Intensieve veeteelt en de gezondheid van omwonenden

Transcriptie

1

2 Intensieve veeteelt en de gezondheid van omwonenden Auteurs: Eva Brusselman & Lieve Herman Els Van Pamel & Els Van Coillie Marijke Verhegghe, Peter Demeyer, Koen Willekens, Marc Heyndrickx Reviewers: ir. An Derden BBT-kenniscentrum van VITO (Hoofdstukken 1, 2 en 5) Prof. dr. Jeroen De Wulf - Faculteit Diergeneeskunde van Universiteit Gent Prof. dr. Nik van Larebeke - Ereprofessor Faculteit Geneeskunde van Universiteit Gent, Studiecentrum voor Carcinogenese en Primaire preventie van Kanker, gewezen Promotor-woordvoerder van het Steunpunt Milieu en Gezondheid

3 Inleiding Bezorgdheid over mogelijke negatieve invloed van (grotere) pluimvee- of varkensstallen op de gezondheid van omwonenden Nl. onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (VGO) Veehouderij_en_gezondheid_omwonenden Veehouderij_en_Gezondheid_Omwonenden_aanvullende_studies_Analyse_van_gezondhe idseffecten_risicofactoren_en_uitstoot_van_bio_aerosolen Document van West-Vlaamse Milieufederatie Dossierveeteelt/ _Beleidsdossier_intensieve_veeteelt_en_gezondheid.pdf

4 DOEL van deze studie? Inleiding 1. Mogelijke risico s toelichten vanuit beschikbare literatuur en wetenschappelijke kennis 2. Bijdrage leveren tot objectivering van de maatschappelijke discussie rond dit thema 3. Aanbevelingen doen voor verder onderzoek en opvolging

5 Inhoud rapport

6 Gereglementeerde stalemissies Ammoniak Fijn stof Geur

7 Milieukundig probleem Ammoniak Verzuring en Vermesting Nitrificatie van de bodem Bron: VMM, 2015

8 Situatie in Vlaanderen Ammoniak 84% uit dierlijke mest Bron: VMM, 2016

9 Ammoniak Vlaamse reglementering 1. Emissiearme aanwending van mest Wetgeving sinds 2000 en aanpassingen in Ammoniakemissiearme (AEA) stalsystemen Nieuwe stallen en grondige verbouwingen voor varkens en pluimvee sinds 2004 reducties tussen 50% en 90% aantal dieren reeds in AEA stallen in 2015? pluimvee totaal: 43% legkippen: 90% (zie verbod op legbatterijen) varkens: 24% (11% in stallen met luchtwassers en 13% in een ander AEA systeem)

10 Ammoniak Evolutie ammoniakemissie in Vlaanderen Ammoniakemissie (ton/jaar) Jaar Emissie is sinds 2001 gedaald van ton/jaar naar ton/jaar in = daling van 23%

11 Ammoniak Evolutie ammoniakemissie in Vlaanderen Emissie is sterk gerelateerd met dierenaantallen. Indien je geen reducerende maatregelen zou nemen, zouden emissie en dierenaantallen evenredig evolueren.

12 Ammoniak Evolutie ammoniakemissie in Vlaanderen Sterk dalende trend van 2001 tot 2005 hoofdzakelijk te verklaren door regelgeving rond emissiearme aanwending van mest

13 Reducties in ammoniakemissies en dierenaantallen (% tov 2001) Ammoniak Evolutie ammoniakemissie in Vlaanderen varkens-ammoniak varkens-aantal -35 Jaar Bij varkens is er een bijkomend reducerend effect door invoering van AEA systemen (sinds 2004)

14 Reducties in ammoniakemissies en dierenaantallen (% tov 2001) Ammoniak Evolutie ammoniakemissie in Vlaanderen rundvee-ammoniak -20 rundvee-aantal -25 Jaar Bij runderen is er geen AEA-regelgeving. Enkel effect van dierenaantallen en emissie-arme aanwending van mest.

15 Ammoniak Evolutie ammoniakemissie in Vlaanderen Reducties in ammoniakemissies en dierenaantallen (% tov 2001) pluimvee-ammoniak pluimvee-aantal -25 Jaar Bij pluimvee stijgt de emissie tussen 2011 en 2014, terwijl de dierenaantallen daalden. Dit komt door verbod op legbatterijen in Veel landbouwers zijn toen overgeschakeld naar grondhuisvesting of volièresystemen. Deze systemen hebben hogere emissie per dier.

16 Ammoniak Effecten op volksgezondheid? Zijn er directe effecten op omwonenden? Zijn er indirecte effecten op omwonenden? Is er een link tussen ammoniak en nitraat/nitriet in groenten? Emissierestricties bij vergunningverlening?

17 Ammoniak Zijn er directe effecten op omwonenden? => normen voor bescherming vegetatie! VMM meet de luchtconcentratie van ammoniak op 17 vaste meetplaatsen in Vlaanderen. MAAR meetplaatsen bevinden zich in grasland of heidevegetatie of in of nabij natuurgebieden. DUS NIET relevant voor blootstelling van omwonenden van stallen. Bron: VMM, 2015

18 Ammoniak Zijn er directe effecten op omwonenden? => normen voor bescherming vegetatie! KAART is volledig ingekleurd => via modellering ingeschatte jaargemiddelde concentraties. INTENSIEVE VEETEELT regio s hebben hoogste ammoniakconcentraties Hoogste jaargemiddelde concentraties: 40,66 µg/m³ Bron: VMM, 2015

19 Ammoniak Zijn er directe effecten op omwonenden?

20 Ammoniak Zijn er directe effecten op omwonenden? Veilige grenswaarde voor chronische blootstelling aan ammoniak is 0,5 mg/m³ of 500 µg/m³ Max. gem. concentratie in Vlaanderen is 40,66 µg/m³ <<<<< 500 µg/m³ CONCLUSIE? De kans dat ammoniak een negatief effect kan teweeg brengen op omwonenden van stallen door chronische blootstelling is beperkt. Opgelet, deze conclusie is enkel geldig voor ammoniak zonder interacties met andere vervuilende verbindingen. Amerikaanse studie bij pluimveehouders: Gecombineerd effect op longfunctie van ammoniak en fijn stof IN STAL was 53% tot 156% hoger dan individuele effecten! Omwonenden worden echter aan veel lagere concentraties blootgesteld. Onderzoek nodig om te zien of dit fenomeen ook optreedt bij omwonenden.

21 Ammoniak Zijn er indirecte effecten op omwonenden? Ammoniak speelt belangrijke rol bij de vorming van secundair fijn stof. WAT? Ammoniumzouten ontstaan uit reactie met andere chemische verbindingen die voornamelijk door NIET-landbouwbronnen worden uitgestoten. Vorming heeft tijd nodig GEEN lokale concentratieverschillen nabij bronnen van ammoniak CONCLUSIE? Algemeen probleem voor de volksgezondheid, maar niet specifiek voor omwonenden. (verdere bespreking cfr. Fijn stof)

22 Ammoniak Emissierestricties bij vergunningverlening landbouwbedrijven Alle veeteeltbedrijven dienen Best Beschikbare Technieken inzake voorkomen en reduceren van ammoniakemissies toe te passen. Sinds 2004 moeten nieuwe varkens- en pluimveestallen gebouwd worden volgens één van de technieken opgenomen in de lijst van Ammoniak Emissie Arme (AEA) stalsystemen. AEA: emissiereducerende technieken in de stal (V- en P- systemen) + de luchtbehandelingstechnieken zoals luchtwassers en biobedden (S-systemen) Oude stallen of stallen voor andere diercategorieën kunnen PAS-maatregelen toepassen.

23 Ammoniak Emissierestricties bij vergunningverlening landbouwbedrijven MER-plichtige bedrijven en andere veeteeltbedrijven met mogelijke impact op natuurgebieden => Verplichte modellering van ammoniakconcentraties in de omgeving Basisinput: ammoniakemissiefactoren zoals opgelijst in de bijlage van de MER-richtlijnenboek landbouwdieren Deze lijst wordt om 3 tot 4 jaar gescreend door ILVO om na te gaan of er actualisaties nodig zijn Toetsing op basis van beoordelingskader waarmee wordt nagegaan of het kritieke ammoniakniveau van aanwezige plantensoorten niet wordt overschreden.

24 Gereglementeerde stalemissies Fijn stof

25 Fijn stof Stof > 10 µm enkel hinderlijk, niet gevaarlijk wordt door de neus vastgehouden en uitgescheiden door slijmvlies Bron: Fijn stof 2,5 µm 10 µm = PM10 zonder PM2,5 fractie bovenste luchtwegen schadelijke effecten mogelijk Fijn stof < 2,5 µm = PM2,5 tot diep in de luchtwegen Bron: grote gezondheidsrisicofactor schadelijkheid afhankelijk van samenstelling bv roet

26 Fijn stof Primair fijn stof vs Secundair fijn stof Primair fijn stof wordt direct geëmitteerd door emissiebronnen die zowel van natuurlijke oorsprong als antropogeen kunnen zijn Bron: Secundair fijn stof ontstaat in de atmosfeer na chemische reacties Bron:

27 Situatie in Vlaanderen Primair fijn stof Bron: VMM, : huishoudens 40% - industrie 16% - transport 15% landbouw 25% - aandeel veeteelt 61% DUS veeteelt 15% op totaal Bron: VMM, Lozingen in de lucht

28 Situatie in Vlaanderen Primair fijn stof Bron: VMM, : huishoudens 56% - industrie 18% - transport 17% landbouw 6% - aandeel veeteelt 82% DUS veeteelt 5% op totaal Bron: VMM, Lozingen in de lucht

29

30 Primair en secundair fijn stof Situatie in Vlaanderen Vlaamse studie (VITO, 2010): slechts kwart van de jaarlijks gemiddelde concentratie aan PM10 en PM2,5 in Vlaanderen is afkomstig van Vlaamse emissies veroorzaakt van de mens! Overige deel: afkomstig van niet-vlaamse emissies of van natuurlijke bronnen Van Vlaamse emissies veroorzaakt door mens, wordt 54% toegeschreven aan landbouwsector (cijfers 2010)

31 Primair en secundair fijn stof Situatie in Vlaanderen Van Vlaamse emissies veroorzaakt door mens, wordt 54% toegeschreven aan landbouwsector (cijfers 2010) Daarbinnen is meer dan de helft toe te schrijven aan secundaire anorganische componenten zoals ammoniumzouten. Exacte aandeel zal variëren ifv weersomstandigheden en specifieke locatie Vlaamse ammoniakemissies leverden in 2007 naar schatting een bijdrage van 8% aan de PM10 concentratie in Vlaanderen en 10% aan de PM2,5 concentratie. CONCLUSIE? Secundair stof is een problematiek voor algehele volksgezondheid Primair en secundair fijn stof is een Europees probleem dat we niet zonder onze buurlanden kunnen oplossen

32 Primair en secundair fijn stof Effecten op volksgezondheid? Er is een verband tussen de blootstelling aan fijn stof en vroegtijdige sterfte. Fijn stof kan negatieve effecten hebben op longen en centraal zenuwstelsel en kan cardiovasculaire aandoeningen veroorzaken.

33 Primair en secundair fijn stof Effecten op volksgezondheid? Grenswaarden (µg/m³) EU WHO jaar dag jaar dag PM (35x) (3x) PM (3x) Europese Unie heeft grenswaarden opgesteld WHO heeft advieswaarden opgesteld Europese grenswaarden zijn minder streng dan WHO advieswaarden omdat EU ook rekening houdt met economische gevolgen en technische haalbaarheid.

34 Primair en secundair fijn stof PM10 in 2015 WHO EU Bron: IRCEL, 2015

35 Primair en secundair fijn stof PM2.5 in 2015 WHO EU Bron: IRCEL, 2015

36 Primair en secundair fijn stof VMM: Samenvattend kunnen we stellen dat er vanuit gezondheidskundig oogpunt verdere acties nodig zijn om de concentraties van een aantal stoffen te verlagen, zelfs voor stoffen die ruim voldoen aan de Europese regelgeving BEMERKING Op kaarten zijn enkel de punten o effectief gemeten waarden. Overige concentraties worden bepaald mbv interpolatie, aangevuld met modellering. VMM merkt op dat concentraties lokaal hoger of lager kunnen zijn. Er zijn GEEN meetstations in de Vlaamse regio s met intensieve veeteelt. Daarom is het ook moeilijk in te schatten aan welke fijn stof concentraties omwonenden van stallen precies worden blootgesteld. Verwachting is wel dat het aandeel van lokale veeteeltbedrijven aan fijn stof concentraties een stuk lager zal zijn in vergelijking met ammoniak.

37 Primair en secundair fijn stof Emissierestricties bij vergunningverlening landbouwbedrijven Alle veeteeltbedrijven dienen Best Beschikbare Technieken inzake voorkomen en reduceren van fijn stof emissies toe te passen. MER-plichtige bedrijven: MER deskundige moet inschatting maken van fijn stof emissie uit stallen Basisinput: fijn stof emissiefactoren zoals opgelijst in de bijlage van de MER-richtlijnenboek landbouwdieren Deze lijst wordt om 3 tot 4 jaar gescreend door ILVO om na te gaan of er actualisaties nodig zijn

38 Primair en secundair fijn stof Emissierestricties bij vergunningverlening landbouwbedrijven Er dient toetsing te gebeuren van de bijdrage van het project aan de jaargemiddelde concentraties van PM10 en PM2,5 PM10 moet getoetst worden aan 31 µg/m³ Dit is omgerekend op basis van de EU daggrenswaarde PM2,5 moet getoetst worden aan 20 µg/m³

39 Primair en secundair fijn stof Emissierestricties bij vergunningverlening landbouwbedrijven Toepassing van fijn stof reducerende maatregelen? Verschil tussen varkens- en pluimveestallen Luchtwassystemen kunnen tot 80% PM10 reducties halen en tot 75% PM2,5 reducties 11% van varkens zitten in stallen met een luchtwassysteem In Vlaanderen zijn luchtwassystemen op pluimveestallen een zeldzaamheid. Er zijn enkele AEA systemen voor pluimvee die ook fijn stof reduceren, maar de reducties zijn een stuk lager dan deze van luchtwassers. Onenigheid over praktische haalbaarheid van luchtwassers op pluimveestallen Vinden ondertussen wel ingang in Nederland en Duitsland (6 DLG certificaten)

40 Gereglementeerde stalemissies Geur

41 Geur(hinder) Wat? Door VMM wordt geurhinder als volgt geformuleerd: Geurhinder begint met de emissie van vluchtige verbindingen die zich in de lucht verspreiden en waargenomen worden met de menselijke neus. Stank treedt op wanneer het waarnemen van geuren als hinderlijk wordt ervaren. De mate van hinder wordt bepaald door de frequentie, duur, intensiteit en aard van de geur, door de variabiliteit in de tijd van de geurconcentratie en door context en sociaal psychologische factoren. Afbraak- en verteringsprocessen in diervoeder, de dieren zelf en in de mest. Veel beïnvloedende factoren zoals samenstelling voeder en omgevingsfactoren.

42 Geur(hinder) Effecten op volksgezondheid Lokaal probleem, probleem voor omwonenden Veroorzaakt gevoel van individueel onbehagen en is voornamelijk te vinden op psychisch vlak Kan leiden tot gevoel van onrust, omdat men geur in verband brengt met gevaar In de meeste gevallen is er echter geen directe link tussen geur van de lucht en de toxiciteit van de moleculen die deze geur veroorzaken Er werden wel (niet-toxische) fysiologische reacties waargenomen door inwerking op het centraal zenuwstelsel Uit bevragingen tijdens episodes van geurhinder wordt soms melding gemaakt van hoofdpijn, slaapverstoring en verlies van eetlust

43 Geur(hinder) Emissierestricties bij vergunningverlening landbouwbedrijven Alle veeteeltbedrijven dienen Best Beschikbare Technieken inzake voorkomen en reduceren van geuremissies toe te passen. MER-plichtige bedrijven: MER deskundige moet inschatting maken van geuremissie uit stallen Beoordelingskader om te beslissen over milderende maatregelen Indien nodig kunnen aanvullende geurbeperkende maatregelen opgelegd worden.

44 Tijd voor vragen Mijn contactgegevens: