Van Schoonebeek tot schaliegas. Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015
|
|
- Nathalie Bauwens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015
2 Aardbevingen in Groningen Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015
3 Jan Dirk Jansen Hoogleraar Reservoir systems and control (het beheersen van ondergrondse stroming) : Shell (Nederland, Noorwegen, Nigeria), boor en productietechnologie, veiligheid & milieu, reservoirtechnologie 1999 heden: TU Delft Afdeling Geoscience and Engineering (Vroeger: Toegepaste aardwetenschappen; nog vroeger: Mijnbouw en Petroleumwinning) Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
4 Ondergrondse stroming Wat stroomt er? Water drinkwater, injectiewater Olie & gas koolwaterstoffen CO 2 vloeibaar, gas, superkritisch Waardoorheen? Poreus gesteente (diep) zand, klei, kalksteen Heterogeen lagen, scheuren, breuken, uitloging, cementatie Oppervlakteprocessen oppervlaktespanning, adsorptie Omgeving Hoge drukken: 10 MPa / km Hoge temperaturen: o C/ km 3000 m: 300 bar, 100 o C Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
5 Poriën in zandsteen Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
6 Heterogeen van klein tot groot Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
7 Complexe geologie Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
8 Oliereservoirs Anticline Breuk olie olie Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
9 Olie en gasreservoir gas olie water Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
10 Pannenkoeken! Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
11 Oliewinning Primaire winning expansie van gesteente, vloeistoffen en gassen; afnemende reservoirdruk depletion drive ; winningfactor: 5 20% Secundaire winning pompen (b.v. ja knikkers), of injectie van water of gas om reservoir op druk te houden water and gas flooding ; winningfactor: 10 70% Tertiare winning injectie van stoom of chemicalien om eigenschappen te veranderen (viscositeit, hechting) steam, polymer, surfactant flooding ; w.f.: 20 90% Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
12 Olie en gasvelden in NL Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
13 NL Olie en Gasportaal Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
14 Boringen in NL Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
15 Boringen in NL detail Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
16 Vergunningen Mijnbouwwet Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
17 Het Schoonebeek olieveld Ontdekt: 1943; in productie: 1947 (op 1 na) grootste olieveld in Europa: 10 9 vaten Zware olie (dik als suikerstroop) ja knikkers Geabandoneerd: 1996 (winningsfactor: 25%) Opnieuw in productie: 2011 Stoominjectie om dikke olie vloeibaarder te maken; 25 injectie en 44 productieputten Productie: miljoen vaten tot 2035 Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
18 Schaliegas in NL? Volgens TNO Posidonia formatie Geverik laagpakket Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
19 Schaliegas in NL? Volgens het IEA Posidonia formatie schalieolie schaliegas res.com/pdf/13_xiii_eia_ari_n_and_w%20europe_june_2013.pdf Geverik formatie Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
20 Het Groningen aardgasveld Ontdekt: 1959 (Slochteren) Druk gedaald van 320 naar 100 bar ¾ van volume geproduceerd Hazard and Risk Assessment for Induced Seismicity Groningen Interim Update 7th November 2015 Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
21 Geologische doorsnede Groningenveld Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
22 Clusters, breuken en gaskolommen Hazard and Risk Assessment for Induced Seismicity Groningen Interim Update 7th November 2015 Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
23 Productie Groningen (plan 2007) Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
24 Productie Groningen groningen veld november.html Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
25 Tektonische platen en datacentrum/uitleg/platentektoniek Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
26 Statische en dynamische wrijving kracht reactiekracht reactiekracht kracht Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
27 Stick slip Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
28 Breuken in de Nederlandse ondergrond duwende kracht oorspronkelijke bron: TNO Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
29 Roerdalslenk Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
30 Aardbevingen in Nederland Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
31 Aardbevingen t/m Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
32 Aardbevingen in Groningen NAM, Technical Addendum to the Winningsplan Groningen 2013 Subsidence, Induced Earthquakes and Seismic Hazard Analysis in the Groningen Field Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
33 Breuken in Groningen Niet actief Wel aardbevingen Hoe dan? Hazard and Risk Assessment for Induced Seismicity Groningen Interim Update 7th November 2015 Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
34 Groningse zandsteen micro CT scan Korrels Poriën Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
35 Reservoir compactie Experiment met een spons Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
36 Reservoir compactie Experiment met een spons Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
37 Reservoir compactie Experiment met een spons waterdicht Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
38 Reservoir compactie Experiment met een spons Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
39 Reservoir compactie Experiment met een spons 3 km gesteente Groningen gasveld Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
40 Reservoir compactie Experiment met een spons gasproductie Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
41 Reservoir compactie Experiment met een spons gasproductie Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
42 Reservoir compactie Experiment met een spons compactie Bron: Auke Barnhoorn, TU Delft Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
43 Compactie in Groningen Drukverlaging Compactie NAM, Technical Addendum to the Winningsplan Groningen 2013 Subsidence, Induced Earthquakes and Seismic Hazard Analysis in the Groningen Field Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
44 Zettingen in Groningen cm Model Meting Verschil cm cm Hazard and Risk Assessment for Induced Seismicity Groningen Interim Update 7th November 2015 Zoutwinning Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
45 Zijn zettingen een probleem? Wel voor dijkhoogtes; water management Niet voor gebouwen, pijpleidingen etc. 30 km Zettingen zorgen niet voor aardbevingen Maar (sommige) compactie wel 40 cm o Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
46 Compactie en aardbevingen Compactie Bevingen/km 2 Bourne and Oates (2015): An activity rate model of induced seismicity within the Groningen Field Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
47 Uniforme compactie: geen probleem Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
48 Compactie ter weerszijde van een breuk stick slip Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
49 Aardbevingsrisico Strain partitioning Event rate Stochastiche modellen Geomechanisch Mechanistische modellen Huidige aanpak NAM: Event rate model Compactie => aardbeving => golfvoortplanting => versnelling aan het oppervlak => hazard (gevaar) gevaar + gebouw respons => risico Commisie Meijdam: Individueel risico < 10 5 /jaar Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
50 Vragen: Helpt productievermindering? Waarom? Is het veld niet simpelweg een grote tank? Leidt productievermindering tot minder bevingen of alleen tot latere bevingen? Heeft het zin om water of stikstof te injecteren? Wat is de zwaarste beving die kan optreden? Zijn dit soort bevingen geen probleem in Californie/Italie/Japan etc. maar wel in Groningen? Waarom? Van Schoonebeek tot schaliegas Leidse Winterlezing, Naturalis, 13 december
Even voorstellen. Auke Barnhoorn
Even voorstellen Auke Barnhoorn Universitair Docent in Petrofysica Department of Geoscience and Engineering Faculteit van Civiele Techniek en Geowetenschappen TU Delft 8 jaar in buitenland gewoond Nu 5
Nadere informatieTrillingen in het Noorden: De oorzaak van bodemdaling en aardbevingen in Groningen
Leidse Winterlezing 11 November, 2018 Trillingen in het Noorden: De oorzaak van bodemdaling en aardbevingen in Groningen Prof. Chris Spiers Hoge Druk en Temperatuur Laboratorium (HPT Lab) Faculteit Geowetenschappen
Nadere informatieOndergrondse Ruimte in Beeld
Ondergrondse Ruimte in Beeld Op weg naar een onderbouwde beslissing S.F. van Gessel TNO Advisory Group Economic Affairs Bouwstenen Bouwstenen TNO TNO Structuurvisie Structuurvisie Overheid Overheid Realisatie
Nadere informatieAddendum Waterinjectie Management Plan
Addendum Waterinjectie Management Plan Protocol seismische activiteit door waterinjectie kenmerk EP201502216336, d.d. 26 februari 2015 Seismische activiteit door waterinjectie Het productiewater dat vrijkomt
Nadere informatieNAM UGS Norg. Presentatie 9 september UGS NORG BRON VAN ONZE ENERGIE
Presentatie 9 september UGS NORG 1 Mei 2015 Agenda 1. Schade aan panden in Steenbergen e.o. 2. Opslagplan Norg - reservoirdruk 3. Vragen 2 Mei 2015 Schade aan panden in Steenbergen 1/2 NAM onderzoekt de
Nadere informatieWinningsplan Groningen 2013: advies Staatstoezicht op de Mijnen
Staatstoezicht op de Mijnen Winningsplan Groningen 2013: advies Staatstoezicht op de Mijnen KNAW-MINISYMPOSIUM AARDGASWINNING EN AARDBEVINGEN IN GRONINGEN Amsterdam 27 maart 2014 1 Waar gaat het over?
Nadere informatieMeer (dan) warmte onder Delft
MV KIVI Caspar lezing 2012: Meer (dan) warmte onder Delft Chris den Boer Stichting Delft Aardwarmte Project 25 April, 2012 DAP 3-O s bijvangst Injectiviteit Introductie stichting DAP Opgericht door Mijnbouw
Nadere informatieStaatstoezicht op de Mijnen T.a.v. de heer H. van der Meyden Postbus AA DEN HAAG 2490AA Geachte heer van der Meyden,
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Staatstoezicht op de Mijnen T.a.v. de heer H. van der Meyden Postbus 24037 2490 AA DEN HAAG 2490AA24037 Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus 80015 3508 TA
Nadere informatieStaatstoezicht op de Mijnen. Veilige. gaswinning. in Groningen. Staatstoezicht op de Mijnen. Avondseminar KIVI Delft 3 maart 2014
Staatstoezicht op de Mijnen Veilige gaswinning in Groningen Staatstoezicht op de Mijnen Avondseminar KIVI Delft 3 maart 2014 1 Staatstoezicht op de Mijnen Waar gaat het over? 1.Intro Staatstoezicht op
Nadere informatieGasvondst Slochteren-1 (1959) De Wereldreis van Nederland 550 miljoen jaar geleden - nu. Bron: SPB Atlas, 2011 Bron: Berendsen 2004 6!
Bevingen in Hoe zit dat nu? Gasvondst Slochteren-1 (1959) NL Gas Productie Slochteren Rien Herber Infoversum, 22 november Source: EBN 2010 Rotliegend Zandsteen Reservoir De Wereldreis van Nederland 550
Nadere informatieGeachte mevrouw Franke,
Retouradres:, Aan de griffier van de vaste commissie voor Economische Zaken, Landbouw & Innovatie T.a.v. mevrouw drs. M.C.T.M. Franke Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG 2500EA Onderwerp Rondetafelgesprek inzake
Nadere informatieDatum 18 juni 2018 Betreft Beantwoording vragen naar aanleiding van ontwerpinstemmingsbesluit winningsplan Pieterzijl Oost
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus EC DEN HAAG 2500EC. Geachte heer Jongerius,
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus 20101 2500 EC DEN HAAG 2500EC Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus EK DEN HAAG 2500EK Geachte heer Jongerius,
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG 2500EK20401 Energie Princetonlaan 6 3584 CB
Nadere informatieHierbij bieden wij u het rapport Recent developments on the Groningen field in 2015 aan (rapportnummer TNO-2015 R10755, dd. 28 mei 2015).
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus 20401 2500 EC DEN HAAG 2500EC Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus
Nadere informatieAardbevingen en gaswinning. Bernard Dost KNMI
Aardbevingen en gaswinning Bernard Dost KNMI Aardbevingen in Nederland (1300-2013) Natuurlijke aardbevingen Rood: 1980-2013 Roze: 1904-1980 Licht roze: 1986
Nadere informatieVermilion Informatieavond aardgasproductie Langezwaag
Vermilion Informatieavond aardgasproductie Langezwaag Datum: 27 Januari 2015 Plaats: Café De Knyp, De Knipe Inleiding De informatieavond vond plaats in het café De Knyp te De Knipe. De avond werd geopend
Nadere informatieToepassing van wet- en regelgeving voor de diepe ondergrond
Toepassing van wet- en regelgeving voor de diepe ondergrond Pieter Jongerius De Mijnbouwwet 2 1 De Mijnbouwwet Invloedssfeer Wat is de diepe ondergrond? 100 m 500 m ~ 5 km 3 De Mijnbouwwet Vergunningen
Nadere informatieGasveld Harlingen Boven-Krijt Onderzoek naar bodemdaling. 20 november 2014
Gasveld Harlingen Boven-Krijt Onderzoek naar bodemdaling 20 november 2014 Wat kunt u vanavond verwachten? De resultaten van het onderzoek naar bodemdaling gaswinning De achtergrond van de resultaten De
Nadere informatieDatum 13 juli 2015 Betreft Beantwoording vragen en commissieverzoek over productiewaterinjectie
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieWat gebeurt er met het Flexibele Geofoon Netwerk? Stand van zake 1 maart 2017
Wat gebeurt er met het Flexibele Geofoon Netwerk? Stand van zake 1 maart 2017 Nederlandse Aardolie Maatschappij BV Datum Februari 2017 Editors Jan van Elk & Dirk Doornhof Introductie Door de Firma Rossingh
Nadere informatieBesluit. Datum Wijziging instemming winningsplan gaswinning Groningenveld
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Datum Betreft Wijziging instemming winningsplan gaswinning Groningenveld Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Direc t.a.v. Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG Staatstoezicht
Nadere informatieAdviesverzoek aan SodM. Ministerie van Economische Zaken. De Minister van Economische Zaken
Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Directie Energie en Omgeving T.a.v. Postbus 20401 2500 EK
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Directie Energie en Omgeving t.a.v. Postbus 20401 2500 EK
Nadere informatieMonitoring waterinjectie Borgsweer jaarrapportage 2015
Monitoring waterinjectie Borgsweer jaarrapportage 2015 kenmerk EP201602200675 d.d. 31 maart 2016 Dit rapport geeft invulling aan de rapportage-eisen uit de volgende vergunningen: - Milieuvergunning Borgsweer
Nadere informatieBodemdaling en aardbevingsrisico Q16- Charlie-Noord. Addendum aardbevingsrisico
Bodemdaling en aardbevingsrisico Q16- Charlie-Noord Addendum aardbevingsrisico Bodemdaling en aardbevingsrisico Q16-Charlie-Noord Addendum aardbevingsrisico 11200728-002 Deltares, 2018, B Titel Bodemdaling
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA 's-gravenhage
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieAARDBEVINGEN IN NEDERLAND
AARDBEVINGEN IN NEDERLAND ONGEMAKKELIJK EN ONVERWACHT KNAG Onderwijsdag 11 nov 2016 Dr Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam In nummer mei 2016 in 1. Presentatie staat (bijna) op www.falw.vu/~andb/knagdag
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 469 Vragen van de leden
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 000 XIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieHenry Hub Gas Prijs Ontwikkeling 24/04/14. De Pers. Gasproductie in Nederland. Wat is Schaliegas en Hoe wordt het Gewonnen?
Gasproductie in Nederland Wat is Schaliegas en Hoe wordt het Gewonnen? Rien Herber Marknesse 15 April 2014 Slochteren Slochteren Offshore Offshore Land Land Gas Consumptie (41.5 BCM) industrie centrales
Nadere informatieToelichting winningsplan Pieterzijl Oost
Juni 2017 Toelichting winningsplan Pieterzijl Oost Waarom deze toelichting? Het winningsplan Pieterzijl Oost is door NAM ingediend en volgt momenteel de instemmingsprocedure. Met deze toelichting wil NAM
Nadere informatieWinningsplan Waalwijk-Noord
Winningsplan Geografische ligging 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken Directie Energiemarkt. Postbus EC S-GRAVENHAGE. Geachte
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA UTRECHT Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt Postbus 20101 2500 EC S-GRAVENHAGE ' Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht www.tno.nl Datum 27
Nadere informatieAdviesverzoek. taatstoezicht op de Mijnen.linisterie van Economische Zaken. De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken
- Stelt - Is taatstoezicht op de Mijnen.linisterie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Bezoekadres Directie
Nadere informatieOver figuur 14 zegt de NAM dat er nog veel onzekerheid bestaat tussen de verschillende berekeningsmodellen voor de compactie en dat dit een
Seismische dreiging In het recente advies van de SodM(bijlage 1) is geconcludeerd dat de seismische dreiging (de mate waarin de grond beweegt als gevolg van een beving) naar beneden is bijgesteld vanwege
Nadere informatieBijlage berekeningsmethodiek
Bijlage berekeningsmethodiek bodemdaling NAM Deze bijlage geeft de technische achtergrond van de bodemdalingsberekening zoals gepresenteerd in Sectie C van dit winningsplan. Er zijn drie modellen betrokken
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieHierbij doe ik u toekomen het Jaarverslag 2010, Delfstoffen en aardwarmte in Nederland en het Jaarverslag 2010 van Energie Beheer Nederland B.V.
> Retouradres Postbus 20101 2500 EC Den Haag De Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal voor Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den
Nadere informatieGeothermie en stimuleren
Geothermie en stimuleren Waarom gebruiken we geothermie? In onze ondergrond neemt de temperatuur per kilometer diepte toe met ruim 30 C. Zo is het op één kilometer diepte ongeveer 40 C en op twee kilometer
Nadere informatieHerafweging verwerking productiewater Schoonebeek
Herafweging verwerking productiewater Schoonebeek Bevindingen op hoofdlijnen Evert Holleman 4 juli 2016 Zorgen uit de regio Overzicht zorgen op basis van de brief aan Kamp en inventarisatie aanvullende
Nadere informatieWinningsplan Loon Op Zand en Loon Op Zand-Zuid
Winningsplan en -Zuid Geografische ligging Vermilion Energy Netherlands B.V. juni 218 Winningsplan en -Zuid Productie Locatienaam en adres Put Boorjaar Productie Aardgasvoorkomen WWS-1 1991 23-heden Waalwijk-Zuid
Nadere informatieHerafweging verwerking productiewater Schoonebeek
Herafweging verwerking productiewater Schoonebeek Bevindingen op hoofdlijnen Evert Holleman 29 juni 2016 Proces en inspraak Bewonersavond Twente Onderzoeksopzet Commissie voor de m.e.r. Deltares 1 - Huidige
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
Staatstoezicht op de Mijnen Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Directie Energie en Omgeving
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 400 XIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (XIII) voor het jaar 2013 Nr.
Nadere informatieTechnische bijlage (bijlage 3) behorend bij het Meet- en Regelprotocol seismisch risico voor de gaswinning Groningen
Technische bijlage (bijlage 3) behorend bij het Meet- en Regelprotocol seismisch risico voor de gaswinning Groningen STATUS: FINAL DRAFT NAM B.V. EP Document Nummer.: EP201510211791 Owner: NAM Revision
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieQ&A (ultradiepe) geothermie in Utrecht
Q&A (ultradiepe) geothermie in Utrecht Algemeen Wat is (ultradiepe)geothermie? Bij geothermie (aardwarmte) wordt de warmte die in de aarde is omhoog gehaald en gebruikt. Door een boring onttrekken we die
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
> Retauradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Bezoekadres Henri Faasdreef 312 Directie Energie en Omgeving 2492 JP Den Haag T 070 379 8400
Nadere informatieWe boren (te?) diep op zoek naar aardwarmte
We boren (te?) diep op zoek naar aardwarmte De belangstelling voor de winning van aardwarmte groeit. Maar toezichthouder SodM ziet een jonge onervaren sector. Op sommige plekken is een verhoogd risico
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 33 000 XIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (XIII) voor het jaar 2012 Nr.
Nadere informatieOndergrondse opslag van aardgas. Locaties Grijpskerk en Langelo
Ondergrondse opslag van aardgas Locaties Grijpskerk en Langelo Ondergrondse opslag van aardgas Elke dag voldoende aardgas voor iedereen. Het lijkt de normaalste zaak van de wereld, maar dat is het niet.
Nadere informatieNederlandse Aardolie Maatschappij B.V.
Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. Schepersmaat 2 Postbus 28000 9400 HH ASSEN Telefoon: (0592) 369111 Telefax : (0592) 362200 www.nam.nl Staatstoezicht op de Mijnen t.a.v. de Inspecteur-generaal de
Nadere informatieAssessment of Subsidence based on Production Scenario Basispad Kabinet
Assessment of Subsidence based on Production Scenario Basispad Kabinet June 2018 By Dirk Doornhof and Onno van der Wal EP201806209337 Dit rapport is een weerslag van een voortdurend studie- en dataverzamelingsprogramma
Nadere informatieWinningsplannen Opeinde en Opeinde-Zuid/Middelburen
Winningsplannen Opeinde en Opeinde-Zuid/Middelburen Geografische ligging Winningsplannen Opeinde en Opeinde-Zuid/Middelburen Algemeen De winningsplannen zijn beide geactualiseerd om verschillende redenen:
Nadere informatieGroningen bevingen. KIVI, 3 maart 2014
Groningen bevingen KIVI, 3 maart 2014 Aanleiding Huizinge beving 2012: zwaarste beving tot nu toe M= 3.6 Leidt tot onderzoek Staatstoezicht op de Mijnen (TNO, KNMI en NAM) 2 Aanleiding Advies Staatstoezicht
Nadere informatieStaatstoezicht op de Mijnen Advies. Bevingsgevoeligheid van de Eemskanaal regio
Staatstoezicht op de Mijnen Advies Bevingsgevoeligheid van de Eemskanaal regio december 2014 1.Inleiding De Minister van Economische Zaken (EZ) heeft aan Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) gevraagd 1 een
Nadere informatieOPLEGNOTITIE OVER GEVOLGEN VAN HET ONTWERPBESLUIT VAN HET KABINET OP AARDBEVINGEN
OPLEGNOTITIE OVER GEVOLGEN VAN HET ONTWERPBESLUIT VAN HET KABINET OP AARDBEVINGEN AANLEIDING Op vrijdag 17 januari 214 heeft NAM op vijf productielocaties rond de productie zoveel mogelijk teruggebracht.
Nadere informatieLeeswijzer Actualisatie Winningsplan Bergen II
Leeswijzer Actualisatie Winningsplan Bergen II Oktober 2017 Inhoud 1. TAQA in de regio Alkmaar... 2 2. Winning aardgas sinds 1972: het winningsplan... 2 3. Trillingen... 3 4. Bodemdaling... 4 5. Overige
Nadere informatiem Staatstoezicht op de Mijnen
m Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken en Klimaat Ministerie van Economische Zaken en Klimaat Directie Energie en Omgeving T.a.v.
Nadere informatieMER Aardgas + De Wijk. Deelrapport 3: Beschrijving ondergrondse aspecten
Deelrapport 3: Beschrijving ondergrondse aspecten Meer aardgas Initiatiefnemer Nederlandse Aardolie Maatschappij BV www.nam.nl/aardgasplus Correspondentieadres Nederlandse Aardolie Maatschappij BV t.a.v.
Nadere informatieWATERINJECTIE >>> ZOUTOPLOSSEN >>> EXTREME GEVOLGEN!
Technische Beschrijving : maart 2016 WATERINJECTIE >>> ZOUTOPLOSSEN >>> EXTREME GEVOLGEN! Inhoud beschrijving : 2. Extreem Gevaarlijk (beschrijving). 3. Platte grond van de 3 Twente gasvelden. 4. Groote
Nadere informatieHet winningsplan van de NAM: omstreden, maar wat staat er in?
Het winningsplan van de NAM: omstreden, maar wat staat er in? Milieudefensie, Peter Kodde, mei 2016. Het winningsplan van de NAM werd op 19 april gepubliceerd en zorgt sindsdien voor veel opschudding.
Nadere informatieBRON VAN ONZE ENERGIE
NAM Aardgas + Martin de Boer, projectleider Henk Heeringa, communicatieadviseur Dinsdag BRON VAN ONZE ENERGIE 1 Agenda - Wie is NAM - Introductie in het Aardgas+ project - Film - Uitdagingen en (initiële)
Nadere informatieTechnische haalbaarheid Geologische aspecten en risico s
Technische haalbaarheid Geologische aspecten en risico s Jan Tel 23 September 2013 Aardwarmte (Diepe Geothermie) Extractie van warmte / grondwater uit de diepe ondergrond Warmteproductie en/of electriciteitsproduktie
Nadere informatieBergen Concessie Seismisch Risico Analyse
Bergen Concessie Seismisch Risico Analyse januari 2016 Datum Datum Datum 29-01- 2016 29-01- 2016 29-01- 2016 Sign. Sign Sign. Geoloog Subsurface Manager Director Oil & Gas Author Reviewed Approved TEN_DM-#173996-v9-Seismisch_Risico_Analyse_Bergen_Concessie
Nadere informatieInformatiebladen aardwarmtewinning
Informatiebladen aardwarmtewinning Voorwoord, disclaimer 1. Beschrijving a. Algemeen b. Winning met aardwarmtedoubletten c. Warmtekrachtcentrales (EGS) 2. Potentieel in Nederland a. Vergunningen b. Geotechnische
Nadere informatieVermilion Oil & Gas Netherlands BV Uitbreiding productie Langezwaag. De Knipe 27 januari 2015
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Uitbreiding productie Langezwaag De Knipe 27 januari 2015 Inhoud Introductie: wie zijn we en wat doen we Markt: aardgas in Nederland Locatie Langezwaag Ligging Productie
Nadere informatieAanvraag. instemming winningsplan. ingevolge. Mijnbouwwet artikel 34
Aanvraag instemming winningsplan ingevolge Mijnbouwwet artikel 34 Geadresseerde Ministerie van Economische Zaken Directie Energieproduktie Postbus 20101 2500 EC Den Haag Voorkomen: L7-G gelegen op het
Nadere informatieSeismisch risico Groningenveld Beoordeling rapportages & advies
Seismisch risico Groningenveld Beoordeling rapportages & advies Staatstoezicht op de Mijnen Samenvatting December 2015 Samenvatting Dit rapport gaat over de seismische dreiging en het seismisch risico
Nadere informatieVermilion Oil & Gas Netherlands BV Uitbreiding productie Langezwaag. De Knipe 27 januari 2015
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Uitbreiding productie Langezwaag De Knipe 27 januari 2015 Inhoud Introductie: wie zijn we en wat doen we Markt: aardgas in Nederland Locatie Langezwaag Ligging Productie
Nadere informatieBODEMDALING DOOR DIEPE EN ONDIEPE OORZAKEN
BODEMDALING DOOR DIEPE EN ONDIEPE OORZAKEN PETER VAN BERGEN NOORDELIJKE NETWERKDAG BODEM 18 MEI 2017 Tel.: 050 3164689 Postbus 610, 9700 AP Groningen www.commissiebodemdaling.nl Email: p.vanbergen@commissiebodemdaling.nl
Nadere informatiez w a r t e t H e g o u d
z w a r t e t H e In Schoonebeek is de NAM weer aardolie aan het winnen. Dat is fijn, want aardolie is heel belangrijk in ons leven. In deze krant lees je waar aardolie vandaan komt en waarvoor je het
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken. De Minister van Economische Zaken. Directie Energie en Omgeving. Postbus EK DEN HAAG
/ Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Directie Energie en Omgeving Postbus 20401 2500 EK DEN
Nadere informatie11/3/13. Ruimtelijke Ordening van de Ondergrond. Voor een meer Verantwoorde Exploitatie CO 2 storage gas storage
Ondergrondse Activiteiten in NL 17 miljoen mensen: > 500 inwoners/km 2 Onshore Gasvelden Olievelden Producerend: 113 4 Abandoned: 35 8 Niet ontwikkeld: 46 9 14 zoutwinnings vergunningen sand & pipelines
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 529 Gaswinning Groningen-veld Nr. 17 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 15 februari 2013 Binnen de vaste commissie voor Economische
Nadere informatieBesluit van de Minister van Economische Zaken:
> Retouradres Postbus 20101 2500 EC Den Haag Directoraat-generaal voor Bezuidenhoutseweg 73 Postbus 20101 2500 EC Den Haag T 070 379 8911 (algemeen) www.rijksoverheid.nl/ez Datum Betreft Instemming gewijzigd
Nadere informatieeen kilootje meer aandacht voor de veiligheid van de Groningers
Voormalig Inspecteur-generaal Jan de Jong: opmerkingen bij besluit Gaswinning Groningen van 18 december 2015 een kilootje meer aandacht voor de veiligheid van de Groningers Allereerst wat opmerkingen over
Nadere informatieNAM IN NOARDEAST FRYSLAN RAADSVRAGEN KLEINE GASVELDEN IN NOARDEAST FRYSLAN PRODUCTIECIJFERS REGIONALE GASVELDEN
RAADSVRAGEN KLEINE GASVELDEN IN NOARDEAST FRYSLAN PRODUCTIECIJFERS REGIONALE GASVELDEN KLEINE GASVELDEN IN NEDERLAND Aardgasproductie in Nederland 2018-2023 Aardgasproductie kleine velden 2018-2050 2021:
Nadere informatieSchaliegas in Europa. Ideeën over de haalbaarheid van deze onconventionele energiebron
Schaliegas in Europa Ideeën over de haalbaarheid van deze onconventionele energiebron Agenda Introductie schaliegas Wat is het eigenlijk & hoe wordt het gewonnen Wat zijn de risico s De Schaliegas Revolutie
Nadere informatieGeachte heer van der Meyden,
eretouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Staatstoezicht op de Mijnen T.a.v. de heer H. van der Meyden Postbus 24037 2490 AA DEN HAAG 2490AA Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus 80015 3508 TA Utrecht
Nadere informatieOpsporing en winning van aardwarmte
Opsporing en winning van aardwarmte Aardwarmte in Nederland Principe aardwarmte ardwarmte Soorten aardwarmte normale aardwarmtewinning: doublet T = Tp-Ti Tp=70 C Ti=30 C Soorten aardwarmte Mijnwaterproject
Nadere informatieSchaliegas: Wat is het? Hoe werkt het?
Schaliegas: Wat is het? Hoe werkt het? Rien Herber Ruimte voor Ondergrond, 14-02-2013 Gasproductie in Nederland Slochteren Slochteren Offshore Offshore Land Land Gas Consumptie (41.5 BCM) industrie centrales
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
Staatstoezicht op de Mijnen Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag Ministerie vr che Zaken Staatstoezicht op de Mijnen Bezoekadres Henri Faasdrae 312 2492 JP Den
Nadere informatieVermilion Oil & Gas Netherlands BV Aardgas productie Oppenhuizen. MFC t Harspit Oppenhuizen 26 mei 2015
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Aardgas productie Oppenhuizen MFC t Harspit Oppenhuizen 26 mei 2015 PROGRAMMA 20.00 uur Opening 20.10 uur Presentatie 21.15 uur Vragen 22.00 uur Afsluiting 2 Inhoud Introductie:
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken T.a.v. de heer J.H. van Herk Postbus EK DEN HAAG 2500EK Geachte heer Van Herk,
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Ministerie van Economische Zaken T.a.v. de heer J.H. van Herk Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG 2500EK20401 Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus 80015 3508 TA
Nadere informatieBodemdaling en gaswinning
Bodemdaling en gaswinning J.M. Marquenie en D. Doornhof Foto: Ineke Katerberg 1 1. Bodemdaling 1.1. Korte beschrijving van de winning De gasvelden zijn gelegen op een diepte tussen de 3300 en 3600 meter
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 33 952 Schaliegas Nr. 31 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 23 maart
Nadere informatieOlie- en gasvelden volgens het Plan-MER
Pasop Roden Midlaren Een Norg Vries Noord Vries Centraal Annerveen Norg Zuid Vries Zuid Gieterveen Gasselternijveen Olie- en gasvelden volgens het Plan-MER Olievelden Appelscha Witten Eleveld Witterdiep
Nadere informatieGaswinning Groningen Meet- en Regelprotocol Aardbevingen
Gaswinning Groningen Meet- en Regelprotocol Aardbevingen [blanco] pag. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 1 Inleiding... 4 2 Risicobeheerssysteem... 5 3 Meten... 6 3.1 Signaalparameters... 6 3.2 Grenswaarden
Nadere informatieBasisinformatie aardgaswinning uit schalie in Nederland
Basisinformatie aardgaswinning uit schalie in Nederland H1. Aardgas in Nederland Een Nederlandse energiebron Aardgas is de belangrijkste energiebron van Nederland. Het voorziet in bijna de helft van onze
Nadere informatie[verzoeker], wonend te [woonplaats], en elf anderen,
201501544/4/A4. Datum uitspraak: 29 mei 2015 AFDELING BESTUURSRECHTSPRAAK Uitspraak van de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State op een verzoek om het treffen van
Nadere informatieDe mogelijke effecten van het boren naar en het winnen van schaliegas op de Nederlandse leefomgeving Robin Hummel
De mogelijke effecten van het boren naar en het winnen van schaliegas op de Nederlandse leefomgeving Robin Hummel R.C.A. Hummel. Alle rechten voorbehouden. Overzicht Doel van het onderzoek Wat is schalie(gas)
Nadere informatieStudie naar het tijdsafhankelijke gedrag van diepe bodemdaling in de Waddenzee
NAM publicatie EP2015006213071 Studie naar het tijdsafhankelijke gedrag van diepe bodemdaling in de Waddenzee Achtergrond en onderzoek Op zo n 2 tot 4 km diep in de Nederlandse bodem zit aardgas. Meestal,
Nadere informatieGeothermie. Wat is Geothermie? 1. Hoe het werkt en hoe veilig het is. 2. Mogelijkheden in de regio Helmond. Flank van de Roerslenk zit onder Helmond
Geothermie Wat is Geothermie? 1. Hoe het werkt en hoe veilig het is 2. Mogelijkheden in de regio Helmond Flank van de Roerslenk zit onder Helmond Er is veel interesse voor energie met een konstante prijs:
Nadere informatieMETHODIEK VOOR RISICOANALYSE OMTRENT GEÏNDUCEERDE BEVINGEN DOOR GASWINNING TIJDELIJKE LEIDRAAD VOOR ADRESSERING MBB P, VERSIE 1.
1 FEBRUARI 2016 METHODIEK VOOR RISICOANALYSE OMTRENT GEÏNDUCEERDE BEVINGEN DOOR GASWINNING TIJDELIJKE LEIDRAAD VOOR ADRESSERING MBB. 24.1.P, VERSIE 1.2 STAATSTOEZICHT OP DE MIJNEN Postbus 24037, 2490 AA,
Nadere informatieLes Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Nadere informatieWinningsplan Orca (D18a-A) veld
Winningsplan Orca (D18a-A) veld Winningsplan Orca (D18a-A) veld GDF SUEZ E&P Nederland B.V. Zoetermeer, April, 2013 E&D/2013-0052/HG/as Inhoudsopgave A. ALGEMENE GEGEVENS...1 B. BEDRIJFS- EN PRODUCTIEGEGEVENS...2
Nadere informatie