Gelderland-Midden GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE OUDEREN GEZONDE REGIO

Transcriptie

1 Gelderland-Midden GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE OUDEREN GEZONDE REGIO Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen en ouderen in de regio Gelderland-Midden

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord... 3 Samenvatting & aanbevelingen... 5 Inleiding Inwoners van de regio Gelderland-Midden Inleiding Leeftijdsopbouw Etnische achtergrond Gezinssamenstelling Sociaal economische status Gezondheid Inleiding Fysieke gezondheid Verdieping 1: Ambulancehulpverlening: de Regionale Ambulancevoorziening Verdieping 2: Een plotselinge hartstilstand en AED-netwerk Psychische gezondheid Leefstijl Infectieziekten Fysieke omgeving Verdieping 3: Milieu & gezondheid Zelfredzaamheid Sociale leefomgeving Lichamelijke en functionele beperkingen Verdieping 4: De zorg voor ouderen: de huisarts in samenwerking met de specialist ouderengeneeskunde Verdieping 5: Multiprobleemsituaties: de OGGZ Onderzoeksmethode gezondheidsmonitor Landelijk gezondheidsonderzoek De onderzoeksresultaten Privacy Contact Bronnen Bijlage I Aantal aangemelde BHV ers en AED s Bijlage II Vaccinatiegraad Bijlage III Aantal dieren en landbouwbedrijven Eindnoten of 58

3 VOORWOORD Toen i Ruim anderhalve eeuw geleden kwam de industrialisatie op gang en nam de verstedelijking snel toe. De arbeidsomstandigheden waren slecht en mensen woonden dicht op elkaar in slechte woonomstandigheden. Dit leidde tot veel gezondheidsproblemen. Vooral de sterfte aan infectieziekten was hoog, dit werd nog eens extra duidelijk toen in de eerste helft van de 19 e eeuw de eerste cholera-epidemieën Europa teisterden. Tegelijkertijd veranderde, onder invloed van de Verlichting, de visie op sterfte. Doodgaan werd niet langer als een onafwendbaar noodlot beschouwd, maar als een fenomeen waarnaar onderzoek kon worden gedaan en dat met maatregelen kon worden bestreden. Wetenschappers ontdekten (door het bijhouden van sterftecijfers per gebied) dat de cholera epidemie niet overal even heftig toesloeg. Mensen in de armoedige wijken werden eerder ziek en gingen vaker dood. Deze wetenschappers toonden niet alleen aan dat dit verschil bestond, maar spraken ook gemeentebesturen aan op hun verantwoordelijkheid om de gezondheidstoestand van hun inwoners te verbeteren. Dit deden de gemeenten door rioleringen en waterleidingen aan te leggen, door vuilnis op te halen en door toe te zien op de 'publieke hygiëne'. Door sterftecijfers van gemeenten met elkaar te vergelijken werd gezondheid iets 'politieks': gemeenten met lage sterftecijfers deden het 'goed' (zij namen meer maatregelen om de gezondheid van hun inwoners te beschermen). De volksgezondheid verbeterde door al deze maatregelen dramatisch. Het bewaken van de gezondheid door het monitoren van de sterfte en het beschermen van de gezondheid door het nemen van maatregelen vormen de belangrijkste pijlers voor de huidige 'public health' of publieke gezondheid. Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. Op de memo staat een definitie van gezondheid vermeld. In deze definitie staan veerkracht, zelfregie en aandacht voor kwaliteit van leven en gezondheidsvaardigheden meer centraal dan voorheen. Dit concept is ontwikkeld door Machteld Huber. De aanleiding voor het concept is dat de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 1948 niet meer voldoet. Deze definitie stelt dat gezondheid een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden is en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek. Huber: Volgens deze definitie is bijna niemand gezond. Natuurlijk moeten ziekten worden behandeld, maar de WHOdefinitie stimuleert - onbedoeld - medicalisering van de zorg. Nu gaat het overgrote deel van het zorgbudget naar het bestrijden van ziekte. Het is niet wenselijk dat we voortdurend bezig zijn met het zoeken van genezing, terwijl we mogelijkheden om een zinvol leven te leiden, veronachtzamen. Nu Gemeenten nemen nog altijd hun verantwoordelijkheid in de publieke gezondheidszorg. Hun taken zijn geregeld in de Wet publieke gezondheid. Eén van deze taken is nog steeds het monitoren van de gezondheid in hun gemeente en het nemen van maatregelen op basis van de verkregen informatie. GGD'en voeren namens de gemeente deze taak uit en adviseren de gemeente over eventueel te nemen maatregelen. In 2012 is een gezondheidsmonitor uitgevoerd onder de volwassenen (19 tot 65 jarigen) en ouderen (65 jaar en ouder). Deze uitvoering vond voor het eerst landelijk plaats, in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). De monitorresultaten zijn verrijkt met informatie die het CBS van andere instellingen krijgt. Eén van de belangrijkste ambities van VGGM is het ontsluiten en verbinden van (beleids- en sturings)informatie voor gemeenten. Daarom hebben wij de resultaten van de monitor 3 of 58

4 aanvullend verrijkt met zowel externe als interne bronnen om zo nog meer inzicht in de gezondheid van de inwoners te krijgen. Straks Gemeenten krijgen er grote verantwoordelijkheden bij. De decentralisaties vragen om een samenhangend stelsel van preventieve en curatieve voorzieningen waarmee burgers met lichte, matige en zware problemen vroegtijdig en adequaat kunnen worden ondersteund zodat zij naar vermogen kunnen (blijven) participeren in de maatschappij. De zelfredzaamheid van de burger én de maatschappij moet worden versterkt. De gezondheid van de inwoners is hiermee niet alleen een belangrijke waarde op zich, maar is tegelijkertijd ook een belangrijke voorwaarde voor maatschappelijke participatie. Wie gezond is doet minder vaak een beroep op voorzieningen in de gezondheidszorg en de maatschappelijke ondersteuning en is beter in staat om bijvoorbeeld mantelzorg te verlenen. Gezondheid en zelfredzaamheid is niet gelijk verdeeld. Net als vroeger, ten tijde van de cholera epidemie, wordt steeds duidelijker dat mensen in minder goede leefomstandigheden een groter risico lopen op ongezondheid en afhankelijkheid dan mensen in betere leefomstandigheden. Ik hoop u met deze rapportage inzicht te geven in de gezondheid en de zelfredzaamheid van uw inwoners en de belangrijkste bedreigende en beschermende factoren van deze waarden. Hiermee willen we de gemeenten en de regio Gelderland-Midden ondersteunen in het ontwikkelen en implementeren van beleidsmaatregelen die bijdragen aan gezonde, zelfredzame gemeenten. Ype Schat Directeur publieke gezondheid In deze rapportage zijn de resultaten voor de regio Gelderland-Midden beschreven. In de rapportage komen twee doelgroepen aan bod: volwassenen en ouderen. Binnen de doelgroep volwassenen vallen inwoners van 19 tot 65 jaar; binnen de doelgroep ouderen inwoners van 65 jaar en ouder. Bij dit document behoren zestien gemeentelijke rapportages: voor iedere gemeente is een notitie opgesteld waarin een aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod komt. Voor specifieke informatie over een gemeente verwijzen wij u graag naar de betreffende rapportage. ii 4 of 58

5 SAMENVATTING & AANBEVELINGEN De regio in beeld: de samenvatting Met het grootste deel van de volwassenen en ouderen in de regio Gelderland-Midden gaat het goed. Ongeveer even goed als met de volwassen en oudere inwoners in heel Nederland: de resultaten in Gelderland-Midden wijken niet tot nauwelijks af van de resultaten in heel Oost- Nederland (alle gemeenten in de provincies Gelderland en Overijssel) en de resultaten van heel Nederland. iii De ervaren gezondheid van de inwoners (hoe personen hun eigen gezondheid beoordelen) wijkt niet af van het landelijke cijfer. Toch is er op een aantal terreinen voor gemeenten nog in belangrijke mate winst te behalen als het gaat om gezondheid en zelfredzaamheid. Sociaal economische gezondheidsverschillen (SEGV) Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland, ook in Gelderland-Midden. De gezondheid van mensen met een lagere sociaal economische status (SES) is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere SES. Mensen met (een combinatie van) een laag inkomen en een lage opleiding leven gemiddeld zeven jaar korter en brengen vijftien jaar langer door met een verminderde kwaliteit van leven. iv Ook uit deze monitor blijkt deze samenhang: mensen met een laag inkomen scoren structureel minder goed op fysieke en psychische gezondheid, leefstijl en de mate van zelfredzaamheid. Gezondheid en leefstijl De chronische aandoening die in Gelderland-Midden het meest gerapporteerd wordt is een hoge bloeddruk, dit is eigenlijk geen aandoening, maar een belangrijke indicator voor hart- en vaatziekten en diabetes. Naarmate mensen ouder worden rapporteren ze steeds vaker één of meer chronische aandoeningen. Deze aandoeningen kunnen, vooral bij ouderen, een negatieve invloed hebben op de zelfredzaamheid waardoor ze een beroep moeten doen op (in)formele zorg. De leefstijl van mensen heeft een positieve of negatieve invloed op het al of niet krijgen van een bepaalde aandoening. Een gezonde leefstijl betekent verantwoord omgaan met genotmiddelen (als alcohol, tabak en drugs), gezonde voeding en voldoende beweging. Dit geldt voor alle leeftijden. Ondanks dat iedereen dit weet en er veel aandacht voor is in (landelijke) campagnes, blijkt dat een groot deel van de volwassenen en ouderen te zwaar is. Uit de landelijke cijfers wordt duidelijk dat tussen regio s grote verschillen zijn waar te nemen. v Eenzaamheid Eenzaamheid komt (nog altijd) veel voor. Eenzaamheid heeft niet alleen gevolgen voor de gezondheid (eenzame mensen hebben een minder gezonde leefstijl), maar ook voor de inzet van het sociale netwerk. Ongeveer een derde van alle volwassenen in de regio is eenzaam, een op de vijftien is zelfs sterk eenzaam. Het zal niet verrassend zijn dat eenzaamheid toeneemt met de leeftijd: van de 75-plussers is meer dan de helft eenzaam. Grote regionale verschillen in overgewicht Er zijn in Nederland regionale verschillen in het percentage mensen met overgewicht. Overgewicht blijkt sterk samen te hangen met de genoten opleiding. Onder mensen met maximaal vmbo-niveau is ruim 60% te zwaar, terwijl van de universitair geschoolden 33% overgewicht heeft. Overgewicht houdt ook verband met leeftijd: onder 19 tot 40-jarigen is een derde te zwaar, terwijl dit in oudere leeftijdsgroepen bij de helft tot ruim 60% het geval is. In regio s waar mensen het hoogst opgeleid zijn, zijn minder mensen te zwaar. Zo kennen de relatief hoog opgeleide GGD-regio s Utrecht, Amsterdam, Gooi & Vechtstreek en Regio Nijmegen de laagste percentages volwassenen met overgewicht (respectievelijk 38, 41, 45 en 45%). Het percentage volwassenen met overgewicht is het hoogst in de GGD-regio s Zuid-Holland Zuid, Twente, Drenthe en Zuid Limburg. In deze regio s kampt bijna 52% met overgewicht. 5 of 58

6 Regionale uitkomsten in relatie tot regionaal beleid: de aanbevelingen Gezondheid wordt beïnvloed door verschillende factoren. Dit zijn deels genetische factoren, maar ook factoren die samenhangen met leefstijl en gedrag van personen en met de fysieke en sociale omgeving waarin zij leven. Gemeenten kunnen met hun beleid invloed uitoefenen op zowel de gedragsfactoren als de fysieke en sociale omgevingsfactoren. Zowel preventieve maatregelen als de geboden zorg hebben invloed op de volksgezondheid. Beiden zijn door gemeenten (voor een deel) te beïnvloeden. Regionaal gezondheidsbeleid De elf gemeenten in de regio werken sinds 2004 samen op het gebied van volksgezondheid. Gezamenlijk hebben ze in 2011 in de regionale nota gezondheidsbeleid 1 de volgende regionale ambities voor de periode benoemd die betrekking hebben op de doelgroepen volwassenen en ouderen: 1 1. Verbetering van de psychische gezondheid van volwassenen. 2. Ouderen zolang mogelijk in staat stellen om in goede gezondheid deel te nemen aan de samenleving. De belangrijkste risico s op het terrein van de volksgezondheid en de zelfredzaamheid zijn: sociaal economische gezondheidsverschillen, ongezonde leefstijl en eenzaamheid. Hier vinden we de belangrijke aanknopingspunten voor het gemeentelijk beleid. Hieronder is een aantal aanbevelingen geformuleerd. NB! In de verschillende Verdiepingen, die in deze rapportage zijn opgenomen, zijn eveneens aanbevelingen verwoord. 1. Positieve elementen Uit deze rapportage komt een aantal aandachtspunten naar voren. Echter, er zijn ook veel positieve elementen te benoemen. Op het De vijf gemeenten in de regio West-Veluwe Vallei hebben in 2010 gezamenlijk een regionale kadernota gezondheidsbeleid opgesteld. Deze regio zet het beleid in op de kinderen, jongeren en ouderen, niet specifiek op de volwassen doelgroep. Belangrijke speerpunten zijn: Terugdringen overgewicht en schadelijk alcoholgebruik bij de jeugd, aanpak psychosociale problematiek en de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling. En ook deze gemeenten zijn, sinds 2010, verantwoordelijk voor het zolang mogelijk in staat stellen van ouderen om zelfstandig te blijven wonen. In beide regionale nota s wordt het belang van het aanpakken van sociaal economische gezondheidsverschillen genoemd. gebied van gezondheid gaat het met de meeste volwassenen en ouderen goed en het overgrote deel van de volwassenen is zelfredzaam. Aanbevolen wordt om de positieve elementen als basis te gebruiken bij het verder ontwikkelen van beleid en waar mogelijk deze als hefboom te benutten voor het verkleinen van risico s op het terrein van de volksgezondheid en zelfredzaamheid. 2. Sociaal economische gezondheidsverschillen Een goede gezondheid is belangrijk voor individu en maatschappij. Wie gezond is voelt zich beter, maakt minder aanspraak op gezondheidszorg, kan voor zichzelf zorgen en is in staat om andere personen, die verminderd zelfredzaam zijn, te ondersteunen. Kortom: gezondheid heeft een directe relatie met zowel arbeidsparticipatie als maatschappelijke participatie. Onze eerste aanbeveling op dit terrein is vanwege deze samenhang met andere domeinen om volksgezondheid integraal onderdeel uit te laten maken van het sociaal domein. De mensen die voor de gemeente in beeld komen bij de decentralisaties zijn over het algemeen ook de mensen die in beeld zijn als het gaat om het verkleinen van de sociaal economische gezondheidsverschillen. In 2014 lopen de huidige nota s gezondheidsbeleid af. Sommige gemeenten hebben de afgelopen periode inspanningen verricht om verschillende beleidsnota s aan elkaar te verbinden, een aantal gemeenten denkt hier momenteel over na. Onze aanbeveling aan alle gemeenten is om het volksgezondheidsbeleid (verwoord in de gezondheidsnota) te integreren met de andere relevante beleidsterreinen en te komen tot één 6 of 58

7 samenhangende beleidsnota sociaal domein dan wel heldere verbindingen te leggen met de gezondheidsnota. De tweede aanbeveling ligt in het verlengde van de eerste aanbeveling. De aanpak van sociaal economische gezondheidsverschillen heeft alles te maken met sociaal maatschappelijke stijging. Het behalen van een startkwalificatie en het hebben van werk en inkomen zijn belangrijke instrumenten voor het verkleinen van de sociaal economische gezondheidsverschillen. De aanpak hiervan valt buiten het domein van de publieke gezondheid, maar hangt hier sterk mee samen. Aanbevolen wordt om, bij de aanpak om deze verschillen te verkleinen, niet alleen te denken aan het verbeteren van de situatie en gezondheid van de huidige groep mensen met een lage SES, maar daarin ook preventief op te treden. Voorkomen en terugdringen van voortijdig schooluitval (vsv ers) en (jeugd)werkloosheid draagt bij aan de vermindering van mensen met een laag inkomen en op termijn dus aan het beheersbaar houden van de zorgkosten. In het kader van hun komende verantwoordelijkheden is het van belang dat gemeenten zicht hebben op kwetsbare en risicogroepen. Vrijwel alle gemeenten zijn bezig om hier zicht op te krijgen. De derde aanbeveling is om de inzichten uit deze monitor hiervoor expliciet te benutten. VGGM gaat graag met de gemeenten in gesprek hoe de gemeentelijke gegevens te verbinden zijn aan de informatie waar de VGGM over beschikt. Dit zijn op de eerste plaats gegevens over de gezondheidstoestand van de populatie, maar daarnaast is binnen VGGM een breed palet aan andere data beschikbaar die waardevol kan zijn voor de gemeenten bij de invulling van hun (nieuwe) verantwoordelijkheden. Benut de bij VGGM aanwezige expertise ten aanzien van gezondheidsdeterminanten (zowel persoonsgebonden en leefstijl determinanten als de sociale en fysieke omgeving), de invloed daarvan op de gezondheid en de daarmee samenhangende zorgconsumptie. 3. Ongezonde leefstijl Gemeenten richten zich bij het de aanpak van het speerpunt overgewicht nu vooral op de jeugd. Dit is van groot belang, maar niet afdoende. Een groot deel van de chronische aandoeningen die optreden naarmate mensen ouder worden, heeft een sterke relatie met het hebben van overgewicht, een verkeerd voedingspatroon en/of met te weinig beweging. Energie-inname enerzijds en energieverbruik anderzijds zijn belangrijke componenten in (de ontwikkeling van) het gewicht van personen. Uit het gezondheidsonderzoek blijkt dat een derde van de volwassenen en dertig procent van de ouderen niet voldoende beweegt. Van de volwassenen geeft vijftien procent aan op dit moment geen ondersteuning te ontvangen bij het afvallen, maar hier wel open voor te staan; voor de ouderen is dit 11%. Vrouwen hebben meer behoefte aan ondersteuning dan mannen. Van de beweeg- en sportactiviteiten maakt een derde van de volwassenen gebruik, voor de ouderen is dit iets minder dan een kwart. Deze resultaten bieden verschillende aanknopingspunten voor het regionaal en lokaal beleid. De eerste aanbeveling is om activiteiten gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl dicht bij en samen met inwoners te organiseren. Samen bewegen en sporten is dan niet alleen een doel op zich, maar ook een middel om de sociale cohesie te versterken. Geadviseerd wordt om hierbij speciale aandacht te hebben voor de leeftijdsgroep tussen de 50 en 64 jaar. Deze groep is interessant in het kader van de preventieve ouderengezondheidszorg, waarbij de doelstelling is om mensen zolang mogelijk zelfstandig te laten zijn. Een goede conditie helpt mensen daarbij. 7 of 58

8 De tweede aanbeveling is om als gemeenten al dan niet in regionaal verband in gesprek te blijven met relevante partners (waaronder de zorgverzekeraars) over het verbreden van de mogelijkheden ten aanzien van geïndiceerde preventie. Een aantal zorgverzekeraars vergoedt momenteel sportactiviteiten voor mensen die door de huisarts zijn verwezen, omdat zij een hoog risico lopen op het krijgen van een bepaalde aandoening. Geadviseerd wordt om als gemeente zicht te hebben welke activiteiten dit betreft. Daarnaast is het advies om samen met de eerstelijnsgezondheidszorg na te denken over het verder stimuleren van activiteiten die niet vergoed worden, bijvoorbeeld in samenwerking met het welzijnswerk, met sportclubs en met zelfstandig ondernemers (sportscholen). Het is van belang dat de middelen die hiervoor en andere interventies worden vrijgemaakt effectief én efficiënt worden aangewend. Hiervoor is het belangrijk om te weten welke interventies voor welke doelgroep bewezen effectief en duurzaam zijn. Landelijk wordt dit onder meer in beeld gebracht door het RIVM Centrum Gezond Leven en ZonMw. Gemeenten kunnen echter ook lokale initiatieven laten onderzoeken, door via de academische werkplaatsen onderzoeksvragen in te dienen. Hiervoor is in 2014 nog budget beschikbaar. De laatste aanbeveling in dit kader gaat over het stimuleren van een groene omgeving. Gemeenten hebben in de planvorming verschillende mogelijkheden om de gezondheid van hun inwoners te bevorderen. Denk hierbij niet alleen aan de aanleg van fiets- en wandelpaden maar ook aan het toegankelijker en meer uitnodigend maken van (bestaand) groen. Ook kan groen in de wijk voor meerdere vormen van gebruik geschikt gemaakt Momenteel wordt binnen de academische werkplaats AMPHI, waarin VGGM participeert, een aantal gecombineerde leefstijlinterventies onderzocht. Het uiteindelijke streven is om met zorgverzekeraars de mogelijkheden te verkennen om bewezen effectieve en efficiënte aanpakken te laten vergoeden. VGGM en GGD Gelderland-Zuid werken in dit onderzoek samen met professionals uit de 0 e, 1 e en 2 e lijn en wetenschappers van de Radboud Universiteit. De interventies die worden onderzocht richten zich op kinderen en jongeren. worden. De aanwezigheid van groen stimuleert bewegen, helpt bij het herstel van stress en stimuleert de sociale contacten. Groen bevordert ook de fysieke gezondheid. Groen en water hebben daarnaast ook een gunstig effect op het klimaat in de stad, bijvoorbeeld bij de reductie van hittestress. 4. Eenzaamheid De Wmo, de participatiewet en de decentralisatie van delen uit de AWBZ bieden veel aanknopingspunten om het voorkomen en terugdringen van eenzaamheid in te bedden in het lokale beleid en uit te werken in concrete activiteiten. vi Aanbevolen wordt om de aanpak van eenzaamheid niet alleen te richten op de doelgroep ouderen: verbreed de focus. Het aanpakken van eenzaamheid leent zich bij uitstek voor een structurele, systematische en samenhangende aanpak op Movisie en Coalitie Erbij hebben een handreiking voor gemeenten gemaakt om eenzaamheid aan te pakken Sleutels voor de lokale aanpak van eenzaamheid. Hierin staan handvatten om eenzaamheid te signaleren, bespreekbaar te maken en aan te pakken binnen de gemeentelijke mogelijkheden. wijkniveau. Geadviseerd wordt om samen op te trekken met lokale partners (welzijns-, en zorgorganisaties, woningcorporaties, vrijwilligersorganisaties, sportclubs). Ten slotte wordt aanbevolen in de aanpak beweegactiviteiten een plek te geven. Bewegen is niet alleen goed voor de (mentale) gezondheid, samen bewegen kan ook helpen bij het verminderen van eenzaamheid (en het versterken van de sociale cohesie). 8 of 58

9 Ten slotte Veel van de hierboven beschreven aanbevelingen hangen nauw met elkaar samen en kunnen, wanneer ze in samenhang worden opgepakt, elkaar versterken. VGGM ondersteunt en adviseert de gemeente graag bij het verder vormgeven van integraal gezondheidsbeleid. Het eerder genoemde concept van gezondheid van Machteld Huber, in het Engels the ability tot adapt en selfmanage, kan daarbij een uitgangspunt vormen. In deze definitie wordt uitgegaan van positieve gezondheid en de mogelijkheden, veerkracht en het oplossingsvermogen van mensen, ook wanneer zij minder gezond zijn. Het vermogen zich aan te passen ( the ability to adapt ) heeft betrekking op de veerkracht van mensen en het vermogen om bij veranderende omstandigheden of stress weer terug te komen in een evenwichtssituatie. Met andere woorden: hoe beter mensen in staat zijn zich aan te passen aan veranderende omstandigheden, hoe gezonder ze zijn. Het vermogen van mensen om goed te blijven functioneren ondanks ziekte heeft betrekking op the ability to selfmanage. Anders gezegd: personen zijn gezond wanneer ze succesvol zijn aangepast aan een ziekte/beperking, zich gezond voelen en in staat zijn te werken of op een andere wijze deel te nemen aan de maatschappij. vii De aanbevelingen samengevat Benut de positieve elementen als aanknopingspunten voor het verder ontwikkelen van beleid. Laat het volksgezondheidbeleid integraal onderdeel uitmaken van het sociale domein. Leg bij de aanpak voor het verkleinen van sociaal economische gezondheidsverschillen de focus niet alleen op de huidige groep mensen met een lage sociaal economische status. Zet in op het realiseren van een brede sociale stijging. Organiseer het bevorderen van een gezonde leefstijl dicht bij en samen met de inwoners. In de wijkaanpak kan (samen) bewegen en sporten naast een doel op zich, ook een middel zijn om de sociale cohesie te versterken. Zorg voor een samenhangende en brede aanpak van eenzaamheid: heb aandacht voor de doelgroep eenzame volwassenen en neem in de aanpak beweegactiviteiten mee. Besteed aandacht aan de doelgroep volwassenen bij het voorkomen en reduceren van overgewicht. Zorg voor inzicht in de effectiviteit en efficiëntie van (leefstijl)interventies. Heb in de planvormingsfase voldoende aandacht voor groen bij de inrichting van de wijk. 9 of 58

10 INLEIDING Een van de wettelijke taken van de GGD is het monitoren van de gezondheid van de inwoners. In 2012 is onder de doelgroep volwassenen en ouderen een gezondheidsmonitor uitgevoerd. De resultaten van deze monitor zijn verrijkt met relevante gegevens van VGGM zelf en uit andere regionale en landelijke bronnen met als doel de monitorresultaten meer zeggingskracht mee te geven. De resultaten, aanvullende informatie en het advies dat VGGM de regio en de gemeenten op basis hiervan geeft, zijn in deze rapportage verwoord. Leeswijzer In deze rapportage worden de resultaten van Gelderland-Midden beschreven. In de beschrijving van de resultaten is een onderverdeling gemaakt voor de regio en de regio West-Veluwe Vallei. De rapportage is in drie delen opgebouwd. In het eerste deel worden de belangrijkste achtergrondkenmerken van de inwoners van de regio Gelderland-Midden beschreven. Elementen die aan bod komen zijn onder meer gezinssamenstelling, inkomen en opleidingsniveau. In het daaropvolgende deel komen thema s aan bod die betrekking hebben op de gezondheid van deze inwoners. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om fysieke en psychische gezondheid en leefstijl. In het derde deel staan thema's die de zelfredzaamheid van volwassenen en ouderen beïnvloeden centraal. De verschillende afdelingen van Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden hebben input geleverd voor de verrijking van deze monitor. Deze bijdragen zijn steeds als verdieping aan de hoofdstukken toegevoegd. Gemeentelijke bijlagen Naast deze regiorapportage is voor iedere gemeente een afzonderlijke rapportage opgesteld. In deze rapportages worden de resultaten van de gemeenten verwoord, eveneens voorzien van een advies. De opbouw van deze rapportages is gelijk aan deze rapportage. 10 of 58

11 INWONERS VAN DE REGIO GELDERLAND-MIDDEN Inleiding Demografische en sociaal economische ontwikkelingen hebben invloed op de gezondheid en de mate van zelfredzaamheid van de bevolking (en de daarmee samenhangende zorgbehoefte). In dit hoofdstuk komt een aantal van deze achtergrondkenmerken aan bod. Leeftijdsopbouw De opbouw van de bevolking is relevant aangezien iedere levensfase andere zorg-, ondersteuningsen hulpvragen met zich meebrengt en een ander beroep doet op de daarmee samenhangende voorzieningen. De regio Gelderland-Midden heeft op 1 januari inwoners. In de regio zijn personen woonachtig, de regio West-Veluwe Vallei heeft inwoners. In de tabel is de bevolkingsopbouw weergegeven. Uit de tabel blijkt dat tussen de verschillende gemeenten de nodige verschillen zijn waar te nemen. Gemeente Rozendaal heeft relatief het grootste aandeel 70-plussers (18,7% van de inwoners is 70 jaar of ouder). De gemeente met het laagste percentage 70-plussers is de gemeente Westervoort met 8,6%. viii Etnische achtergrond De gezondheidstoestand van allochtone Nederlanders is over het algemeen minder goed dan die van autochtone Nederlanders. Zo komt diabetes meer voor onder Turken, Marokkanen en Surinamers. Er blijken echter ook enkele uitzonderingen te bestaan, zowel wat betreft gezondheidsprobleem als herkomstgroep. Ook het zorggebruik van allochtonen wijkt af van dat van autochtone Nederlanders, maar eveneens niet altijd ten nadele van allochtonen. ix Wanneer gekeken wordt naar de etnische achtergrond van de inwoners blijkt dat het overgrote deel van de volwassenen en ouderen in de regio Gelderland-Midden van Nederlandse afkomst is (82% van de volwassenen en 87% van de ouderen). Gemeente Inwoners > 70 jaar Rozendaal 18.7 % Rheden 17.6 % Renkum 17.6 % Zevenaar 13.0 % Doesburg 12.4 % Nederland 11.2 % Rijnwaarden 11.2 % Ede 11.2 % Scherpenzeel 10.9 % Lingewaard 10.5 % Nijkerk 10.4 % Barneveld 10.1 % Wageningen 10.0 % Overbetuwe 9.9 % Duiven 9.9 % 9.0 % Westervoort 8.6 % Gezinssamenstelling Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hartaanvallen, maar voor nagenoeg alle doodsoorzaken. Ook bestaan er grote verschillen in zorggebruik afhankelijk van het type huishouden waarin mensen wonen. Gescheiden personen en leden van eenpersoonshuishoudens maken meer gebruik van de gezondheidszorg. x In de regio Gelderland-Midden woont het grootste deel van de volwassenen samen met een partner. Naarmate mensen ouder worden wonen ze vaker alleen: van de 75-plussers woont bijna de helft alleen. 11 of 58

12 Volw. Ouderen Woont samen met partner Alleenwonend Eenoudergezin Thuiswonende kinderen regio 67 % 14 % 7 % 43 % regio West-Veluwe Vallei 67 % 11 % 6 % 47 % regio Gelderland-Midden 67 % 13 % 7 % 45 % regio 62 % 36 % 1 % 3 % regio West-Veluwe Vallei 65 % 32 % 2 % 3 % regio Gelderland-Midden 63 % 34 % 1 % 3 % Sociaal economische status Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere sociaal economische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding. Het verschil in levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaal economische groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is slechter. xi Het inkomen, opleidingsniveau en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor de SES. xii Sociaal economische gezondheidsverschillen Om sociaal economische gezondheidsverschillen (SEGV) aan te pakken, is inzicht in de oorzaken van belang. Deze zijn terug te voeren op twee mechanismen: 1. Een lage SES leidt via tussenliggende factoren tot een slechtere gezondheid. De tussenliggende factoren zijn risicofactoren voor ziekte en sterfte die vaker voorkomen in de lagere sociaal economische groepen, zoals een relatief ongezondere leefstijl, minder gunstige werk- en woonomstandigheden en minder effectieve zorg. 2. Een slechte gezondheidstoestand leidt via negatieve effecten op opleiding en werk tot een lagere SES. Om de verschillen tussen sociaal economische groepen te verkleinen zijn vier aangrijpingspunten te onderscheiden: 1. Het verbeteren van specifieke determinanten van gezondheid onder lage sociaal economische groepen, zoals leefstijl en woon- en werkomstandigheden. 2. Het verbeteren van de toegankelijkheid en de effectiviteit van gezondheidszorg aan lagere sociaal economische groepen. 3. Het verminderen van de negatieve effecten van gezondheidsproblemen op opleiding, beroepsniveau en inkomen. 4. Het verkleinen van de verschillen in sociaal economische factoren (waaronder opleiding en inkomen). 12 of 58

13 Inkomen Er zijn geen grote verschillen tussen de regio en West-Veluwe Vallei als het gaat om het inkomen van volwassenen. Daarentegen zijn meer ouderen in de West-Veluwe Vallei welvarend dan in de regio. Laag inkomen (max ,-) Midden inkomen (max ,-) Hoog inkomen (meer dan ,-) (Gezamenlijk) inkomen bestaat alleen uit AOW Regio Regio West-Veluwe Vallei Regio Gelderland- Midden Volw. Ouderen Volw. Ouderen Volw. Ouderen 29 % 45 % 28 % 35 % 29 % 42 % 45 % 40 % 47 % 46 % 46 % 43 % 26 % 14 % 26 % 18 % 26 % 16 % 18 % 15 % 17 % Van de volwassenen in de regio Gelderland-Midden zegt 41% geen moeite te hebben met rondkomen, 37% heeft geen moeite, maar moet wel opletten met uitgaven. De helft van de inwoners geeft aan altijd in staat te zijn een onverwachte noodzakelijke uitgave van 1.000,- op te kunnen vangen; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het landelijke percentage van 51%. Van de ouderen geeft 47% aan geen moeite te hebben met rondkomen, 37% geeft aan geen moeite te hebben, maar wel op te letten. Bijna zestig procent (57%) is altijd in staat om een onverwachte uitgave van 1.000,- te betalen. Opleidingsniveau In de regio en in de regio West-Veluwe Vallei wijkt het hoogst behaalde opleidingsniveau van de volwassenen en ouderen niet opvallend af van het landelijke beeld. Uit de figuren blijkt duidelijk dat de ouderen als doelgroep minder hoog opgeleid zijn dan de doelgroep volwassenen. 13 of 58

14 Relatie tussen inkomen en opleidingsniveau Dat er een relatie bestaat tussen inkomen en opleiding is bekend. Deze relatie blijkt dan ook uit de tabel. In de tabel zijn gegevens opgenomen van de volwassen inwoners in de regio. Laag inkomen Midden inkomen Hoog inkomen Regio Regio Regio Regio Regio Opl. niveau laag 11 % 6 % 3 % 4 % 1 % 1 % Regio Opl. niveau midden 1 30 % 28 % 27 % 26 % 14 % 20 % Opl. niveau midden 2 38 % 38 % 39 % 42 % 27 % 28 % Opl. niveau hoog 21 % 27 % 31 % 29 % 59 % 51 % Arbeidsmarktpositie Gezondheid hangt sterk samen met het al dan niet verrichten van betaalde arbeid. Een minder goede gezondheid leidt vaker tot uitval uit het arbeidsproces. Uit landelijke cijfers blijkt dat 71% van de mensen zonder beperkingen werkt. Van degenen met een beperking is dat een kwart. Eveneens bestaat een relatie met de beleving van de eigen gezondheid: van de mensen met een goede ervaren gezondheid werkt 74% tegenover 45% van de mensen met een minder goede ervaren gezondheid. xiii Driekwart van de volwassenen in de regio Gelderland-Midden heeft een betaalde baan; landelijk is dit percentage 77%. Het grootste percentage volwassenen met een betaalde baan valt in de inkomenscategorieën midden en hoog inkomen: van de volwassenen met een laag inkomen geeft 57% in de regio en 59% in de regio West-Veluwe Vallei aan betaald werk te hebben. Van de volwassenen met een laag inkomen in de regio geeft tien procent aan werkloos te zijn, 12% geeft aan volledig arbeidsongeschikt te zijn en 8% geeft aan student te zijn; voor de regio West-Veluwe Vallei zijn deze percentages respectievelijk 6, 9 en 17 procent. Van de ouderen in de regio Gelderland-Midden geeft ruim zeven op de tien aan gepensioneerd te zijn, ruim 3 op de tien (31%) geeft aan fulltime huisvrouw/-man te zijn; landelijk is dit iets meer dan een kwart (26%) van de ouderen. Regio Gelderland-Midden Nederland Volw. Ouderen Volw. Ouderen Betaald werk 75 % 7 % 77 % 6 % Werkloos 4 % 0 % 4 % 0 % Gedeeltelijk werkloos 1 % 0 % 1 % 0 % Gepensioneerd 3 % 72 % 3 % 74 % Gepensioneerd met baan 0 % 4 % 0 % 3 % Volledig arbeidsongeschikt 5 % 1 % 5 % 1 % Gedeeltelijk arbeidsongeschikt 2 % 0 % 1 % 0 % Fulltime huisvrouw / man 6 % 31 % 7 % 26 % Student 6 % 0 % 7 % 0 % 14 of 58

15 volwassenen ouderen GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE REGIO GEZONDHEID Inleiding De volksgezondheid wordt beïnvloed door verschillende factoren. Hierbij kan gedacht worden aan persoonsgebonden factoren, factoren die samenhangen met leefstijl en gedrag en de fysieke en sociale omgeving. xiv Een factor (determinant) is op zich over het algemeen niet bevorderend of bedreigend voor de gezondheid. Dit hangt van de invulling af. Zo kennen bijvoorbeeld voeding, arbeid of bloeddruk zowel positieve als negatieve kanten. Gemeenten kunnen met hun beleid keuzes die een positief effect hebben op de volksgezondheid stimuleren en ongunstige ontmoedigen en invloed uitoefenen op de fysieke en sociale omgevingsfactoren. In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens de fysieke gezondheid, psychische gezondheid, leefstijl, infectieziekten en fysieke omgeving beschreven. Fysieke gezondheid Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker op momenten dat de weerstand minder groot is. Een goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen tegen ziekte en letsel en draagt bij aan een sneller herstel. Ervaren gezondheid De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid van een persoon. Wie positief oordeelt over de eigen gezondheid heeft vaak ook een gezonde houding ten aanzien van het eigen welbevinden. Hoewel de lichamelijke gezondheid voor veel mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en psychisch functioneren veelal een rol in het oordeel over de eigen gezondheid. Het totale oordeel geeft een indicatie over hoe men wat gezondheid betreft in het leven staat. Hoe slechter iemand zijn/haar eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt, blijkt dat er weinig maten zijn die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte. xv De gezondheidsbeleving van de volwassenen is in de regio en West-Veluwe Vallei nagenoeg gelijk aan het landelijke beeld. Wanneer naar de cijfers van de ouderen wordt gekeken valt op dat meer ouderen in de regio West- Veluwe Vallei hun eigen gezondheid positief beoordelen dan landelijk. Nederland regio West-Veluwe Vallei regio Nederland regio West-Veluwe Vallei regio Gezondheidsbeleving Belangrijkste doodsoorzaken (zeer) goed In de regio Gelderland-Midden zijn, net gaat wel zoals in Nederland, de twee belangrijkste (zeer) slecht doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het hart- en vaatstelsel De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of ondersterfte in de regio Gelderland-Midden ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. De sterfte is in de regio niet significant hoger of lager dan in Nederland, behalve voor de sterfte aan nietnatuurlijke doodsoorzaken en bij vrouwen de sterfte aan ziekten van het hart- en vaatstelsel. De sterfte aan niet-natuurlijke doodsoorzaken is in de regio ongeveer 10% lager dan in Nederland. Bij vrouwen is dit zelfs bijna 16%. Bij de vrouwen in de regio is de sterfte aan ziekten van het hart- en vaatstelsel ruim 4% hoger dan bij de Nederlandse vrouwen. xvi of 58

16 Chronische ziekten en multimorbiditeit Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veelvoorkomende combinaties van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en coronaire hartziekten. Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter. xvii In Nederland heeft 54% van de volwassenen en 84% van de ouderen 1 of meer chronische aandoeningen. De regionale cijfers wijken niet af van de landelijke cijfers. Van de volwassenen woonachtig in de regio Gelderland-Midden heeft 55% minimaal 1 chronische aandoening. De drie meest voorkomende chronische aandoeningen in de afgelopen 12 maanden zijn migraine (19%), hoge bloeddruk (12%) en andere ernstige aandoening van nek of schouder (10%). Deze percentages wijken niet noemenswaardig af van de landelijke gegevens. Het merendeel van de ouderen in Gelderland-Midden heeft minimaal 1 chronische aandoening (86%). De vier meest voorkomende chronische aandoeningen in de afgelopen 12 maanden bij ouderen zijn: 1. Hoge bloeddruk en gewrichtsslijtage van heupen of knieën (beide 40%); 2. Onvrijwillig urine verlies (18%); 3. Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (incl. hernia) (18%). De percentages van de regio zijn nagenoeg gelijk aan de landelijke cijfers. Onder chronisch zieken zijn meer vrouwen dan mannen. Zoals te verwachten zijn er meer mensen met een chronische aandoening zodra de leeftijd vordert. Dit geldt ook voor multimorbiditeit. In de figuren hiernaast is het aantal chronische aandoeningen van ouderen uitgesplist naar inkomenscategorie. Uit de figuren blijkt duidelijk dat ouderen met een laag inkomen meer chronische aandoeningen hebben dan ouderen met midden en hoge inkomens. 16 of 58

17 Verdieping 1: Ambulancehulpverlening: de Regionale Ambulancevoorziening In de regio Gelderland-Midden verzorgt de Regionale Ambulancevoorziening (RAV) Gelderland- Midden de ambulancezorg. De RAV bestaat uit de Meldkamer Ambulancezorg (MKA) en de ambulancehulpverlening. De standplaatsen van de RAV zijn:, Ede, Barneveld en Zevenaar. De uitruklocaties zijn: IJsseloord II, Oosterhout, Renkum, Terschuur en Dieren. De RAV werkt met drie type urgenties voor de ambulanceritten: A1 urgentie: De situatie van de patiënt is levensbedreigend. Een ambulance moet zo spoedig mogelijk ter plaatse zijn. xviii A2 urgentie: De patiënt is niet in acuut levensgevaar, maar de situatie is ernstig genoeg dat een ambulance snel aanwezig moet zijn. xix B urgentie: Het vervoeren van een patiënt omdat de patiënt daar om medische redenen niet zelf toe in staat is. xx In de tabel hiernaast is per gemeente weergegeven hoeveel ambulanceritten van de regionale ambulancevoorziening in 2012 hebben plaatsgevonden. Hierbij dient opgemerkt te worden dat niet de woonplaats van de patiënt, maar de plaats waar het vervoer begint het uitgangspunt vormt. xxi Gemeente A1 A2 B Totaal Barneveld Doesburg Duiven Ede Lingewaard Nijkerk Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Scherpenzeel Wageningen Westervoort Zevenaar Totaal Prestaties A1-inzetten In 2012 zijn er in Nederland zo'n A1-inzetten uitgevoerd. Een ambulance dient binnen 15 minuten na de melding ter plaatse te zijn. Bij 92,9% van deze inzetten is de ambulance binnen deze termijn bij de patiënt gearriveerd. In de kaart hiernaast is per RAV-regio het percentage A1-inzetten dat binnen gestelde responstijd is uitgevoerd weergegeven. De laagste percentages zijn te vinden in de regio's Noord-Holland Noord (87,6%) en Rotterdam-Rijnmond (89,1%). In de regio Gooi- en Vechtstreek is het percentage het hoogst met 96,9%. Overschrijdingen van de 15-minutennorm kunnen meerdere oorzaken hebben. Naast onvoldoende spreiding van standplaatsen en een onvoldoend aantal ingezette ambulances is ook overmacht een belangrijke oorzaak van overschrijdingen; dat zijn meestal incidentele situaties zoals slecht weer, opgebroken wegen of een onvindbaar adres. Hiernaast spelen ook meld- en uitruktijd, processen op de meldkamer en op de ambulancediensten een rol. In het algemeen zijn in stedelijk gebied de responstijden korter dan in landelijk gebied. De afstanden zijn daar korter en de meeste ambulances zijn gestationeerd bij hogere bevolkingsconcentraties. 17 of 58

18 Om gemeenten onderling te kunnen vergelijken en het aantal ritten per gemeente af te kunnen zetten tegen het totaal aantal ritten, is per gemeente berekend hoeveel ritten per inwoners worden uitgevoerd. De grafiek geeft het resultaat van deze berekening weer: Totaal aantal ritten per inwoners Gelderland-Midden A1 A2 Zevenaar B Westervoort Wageningen Scherpenzeel Rijnwaarden Rozendaal Rheden Renkum Overbetuwe Nijkerk Lingewaard Ede Duiven Doesburg Barneveld Gemiddeld worden in Gelderland-Midden jaarlijks 52 ritten per inwoners gereden. Ongeveer de helft daarvan is A1 vervoer. In de gemeente worden de meeste ritten per inwoners gereden. Het is aannemelijk dat dit komt doordat een grote stad is, met veel verkeer en een uitgaanscentrum. Hier gebeuren meer incidenten. In Nederland zijn in ritten per inwoners gereden: dertig A1, zestien A2 en negentien B-vervoer. In, Ede en Zevenaar vindt meer B-vervoer plaats dan in andere gemeenten. Hiervoor lijkt de verklaring te vinden in het feit dat binnen deze gemeentegrenzen een ziekenhuis is gevestigd waar regelmatig mensen moeten worden opgehaald en naar elders vervoerd. Gemeenten waar in verhouding meer ouderen wonen (Renkum, Rheden, Rozendaal en Zevenaar), scoren wat hoger op alle drie de soorten vervoer. Hierna wordt ingegaan op een belangrijke reden waarvoor de ambulance uitrukt: de plotselinge hartstilstand. 18 of 58

19 Verdieping 2: Een plotselinge hartstilstand en AED-netwerk In Nederland krijgt jaarlijks 1 op de inwoners een circulatiestilstand, ook wel hartstilstand genoemd. Dit betekent ongeveer reanimaties per jaar in Nederland. Dit zijn ruim 300 slachtoffers per week. In de regio Gelderland-Midden wonen ongeveer 660 duizend mensen. Dit zijn dus ongeveer 660 slachtoffers per jaar: dertien slachtoffers per week. xxii Bij acuut hartfalen kan hartmassage en het toedienen van een levensreddende schok het verschil maken tussen leven en dood. Tachtig procent van de slachtoffers die gereanimeerd worden hebben de dodelijke hartritmestoornis ventrikelfibrilleren. Deze ritmestoornis kan alleen worden behandeld door middel van toediening van een stroomstoot met een Automatische Externe Defibrillator (AED). Uit onderzoek blijkt dat de eerste zes minuten na het krijgen van een hartstilstand (buiten het ziekenhuis) cruciaal zijn. Dan is de kans op overleven het grootst. Het deel van de slachtoffers dat binnen zes minuten een eerste schok van een AED heeft ontvangen is in de afgelopen vijf jaar verdubbeld van 22 naar 40 procent. xxiii Zie het kader voor een verdere toelichting over de werking van een AED-netwerk. AED-netwerk in de regio VGGM heeft een aantal jaren geleden de verantwoordelijkheid op zich genomen om het AEDnetwerk te ondersteunen. Niet iedere gemeente heeft echter momenteel een volledig dekkend AED-netwerk (zie de tabel in de bijlagen voor meer informatie). Met een dekkend AED netwerk kan de hulpverlening sneller op gang komen en kunnen nog meer levens worden gespaard. AED-netwerk Bij een 112-melding van een (mogelijke) circulatiestilstand wordt door de Meldkamer Ambulancezorg twee ambulances naar het slachtoffer gestuurd en wordt het AED-netwerk via het alarmeringssysteem HartslagNu geactiveerd. In de periode van 1 januari 2013 tot en met 19 juli 2013 zijn in de regio Gelderland-Midden 109 meldingen per sms verzonden (gealarmeerde burgerhulpverleners). Het systeem bestaat uit een database met aangemelde burgerhulpverleners (BHV ers) en aangemelde AED's. BHV ers zijn vrijwilligers die in het die in het bezit zijn van een reanimatiecertificaat. Een AED is een draagbaar toestel dat wordt gebruikt bij het reanimeren van een slachtoffer met ventrikelfibrilleren en een elektrische schok toe kan dienen met als doel een gestoord hartritme te herstellen. Vanuit de locatie van het slachtoffer worden maximaal 30 BHV ers in een straal van 1 km per sms opgeroepen. Hierbij wordt de volgende verdeling gehanteerd: 1/3 van de BHV ers gaat direct naar het slachtoffer (reanimators) en 2/3 haalt een AED op voordat men zich begeeft naar het slachtoffer (AED providers). Zie de figuur voor een grafische weergave van de werking van het AED-netwerk in de praktijk. Aanbevelingen VGGM is van mening dat de organisatie een taak en verantwoordelijkheid heeft in het verder ontwikkelen en ondersteunen van het AED-netwerk in de regio. Graag gaat VGGM met de gemeente in gesprek hoe deze taak en verantwoordelijkheid het beste verder ingevuld kan worden. 19 of 58

20 Barneveld Doesburg Duiven Ede Lingewaard Nijkerk Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Scherpenzeel Wageningen Westervoort Zevenaar Nederland GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE REGIO Psychische gezondheid Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen. xxiv Om deze redenen is het van belang om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen. Psychische klachten omvatten gevoelens van bijvoorbeeld angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen zijn o.a. dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. xxv Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in Nederland naar schatting 479 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per inwoners hebben plaatsgevonden binnen het ziektecluster psychische en sociale problemen. xxvi In de onderstaande tabel zijn de schattingen voor de verschillende gemeenten weergeven. Tevens is de geschatte ontwikkeling voor de toekomst (2016) 600 ten opzichte van 2011 opgenomen. 500 Landelijk wordt een toename van 3,4 400 procent voorspeld. xxvii 300 Van de volwassenen in Gelderland-Midden loopt zes op de tien volwassenen geen of een laag risico op een depressie of angststoornis; 34% loopt een matig risico en 6 procent toekomstraming loopt een hoog risico. Van de ouderen loopt 63% geen of een laag risico, 31% een matig risico en vijf procent een hoog risico. Deze percentages wijken nauwelijks af van landelijke percentages. Ook hierbij geldt dat personen die vallen in de lage inkomenscategorie meer risico lopen dan mensen uit de midden of hoge inkomenscategorieën: van de volwassen met een laag inkomen heeft respectievelijk 10% (regio West Veluwe Vallei) en 15% (regio ) een hoog risico. Ter vergelijking: voor de hoge inkomenscategorie zijn de percentages respectievelijk 4 en 2%. xxviii.xxix +10.0% +9.0% +8.0% +7.0% +6.0% +5.0% +4.0% +3.0% +2.0% +1.0% +0.0% Een aanhoudende neerslachtige stemming en een ernstig verlies aan interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten zijn de belangrijkste symptomen van depressie. Depressie komt vooral veel voor in de leeftijdsgroep 25 tot 45 jaar en komt tweemaal zo veel voor bij vrouwen als bij mannen. Angststoornissen zijn te onderscheiden van normale angstgevoelens door het ontbreken van een reële bedreiging. In beide gevallen zijn de symptomen hetzelfde: hartkloppingen, droge mond, beklemd gevoel, nerveuze spanning, prikkelbaarheid, rusteloosheid, verhoogde spierspanning en/of slaap- en concentratieproblemen. 20 of 58