Gezondheid in beeld. Wat is gezondheid anno 2017? Gezondheidsmonitor 19 tot 65 jarigen en 65-plussers in de regio Gelderland-Midden

Transcriptie

1 Gezondheid in beeld Wat is gezondheid anno 2017? Gezondheidsmonitor 19 tot 65 jarigen en 65-plussers in de regio Gelderland-Midden 1

2 Colofon Inhoudsopgave GGD Gelderland-Midden Eusebiusbuitensingel HZ Arnhem E onderzoek@vggm.nl T I Vormgeving: Studio Lakmoes 2017 Inleiding Rader 1: Algemene kenmerken Rader 2: Sociaaleconomische status Rader 3: Leefstijl Rader 4: Lichamelijke gezondheid 19 Rader 5: Mentale gezondheid 21 Rader 6: Veerkracht 23 Rader 7: Fysieke leefomgeving 25 Rader 8: Sociale leefomgeving 27 Rader 9: Zelfredzaamheid 29 Rader 10: Samenredzaamheid 31 Rader 11: Kwaliteit van leven 33 Rader 12: Zorggebruik 35 Tot slot 37 Gezondheidsmonitor 39 Begrippen

3 Het radermodel Het radermodel maakt inzichtelijk dat er verschillende beleidsdomeinen ( knoppen ) zijn waarop ingegrepen kan worden. Door aan deze knoppen te draaien kan de zelfredzaamheid, kwaliteit van leven en samenredzaamheid verbeteren en wordt het zorggebruik verminderd. Het model maakt duidelijk dat de verschillende domeinen onderling met elkaar samenhangen. Het draaien aan de ene knop beïnvloedt de andere knoppen. Het radermodel is ontwikkeld door GGD en en GGD GHOR Nederland. Uitgangsituatie Deze raderen zijn lastig(er) te beïnvloeden maar de kennis is belangrijk om beleid te kunnen maken. 1. Algemene kenmerken 2. SES 1 2 Gemeentelijke beleidsknoppen Door integraal beleid te maken kunnen de verschillende beleidsdomeinen elkaar versterken Leefstijl 4. Lichamelijke gezondheid 5. Mentale gezondheid 6. Veerkracht 7. Fysieke leefomgeving 8. Sociale leefomgeving Uitkomstmaten 7 8 Hoe gezonder, hoe meer zelfredzaam en samenredzaam inwoners zijn en hoger de kwaliteit van leven is Zelfredzaamheid 10. Samenredzaamheid 11. Kwaliteit van leven Zorggebruik De (on)gezondheid van inwoners, leidt tot een bepaald zorggebruik. Deze relatie is dus omgekeerd: hoe gezonder mensen zijn, hoe lager het zorggebruik Zorggebruik 4 5

4 Leeswijzer Elke raderpagina is op dezelfde wijze opgebouwd. Rechterpagina De rechterpagina begint met een lijn waarop de twaalf raderen zijn gevisualiseerd. Enkele daarvan zijn uitgelicht. Met een rode stip De rader waar de cijfers en tekst op de pagina over gaan. Met een blauwe stip De rader(en) die samenhangen met dit rader Linkerpagina De linkerpagina is in twee kolommen verdeeld. Links staan de gegevens over de 19- tot 65 jarigen en rechts de gegevens van de 65-plussers. Binnen deze groepen komen elke keer dezelfde variabelen terug die allemaal hun eigen kleurpalet hebben gekregen. Het blauwe palet Geeft de uitsplitsing naar SES weer. Bij de 19- tot 65 jarigen is SES gebaseerd op opleidingsgegevens. Bij de 65-plussers op inkomen. Lage SES Hoge SES Het grijze palet De grijze kleuren staan voor de regio Gelderland-Midden en Nederland. Regio GM Nederland Het groene palet Geeft gegevens weer van 19- tot 65 jarigen met of zonder chronische aandoening. Zonder chronische aandoening Met chronische aandoening Het gele palet Laat de gegevens zien van twee groepen 65-plussers jaar 85+ Het roze palet Wordt door het hele document heen gebruikt om andere dan de bovenstaande variabelen aan te duiden. Er staat per figuur aangegeven waar de tinten voor staan. 6 7

5 Inleiding Wat is gezondheid anno 2017? Gemeenten moeten volgens de Wet publieke gezondheid inzicht hebben in de gezondheidstoestand van haar inwoners. Maar wat is gezond zijn eigenlijk? Er zijn steeds meer mensen met een aandoening of een ziekte. Toch worden we niet steeds beperkter of ongezonder met z n allen. Gezondheid is dus veel meer dan de afwezigheid van ziekte. De nieuwe definitie van gezondheid is: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. 1. Positieve gezondheid noemen we dat. Niet de ziekte of beperking staat centraal, maar het vermogen en de (veer)kracht van mensen om hiermee om te kunnen gaan. Dit is een belangrijke verandering, ook voor gemeenten. Het gezondheidsdomein wordt hiermee namelijk sterk verbonden aan het sociale domein, waarin het juist gaat om mensen zo lang en zo goed mogelijk zelfredzaam te laten zijn. Het is dan ook niet voor niets dat de zestien gemeenten in de regio Gelderland-Midden hun visie op publieke gezondheidszorg 2 baseren op de nieuwe kijk op gezondheid. Wat is de Gezondheidsmonitor? De GGD Gelderland-Midden heeft in 2016 namens de gemeenten een gezondheidsmonitor onder zelfstandig wonende volwassenen (19- tot 65 jarigen en 65-plussers) uitgevoerd. Op basis van een steekproef zijn inwoners uitgenodigd om een vragenlijst in te vullen over hun gezondheid, leefstijl, participatie, zelfredzaamheid en veerkracht. Tweeënveertig procent van de mensen heeft de vragenlijst ingevuld. Wat kunnen gemeenten hiermee? In Gelderland-Midden is de vragenlijst van de gezondheidsmonitor stevig verbonden aan de regionale visie op publieke gezondheidszorg. De zestien gemeenten leggen in hun visie de focus op de volgende opgaven: 1. Het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen 2. De bevordering van participatie, kwaliteit van leven en eigen regie van chronisch zieken 3. Het borgen van een vangnet voor zeer kwetsbare doelgroepen. Elke gemeente is lokaal aan de slag met deze opgaven. Vanuit de positieve gezondheid en in samenhang met het sociaal domein en de andere beleidsdomeinen zoals de fysieke leefomgeving. Lokaal inkleuren vanuit een regionale basis dus. In dit rapport laten we zien hoe het is gesteld met gezondheid van de inwoners waarbij we aanhaken op de drie opgaven uit de regiovisie. We geven aangrijpingspunten voor een samenhangende aanpak. Het inmiddels bekende radermodel vormt ook in deze rapportage de kapstok. In de raderen komen de indicatoren terug. Op een aantal van deze indicatoren kunnen de gemeenten invloed uitoefenen. 1 Positieve Gezondheid, Huber, Gemeenten Arnhem, Barneveld, Doesburg, Duiven, Ede, Lingewaard, Nijkerk, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Scherpenzeel, Wageningen, Westervoort en Zevenaar (2016), Regiovisie Publieke Gezondheidszorg Gelderland-Midden 8 9

6 De drie opgaven nader bekeken: Het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV) 3 Gezondheid is niet gelijk verdeeld. Ook in Nederland niet. De belangrijkste algemene indicatoren (graadmeters) van SEGV zijn inkomen, opleidingsniveau en beroepsstatus. Lager opgeleide mensen leven gemiddeld zes jaar korter dan hoogopgeleiden en zijn gedurende hun leven gemiddeld negentien jaar langer in een minder goede gezondheidstoestand. Wat is gezondheid anno 2017? De bevordering van participatie, kwaliteit van leven en eigen regie van chronisch zieken 4 Participatie en gezondheid hangen nauw met elkaar samen. Wie niet gezond is, is beperkter in zijn mogelijkheden om te kunnen participeren. Andersom heeft participatie een positief effect op gezondheid. Actief meedoen aan de maatschappij, via bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of lidmaatschap van een vereniging, levert positieve gezondheidseffecten op. Waarschijnlijk heeft dit ermee te maken dat vrijwilligerswerk mensen meer regie over het eigen leven geeft, het sociale netwerk vergroot en een gevoel van voldoening geeft. 5 Het borgen van een vangnet voor zeer kwetsbare doelgroepen In ons huidige zorgstelsel wordt veel verwacht van de eigen kracht van mensen. Maar niet iedereen is in staat om zichzelf goed te redden. Het risico bestaat dat de zeer kwetsbare burgers niet in staat zijn om hun ondersteuning zelf te regelen waardoor nieuwe vormen van uitsluiting en afhankelijkheid ontstaan. De lokale overheid kan bijdragen aan het voorkomen en terugdringen hiervan. Bijvoorbeeld door voorzieningen voor zeer kwetsbare groepen aan te bieden en het borgen van een vangnet. Denk hierbij aan verschillende risicogroepen: bijvoorbeeld 85-plussers, zwerfjongeren, dak- en thuislozen en vluchtelingen/statushouders. Deze zeer kwetsbare groepen hebben met elkaar gemeen dat ze over het algemeen problemen ervaren op meerdere leefdomeinen. 6 Wat vertelt deze rapportage? We hebben de bovenstaande kennis gebruikt om in deze rapportage informatie en aangrijpingspunten voor alle drie de opgaven in beeld te brengen: 1. SEGV: We splitsen de resultaten uit naar sociaal economische status (SES); hierbij gaan we bij de 19- tot 65 jarigen uit van het opleidingsniveau en bij de 65-plussers van het inkomen. 2. Participatie van chronisch zieken: We brengen de impact van het hebben van een chronische ziekte in beeld door een uitsplitsing te maken van mensen zonder en met één of meer langdurige aandoening(en). 3. Kwetsbare groepen: In deze rapportage brengen we de kwetsbare ouderen (85-plussers) in beeld. Dit is vanzelfsprekend niet de enige kwetsbare groep. Maar wel de enige groep waarover we op basis van deze monitor kunnen rapporteren. Wat gaan we nog meer doen met de resultaten? Dit is de algemene rapportage op basis van de gezondheidsmonitor Daarnaast volgen verdiepende rapportages. We denken voor de komende twee jaar aan themarapportages over leefomgeving, ouderen en zeer kwetsbare groepen waarin we de monitordata verbinden met andere beschikbare bronnen. 3 Pharos, Factsheet Sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV), september bevolking/chronisch-zieken/met-welke-problemenhebben-chronisch-zieken-te-maken/ 5 Samenspel_gezondheid_en_participatie 6 Eigen_regie_niet_haalbaar_voor_iedereen/Kwetsbare_ groepen_niet_altijd_zelfredzaam 10 11

7 Etniciteit Etniciteit Algemene kenmerken Autochtoon Autochtoon Westers Allochtoon Westers Allochtoon Niet-Westers Allochtoon Niet-Westers Allochtoon De samenstelling van de bevolking verschilt per gemeente. Zo wonen er in de ene gemeente relatief veel 65-plussers en heeft de andere gemeente een hoog percentage inwoners met een lage sociaaleconomische status (SES). Dit is door een gemeente niet tot nauwelijks te beïnvloeden want het is historisch zo gegroeid. Toch is het wel belangrijk dat de gemeente een goed beeld heeft van de algemene kenmerken van haar inwoners, van de bevolkingssamenstelling. Geslacht, burgerlijke staat, woonsituatie, leeftijdsverdeling en etniciteit hebben invloed op de gezondheid in een gemeente. Woonsituatie Burgerlijke staat Hoe is het in Gelderland-Midden? Wat kunnen we hiermee? Woont alleen Gehuwd/samenwonend Eenoudergezin Gescheiden Verweduwd Leeftijd Leeftijd In de hele regio Gelderland-Midden wijkt de bevolkingssamenstelling niet af van Nederland. Lokaal, tussen de gemeenten, zijn er wel verschillen. De gezondheid van mensen in lagere sociaaleconomische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere SES. Zo leven mensen met een lage opleiding zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding. Het verschil in levensverwachting zonder beperkingen is zelfs zo n negentien jaar. In onze regio is achttien procent van de bevolking 65 jaar of ouder (dit zijn bijna inwoners). De vergrijzing neemt de komende jaren toe en verloopt per gemeente verschillend. In de regio is over 15 jaar een kwart van de bevolking 65 jaar of ouder (bijna plussers). We kennen nu een aantal grijze en een aantal groene gemeenten in de regio. De komende 25 jaar zal de grijze golf de bevolkingsopbouw echter flink veranderen waardoor groene gemeenten in grijze kunnen veranderen. In de verdiepende rapportage over ouderen gaan we hier verder op in. In de figuren hiernaast is te zien dat ruim de helft van de 65-plussers tussen de 65 en 74 jaar is. Een kleine tien procent is 85 jaar of ouder. We zien onder de 85-plussers verhoudingsgewijs meer mensen met een laag inkomen dan onder de 65 tot 75 jarigen. Bijna zes op de tien 85-plussers is verweduwd. Het overgrote deel van deze leeftijdsgroep woont alleen. Van de 65- tot 75 jarigen woont zo n driekwart nog met een partner. 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Heeft elke gemeente zicht op de bevolkingssamenstelling? Is binnen de gemeente bekend welke groepen meer risico hebben op gezondheidsverschillen? Zijn deze groepen in beeld? Is bekend welke activiteiten er in dit kader al uitgevoerd worden? Bereiken de bestaande activiteiten juist ook deze groepen? 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Uit het onderzoek blijkt dat mensen met een chronische aandoening vaker alleen wonen. Dit heeft gevolgen voor bijvoorbeeld het krijgen van mantelzorg maar ook voor gevoelens van eenzaamheid. Zijn deze mensen in beeld? jaar jaar jaar jaar jaar 85+ Van de 19- tot 65 jarigen woont 16% alleen. Drieënveertig procent van deze leeftijdsgroep woont in een huishouden met thuiswonende kinderen. Het is opvallend dat de mensen met een lage opleiding minder vaak in een gezin met kinderen wonen. Tot slot valt op dat 19- tot 65 jarigen met een chronische aandoening vaker alleen wonen. Negen op de tien 65-plussers is van autochtone afkomst. Onder de 19- tot 65 jarigen is dit acht op de tien. In vergelijking met autochtone inwoners en inwoners met een westerse allochtone achtergrond zijn er meer laagopgeleiden onder de mensen met een niet-westerse allochtone achtergrond. Opleiding heeft een belangrijke invloed op levensverwachting en kwaliteit van leven. In verhouding is er dus een groter risico op gezondheidsverschillen voor de groep mensen met een niet-westerse allochtone achtergrond. 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: In deze rapportage definiëren we de 85-plussers als de kwetsbare doelgroep. Hierbij gaat het niet alleen om lichamelijke kwetsbaarheid maar ook om financiële en sociale kwetsbaarheid. Bekijk voor meer informatie en aangrijpingspunten het onderzoek Oud worden in Nederland van het SCP. 7 Inzicht in de samenstelling van de bevolking is inzicht in gezondheidsverschillen Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Platform31 (juni 2017), Oud worden in Nederland 13

8 Opleiding jaar jaar jaar Opleiding Sociaaleconomische status Laag Laag Midden Midden Hoog Hoog Positie op de arbeidsmarkt Positie op de arbeidsmarkt De positie van mensen op de maatschappelijke ladder noemen we sociaaleconomische status (SES). Inkomen, opleidingsniveau en werksituatie zijn hiervoor belangrijke graadmeters. SES heeft invloed op de gezondheid. Mensen met een lage opleiding leven zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding. Het verschil in gezonde levensverwachting is zelfs zo n negentien jaar. In de rapportage brengen we deze sociaaleconomische gezondheidsverschillen voor de 19- tot 65 jarigen in beeld aan de hand van het opleidingsniveau. Voor 65-plussers is opleiding minder relevant, bij deze groep kijken we naar het inkomen. Hoe is de sociaal-economische status? Wat kunnen we hiermee? Betaald werk Werkloos Arbeidsongeschikt Inkomen Betaald werk Gepensioneerd Inkomen Laag Laag Midden Midden Hoog Hoog Een hoog inkomen en hoge opleiding geven meer kans op een langer en gezonder leven. Gelderland-Midden wijkt nergens noemenswaardig af van Nederland als het gaat om opleiding, inkomen en werksituatie. De inkomenspiek ligt bij de 50- tot 65 jarigen. Van deze groep heeft een derde een hoog huishoudinkomen. Onder 19- tot 50 jarigen zijn juist meer mensen met een hbo- of wo opleiding. Iets meer dan een vijfde van de 19- tot 65 jarige inwoners van Gelderland-Midden is laagopgeleid. We zien bij de 19- tot 65 jarigen relatief meer mensen met een lage opleiding bij de mensen met een chronische aandoening. Ditzelfde geldt voor het hebben van een laag inkomen. Als we kijken naar de werksituatie dan zien we dat van de volwassenen met een chronische aandoening 14% volledig arbeidsongeschikt is. Ook zijn er meer mensen met een bijstandsuitkering onder deze groep dan in de totale groep inwoners tot 65 jaar gebruikelijk is. Bij de groep 65-plussers zien we meer lager opgeleiden dan bij de 65-minners in de regio Gelderland-Midden. Van deze groep heeft 53 procent een lage opleiding. Minder dan een kwart is hoog opgeleid. Verder is te zien dat het inkomen afneemt naarmate de leeftijd stijgt. Van de 65- tot 75 jarigen heeft 21% een hoog inkomen, van de 85-plussers is dit nog 13%. Er is een duidelijk verschil in inkomen tussen mensen die gehuwd zijn of samenwonen en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Het verhogen van de sociaaleconomische status kan geen doel op zich worden. Maar onderwijs en het terugdringen van schooluitval zijn de belangrijkste knoppen om aan te draaien als je gezondheidsverschillen wilt verkleinen. Onder de groep laagopgeleiden zijn relatief veel laaggeletterden. Laaggeletterdheid heeft een belangrijke negatieve invloed op het hebben van gezondheidsvaardigheden. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Er is een duidelijk zichtbare samenhang tussen opleidingsniveau of arbeidsongeschikt en het hebben van een chronische aandoening. Wat kun je als gemeente doen in bijvoorbeeld bij-, na- of omscholing (zoals voor de groep mensen in de bijstand)? 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Laag opgeleid, een laag inkomen en een chronische aandoening hebben maakt kwetsbaar. Weten deze mensen de weg als het gaat om voorzieningen en ondersteuning die hun zelfredzaamheid kunnen vergroten? Heb bijzondere aandacht voor laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden, ook in dit verband. 15

9 Voldoet aan beweeg- of fitnorm Voldoet aan beweeg- of fitnorm Leefstijl Sport minimaal één keer per week Sport minimaal één keer per week Leefstijl is een breed begrip. Het gaat om het gedrag van mensen en de keuzes die zij maken. Zijn dit gezonde keuzes of bedreigen ze juist de gezondheid? Leefstijl gaat over het gebruik van genotmiddelen zoals tabak en alcohol maar ook over voeding en beweging. Het veranderen van iemands gedrag is niet gemakkelijk. Mensen moeten echt zelf willen en ook worden geholpen. De afgelopen decennia is het accent met betrekking tot leefstijl sterk veranderd. Van gezondheidsopvoeding ( het wijzende vingertje ) naar het stimuleren van een omgeving die uitnodigt om gezonde keuzes te maken. Ernstig overgewicht Ernstig overgewicht Rookt Rookt Overmatige drinker 5 5 Overmatige drinker Hoe is de leefstijl? Bewegen Ruim zes op de tien mensen tussen de 19 en 65 jaar en zeven op de tien 65-plussers voldoet aan de beweeg- of fitnorm. Dit komt overeen met de landelijke cijfers. Hierbij is bij de 65-plussers een verschil te zien tussen mensen met een hoog en een laag inkomen; de laatste groep voldoet minder vaak aan de norm. Van de mensen met een hoog inkomen sport meer dan de helft minstens eens per week. Van de mensen met een laag inkomen is dit een kwart. Bij de 19- tot 65 jarigen zien we het verschil tussen mensen met een hoge of een lage opleiding vooral als we kijken naar het sporten. Veertig procent van de mensen met een lage opleiding sport minimaal één keer per week. Van de mensen met een hoge opleiding is dit 7. Overgewicht Overgewicht neemt toe naarmate de leeftijd stijgt om vervolgens op (hoog) bejaarde leeftijd weer af te nemen. Er is een duidelijk verschil te zien tussen mensen met een hoge en een lage SES. Van de 19- tot 65 jarige mensen met een lage opleiding heeft 21% ernstig overgewicht, bij de hoogopgeleiden ligt dit percentage op 7%. Ook zien we grote verschillen in ernstig overgewicht tussen 65-minners met en zonder chronische aandoening (2 versus 1). Voor de 65-plussers is het verschil in ernstig overgewicht tussen de lage en hoge SES groepen respectievelijk 23% en 1. Roken Zo n één op de vijf mensen tot 65 jaar rookt en ongeveer één op de tien 65-plussers. Bij de 19- tot 65 jarigen is een groot verschil te zien tussen mensen met een lage en een hoge opleiding (34% versus 15%). Deze verschillen zijn hardnekkig. Alcoholgebruik Vijf procent van de 19- tot 65 jarigen is een overmatige drinker. Onder 65-plussers ligt dit percentage op 9%. Onder de 65-minners is geen verschil te zien tussen mensen met een hoge en een lage SES. Dit ligt anders bij de 65-plussers; daar zien we dat 12% van de mensen met een hoog inkomen overmatig drinkt versus 6% met een laag inkomen. Wat kunnen we hier nu mee? 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Er is vooral veel gezondheidswinst te halen als rookinterventies beter aansluiten bij mensen met een lage SES. Rookinterventies zijn lastig omdat het over de persoonlijke levenssfeer van mensen gaat. Toch loont het de moeite om met dit thema aan de slag te gaan. Zeker als je gezondheidsverschillen wilt terugdringen. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Er komt steeds meer bewijs dat leefstijl als medicijn effectief is in het terugdringen en onder controle houden van chronische ziekten. Op tijd ingrijpen en gedrag ombuigen levert grote voordelen op, zowel voor het individu (betere kwaliteit van leven) als voor de maatschappij (minder kosten). 8 Denk hierbij aan activiteiten als bewegen op recept en de leefstijlcoach. 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Laaggeletterdheid is een belemmering voor mensen om zelfredzaam te kunnen zijn en gezonde keuzes te kunnen maken. Ook armoede (schaarste) kan leiden tot ongezonde keuzes. Vaak gaan laaggeletterdheid en armoede hand in hand. 9 Het hebben van een hoog inkomen hangt positief samen met voldoende sporten en bewegen onder 65-plussers (persbericht januari 2017, TNO en LUMC bundelen krachten rond Leefstijl als medicijn ) 9 Christoffels, I., Baay, P. (Expertise Centrum Beroepsonderwijs), Bijlsma, I. Levels, M. (ROA) (mei 2016), Over de relatie tussen laaggeletterdheid en armoede 17

10 Heeft minimaal één chronische aandoening Heeft minimaal één chronische aandoening Lichamelijke gezondheid Lichamelijke gezondheid is één van de dimensies van de positieve gezondheid. Hier wordt lichamelijke gezondheid in beeld gebracht aan de hand van de onderzoeksresultaten over chronische ziekten en aandoeningen. Een chronische aandoening is een aandoening waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel. Chronische aandoeningen komen op alle leeftijden voor. Het percentage mensen met één of meer chronische aandoeningen neemt toe met de leeftijd. 10 Hoe is de lichamelijke gezondheid? Wat kunnen we hier nu mee? Laag SES Hoog SES 1. Migraine, ernstige hoofdpijn 2. Ernstige of hardnekkige aandoening van rug, elleboog, pols of hand 3. Hoge bloeddruk jaar jaar jaar Top 3 aandoeningen jaar 85 + Top 3 aandoeningen 1. Gewrichtsslijtage van heupen of knieen 2. Hoge bloeddruk Regio GM Nederland 3. Ernstige of hardnekkige aandoening van rug, elleboog, pols of hand Het percentage mensen met een chronische aandoening in Gelderland-Midden wijkt niet af van Nederland. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen. Van de 65-minners heeft bijna een derde een chronische aandoening. Van de 65-plussers is dit de helft en van de 85-plussers zes op de tien. Er is ook hier een duidelijke negatieve relatie zichtbaar met een lage sociaaleconomische status. Als het gaat om de meest voorkomende aandoeningen dan worden migraine, ernstige hardnekkige klachten aan rug, elleboog, pols of hand en een hoge bloeddruk het vaakst genoemd door de mensen van 19 tot 65 jaar. Ook hebben we nagevraagd welke aandoeningen beperkingen opleveren. De top drie in dit geval is: ernstige hardnekkige klachten aan rug, elleboog, pols of hand, migraine en gewrichtsslijtage van heupen of knieën. Onder de 65-plussers zijn de volgende drie aandoeningen het meest voorkomend: gewrichtsslijtage van heupen of knieën, hoge bloeddruk en ernstige hardnekkige klachten aan rug, elleboog, pols of hand. De top drie van de beperkende aandoeningen is: gewrichtsslijtage van heupen of knieën, ernstige hardnekkige klachten aan rug, elleboog, pols of hand en onvrijwillig urineverlies. 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Chronische aandoeningen hangen duidelijk samen met SES. Belangrijke factoren zijn leefstijl, stress en zware lichamelijke arbeid. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: De ene aandoening levert meer beperkingen op dan de andere. Inzicht in de mate waarin deze aandoeningen voorkomen kan een gemeente helpen bij bijvoorbeeld de inzet van voorzieningen die voorkomen dat het erger wordt of dat mensen uitvallen? 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Onder mensen met een laag inkomen of een lage opleiding zijn verhoudingsgewijs meer mensen met een chronische aandoening. Vooral de combinatie van deze drie factoren maakt mensen zeer kwetsbaar, zeker als er ook sprake is van beperkte gezondheidsvaardigheden. Top 3 aandoeningen die belemmeren Top 3 aandoeningen die belemmeren 1. Ernstige/hardnekkige aandoeningen aan rug, hand, elleboog, pols 2. Migraine, ernstige hoofdpijn 1. Gewrichtsslijtage van heupen of knieen 2. Ernstige of hardnekkige aandoening van rug, elleboog, pols of hand 3. Gewrichtsslijtage van heupen of knieen 3. Onvrijwillig urine verlies 10 chronische-ziekten-en-multimorbiditeit/cijfers-context/ prevalentie 18 19

11 Laag of geen risico op angststoornis of depressie Laag of geen risico op angststoornis of depressie Mentale gezondheid Mentaal of psychisch gezonde personen zijn in staat om te genieten. Ze denken positief, kunnen omgaan met tegenslagen en zijn tevreden met hun sociale relaties. Psychische ongezondheid kan zich uiten in allerlei klachten zoals stress, zenuwachtigheid, angsten en depressies. Maar ook lichamelijke klachten als hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid of buikpijn kunnen ontstaan. De ernst van psychische klachten kan variëren van af en toe milde klachten tot een stoornis. Psychische ongezondheid kan verstrekkende gevolgen voor de persoon hebben. Maar het raakt ook zijn of haar omgeving en zelfs de maatschappij. Denk aan arbeidsongeschiktheid en aan sociale uitsluiting. Psychische ongezondheid veroorzaakt de grootste ziektelast in Nederland Trend in het risico op een angststoornis of depressie Trend in het risico op een angststoornis of depressie Hoe is de mentale gezondheid? In de gezondheidsmonitor wordt aan de hand van een aantal vragen het risico dat mensen hebben op een angststoornis of depressie in beeld gebracht. Het gaat hierbij dus niet om diagnoses. Van de mensen tot 65 jaar heeft 49% een laag tot geen risico op een angststoornis of een depressie. Dit ligt wat onder het landelijke cijfer (55%). In de regio zien we een verschil tussen de mensen met een hoge en een lage SES. Van de 19- tot 65 jarigen met een hoge opleiding heeft 54% laag tot geen risico, bij de mensen met een lage opleiding is dit 39%. Ook zien we in de cijfers verschillen tussen mannen en vrouwen; 53% van de mannen heeft een laag tot geen risico ten opzichte van 44% van de vrouwen. Tot slot zien we verschillen tussen mensen met en zonder chronische aandoening. Van de eerste groep heeft 35% geen tot een laag risico, van de tweede groep 55%. Bij 65-plussers heeft 58% van de mensen laag tot geen risico op een angststoornis of een depressie. Ook hier zijn SES verschillen zichtbaar; van de 65-plussers met een hoog inkomen heeft 28% een matig of hoog risico, tegen 54% van de 65-plussers met een laag inkomen. In de afgelopen jaren lijkt het percentage mensen met een matig of hoog risico op een angststoornis of een depressie licht toegenomen in beide leeftijdsgroepen. In 2012 had 4 van de mensen tussen 19 en 65 jaar een matig of hoog risico, in 2016 was dat 51%. We zien dit ook in een aantal andere regio s maar een verklaring hebben we hier nog niet voor. Wat zijn de aanknopingspunten voor de opgaven in de regionale visie? 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Ook bij de psychische of mentale gezondheid zien we een duidelijke samenhang met SES. Zijn de activiteiten hier voldoende op ingericht? Weten ook mensen met weinig gezondheidsvaardigheden de weg te vinden naar laagdrempelige voorzieningen en hulp? 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Psychische ongezondheid kan chronisch worden en leiden tot uitval op de arbeidsmarkt en school. Ook kan het sociale netwerk steeds kleiner worden. In steeds meer gemeenten zijn inloopactiviteiten. Juist de groep mensen met een psychische aandoening is hiervoor een belangrijke doelgroep. Laag/geen risico Matig risico Hoog risico 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: In elke gemeente moet een sluitende aanpak voor mensen met verward gedrag komen. Verward gedrag gaat vaak samen met psychische problematiek. Hoe voorkom je nu dat personen in de verwarde personen keten terecht komen? Welke interventies kun je aan de voorkant al inzetten? Van de mensen met een chronische aandoening heeft een relatief groot deel risico op een angststoornis of depressie psychische-gezondheid/cijfers-context/huidigesituatie#definities 20 21

12 Regie over eigen leven Regie over eigen leven Veerkracht Veel regie Veel regie Onvoldoende regie Onvoldoende regie Veerkracht gaat over het kunnen omgaan met veranderingen. Positieve emoties en acceptatie zijn hiervoor van belang. In de positieve gezondheid is veerkracht essentieel. Daar gaat het immers over het kunnen omgaan met de fysieke, mentale en sociale uitdagingen van het leven. Het zelf beslissen over je eigen leven en de zorg en ondersteuning daarbij is een belangrijk aspect. Mensen die het gevoel hebben regie te hebben over hun eigen leven kunnen beter omgaan met (gezondheids) problemen. Maar ook gezondheidsvaardigheden en geletterdheid zijn van belang als het gaat om veerkracht. Zijn mensen in staat om afgewogen beslissingen nemen over hun gezondheid? 12 Veerkracht Veerkracht % 11-13% 8-11% 5-8% 0-5% (Boven)gemiddeld Laaggeletterdheid Nijkerk Scherpenzeel Barneveld Wageningen Ede Renkum Overbetuwe Arnhem Rozendaal Westervoort Duiven Lingewaard (Boven)gemiddeld Rheden Zevenaar Rijnwaarden Doesburg Hoe is de veerkracht? De veerkracht is gemeten aan de hand van een aantal stellingen die aan mensen is voorgelegd. Deze stellingen gaan over hoe mensen omgaan met een moeilijke periode, moeilijke situaties en tegenslagen. Uit de antwoorden blijkt dat 71% van de 19- tot 65 jarigen over een gemiddelde of bovengemiddelde veerkracht beschikt. Uit de cijfers blijkt dat er bij de groep laagopgeleiden en de groep met een chronische aandoening verhoudingsgewijs minder mensen zijn met een gemiddelde of bovengemiddelde veerkracht. Van de 65-plussers heeft 65% een (boven)gemiddelde veerkracht. Dit neemt af naarmate de leeftijd stijgt. Van 7 onder de 65 tot 74-jarigen tot 49% onder de 85-plussers. Verder zijn er ook bij de 65-plussers verschillen te zien in veerkracht tussen mensen met een hoog en laag inkomen en met of zonder chronische aandoening. Bijna één op de vijf mensen onder de 65 jaar zegt veel regie te hebben over het eigen leven. Ook hier zien we verschillen. Van de mensen zonder chronische aandoening heeft 22% veel regie, tegen 13% van deze leeftijdsgroep met een langdurige aandoening. Ook tussen de laag- en hoogopgeleiden is duidelijk een verschil te zien (1 versus 27%). Van de 65-plussers zegt 17% veel regie te hebben over hun eigen leven. Er is een verschil waar te nemen tussen SES-groepen: van de ouderen met een hoog inkomen geeft meer dan een kwart aan veel regie te hebben, tegen tien procent van de ouderen met een laag inkomen. Met het toenemen van de leeftijd neemt de regie over leven af: van de 85-plussers geeft een kwart aan onvoldoende regie te hebben, versus 9 procent van de 65- tot 75 jarigen. Ongeveer 1 op de 6 Nederlanders van zestien en ouder heeft moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Het merendeel van de laaggeletterden is autochtoon. Vaak hebben zij ook moeite met omgaan met de computer. Naarmate iemand minder geletterd is, nemen onder andere zijn of haar informatievaardigheden af. Moeite hebben met lezen of schrijven heeft daarmee ook invloed op het kunnen navigeren en orienteren op internet 13. Tussen de gemeenten zijn er verschillen in het voorkomen van laaggeletterdheid. Wat kunnen we hier nu mee? 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Om de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen aan te kunnen gaan is veerkracht dus van belang. De mate van veerkracht verschilt van mens tot mens maar hangt, zoals we zien, samen met opleiding en inkomen. Houd hier rekening mee bij inwoners die worden geconfronteerd met life-events 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Als iemand over een ondergemiddelde veerkracht beschikt heeft dit gevolgen voor het omgaan met een chronische aandoening. Dus ook voor de mate waarin iemand nog participeert. 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Mensen die niet over voldoende veerkracht beschikken om de uitdagingen in het leven aan te kunnen zijn extra kwetsbaar. Denk bijvoorbeeld aan de oudere inwoner wiens rijbewijs niet wordt verlengd. Dit betekent hoe dan ook minder vrijheid en minder regie over het leven. 12 Bisschop I. (2004), Psychosocial resources and the consequences of specific chronic diseases in older age

13 Matig of ernstig gehinderd door geluid Matig of ernstig gehinderd door geluid Fysieke leefomgeving Verkeer <50 km Verkeer >50 km Een gezonde leefomgeving is schoon en veilig, heeft een goede milieukwaliteit en voldoende groen, 39 Brommers 29 water en natuur. Het is een aantrekkelijke openbare ruimte die gezond vervoer stimuleert en uitnodigt tot ontmoeten en bewegen. Er is een gevarieerd woningaanbod, voor verschillende doelgroepen en er zijn Matig of ernstig gehinderd door geur Open haard/allesbrander Landbouw/veeteelt Matig of ernstig gehinderd door geur 13 8 voldoende voorzieningen. Bijna 6% van de ziektelast in Nederland wordt toegeschreven aan een ongezonde leefomgeving. Een slechte luchtkwaliteit, geluid- en stankoverlast hebben een negatieve invloed op de gezondheid. Gezondheidsbevorderende factoren, zoals groen, zetten daarentegen aan tot een gezonde leefstijl en dragen bij aan een betere lichamelijke en mentale gezondheid. 14 Groen in de buurt Groen in de buurt 12 Onvoldoende 7 Hoe is de fysieke leefomgeving? In Gelderland-Midden is een extra vragenset opgenomen over de fysieke leefomgeving (thema s geluid, geur en groen). Deze cijfers zijn dus niet af te zetten tegen landelijke resultaten. Een deel van de cijfers wordt hier gepresenteerd. Op termijn zullen we een verdiepende rapportage over de leefomgeving maken. Voor recente gegevens over luchtkwaliteit en gezondheid wordt verwezen naar het rapport Naar een gezonde lucht in Gelderland update Geluid Van de 19- tot 65 jarigen ervaart 18% matige of ernstige geluidshinder door verkeer op provinciale en snelwegen. Ruim een kwart van de mensen heeft geluidshinder van verkeer in de bebouwde kom. Brommers worden het vaakst genoemd als bron van geluidshinder, 39% van de mensen heeft hier matige tot ernstige hinder van. Ook de 65-plussers ervaren geluidshinder door verkeer op provinciale en snelwegen (15%), verkeer in de bebouwde kom (21%) en brommers (29%). Geur Zowel door de 19- tot 65 jarigen als de 65-plussers worden houtrook (open haard/allesbrander) en landbouw/veeteelt als meest voorkomende bronnen van geurhinder genoemd. Groen We hebben ook aan de mensen gevraagd of ze het belangrijk vinden dat er groen in de buurt is en of ze vinden dat er voldoende groen is. Vrijwel iedereen vindt groen in de buurt belangrijk. Van de mensen tussen 19 en 65 jaar zegt 12% dat er niet voldoende groen in de buurt is. Bij de 65-plussers is dit 7%. Wat kunnen we hier nu mee? 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Inrichting van nieuwe wijken of herinrichting van bestaande wijken is een mooie aanleiding voor het inbrengen van gezondheidsaspecten in de leefomgeving. De Wet publieke gezondheid en de Omgevingswet bieden hiervoor aanknopingspunten. Juist in wijken met een lage SES kan een gezonde leefomgeving substantieel bijdragen aan het terugdringen van gezondheidsverschillen. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Een gezonde leefomgeving betekent ook dat de openbare ruimte uitnodigend en toegankelijk is voor ouderen en mensen met een beperking. Een gevarieerd woningaanbod waarbij mensen van verschillende leeftijden en met en zonder beperking door elkaar wonen helpt om mensen mee te laten doen. Ongeveer één op de tien mensen zou graag meer groen in de directe omgeving zien GGD Gelderland-Midden (september 2017), Naar een gezonde lucht in Gelderland update 2017, Gezondheid meewegen in besluitvorming fysieke leefomgeving 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Kinderen, ouderen en mensen met luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten zijn kwetsbaarder voor blootstelling aan ongezonde omgevingsfactoren. Om gezondheidsklachten door luchtverontreiniging te voorkomen, is het beter geen nieuwe woningen en andere gevoelige bestemmingen (zoals kinderopvang, scholen, verzorgingshuizen) dichtbij drukke wegen te vestigen. 25

14 Sociale leefomgeving Buren gaan goed met elkaar om Buren gaan goed met elkaar om Heeft nooit het gevoel buiten de samenleving te staan Heeft nooit het gevoel buiten de samenleving te staan De sociale leefomgeving van een persoon wordt bepaald door de mate waarin hij of zij het gevoel heeft ergens bij te horen. Onderdeel is van een buurt, een groep of een netwerk, van de maatschappij dus. De sociale leefomgeving wordt steeds belangrijker. Van mensen die niet meer helemaal zelfredzaam zijn wordt verwacht dat ze en beroep kunnen doen op hun sociale netwerk. En van mensen die wel zelfredzaam zijn wordt verwacht dat anderen een beroep op hen kunnen doen. Daarom is het goed om te weten of buren elkaar kennen en met elkaar kunnen opschieten. Tot slot is het gevoel om ergens bij horen goed voor de gezondheid. Voelt zich nooit gediscrimineerd Voelt zich nooit gediscrimineerd Hoe is de sociale leefomgeving? Buren Twee derde van de mensen tussen 19 en 65 jaar vindt dat mensen in hun buurt goed met elkaar omgaan. Eén op de tien vindt van niet en de rest van de mensen antwoordt neutraal. Het valt op dat er verschillen zijn tussen mensen met een hoge en een lage SES. Van de eerste groep zegt 72% dat de mensen in de buurt goed met elkaar op kunnen schieten, van de tweede groep 58%. Ook zien we verschillen tussen de groep mensen met en zonder chronische aandoening (59% tegenover 69%). Van de 65-plussers is 69% positief over de manier waarop mensen in de buurt met elkaar omgaan. Maar ook hier zien we SES-verschillen; van de mensen met een laag inkomen vindt 6 dat mensen in de buurt goed met elkaar kunnen opschieten tegenover 78% van de mensen met een hoog inkomen. Samenleving en discriminatie Bijna de helft van de mensen in Gelderland-Midden (zowel de 19- tot 65 jarigen als de 65-plussers) heeft nooit het gevoel buiten de samenleving te staan. En weer zijn er in beide leeftijdsgroepen verschillen te zien tussen de mensen met een hoge en een lage SES. Ook opvallend is dat van de kwetsbare mensen, dus de 85-plussers en de 19- tot 65 jarigen met een chronische aandoening, respectievelijk 41% en 39% nooit het gevoel heeft buiten de samenleving te staan. Het grootste deel van de inwoners van Gelderland-Midden voelt zich nooit gediscrimineerd (92% van de 65-plussers en 84% van de mensen tussen 19 en 65 jaar). Wat kunnen we hier nu mee? 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Een lage SES heeft een negatieve invloed op het gevoel ergens bij te horen. Eerdere onderzoeken 16 hebben laten zien dat vooral het hebben van een laag inkomen uitmaakt voor de mate waarin mensen zich onderdeel voelen van de maatschappij. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Uit de cijfers blijkt dat het hebben van één of meer chronische aandoeningen negatief samenhangt met de mate waarin mensen zich deel voelen uitmaken van de samenleving. Dit kan een onderwerp van gesprek zijn in de overleggen tussen huisartsen en gemeenten. Hoe krijg je deze mensen in beeld? 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: De mate waarin mensen deel uitmaken van de maatschappij kan soms ook letterlijk levens redden. Weten buren van elkaar of ze zichzelf kunnen redden bij een brand? Zijn er voldoende mensen die op de kwetsbaren letten, bijvoorbeeld in perioden van hitte? Het hebben van een chronische aandoening heeft een negatieve invloed op de mate waarin mensen zich onderdeel van de samenleving voelen GGD Gelderland-Midden, Kindermonitor 2013 en VGGM, Integrale jeugdrapportage

15 Zelfredzaamheid Heeft geen moeite met rondkomen Heeft geen moeite met rondkomen Zelfredzaamheid is het vermogen van iemand om voor zichzelf te kunnen zorgen. Iemand kan zelfstandig door het leven gaan en is in staat om de eigen problemen op te lossen. Alle raderen die in deze rapportage worden beschreven hebben invloed op de zelfredzaamheid van individuen. Zelfredzaamheid is dus eigenlijk een uitkomstmaat. Financiele buffer Financiele buffer We beschrijven in dit deel van de rapportage de mate waarin mensen zich financieel kunnen redden en in hoeverre mensen gezondheidsbeperkingen ervaren. Hoe is de zelfredzaamheid? Wat kunnen we hier nu mee? Geen gezondheidsbeperkingen Geen gezondheidsbeperkingen Rondkomen Van de inwoners tussen de 19 en 65 jaar heeft 45% geen moeite met rondkomen. Deze percentages verschillen als het gaat om opleiding en het hebben van een chronische aandoening. Van de mensen met een lage opleiding heeft een derde geen moeite met rondkomen. Bij de mensen met een chronische aandoening ligt dit percentage op 32%. De helft van de mensen is altijd in staat om een noodzakelijke uitgave van euro of meer te betalen. Ook hier zien we dat dit bij de mensen met een lage opleiding of een chronische aandoening anders is. Van hen heeft respectievelijk 32% en 39% een financiële buffer. Van de 65-plussers heeft 52% geen moeite met rondkomen en beschikt 6 over een financiële buffer. Van de senioren met een laag inkomen heeft een derde geen moeite met rondkomen en is 4 altijd in staat een onverwachte uitgave van euro te doen. Zes op de tien 85-plussers kan zichzelf financieel goed redden. 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Zoals aangegeven komen hier alle raderen samen. Een lage SES heeft invloed op de mate van zelfredzaamheid. Een laag inkomen en het hebben van weinig gezondheidsvaardigheden beïnvloeden iemands vermogen om voor zichzelf te kunnen zorgen negatief. Zelfredzaamheid in deze groepen vergroten vraagt een gecombineerde aanpak en een lange adem. Top 3 activiteiten die niet zelfstandig uitgevoerd kunnen worden 1. Huishoudelijke activiteiten 2. Administratie doen 3. Gebruik maken van eigen - of openbaar vervoer Gezondheidsbeperkingen Bijna 7 van de mensen tussen de 19 en 65 jaar is niet beperkt door gezondheidsproblemen. Hier valt vooral het verschil op tussen mensen met en zonder aandoening. Van deze eerste groep zegt 29% niet beperkt te zijn vanwege de gezondheid. Ook onder de groep mensen met een lage opleiding zien we meer beperkingen vanwege de gezondheid. Van hen geeft 56% aan niet beperkt te zijn. Iets minder dan de helft van de 65-plussers zegt niet beperkt te zijn vanwege de gezondheid. Het percentage mensen dat geen beperkingen ervaart neemt af met de leeftijd. Bij de 85-plussers is 23% niet beperkt. Aan deze leeftijdsgroep is ook gevraagd welke activiteiten niet (geheel) zelfstandig worden uitgevoerd. Het vaakst genoemd worden de huishoudelijke activiteiten, het doen van de administratie en gebruik maken van het eigen of openbaar vervoer. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Hier speelt de combinatie met zelfredzaamheid een grote rol. Iemand kan vele gezondheidsbeperkingen hebben en zich toch niet beperkt voelen omdat hij of zij met alle beperkingen kan omgaan. 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Als mensen ouder worden hebben ze meer tijd nodig om zichzelf te redden bij een noodsituatie. Daarbij wonen mensen veel langer zelfstandig. Hoe maak je de woning veilig? Hoe zorg je dat mensen zichzelf kunnen redden? In een aantal gemeenten wordt al een rookmelder aangeboden bij een voorziening als een traplift. Goede rookmelders maken dat mensen meer tijd krijgen om zichzelf te redden. Mensen met een chronische aandoening zijn minder vaak in staat om een financiële tegenvaller op te vangen

16 Doet vrijwilligerswerk Doet vrijwilligerswerk Samenredzaamheid Waar zelfredzaamheid een hoge mate van eigen verantwoordelijkheid in zich draagt gaat samenredzaamheid juist over de gedeelde verantwoordelijkheid. Hoe zorg je er samen voor dat je in een leefbare buurt woont? Dat er geen mensen tussen wal en schip vallen? Samen gaat niet alleen over de inwoners maar juist ook over het samenspel tussen inwoners, organisaties en de overheid. Samenredzaamheid is ook een uitkomstmaat. Want in veel van de andere raderen vinden we aangrijpingspunten voor het bevorderen van de samenredzaamheid. Hier beschrijven we de samenredzaamheid aan de hand van het inzicht in vrijwilligerswerk en mantelzorg. Geeft nu mantelzorg Geeft nu mantelzorg Ontvangt nu mantelzorg Hoe is de samenredzaamheid? Bijna een derde van de mensen tussen 19 en 65 jaar doet vrijwilligerswerk. Dat komt redelijk overeen met het Nederlandse cijfer. Het is opvallend dat er verschil is tussen mensen met een lage en een hoge opleiding (respectievelijk 21% en 37%). Er is geen verschil tussen mensen met en zonder een chronische aandoening. Veertien procent van de mensen in deze leeftijdsgroepen geeft nu mantelzorg. Ook dit wijkt niet af van het landelijke cijfer. Hier valt op dat er nergens verschil is te zien tussen de verschillende groepen. Opleiding of het hebben van een chronische aandoening lijken geen rol te spelen. Van de 65-plussers doet ook een derde vrijwilligerswerk. Hier is wel duidelijk verschil te zien tussen de mensen met een hoog (43%) en een laag inkomen (24%). Leeftijd speelt ook een rol. Van de 65 tot 75 jarigen doet 4 vrijwilligerswerk, bij de 85-plussers ligt het percentage op 11%. In deze leeftijdsgroep geeft 15% nu mantelzorg. Van de mensen met een hoog inkomen geeft 19% mantelzorg, van de mensen met een laag inkomen 13%. Van de 65- tot 74 jarigen geeft 17% mantelzorg, bij de 85-plussers ligt dit percentage nog altijd op 8%. Aan de mensen boven de 65 jaar is ook gevraagd of ze nu mantelzorg ontvangen. Bijna één op de tien mensen ontvangt zorg. Hier zijn grote verschillen te zien: van de mensen met een laag inkomen ontvangt 13% mantelzorg, tegenover 5% van de mensen met een hoog inkomen. Van de 85-plussers ontvangt 36% mantelzorg. Wat kunnen we hier nu mee? 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Juist de mensen met een lage SES doen minder aan vrijwilligerswerk. Dit is niet nieuw. En het zal ongetwijfeld ook te maken hebben met tijd en ruimte (zowel fysiek als mentaal). Hoe kun je op een andere manier vormgeven aan vrijwilligerswerk zodat ook deze groepen meer meedoen? Weten mensen dat er behoefte is aan vrijwilligers? Weten ze waar ze moeten zijn als ze wat willen doen? 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Mensen tot 65 jaar met een chronische aandoening nemen evenredig deel aan de samenleving als het gaat om samenredzaamheid. Het is interessant om te onderzoeken wat er voor nodig is om dit nog deze participatie ook op andere terreinen uit te bouwen. 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Vooral aan mensen boven de 85 jaar wordt veel mantelzorg gegeven. In de meeste gevallen door de eigen partner of (één van de) kinderen. Overbelasting komt veel voor maar wordt door de mantelzorger zelf vaak niet (h)erkend. In vrijwel alle gemeenten is hier aandacht voor maar een groot deel van de groep blijft buiten beeld. In het geven van mantelzorg en het doen van vrijwilligerswerk is opvallend weinig verschil te zien tussen mensen met en zonder een chronische aandoening

17 Eenzaamheid Eenzaamheid Kwaliteit van leven Emotioneel Sociaal Emotioneel Sociaal Kwaliteit van leven gaat over aspecten die je kunt meten (bijvoorbeeld gezondheidsbeperkingen) en over aspecten die ervaren worden. Hierbij gaat het over het eigen oordeel van de persoon over zijn of haar welbevinden. Dat oordeel is niet te objectiveren. In de Gezondheidsmonitor brengen we de kwaliteit van leven in beeld aan de hand van eenzaamheid en de ervaren gezondheid. Dit zijn subjectieve waarden, door de persoon zelf beoordeeld. De ervaren gezondheid is een belangrijke voorspeller voor sterfte. Hoe slechter iemand zijn of haar gezondheid ervaart, hoe groter de kans op overlijden. 17 Ook kwaliteit van leven is een uitkomstmaat. (zeer) ernstig (zeer) ernstig Hoe is de kwaliteit van leven? Wat kunnen we hier nu mee? (zeer) goede ervaren gezondheid (zeer) goede ervaren gezondheid Ervaren gezondheid Ruim 8 van de inwoners tussen de 19 en 65 jaar ervaart hun gezondheid als goed tot zeer goed. Dit komt overeen met het landelijke cijfer. Gezondheidsverschillen worden met deze maat zeer duidelijk zichtbaar; van de mensen met een lage opleiding heeft 7 een goede tot zeer goede ervaren gezondheid en van de mensen met een hoge opleiding 87%. De verschillen tussen mensen met en zonder aandoening zijn nog groter. Van de mensen zonder chronische aandoening heeft 94% een (zeer) goede ervaren gezondheid en van de mensen met aandoening 55%. De ervaren gezondheid van de 65-plussers in deze regio komt ook ongeveer overeen met het landelijke cijfer; 65% van de oudere inwoners ervaart zijn of haar gezondheid als goed tot zeer goed. Ook hier zijn er duidelijke verschillen te zien. Zo zegt van de groep 65-plussers met een laag inkomen 53% een (zeer) goede ervaren gezondheid te hebben; bij de groep mensen met een hoog inkomen is dit 77%. Het hebben van een goede ervaren gezondheid neemt af met de leeftijd. Van de 85-plussers ervaart nog 45% de gezondheid als (zeer) goed. Eenzaamheid Eén op de tien mensen is (zeer) ernstig eenzaam in de groep volwassenen tot 65 jaar. Van de mensen met een lage opleiding is 16% (zeer) ernstig eenzaam en van de mensen met een chronische aandoening 17%. Eenzaamheid kan van emotionele aard zijn; men voelt zich eenzaam. Bij bijna een derde van de inwoners onder de 65 jaar is hier sprake van. Sociale eenzaamheid betekent dat iemand niet voldoende netwerk om zich heen heeft. Het gaat dan om familie, vrienden, buren. Van de inwoners in deze leeftijdsgroep is 41% in meer of mindere mate sociaal eenzaam. Acht procent van de 65-plussers is (zeer) ernstig eenzaam. Bij de mensen met een laag inkomen is dit 12% en bij de mensen met een hoog inkomen 4%. Ook hier is gekeken naar emotionele en sociale eenzaamheid. Bijna een derde van de 65-plussers is emotioneel eenzaam en 46% is sociaal eenzaam. Alle cijfers komen overeen met de landelijke cijfers. 1. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen: Voor de aanpak van SEGV is de ervaren gezondheid een belangrijke maat. Deze wordt in Nederland al jarenlang gemeten en kan goed helpen bij het verkrijgen van inzicht in gezondheidsverschillen op gemeente-, kern-, of wijkniveau. 2. Participatie van mensen met een chronische aandoening: Mensen met een chronische aandoening scoren op alle fronten slechter als het gaat om eenzaamheid. Is het mogelijk om samen met de eerstelijnszorg in een gemeente naar wegen te zoeken om dit aan te pakken? 3. Een vangnet voor de zeer kwetsbaren: Eenzame mensen zijn kwetsbaar. Vooral als het gaat om sociale eenzaamheid. Dat betekent dat er geen goed netwerk om een persoon is. Dit heeft consequenties voor de zelfredzaamheid. Deze mensen in beeld krijgen is lastig. Wie zou dit beeld hebben? 17 gezondheid/regionaal-internationaal/regionaal#definitie- -node-ervaren-gezondheid-oordeel-over-eigengezondheid 32 33