Ondergrondse Ruimte in Beeld

Transcriptie

1 Ondergrondse Ruimte in Beeld Op weg naar een onderbouwde beslissing S.F. van Gessel TNO Advisory Group Economic Affairs Bouwstenen Bouwstenen TNO TNO Structuurvisie Structuurvisie Overheid Overheid Realisatie Realisatie Industrie Industrie

2 De ondergrondse ruimte m < 500m diepe ondergrond Ondiepe ondergrond Gasopslag Koude-warmte opslag geothermie oliewinning geothermie gaswinning geothermie CO2 opslag opslag afval gaswinning zoutwinning + opslag 50 km grind/zand winning tunnels pijpleidingen gebouwen drinkwater (m) (m)

3 Huidig gebruik Diepe Ondergrond Olie & Gaswinning + Gasopslag Opsporingsvergunning Winningsvergunning Gasveld Olieveld Gasopslag

4 Huidig gebruik Diepe Ondergrond Aardwarmte Opsporingsvergunning Winningsvergunning Gasveld Olieveld

5 Huidig gebruik Diepe Ondergrond Zoutwinning

6 Technische mogelijkheden Kan het hier? Gaswinning? Geothermie? CO2 opslag?

7 Technische mogelijkheden De ondergrond in beeld transparantie Chamonix, 1000 m (~ max. diepte gasboringen) Mont Blanc, 4800 m (~ startdiepte geothermie) Onze voeten, 6000 m (bodem)

8 De opbouw van de diepe ondergrond? Kartering Diepe boringen in NL Spreiding gegevens Boorkern Samenstelling ondergrond Gesteentemonster (microscoop) Eigenschappen gesteente open Belangrijke eigenschappen o.a.: - Dikte en continuïteit - Porositeit - Doorlatendheid - Temperatuur - Druk CM klei zand zand klei klei zand zand zand klei zand klei zand dicht 1) Hoeveel zit er / hoeveel kan er in (volume)? 2) Hoe makkelijk krijgen we stoffen erin of eruit? (doorlatendheid) Onzekerheden!

9 De opbouw van de diepe ondergrond? Kartering ~20 km 5 km km ~3 0 3D seismiek Kartering

10 -1 km -2 km -3 km Laagvlak van de top Zechstein (o.a. zout) en oudere gesteenten -4 km -5 km -6 km 3D Kartering van de diepe ondergrond: Herkenbare hoofdlagen en breuken die we over grote afstand kunnen vervolgen 0 km SW NE -5 km Doorsnede lagenmodel

11 Temperatuur Wat zit waar? Maar wat nu? Diepte Dikte Doorlatendheid

12 Wat zit waar? Samenvatting Karakterisatie (3D kartering) Waar ligt de de gebruiksruimte? Hoe ziet de de gebruiksruimte er er uit? Wat zijn de de eigenschappen? Match met randvoorwaarden voor gebruiksfuncties + rendement

13 Technische mogelijkheden Wat kan waar? 2016 CO2++ UGS CO2++ UGS H CO2++ UGS???? CO2 UGS CO2 UGS???? CO2 UGS 2014 gaswinning + jaar vrijgave 2014 oliewinning + jaar vrijgave???? gaswinning te ontwikkelen aquifer - geothermie aquifer - geothermie ++ zoutstructuur 5 km Woonkern Industrie / glastuinbouw

14 Wat willen we waar? Criteria Beslismodel Economische waarde Risico s Technisch mogelijk Wat kan waar? Relatie met bovengrond Competitie & Synergie Structuurvisie Afweging Tijdsduur & omkeerbaarheid Milieu-aspecten

15 Ontwikkelkansen en scenario s Voorbeeld uit de structuurvisie Drenthe

16 Ingang voor discussie Opzetten van structuurvisies: welke kennis is aanwezig en wat ontbreekt? Welke bouwstenen zijn nodig voor het opzetten van een structuurvisie? Welke informatie moet beschikbaar zijn en in welke vorm? Hoe kijkt de bestuurder naar ondergrondinformatie. Hoe kan hij daar bij worden ondersteund? Hoe ziet de procedure naar een beslismodel er uit? Welke elementen moet een beslismodel omvatten? Route Bouwstenen Structuurvisie Realisatie: wie zijn waar en wanneer betrokken? Waar staan de provincies momenteel als het gaat om RO-beleid en structuurvisies? Wat zijn de volgende stappen en wat is daar voor nodig? Hoe om te gaan met het aspect onzekerheden? Hoe breng je dit duidelijk over naar de ruimtelijk ordenaar? Wat is de waarde van de kaarten die je gebruikt in de structuurvisie? Aandacht voor interacties tussen gebruiksfuncties: welke functies sluiten elkaar uit en waar is synergie mogelijk? RO bouwstenen zijn geen statisch product. Nieuwe informatie/inzichten en veranderend gebruik van de ondergrond vragen om updates. Hoe ga je hier mee om in structuurvisies?