programma s die praktische handvatten bieden om communicatievaardigheden te ontwikkelen en bij te blijven in de digitale wereld. Vanuit een sterke educatieve traditie leveren wij een uitgebreid aanbod workshops en dagprogramma s voor alle onderwijsniveaus. Waarom COMM Academy? Professionele partners en ervaren workshopdocenten Workshops en dagprogramma s mogelijk in COMM of op school Mogelijk in combinatie met een museumbezoek Bekijk een selectie uit ons aanbod. Presenteren In deze workshop gaan de leerlingen samen met de COMM docent aan de slag met hun presentatie skills. Middels diverse opdrachten kijken we naar lichaamstaal en houding. De leerlingen presenteren zichzelf in groepjes aan elkaar en leren zo in een vertrouwde omgeving zichzelf te zijn tijdens het presenteren. Duur: 120 minuten Doelgroep: Voortgezet onderwijs en MBO/HBO Fake News Waarom is nepnieuws soms zo geloofwaardig en hoe herken je het eigenlijk? Dat leer je het best door het zelf te doen! In deze workshop gaan leerlingen zelf nepnieuws maken en verspreiden via een speciaal ontwikkelde game. Ze ontdekken welke rol hun eigen gedrag heeft in de verspreiding van nepnieuws en desinformatie en leren zo nepnieuws beter te herkennen. Duur: 90 minuten Doelgroep: Voortgezet onderwijs en MBO/HBO Hoe maak je een video-cv? Wie je bent is tegenwoordig net zo belangrijk als wat je kunt. Bedrijven zijn daarom steeds meer geïnteresseerd in de persoon achter het cv. Met een video-cv laat je jezelf zien. In deze workshop leren studenten zichzelf goed te presenteren voor de camera. Aan het eind van het programma heeft iedere student een persoonlijke video en een sollicitatieprofiel van HelloHired. Zo kunnen ze succesvol solliciteren op stages, bijbanen en hun startersfunctie. Duur: 90 minuten Doelgroep: MBO/HBO Solliciteren Samen met de studenten gaan we aan de slag om hun communicatieve vaardigheden te ontwikkelen en het gesprek in hun voordeel te kunnen sturen. We leren ze zich goed voor te bereiden en hoe te handelen tijdens het gesprek. Deze workshop is goed te combineren met de workshop presenteren. Duur: 120 minuten Doelgroep: MBO/HBO Bekijk het volledige aanbod van workshops op Zeestraat AD, Den Haag MIXED REALITIES meer info & bestellen: KOM NAAR DE BREITNER ACADEMIE IN HARTJE AMSTERDAM

18 Kijk op voor het volledige onderwijsprogramma. Entree voor scholen is 2,50 per leerling. Voor klassiekers ga je naar Aluin! de #MeToo voorstelling van 2018 Een schaamteloze zoektocht naar identiteit, imago en seksualiteit. Brutaal, speels, mythisch en eigentijds muziektheater met veel pussy power. Concept, regie & tekst Silvia Andringa Spel & tekst Dorothy Blokland, Joske Koning, Birgit Oersterke verhalen overdragen aan de jonge generatie, dat doen we bij Aluin met onze educatie klassiekers. Klassieke verhalen die iedereen eigenlijk zou moeten kennen, omdat ze verweven zijn met onze hedendaagse cultuur. Met de oersterke leerlijn hebben we voorstellingen en workshops voor alle niveau s en leerjaren van het voortgezet onderwijs! onderbouw middenbouw bovenbouw Classic Tour Speciaal voor de brugklas! Ken je klassiekers: De Grieken Ken je Klassiekers: Shakespeare De Odyssee Elektra Medea Antigone Metamorfosen 35

19 Wetenschap in de klas! Het Universiteitsmuseum komt ook naar scholen toe. Leerlingen gaan in de klas met echte museummaterialen aan de slag. de toneelmakerij snowflake 2xHX WAT HEB JE ALS CKV DOCENT AAN HET RIJKSMUSEUM? Vijf jaar nadat het Rijksmuseum aan het museumplein opende in 1885 bouwde de architect van het Rijksmuseum, Pierre Cuypers, nog een gebouw. Vlak naast het hoofdgebouw kwam een school. Hier konden teekenonderwijzers oefenen in het lesgeven. Tot in de jaren 70 werden hier tekendocenten opgeleid. De Teekenschool, zoals het gebouw heette, heropende in Hiermee is onderwijs weer een van de kerntaken van het museum geworden. Wat heb je EEN WAARDEVOL MUSEUMBEZOEK Kunst actief meemaken is het doel van het vak CKV. Maar het beeld van een bezoek aan het Rijksmuseum van een leerling is toch vaak een saai schilderijen museum waarbij je passief aan het luisteren bent naar de verhalen van de rondleider of leraar. Daarbij voelt de gemiddelde jongere zich niet direct thuis in het museum. Er is natuurlijk niks mis met een goed bevlogen verhaal maar een museumbezoek is pas echt waardevol als een rondleiding een persoonlijke ontmoeting is tussen de kunst, leerling en rondleider. Zo is ook het meest geboekte programma Gouden Eeuw in Beeld opgezet. Aan de hand van 17de-eeuwse topstukken nu als kunstdocent precies aan het Rijksmuseum? ontdekken leerlingen op een interactieve manier hoe Nederland tot een welvarende wereldmacht uitgroeide en ten koste van wie dat ging. En door goed te kijken, zien leerlingen wat er uniek is aan de burgerlijke kunst van Hollandse meesters zoals Rembrandt en Jan Steen. PROFESSIONELE RONDLEIDERS De rondleider maakt hierin het verschil. Hij of zij legt een verbinding tussen de leerling en het kunstwerk zodat de leerling zelf betekenis gaat geven aan de collectie. Dat klinkt heel serieus, maar vaak betekent dat juist het inzetten van humor en smeuïge verhalen. De rondleiders zoeken steeds naar verbanden met wat de leerlingen leuk vinden. Rondleiders worden voor deze rondleiding specifiek getraind, waarbij het stellen van vragen ontzettend belangrijk is. De rode draad van de rondleiding is dan ook een vraag: wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen de Gouden Eeuw en de tijd waarin we nu leven? Daarin hebben de leerlingen een belangrijke stem. Zij kennen de tijd waarin zij leven het beste. De rondleiding is opgebouwd aan de hand van thema s die aansluiten op de belevingswereld van de leerlingen en actuele maatschappelijke onderwerpen. Zoals Oorlog & Geweld of Rich & Famous. Leerlingen geven aan waarin zij het meest geïnteresseerd zijn en de 37

20 rondleider past hierop de rondleiding leerlingen op om aan de hand van een aan. Dat werkt motiverend en maakt ze thema een fotoserie te maken en op te eigenaar van hun eigen leerproces. sturen. De deelnemers maken kans om in twee masterclasses een eigen foto- MOTIVERENDE WERKVORMEN expositie in het Rijksmuseum te maken. De programma s die het museum De masterclasses worden gegeven ontwikkelt voor het voortgezet door tentoonstellingsmakers en een onderwijs bestaan voor een groot deel Nederlandse documentaire fotograaf uit werkvormen. Opdrachten waarin die op dat moment in opdracht van leerlingen reflecteren over de betekenis het Rijksmuseum een actueel thema van toen voor nu. De werkvormen volgt en het in beeld brengt. Deze geven dynamiek aan de rondleiding fotowedstrijd kan in CKV lessen worden en doorbreken het passieve klassikale geïntegreerd om leerlingen extra te luisteren. Een voorbeeld van een van motiveren. de populairste werkvormen uit de rondleiding is de Netflix-opdracht PROFIELWERKSTUKPRIJS in de Eregalerij. Als je op Netflix een In het hernieuwde vak CKV heeft het film of serie uitkiest, kijk je als eerst doen van onderzoek nu ook een plaats naar de stilstaande afbeelding die gekregen. Met de profielwerkstukprijs, zorgvuldig is uitgekozen en al veel Het Rijksmuseum Junior Fellowship, zegt over waar de film of serie over beloont het Rijksmuseum een gaat. Stel je voor dat de Eregalerij de onderzoekende houding en wordt er homepage van Netflix is. Leerlingen naar nieuw museumtalent gezocht. kiezen in tweetallen een beeld waarvan In het vak CKV krijgt de leerling de zij de film wel willen zien. Zij bedenken ruimte om eigen interessegebieden ter plekke waar de film of serie over en fascinaties te ontdekken. Dat kan gaat. De rondleider inventariseert en leiden tot een goed onderwerp voor bespreekt enkele resultaten. Dan blijkt het profielwerkstuk. Alle werkstukken, dat de leerlingen de beeldtaal uit de ook creatieve werkstukken, met een link Gouden Eeuw beter begrijpen dan ze naar de collectie van het Rijksmuseum zelf dachten. Ze zien veel details waar doen: stel dat je in 17de eeuw leefde. in het museum. Dat komt het beste komen in aanmerking. De hoofdprijs ze prachtig over kunnen vertellen, met Denk je dat je het meest succesvol was tot zijn recht in de workshops in de is een studiebeurs van 1.500,-. Alle een beetje hulp van de rondleider waar als schilder, koopman of zeevaarder? Teekenschool waarin leerlingen zich auteurs van de tien beste werkstukken nodig. De rondleider zet vervolgens Daarnaast is er een meer diepgaande meer verdiepen in een onderwerp krijgen een 5-daags traineeship in het de inbreng van de leerlingen in een reeks opdrachten die gaat over gevoelig en een discipline. U kunt kiezen Rijksmuseum. Hierin krijgen leerlingen cultuurhistorisch perspectief. taalgebruik in relatie tot het koloniaal uit een workshop met theater, een een kijkje achter de schermen van het FLEXIBEL LESMATERIAAL verleden. Zo kan elke leraar een opdracht uitkiezen die past bij zijn of beeldende workshop waar leerlingen zelf verf maken of een workshop over Rijksmuseum en volgen zij workshops van experts van het museum en de De rol van de leraar is essentieel. haar leerlingen. ontwerpen. Deze workshops worden NTR. Door het bezoek goed voor te bereiden met de leerlingen ontstaat VERDIEPENDE WORKSHOPS gegeven door professionele acteurs, kunstenaars of ontwerpers. De STUDIEDAG een museumervaring met grotere Op de voorgevel van de Teekenschool collectie van het Rijksmuseum is het Het Rijksmuseum organiseert, in de impact. Het Rijksmuseum heeft staat geschreven: tekenen is spreken uitgangspunt, dus een rondleiding in maand november, samen met het Van daarvoor lesmateriaal ontwikkeld in en schrijven tegelijk. Een wat het museum maakt altijd onderdeel uit Gogh Museum en het Stedelijk een samenwerking met leraren, leerlingen raadselachtig motto uit de 19e eeuw van de workshop. jaarlijkse studiedag voor kunstdocenten en populair wetenschappelijk tijdschrift Quest. Het is een verzameling van dat het belang van goed leren tekenen onderstreept. Het Rijksmuseum zet FOTOWEDSTRIJD om hun deskundigheid te vergroten. opdrachten voor in de klas die ingezet kunnen worden als losse lesonderdelen. meer dan honderd jaar hier een motto naast: leren kijken door te doen. Door Document Nederland Junior is de jaarlijkse fotowedstrijd voor jongeren INFORMATIE De opdrachten variëren van een quiz beeldend werk te maken tijdens het uit het voortgezet onderwijs waarin tot een debat. Leerlingen kunnen museumbezoek kijkt een leerling met het Rijksmuseum op zoek is naar jong rijksmuseum.nl/vo bijvoorbeeld een persoonlijkheidstest meer begrip naar de kunstwerken fotografie talent. Het museum roept 38 39

21 Zo maak je leerlingen nieuwsgierig De leukste CKV-lessen met Tumult Hoe maak je leerlingen enthousiast voor kunst? Daar hebben de makers van Tumult wel ideeën over. Dat die ideeën aanslaan blijkt uit de schare trouwe fans van hun lesmateriaal. Met de titels Maak het! en Kunst!? geven docenten al tien jaar tumultueuze CKV-lessen op het vmbo. Welke enthousiasmerende ingrediënten zitten er in een tumultueuze CKV-les? SHAKESPEARE EN NETFLIX De makers achter het lesmateriaal van Tumult willen leerlingen nieuwsgierig maken naar kunst. Ze zoeken aansluiting bij de belevingswereld van leerlingen. Zo gebruiken ze voorbeelden die leerlingen aanspreken en waarmee ze dagelijks in aanraking komen. De leerlingen kijken naar kunst aan de hand van vier pijlers: verhaal, compositie, techniek en waarde. De verhaalopbouw van die populaire Netflix-serie blijkt dan plotseling heel herkenbaar in een scène uit Shakespeare. En een compositie van Rembrandt voldoet aan dezelfde regels als die bekende filmposter. Op deze manier ontdekken leerlingen op toegankelijke wijze welke relaties er bestaan tussen de verschillende kunstdisciplines. HANDEN UIT DE MOUWEN Nog een manier om kunst leuk en laagdrempelig te maken is om leerlingen zelf aan de slag te laten gaan. Want wat Klas 1-2 In dit dossier: Alles is kunst! Hoe werken kunstenaars? Dit dossier is van: Klas: Tumult Maak het! Kunst en cultuur in de onderbouw 3-4 vmbo Maak zelf kunstwerken Schilderijen, muziek, film en nog veel meer! Dit dossier is van: Klas: Tumult Kunst!? CKV - Culturele Kunstzinnige Vorming KOM LANGS ONDER SCHOOLTIJD Beleef live muziek vlak voor je neus Neem een kijkje achter de schermen Ontmoet de artiesten Componeer zelf en treed op in TivoliVredenburg Ieder schooltype en leerjaar is welkom BEZOEK EEN AVONDCONCERT Bekijk ons programma op Speciaal tarief Cultuurkaart geldig ct is kunst nou eigenlijk? Door kunst zowel te maken als te bekijken versterken deze creatieve vaardigheden elkaar. Monteer zelf een film en je kijkt opeens heel anders naar films en vlogs. Of bedenk een choreografie en daarna vallen je nieuwe dingen op in videoclips en optredens van Beyoncé. MEER TIPS EN LESMATERIAAL Wil je ook tumultueuze CKV-lessen geven? Nieuwsbriefabonnees van Tumult ontvangen kant-en-klare lesbrieven en tips om leerlingen enthousiast mee te maken én krijgen als eerste nieuw lesmateriaal te zien. In dit dossier: Ontdek jouw creatieve talenten! Kunst en cultuur Kunstenaar als beroep Met handige kijkwijzers! 1 Tumult Informatie Tips, inspiratie en kant-en-klare lesbrieven: meld je aan voor de tweewekelijkse nieuwsbrief op tumult.nl/nieuwsbrief Vragen? Neem contact op via: info@tumultgroep.nl

22 KUNST UIT HET VUISTJE IN DE KLAS! UITGEVERIJEN DE METHODE VOOR DOCENTEN DIE GEEN METHODE NODIG HEBBEN Kunst uit het Vuistje biedt leerlingen al ruim tien jaar een aantrekkelijke context bij kunst. Vanaf nu hebben we ook een volledig digitale oplossing voor alle onderdelen van het vernieuwde ckv. De slimme technologie geeft direct inzicht in wat je leerlingen denken en doen. INFORMATIE De methode bevat drie culturele zelfportretten, flexibele modules voor alle disciplines en thema s, een uitgebreid onderzoeksplan, kunstanalyses per discipline en lespakketten gemaakt in samenwerking met culturele instellingen. Er verschijnen maandelijks nieuwe modules met spraakmakende, ontroerende en soms verontrustende kunst. Stel zelf het menu samen en creëer je eigen lessen. De unieke digitale techniek achter Kunst uit het Vuistje geeft continu en live inzage in de meningen en antwoorden van je leerlingen, klassikaal én individueel. NIEUWSGIERIG? Vraag een gratis inkijkexemplaar aan of een live demonstratie in je klas! start IS EEN INTERDISCIPLINAIRE CKV-METHODE, ZOWEL ONLINE ALS IN BOEKVORM BESCHIKBAAR. OP REIS DOOR JE CREATIVITEIT! Het UCK biedt cultuurdagen, workshops en projecten (op maat) om de creativiteit van leerlingen en studenten te prikkelen en ontwikkelen. Eventueel in combinatie met een andere toffe activiteit in Utrecht, zoals het beklimmen van de Dom. Kijk voor Dicht je rijk Najaar 2018 en voorjaar 2019 Kasteeljuweel Originele dichtwedstrijd voor 1 t/m 4 havo/vwo/vmbo In samenwerking met de School der Poëzie Finale in de Ridderzaal van het Muiderslot INFORMATIE Kijk voor meer informatie op lambo.nl/start Elke module biedt aanknopingspunten en opdrachten voor vergelijkbaar werk bij andere disciplines of kunstenaars. Op die manier leert de leerling verbanden leggen tussen thema s en disciplines. De afwisselende vragen en opdrachten (van meer beschouwende vragen tot praktische opdrachten) helpen de leerling hierbij. Na een korte introductie per kunstdiscipline volgen vijftien losstaande modules, waarin telkens een kunstwerk centraal staat. Na een aantal verkennende opdrachten om de leerling te stimuleren goed te kijken en voorkennis te activeren, wordt het werk in een bredere sociale en (kunst)historische context geplaatst. Onderzoek doen staat centraal in start, met meerdere grote en kleine onderzoeksopdrachten per module. start sluit goed aan bij de belevingswereld van de leerling, volgt de door de overheid gestelde normen aan ckv en biedt naast vrijheid om een eigen lesplan te maken ook genoeg handvatten en structuur voor docenten. SHINEN IN HET KUNSTONDERWIJS Nieuwe uitgaven KUA en CKV voor havo, vwo én vmbo! Leuk om te merken hoe een nieuwe uitgeverij de kunstvakken weer in de gelegenheid stelt zich weer krachtig op de kaart te zetten! Twee jaar geleden verscheen De Bespiegeling, een oude bekende in een nieuw jasje, geen confectie maar haute couture deze keer! Met een grondige herziening van tekstboek en vooral de opdrachtenboeken liet uitgeverij Staal & Roeland zien hoe een schoolboek voor Kunst Algemeen eruit kan zien als een koffietafelboek. Afgelopen jaar gingen duizenden scholieren aan de slag met Contrast, CKV voor havo en vwo waarvan net voor de vakantie ook een English Edition verscheen. Als klap op de vuurpijl is er van Contrast ook een speciale editie ontwikkeld voor het vmbo. meer info op UCK.nl/vo. Versterk je creatieve kracht. Meer informatie Alle uitgaven kenmerken zich door een grote overzichtelijkheid, beeldschone vormgeving, rijk beeld en fantasievolle en gestructureerde opdrachten. INFORMATIE Meer informatie? Kijk dan op staal-roeland.nl 43

23 NEDERLAND WATERLAND WATERMUSEA DÉ REISSPECIALIST VOOR HET ONDERWIJS De mentaliteit en de religie in Nederland zijn gevormd door het water, zo claimt socioloog Meerten B. ter Borg in Trouw (2001). Voor Nederland is het water zo belangrijk dat de bijzondere kenmerken van de cultuur er deels door verklaard kunnen worden. Om de Nederlandse cultuur goed te leren begrijpen, kan een bezoek aan een watermuseum daarom nuttig zijn. In Nederland zijn diverse watermusea die interessante lessen bieden voor leerlingen. Al bijna 50 jaar bieden wij deskundig reisadvies en zorgen wij voor een vakbekwame uitvoering van uw schoolreis naar vele Europese bestemmingen. Voor een compleet verzorgde reis tot het alleen verzorgen van uw accommodatie of vervoer: bij ons bent u aan het juiste adres. Een reis per touringcar, vliegtuig of trein en verblijf in een hostel, hotel of gastgezin: u kunt met ons alle kanten op. Én als reisspecialist voor het onderwijs zijn wij u natuurlijk graag behulpzaam bij het invullen en voorbereiden van uw educatieve reisprogramma. Kortom, voor een reis op maat, toegesneden op uw wensen en budget is Europa Speciaal Reizen ook uw onderwijsreispartner! Bel of mail ons voor onze gratis reisgids of een vrijblijvende offerte! EUROPA SPECIAAL REIZEN POSTBUS ZG LITH TEL FAX offerte@europaspeciaalreizen.nl daagse Berlijn vanaf 96,00 pp 3-daagse Weimar vanaf 93,00 pp 3-daagse Londen vanaf 87,00 pp 4-daagse Edinburgh vanaf 115,00 pp 3-daagse Parijs vanaf 100,00 pp 4-daagse Normandië vanaf 146,00 pp 4-daagse Dublin vanaf 155,00 pp 5-daagse Barcelona vanaf 169,00 pp 5-daagse Florence vanaf 182,00 pp 4-daagse Athene vanaf 227,00 pp VOOR EEN VRIJBLIJVENDE OFFERTE: offerte@europaspeciaalreizen.nl DE WATERSNOODRAMP DICHTBIJ De watersnoodramp van 1953 zette grote vertelt: Om 22 uur is hij naar huis gegaan. delen van Zuidwest Nederland onder Daarna heb ik hem nooit meer gezien. water. In de grote caissons (betonnen In het museum leren leerlingen ook welke zinkbakken), die zijn gebruikt om het laatste gevaren de toekomst brengt. Ze spelen dijkgat bij Ouwerkerk te dichten, is het bijvoorbeeld de interactieve Watersnoodmuseum gevestigd. scenario s Waterkwesties en In het Watersnoodmuseum ontdek je veel Een dagelijks gevecht om persoonlijke verhalen over deze ramp. Zo daarachter te komen. ook het verhaal van Piet Vreeswijk die als Ze graven zelf polders jongen de watersnoodramp meemaakte. Op en dijken of pompen zaterdagavond voor de ramp was zijn beste overtollig water weg in de vriend Hans, nog bij hem langs geweest. Piet waterwerkplaats. INFORMATIE Muziek voor de onderbouw 4 e editie STOOMMACHINE IN UNEXCO WERELDERFGOED WATERLINIES, ROMEINEN EN OORLOG Van alle scholen die muziek aanbieden, gebruikt 75% Intro Bestel direct een beoordelingspakket en kies voor de meest gebruikte muziekmethode onderbouw Kracht van Intro onderbouw 4 e editie: * Modulaire opbouw biedt keuzevrijheid Muziekstuk als uitgangspunt van elke module Differentiatiemogelijkheden binnen elke module Solide leerlijn gebaseerd op vaardigheden 100% digitaal of als mix Naast het feit dat een bezoek brengen aan het Ir. D.F. Woudagemaal ongelooflijk leuk is, is er ook super veel te leren over de oude stoommachine! Speciaal voor het opdoen van kennis over dit UNESCO Werelderfgoed biedt het lesmateriaal voor jong en oud. Hierdoor kunnen de leerlingen het Woudagemaal op een leuke én leerzame manier beleven! Voor het voortgezet onderwijs zijn er voor onder- en bovenbouw onder meer een lesbrief, werkbladen, een beeldbank en bronmateriaal. Met behulp van dat materiaal kunnen interessante lessen gegeven worden, of kunnen leerlingen het Woudagemaal betrekken in hun spreekbeurt of profielwerkstuk. Het materiaal sluit aan bij onder meer de vakken aardrijkskiunde, techniek, economoie en natuurlijk cultuur. INFORMATIE foto s Woudagemaal credits Daniël Hartog In het Waterliniemuseum Fort bij Vechten, een van de grootste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, leren leerlingen over waterlinies, Romeinen en oorlog. In het oudste gebouw van Fort bij Vechten, het reduit (1870), is Lummelen in de Linie te bezoeken. Hier wordt verteld over de mobilisatie van het fort in de Eerste Wereldoorlog. Door middel van allerlei doeopdrachten worden leerlingen meegenomen in het leven op het fort en alle uitdagingen die daarbij kwamen kijken, zoals oorlogscommunicatie en spionage. Het lesprogramma bij de tentoonstelling Sterk Water zoomt verder in op de werking van de waterlinie, en in een rondleiding door Castellum Fectio komen leerlingen alles te weten over de Romeinen die rond het begin van de jaartelling op deze plek gelegerd waren. Het indrukwekkende reduit, de bomvrije kazerne van het fort en Castellum Fectio spreken direct tot de verbeelding en vormen daarom een waardevolle aanvulling op geschiedenis- en cultuurlessen. INFORMATIE 45

24 datamatics [prototype-ver.2.0], audiovisual concert, / Ryoji Ikeda, photo by Ryuichi Maruo,courtesy of Yamaguchi Center for Arts and Media (YCAM) eyefilm.nl/ voortgezet- onderwijs BEZOEK EYE FILMMUSEUM Actuele tentoonstelling Ryoji Ikeda (t/m 2 dec) Workshops Filmprogramma s Interactieve tentoonstelling geschiedenis van de film BEZOEK EYE ZO MAAK JE ALS DOCENT CKV HIP VOOR LEERLINGEN Docenten krijgen regelmatig te horen dat CKV saai en ouderwets is. Er zijn talloze online tips, initiatieven en workshops die dat beeld grondig kunnen veranderen. We delen hier een aantal tips waarmee je kunt inspelen op de wensen van je klas en leuke en aantrekkelijke lessen kunt geven. Door: Rosa Lee Szarzynski VERNIEUWEND PROGRAMMA Maaike Telnekes, CKV-docent op het Erasmus in Almelo, merkte dat zowel leerlingen als leraren CKV slechts als opvuluurtje zagen. Toen het nieuwe CKV vanuit de overheid werd geïntroduceerd, zag zij een kans om samen met haar collega Linda ten Have het lesprogramma compleet te herzien. Vooral in het begin is het belangrijk dat CKV laagdrempelig is en dat leerlingen echt ervaren wat het is, niet alleen kijken en luisteren. Dat laten wij zien door middel van verschillende workshops. Zoals het schilderen zonder erbij na te hoeven denken, een eigen Keith Haring maken, dansen op hiphop-muziek, zelf een kledingstuk maken met oude kleding en een raptekst schrijven met een rapper. We willen dat de leerlingen zoveel mogelijk kunstdisciplines ervaren met hulp van professionals. Vaak koppelen wij hier een opdracht aan en/of onderzoek aan. Zoals de modeworkshop, daar hoort een opdracht bij over stereotypes en labels, het gaat over vooroordelen die we hebben over de kleding van mensen of naar welke muziek ze luisteren. Eerder koos Telnekes als afsluiter van het jaar voor individuele eindpresentaties, maar aangezien dat te veel tijd kostte en ze niet wilde dat leerlingen stil bleven zitten, koos ze in plaats daarvan voor een speciaal interactief festival. De leerlingen doen hierbij een eigen onderzoek naar een zelfgekozen kunstdiscipline, bijvoorbeeld hoe rockmuziek door de jaren heen is veranderd of hoe het komt dat je een gameverslaving krijgt. Dit onderzoek presenteren alle klassen tegelijk. Er wordt muziek gemaakt, gedanst en gespeeld. Ook worden er zelfgemaakte filmpjes en games vertoont. De docenten, ouders en andere leerlingen beoordelen iedereen. Halverwege het schooljaar nam Telnekes bij haar leerlingen een enquête af om te kijken of de opdrachten en workshops in de smaak vielen. Het was positief! Ook de teamleiders van onze school merkten dat er veel minder leerlingen vrij gingen vragen voor een CKV-les als ze bijvoorbeeld een tussenuur hadden. Tot slot heeft Telnekes nog een gouden tip voor CKV-docenten: Breng het enthousiast! Als je als docent je opdrachten, workshops en verhaal enthousiast overbrengt, heb je al veel leerlingen te pakken. En luister naar je leerlingen. Ik heb namelijk enorm veel van ze geleerd, vooral toen ze hielpen bij het kiezen van onderwerpen bij het CKV-festival. Zo weet je wat er speelt en leeft bij de jeugd. Het kost veel tijd, maar dat is het waard! Kijk voor meer informatie over dit onderwijsprogramma op FESTIVALISERING Festivals zijn populair onder leerlingen. Als docent kun je hierop in te spelen door ze voor een opdracht of gezellig als klassenuitje hier naartoe te laten gaan. Uit een onderzoek van onderzoeksbureau Consultancy van 2017 blijkt dat de populaire festivals onder jongeren tot en met achttien jaar zijn: Pinkpop, het gratis Bevrijdingsfestival en Lowlands. Naast popmuziek is vooral Nederlandse hiphop en rap is erg geliefd onder de jeugd. Zo domineren Boef, Lil Kleine en Ronnie Flex de hitlijsten. Je ziet dat festivals ook steeds vaker een jonger publiek willen trekken en hierop de programmering aanpassen. Zo waren zanger Justin Bieber en dj Martin Garrix vorig jaar te zien op Pinkpop, terwijl er voorheen nog voornamelijk oude rock en popmuziek uit de jaren 70 was te horen. En ook Lowlands speelt hierop in, door grote popnamen te programmeren als Dua Lipa, De Jeugd van Tegenwoordig en James Bay. 47

25 ONLINE TIPS Aangezien jongeren steeds meer op een computer, ipad en telefoon zitten, komen er ook online steeds vaker culturele initiatieven. Een bezoek aan een museum, theater of bioscoop is lang niet meer de enige manier hoe zij cultuur tot zich kunnen nemen. Laat je leerlingen eens kennis maken met de volgende initiatieven. - KUNST KIJKEN MET KO EN KHO - ARTTUBE CULTURELE INITIATIEVEN Ook vanuit musea komen er steeds vaker initiatieven om jongeren te enthousiasmeren voor cultuur, zoals Blikopeners van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Sinds 2008 bestaan de Blikopeners uit een groep jongeren tussen de vijftien en negentien jaar, waarvoor leerlingen zich jaarlijks kunnen aanmelden om lid te worden. De Blikopeners organiseren rondleidingen (vaak met audiotour), evenementen en workshops. Zo maken jongeren op een laagdrempelige manier kennis maken met kunst en kunnen zij op basis hiervan een mening daarover vormen. Ook zijn er themamaanden, oktober 2018 staat in het teken van workshops om eigen kunst te maken. Daarnaast worden er jaarlijks meerdere Museumnachten georganiseerd in grote steden als Amsterdam, Rotterdam, Maastricht, Den Haag en Groningen. De bedoeling hiervan is om jongeren tegen een relatief lage prijs diverse musea te laten bezoeken, waar ook allerlei activiteiten met onder andere muziek zijn. Annie Sollie geeft les over rapteksten GASTDOCENTEN Op cultureel gebied worden er diverse workshops en lessen georganiseerd, bijvoorbeeld door taalkundige Anne Sollie, die afstudeerde op Nederlandse rapteksten van onder meer Typhoon. Zij is gespecialiseerd in jongeren- en straattaal, moderne poëzie, spoken word en rapteksten. Hiervoor heeft ze speciale lespakketten ontwikkeld waarmee ze regelmatig voor de klas staat. Daarnaast geeft ze workshops met verschillende artiesten, van rap tot spoken word. Taal is onderdeel van je identiteit en in haar workshops kijk je naar de onbegrensde mogelijkheden hiervan. Wist je dat sommige teksten van rappers overeenkomsten hebben met literatuur en poëzie? In haar lessen analyseren leerlingen in een uur een rap of videoclip, waarna ze zelf teksten gaan schrijven. Op die manier hoopt Sollie dat leerlingen hun talenten verder kunnen ontwikkelen. Geef je CKV-les een moderne twist door je klas aan te melden via: Foto s: Dana Romina Tietjen Yuki Kho en Ko van t Hek adviseerden eerst alleen vrienden over culturele tips, tegenwoordig hebben ze ook een nieuwsbrief waarin ze maandelijks tips geven: Ook op hun Facebookpagina Kunst Kijken met Ko en Kho en kunstkijken delen ze dagelijks afbeeldingen en filmpjes. Bijvoorbeeld van een bezoek aan recente tentoonstellingen. Met behulp van bijbehorende teksten over kunstwerken en de makers kunnen leerlingen op een toegankelijke manier meer over kunst leren. De kleurrijke is een must-see voor elke leerling. - CJP CJP is bekend van de pas waarmee jongeren tussen de achttien en dertig korting krijgen bij meer dan culturele locaties, maar ook op bijvoorbeeld kleding. Op de bijbehorende website kunnen leerlingen zich meer in cultuur verdiepen. Wekelijks worden in de rubriek Cultuurknallers de beste uitjes getipt op het gebied van film, muziek, festival, expo, lezen en theater. Daarnaast zijn er interviews met jong talent, rappers, acteurs en schrijvers en verschijnen er dagelijks artikelen om jongeren op de hoogte te houden van alles wat er speelt op het gebied van cultuur. Het online videoplatform ARTtube toont onder andere inspirerende kunstenaars en ontwerpers en biedt een kijkje achter de schermen bij Nederlandse musea. Ook zijn er speciale video s voor zowel het basis- als voortgezet onderwijs, die je als docent kunt gebruiken als lesmateriaal, dat te vinden is via: Om leerlingen inzicht te geven in het beeldend proces van kunst is er de educatieve reeks Wait a minute?! Hierin vertellen studenten van Kunstacademie St.Joost hoe ze een kunstenaar uit Museum de Pont gebruiken als inspiratiebron om een eigen verhaal te vertellen in animaties van elk een minuut. Er zijn hierbij aanvullende lesopdrachten. In een andere toegankelijke serie leggen conservatoren van verschillende Nederlandse musea de betekenis uit van de kunstbegrippen: standpunt, abstract, installatie, compositie en dynamisch. Dat tevens onderdeel is van het eindexamenprogramma beeldonderwijs. Op de website van CJP valt veel te zien en te lezen op het gebied van De educatieve filmpjes op ARTube zijn fijn om te gebruiken als cultuur. lesmateriaal

26 TALENTONTWIKKELING TALENTONTWIKKELING Waarom een schilderij van Picasso 300 miljoen dollar kost. Algemene Cultuurwetenschappen >> Bachelor opleidingen >> Master opleidingen creativity is contagious, pass it on albert einstein Open Dag bachelor opleidingen: 6 oktober 2018 & 16 februari Beleef een cultureel dagje weg in het jongste stadsmuseum van Nederland Ontdek de culturele programma s specifiek voor het voortgezet onderwijs Er zijn veel kinderen met talenten. Op school is niet altijd de ruimte om die talenten helemaal te ontwikkelen. ER zijn echter allerlei leuke initiatieven waar je met de klas heen kunt, of die individuele leerlingen kunnen helpen bij het ontwikkelen van hun talent. Want talent moet je wel eerst ontdekken voor je er iets mee kunt. De wereld van taal en tekst is zichzelf opnieuw gaan uitvinden dankzij onze digitale leefstijl. In plaats van de krant, pakt men een mobiele telefoon tijdens het ontbijt. Op het internet slingeren jongeren hun straattaal vrijwel letterlijk in het rond, terwijl deze berichten naar een grote doelgroep gaan; de wereld. HIerdoor komen nieuwe vormen van tekst en taal aan het licht. Wat nog hetzelfde is gebleven, is dat de teksten een stukje van de schrijver zelf weergeven. Hier ligt veel talent bij jongeren verborgen, dat meer ruimte verdient. Professionele schrijvers die jongeren aan de slag zetten met schrijfopdrachten activeren een uniek creatief denkproces. Dit daagt jongeren uit om hun eigen verhaal te vertellen en deze tegenover hun eigen omgeving te plaatsen. Het belangrijkste is dat de onderwerpen de leerlingen interesseert. INFORMATIE EN WORKSHOPS: DE PROEFTUIN TALENT- ONTWIKKELING De Proeftuin is een initiatief van Kameroperahuis uit Zwolle en het Theaterschip Deventer. Een Proeftuin waarin ruimte is voor zowel nieuwe makers van Kameroperahuis (net afgestudeerde professionals), jonge makers van het Theaterschip (de jongeren voorafgaand aan het kunstvakonderwijs) en leerlingen van het VO. We geven daarmee vorm aan een keten van talentontwikkeling, waarbij lange leerlijnen en een leven lang leren centraal staan; talent is immers nooit uit ontwikkeld. De samenwerking is uniek omdat professionals, semi-professionals en amateurs (middelbare scholieren) in hun ontwikkeling aan elkaar worden gekoppeld en verbindingen aangaan. De Proeftuin sluit aan bij de internationale opmars van New Pedagogies Deep Learning en maakt gebruik van Peer2Peer learning. De Proeftuin bestaat in 2018 en 2019 uit de muziektheaterproductie Storm in mijn Hoofd, die wordt gespeeld op middelbare scholen in Oost-Nederland en een getrapt educatieprogramma dat daar parallel aan loopt. INFORMATIE: theaterschip.nl MUZERIJE Muzerije biedt diverse workshops aan waar jongeren aan kunnen deelnemen en zowel voorals achter de schermen hun talent kunnen ontwikkelen. De leerlingen werken vanuit passie en intrinsieke motivatie. Onder begeleiding van een professional leren jongeren spelenderwijs hoe ze zelf een schoolfeest, een expositie of een activiteit in- of rondom de school kunnen organiseren. Pitchen, presenteren en organiseren; van draaiboek tot uitvoering. Een eigen idee bedenken en uitwerken, samenwerken, problemen oplossen, communicatie en PR regelen. Leerlingen kunnen van alles ontdekken en uitproberen. Een andere optie is het werken on stage: met de input van de leerlingen zelf als uitgangspunt wordt gewerkt aan een theaterstuk, dansperformance, muziekavond of een expositie. Van creatief idee tot presentatie. Coaches dagen jongeren uit te werken aan hun creatieve skills, zelfvertrouwen en podiumpresentatie. Workshops kunnen los of als combinatie worden afgenomen. Afhankelijk van de vraag kan klassikaal of in kleinere groepen worden gewerkt. Ook maatschappelijke stages behoren tot de mogelijkheden. INFORMATIE: stedelijkmuseumbreda.nl/voor-scholen 51

27 Teken een klassieke sculptuur na in de tentoonstelling, doe de mythologische audio tour, maak een Grand Tour-selfie, volg een educatieve rondleiding of doe de speurtocht naar de Trojaanse Oorlog! BIJZONDERE FILMERVARINGEN Bij CKV spelen films vaak een belangrijke rol. Natuurlijk kun je met je leerlingen een film kijken in de klas of naar de bioscoop. Maar er zijn meer mogelijkheden: bezoek eens het Film Festival in Rotterdam, ervaar een 3D-film in het Omniversum of bekijk Nederland vanuit een 5D flight Experience. FILM Meer informatie? hermitage.nl of ALCOHOL Kunstenaars, Italië en de schoonheidsidealen van de 18de eeuw In gesprek met jongeren over... GELD INTERNATIONAAL FILM FESTIVAL ROTTERDAM 23 JANUARI 3 FEBRUARI 2019 Een divers filmprogramma, bezoekers (in 2018) en 2500 nationale en internationale filmprofessionals veranderen Rotterdam tijdens International Film Festival Rotterdam in een opwindende filmstad. Met kwaliteitscinema uit de hele wereld manifesteert IFFR zich als een venster op de wereld, waarin Nederland zich openstelt aan de wereld en omgekeerd. IFFR wil passie voor film overbrengen op jongeren en leerlingen actief betrekken bij vernieuwende film en filmkunst. Dat doen ze met schoolvoorstellingen, workshops, filmtrajecten en digitaal lesmateriaal, allen aangepast op de belevingswereld van leerlingen, de actualiteit en de nieuwe uitgangspunten van CKV. OMNIVERSUM In het Omniversum zit je écht middenin de film. Het koepelscherm is zo groot als een half voetbalveld en loopt rondom het publiek. De grootste, meest spectaculaire les ooit! De grootbeeldfilms nemen je bijvoorbeeld mee op een muzikale roadtrip door Amerika, brengen de meesterwerken van Van Gogh tot leven en nemen je mee naar de meest fascinerende plekken op aarde. En dat allemaal zonder uit je stoel te komen! Bij veel films is in samenwerking met onderwijsexperts bijpassend gratis lesmateriaal ontwikkeld. Een filmbezoek kan ook aangevuld worden met een gastles of eigen les op het koepelscherm, workshops of een andere attractie. INFORMATIE THIS IS HOLLAND This is Holland biedt de ideale combinatie van educatie en amusement. Op toegankelijke wijze ontdekken de scholieren hoe Nederland is ontstaan en over een volk dat met dijken, polders en molens land wist te winnen van de zee. In de 5D Flight Experience vliegen de scholieren gezamenlijk rakelings over diverse iconen van de Lage Landen. Adembenemende filmbeelden, een enorm bolvormig scherm en special effects als wind, geur en mist, geven de scholieren een spectaculair en uniek perspectief vanuit de lucht. De scholieren leren alles over de 22 authentieke locaties uit de Flight Experience, maken kennis met de 10 UNESCO Werelderfgoederen en vergroten hun kennis op een speelse en unieke manier. Na afloop zijn de scholieren een bijzondere ervaring rijker en zullen ze met nieuwe ogen naar Nederland kijken. INFORMATIE voortgezet-onderwijs INFORMATIE (ONLINE) PESTEN SOCIAL MEDIA DRUGS GROEPSDRUK CULTURELE DIVERSITEIT Nieuwsgierig naar onze interactieve theatervoorstellingen? Kijk op 53

28 RIJKS ONDErWijs start... onderzoekend ckv Nieuwe onderwijsprogramma s start is de interdisciplinaire ckv-methode met nadruk op onderzoek. In 15 modules maken leerlingen kennis met kunstwerken door de disciplines heen, en leren ze onderzoek te doen en procesmatig te werken. In het kort Nadruk op onderzoek doen: praktisch, binnen een kunstdiscipline kunsthistorisch kunstbeschouwend Losse modules voor verschillende disciplines: architectuur beeldende kunst dans fi l m muziek nieuwe media theater Bij iedere vraag: tijdsduur vraagsoort (bijv. verkennend, verklarend, praktisch) onderscheid tussen havo en vwo 14 november studiedag Download de gratis architectuurmodule op lambo.nl/start. RIJKSmuseum.nl/onderwijs founder Hoofdsponsoren educatieve partner

29 THE BATTLE NAAR JOUW SCHOOL? Wie weet het meest van veteranen op missie? Wie zijn ze, waarom doen ze dit? Jonge BN ers kruipen in de huid van drie veteranen en zoeken de antwoorden. In The Battle een meeslepende spel met film en live muziek. En jouw school kan meedoen. The Battle is een voorstelling van 60 minuten voor het voortgezet onderwijs. Past binnen burgerschapsvorming of thema s als Vrede, Veiligheid en Democratie. Bedoeld voor meerdere klassen tegelijk, voor ongeveer leerlingen. The Battle wordt gratis aangeboden en op school uitgevoerd. Een externe locatie is ook mogelijk. Aanvragen of meer informatie via info@veteranendag.nl Bekijk de trailer op