SPITSUUR STELLEN. Over leven in drukke tijden. Frank Post en Nicolette Ravelli

Transcriptie

1 SPITSUUR STELLEN Over leven in drukke tijden Frank Post en Nicolette Ravelli

2 Spitsuurstellen Over leven in drukke tijden

3

4 Spitsuurstellen Over leven in drukke tijden Frank Post en Nicolette Ravelli

5 Eerste druk Frank Post en Nicolette Ravelli Druk: Pumbo.nl Ontwerp voorkaft: Anneloes Post Foto achterkaft: Willeke Kieft Fotografie Alle rechten voorbehouden ISBN NUR 450, 248 Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

6

7 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 6 Voorwoord 9 Inleiding 17 Hoofdstuk 1 Het systeem waarin je leeft. 22 Onze rollen 22 Het Rollenmodel 23 De Balansscan 24 Hoofdstuk 2 Ken jezelf! 28 Hoe persoonlijkheid zich ontwikkelt 29 Het mannelijke en het vrouwelijke 31 De schaduw in jezelf 32 Leren van je schaduw 34 Het Enneagram 35 Wat heb je aan het enneagram in het spitsuur? 37 De negen typen 39 Type 1. De Perfectionist 39 Ontspanning en stress 40 De Perfectionist en relaties 41 Ontwikkeling 41 Type 2. De Ondersteuner 42 Type 3. De Presteerder 44 Type 4. De Romanticus 46 Type 5. De Beschouwer 48 Type 6. De Vragensteller 50 Type 7. De Levensgenieter 52 Type 8. De Bepaler 54 Type 9. De Bemiddelaar 56 De Enneagram Relatie Database 58 De waarde van een persoonlijk dossier 59 Hoofdstuk 3 Wat beteken je voor een ander? 61 Bestemming 63 Metier 64

8 Jij en jouw werk 65 Hoofdstuk 4 Jij en jouw relatie 67 De Relatiecirkel 68 De Liefdes Driehoek 71 Mannen en vrouwen samen 72 Een ideale relatie? 76 Praktijkverhalen 77 Een rode draad? 129 Het succes van een relatie 131 Reflecteren 133 Hoofdstuk 5 Jij en jouw gezin 135 Omgaan met de dynamiek 136 Fase van ontwikkeling 137 Gezinsopstelling 138 Hoofdstuk 6 Jij en jouw omgeving 140 Familie 140 Een ex-partner 141 Vrienden 142 Buren 143 Vrijwilliger zijn 143 Hoe vertel ik het de ander? 144 Hoofdstuk 7 Het Balansplan 146 Omgaan met waarden 146 Het Balansplan 148 De impact 149 Bijstelling 150 De praktijk 151 Bijlage 1 Waarden 157 Bijlage 2 Enneagram Relatie Database 159 Geraadpleegde literatuur 238 Geraadpleegde artikelen 240

9

10 Voorwoord 9 Voorwoord Waarom dit boek? Leven is een kunst. Je zoekt naar geluk, maar weet dat geluk niet zomaar voor het opscheppen ligt. Je leven delen met een partner kan daarbij helpen. Zeker als er ruimte voor jullie allebei is om samen te leven zoals jullie dat willen. Maar ook dat is geen vanzelfsprekendheid. Samenleven is een werkwoord. Het vraagt van beide partners inzet om alles goed te laten verlopen. Je probeert als het ware samen in balans te blijven terwijl je op de top van een berg staat. Dat lukt het ene stel beter dan het andere. Vaak is het voor stellen die zich in het spitsuur van hun leven bevinden, hollen en af en toe eens stilstaan. Niet alle partners blijven het 'stralende setje' dat zij ooit waren. Toch gunnen we dat ieder stel! Zeker als de alledaagse werkelijkheid hen uitdaagt en zij de grip op hun eigen leefwereld dreigen te verliezen. Dan wordt overleven in het spitsuur: een kunst. Hieronder verwoorden we hoe wij tot het schrijven van dit boek gekomen zijn. Voor mij (Frank) is altijd een belangrijke vraag geweest: Waarom doen mensen de dingen die ze doen? Die vraag houdt me al lang bezig. De studies Pedagogiek en Andragologie die ik volgde leerden me hoe de persoonlijkheid zich vormt op basis van een genetische basis, de opvoeding die iemand krijgt en de ervaringen die iemand tijdens zijn leven op doet. Het enneagram bood me een referentiekader om de verschillen in de persoonlijkheden van mensen op een inzichtelijke manier te kunnen duiden. Het enneagram is een zeer toegankelijk model waarin negen verschillende manieren van doen onderscheiden worden. Het helpt je het inzicht in jezelf en anderen te vergroten. We vertellen je er meer over in hoofdstuk 2 Ken jezelf. Het enneagram helpt mij bij het coachen van mensen die een beter inzicht willen krijgen in hun eigen-aardigheden, die het

11 10 Spitsuurstellen gevolg zijn van de keuzes die zij tijdens hun leven maakten. Keuzes om goed te kunnen omgaan met de verstrikkingen waarin zij terecht kwamen. Het ontknopen van die verstrikkingen boeit me, vooral als iemand daardoor weer voluit en vitaal kan leven. De ervaringen die ik opdeed tijdens het coachen leerden mij ook dat veel mensen zich niet altijd bewust zijn van de drijfveren en overtuigingen die hun gedrag bepalen en dat ze zich vaak niet bewust zijn van wat ze teweeg brengen met hun manier van doen in hun omgeving. Dát leidde in 2006 tot een onderzoek bij ouders over de manier waarop zij hun kinderen opvoeden. Zijn zij zich ervan bewust wat het effect van hun persoonlijkheid is op de opvoeding van hun kinderen? En als zij zich daarvan bewust zijn, hoe gaan ze dan daarmee om? De resultaten van dat onderzoek heb ik in 2006 beschreven in het boek Typisch Opvoeden, het Enneagram voor ouders en kinderen. Inmiddels dient zich de volgende ontknopingsvraag aan: Wat brengen partners in een relatie bij elkaar teweeg en hoe ontwikkelt hun relatie zich? Dat kwam ook in mijn eigen relatie naar voren. Inmiddels zijn we 40 jaar getrouwd. Mijn vrouw is meer een introvert type en ik ben extrovert. Zeker in de tijd dat we nog kleine kinderen en beiden een drukke baan hadden, ontstonden er soms kleine ergernissen, bijvoorbeeld over hoe ieder van ons met de kinderen omging. Door de drukte om ons heen namen we echter niet voldoende tijd om daarover te praten. We slikten die ergernissen vaak door, waardoor ze konden uitgroeien tot grote ergernissen die soms met veel kracht naar buiten kwamen. Ook als we elkaar wilden ondersteunen werd dat niet altijd begrepen en op waarde geschat. Zo dacht ik vaak een goede oplossing te hebben als mijn vrouw ergens mee zat. Oplossingen die haar vaak niet bevielen. Toen ik eenmaal het Enneagram leerde kennen en daarmee een veel beter inzicht kreeg in waarom ik doe wat ik doe, werd mij pas duidelijk wat ik bij haar teweeg bracht. Ik ging inzien dat ik haar problemen op mijn manier probeerde op te lossen en niet op een manier die aansloot bij haar voorkeuren. Gelukkig leerde het Enneagram mij ook hoe ik wel bij haar voorkeuren kon aansluiten. En zij bij die van mij. Pas toen zagen we hoe we elkaar passend konden ondersteunen.

12 Voorwoord 11 Door het enneagram hebben we dus elkaars gebruiksaanwijzing leren kennen. In de tijd ontstond dan ook mijn nieuwsgierigheid om inzicht te krijgen in de overeenkomsten en verschillen tussen alle combinaties van de negen types zoals die in de enneagramliteratuur beschreven worden. Ik stelde daartoe in de loop van enkele jaren vanuit de beschikbare toonaangevende literatuur een uitgebreide database samen: de Enneagram Relatie Database, die opgenomen is in de bijlagen van dit boek. Aan het toetsen en illustreren van die overeenkomsten en verschillen vanuit de praktijk kwam ik echter vanwege de drukke werkzaamheden niet toe. In 2007 ontmoette ik Nicolette Ravelli, die zich onder andere specialiseert in het Jungiaanse schaduwwerk. Zij coachte mij enige tijd om een betere balans te vinden tussen mijn ontwikkelde- en verborgen kwaliteiten. Gedurende dat proces ontstond het idee om jonge stellen te gaan begeleiden. Balans was daarbij het centrale woord; balans tussen de partners, maar ook balans in de levensfase waarin zij leven en werken. In 2008 begonnen we met het uitvoeren van de workshop Balans in Werk en Gezin waarin we onze krachten bundelden. Inmiddels hebben we rond dit thema een breed gedachtegoed ontwikkeld en begeleiden we stellen in het opstellen van een Balansplan dat aansluit bij hun behoeften. Die stellen toonden ons hoezeer hun relatie vaak onder druk staat van alle verwachtingen van de mensen om hen heen. Verwachtingen die elkaar beïnvloeden, waardoor hun leefwereld een samenhangend, maar complex systeem wordt waarin zij moeten oppassen elkaar niet te verliezen. Voor mij (Nicolette) kwam het woord balans ook niet uit de lucht vallen. Ik studeerde Gezinssociologie en ben mijn begeleiding van mensen niet alleen gaan richten op de persoon, maar ook op het systeem waar iemand deel van uitmaakt. En kijk ik dus ook naar de invloed die het systeem heeft op die persoon. In 2002 werd ik zelf geconfronteerd met een chronisch gebrek aan balans. Dat uitte zich in burn-out klachten. Fysiek en mentaal probeerde ik weer te herstellen, maar het bleef symptoom bestrijden. Innerlijk veranderde er nauwelijks iets. Tot ik in

13 12 Spitsuurstellen aanraking kwam met Schaduwwerk uit de Jungiaanse psychologie. Toen kreeg ik iets in handen waarmee ik kon werken aan mijn innerlijke balans én aan de oorzaak van mijn burn-out klachten. Door het Schaduwwerk, dat we in hoofdstuk 2 verder uit de doeken zullen doen, zag ik dat ik mijn burn-out voor een belangrijk deel veroorzaakt werd door het systeem dat ik om mij heen gecreëerd had. Ik leerde hoe ik essentiële delen in mijzelf ontkende, als het ware in de schaduw gestopt had, essentiële delen die noodzakelijk zijn om voldoende rust en ontspanning in mijn leven te kunnen toe te laten. Toen ik dat eenmaal ontdekt had kon ik mijn innerlijke balans herstellen en een belangrijke wending in mijn leven maken. Een wending die consequenties had voor mijn omgeving en mijn manier van werken. Zo kregen mijn creativiteit en intuïtie meer plek in mijn leven. Ook ben ik me gaan realiseren dat als slechts één van de partners zich gaat ontwikkelen in zijn of haar loopbaan, dat directe gevolgen heeft voor de partner. Als partners is het belangrijk dit soort belangrijke beslissingen op elkaar af te stemmen. Dat had ik aan den lijve ondervonden. Dit was voor mij het begin om aan een soort duo-loopbaan planning voor partners te gaan denken. Later hebben Frank en ik dit uitgewerkt in onze Workshop Balans in Werk en Gezin. Een programma waarin we stellen helpen te overleven in het spitsuur op basis van de waarden die zij in hun leven centraal willen stellen. Toen ik in 2007 Frank ontmoette en in contact kwam met het enneagram, raakte ik in eerste instantie gefascineerd door de vraag welke kwaliteiten in de schaduw van ieder enneagramtype verdwijnen. Later, toen wij stellen gingen begeleiden, vond ik het fascinerend om te zien hoe iemands enneagramtype een rol speelt bij de partnerkeuze en wat partners in de loop van hun relatie bij elkaar teweegbrengen. Soms waren de scherpe kantjes eraf en waren ze meer naar elkaar toegegroeid, maar soms ook waren de verschillen tussen hen juist duidelijker en karakteristieker geworden. Dit heeft bij mij tot enkele vragen geleid, die we door middel van het interviewen van stellen beantwoord wilden krijgen. Dat stellen en hun typecombinaties iets bij elkaar teweeg brengen is duidelijk, maar zit daar een wetmatigheid in als het gaat om aantrekkingskracht, verliefdheid en partnerkeuze? Word je verliefd

14 Voorwoord 13 op de kwaliteiten bij een ander die je zelf hebt weggestopt in je schaduw? Met andere woorden, stuurt datgene wat je vanuit je enneagramtype vermijdt, de partnerkeuze? En op welke manier helpt dit in iemands persoonlijke ontwikkeling? Vragen, waarvan de antwoorden in dit boek aan de orde zullen komen. Vanuit deze gedachte zijn we ons gaan afvragen hoe dat met de 45 typecombinaties binnen het enneagram zit. Vragen genoeg om op pad te gaan en met stellen te praten over wat er gebeurt tussen hen. Hoe ze met elkaar omgaan en wat ze van elkaar leren. Op zoek naar praktijkvoorbeelden waar andere stellen hun voordeel mee kunnen doen. We waren benieuwd hoe de verschillen tussen de negen enneagramtypen zich manifesteren in de praktijk en hoe de partners daarmee omgaan. Dat leidde tot het initiatief om alle enneagram combinaties te gaan interviewen om te kijken hoe die in de praktijk samen leven. Die interviews leverden niet alleen bijzonder interessante informatie op over hoe relaties zich ontwikkelen, maar ook over de manier waarop zij samen naar een balans zoeken in de levensfase waarin zij leven. Tijdens ons werk met stellen werd ons echter duidelijk hoe complex het systeem is waarbinnen stellen een balans moeten vinden. Allerlei personen in dat systeem hebben verwachtingen die op de partners afkomen. Het werd ons dan ook duidelijk dat we niet konden volstaan met kennis over hoe relaties zich ontwikkelen, zonder ook aandacht te besteden aan de context waarbinnen zij leven. We ontwikkelden daartoe het Rollenmodel (zie hoofdstuk 1) dat laat zien met welke rollen we in ons leven te maken krijgen en hoe die samenhangen. Dat model biedt veel stellen een kapstok om te bepalen wat er nodig is om een passende balans in hun leven te vinden. En zo groeide ons idee om in dit boek niet alleen in te gaan op de relatie, maar vooral ook op het systeem waarin de partners leven: over leven in het spitsuur. Rond dit thema hebben wij in de afgelopen 7 jaren veel stellen mogen interviewen en begeleiden. Dat doen wij samen waarbij natuurlijk ook onze eigen typekenmerken naar voren kwamen.

15 14 Spitsuurstellen Frank herkent zich vooral in de Levensgenieter (type 7) en Nicolette in de Romanticus (type 4). We zijn beiden avontuurlijk, eigenwijs, idealistisch en kunnen met een zekere intensiteit naar voren treden. Maar er zijn ook verschillen: daar waar Frank vooral de neiging heeft om vanuit een globaal beeld de structuur te bepalen, een plan te maken en daaraan vast te houden, is Nicolette meer kritisch op de inhoud en komt regelmatig met nieuwe invalshoeken, waardoor het script van dit boek nogal eens aangepast moest worden. In die zin is het schrijven van Spitsuurstellen ook voor ons een leerproces geweest waardoor we meer over onszelf en over de combinatie van type 4-7 te weten zijn gekomen. Naast onze eigen ervaringen hebben we gebruik mogen maken en voort kunnen bouwen op de wijsheid van bijzonder veel mensen. In die zin is dit boek eigenlijk een soort van co-productie waaraan velen meegewerkt hebben. Ten eerste zijn dat de stellen die wij de voorgaande jaren hebben begeleid. Zij hebben ons verrijkt met hun ervaringen en in staat gesteld onze ideeën uit te werken en te verfijnen. In dat kader willen we vooral ook Astrid en Bouke Goedhart, Hilde Jansen en Tim de Witte noemen, die hun ervaringen met ons, in dit boek gedeeld hebben. Dan zijn er de enneagram-stellen die bereid waren ons bij hen thuis te ontvangen en ons de verhalen toe te vertrouwen over de ontwikkeling van hun relatie. Die gesprekken waren heel open en informatief. Het vinden van stellen met alle verschillende enneagramcombinaties was soms niet eenvoudig. Velen hebben ons daarmee geholpen. In die zin heeft de enneagramcommunity in Nederland, waaronder de Enneagram Stichting Nederland en het Platform Enneagram Professionals erg positief bijgedragen. Heel veel dank voor iedereen die meegewerkt heeft. We hebben bij het ontwikkelen van ons gedachtengoed natuurlijk ook veel gebruik gemaakt van de wijsheden die te vinden zijn in de literatuur en/of die wij overgedragen hebben gekregen van onze leermeesters. In het bijzonder noemen we hier Helen Palmer, David Daniels, Karen Hamaker-Zondag en Alien Verhoef. Hun kennis en inspiratie heeft ons een solide basis

16 Voorwoord 15 gegeven. De meest gebruikte literatuur is opgenomen in de literatuurlijst. Om de inhoud en opzet van dit boek te toetsen vanuit het standpunt van de lezer hebben wij enkele recensenten bereid gevonden om het concept van ons script te screenen. Zij hebben daar veel tijd aan besteed en ons van zeer relevante feedback voorzien. Hilde Jansen, Mireille Hubers, Moniek Wolters, Ralph Büttner, Willeke Kieft, hebben die taak met verve uitgevoerd. We zijn hen heel dankbaar voor hun betrokkenheid en inzet. Tenslotte mag niet onvermeld blijven dat onze partners en gezinnen de afgelopen jaren behoorlijk hebben moeten investeren in de totstandkoming van dit boek. Vaak waren wij afwezig door het uitvoeren van coachingsessies met stellen, het zelf volgen van seminars of het bespreken van en bijstellen van de opzet en teksten van dit boek. Daarnaast heeft het opbouwen van de Enneagram Relatiedatabase, het uitvoeren van de interviews en de uitwerking daarvan een enorme tijdsinvestering betekend. Ondertussen hielpen zij ons gevraagd en ongevraagd met het formuleren en evalueren van onze gedachten. We zijn bijzonder trots op de ondersteuning die zij ons voor zo'n lange periode gegeven hebben. Spitsuurstellen is een praktijkboek. Om je bewust te worden hoezeer je soms geleefd wordt en dat je een keuze kunt maken in hoe je daar mee om wil gaat. We willen je stimuleren om na te denken over het herstellen van de balans en het verhogen van de vitaliteit van stellen. Balans in de vorm van het vinden van de juiste harmonie tussen alle belangen die spelen. Vitaliteit in de zin dat partners beiden vanuit hun eigen kracht kunnen leven, in een omgeving waarin zij tot hun recht komen. Dat is belangrijk voor ouders die werken en opgroeiende kinderen hebben; die leven in het spitsuur van hun leven. Bovendien biedt dit boek hulpverleners en coaches een leidraad voor professionele begeleiding van werkende de ouders die dreigen vast te lopen. We hopen dat dit boek jou stimuleert om af en toe stil te staan en na te denken over het maken van keuzes die passen bij jou en jouw partner. Keuzes die helpen om als spitsuurstel elkaar in

17 16 Spitsuurstellen balans te houden terwijl je op de top van de berg staat. Om typisch samen te kunnen leven op een manier zoals dat bij jullie past; om weer een 'stralend setje' te worden. We wensen je veel inspiratie toe! Januari 2016 Frank Post en Nicolette Ravelli

18 Inleiding 17 Inleiding We deden de workshop niet omdat het slecht ging, maar om het goed te houden in ons huwelijk! We hebben vooral geleerd opener te zijn; we zijn vrijer geworden in het uitspreken van onze individuele behoeftes naar elkaar. De workshop heeft ervoor gezorgd dat we meer zijn gaan investeren in goede relaties met anderen, maar ook in relaties die wat verwaterd waren. En een hele belangrijke les was dat je inzicht krijgt in hoe jij als individu en hoe je samen als stel functioneert, ook richting de kinderen. Je wordt wat milder voor jezelf. Er is meer rust gekomen in onszelf en daarmee in ons gezin. De sfeer tijdens de workshop was huiselijk en ontspannen. We voelden ons direct op ons gemak. Frank en Nicolette geven het gevoel je te willen begeleiden, corrigeren elkaar en laten zien dat het een gezamenlijke zoektocht is. Er is tijd voor ontspanning en inspanning. Er was een sfeer van vertrouwen, open staan en de mogelijkheid elkaar alles te zeggen. Frank en Nicolette creëren die sfeer. Wij kunnen iedereen zo n APK voor je relatie aanraden! Bea en Bram over hun workshop Balans in Werk en Gezin: Vaak heb je het druk met jezelf, je baan, je vrienden, je familie en de buurt. Als er dan ook nog kinderen komen wordt er nog meer van je verwacht. Nieuwe rollen dienen zich aan die consequenties hebben voor de manier waarop je tot dan toe leefde. Je vindt oplossingen, maar stemt die niet altijd genoeg af met elkaar. Veel stellen zijn zich onvoldoende bewust van de drijfveren en overtuigingen van de ander. En voor je het weet wen je aan de status quo, ook als die niet ideaal is. Met als gevolg: onbegrip, irritatie, ruzie en soms zelfs een scheiding. Veel stellen zullen dat

19 18 Spitsuurstellen herkennen; We staan in de overlevingsstand en overleven wel, maar niet op de manier die we graag zouden willen. Maar om dat broze evenwicht nu ter discussie te stellen vinden veel partners ook weer te riskant. Gevolg kan zijn dat de spanning toeneemt en buitenproportioneel wordt. Genoeg aanleiding om samen eens een time-out te nemen en vragen te beantwoorden als: Is dit nu wat we wilden? Waarom gebeurt er wat er nu gebeurt? en Hoe kan het anders? Soms gaan ze samen wel een weekendje weg, maar ook daar gaat het meer om ontspanning dan dat er moeite gedaan wordt elkaars gebruiksaanwijzing te ontdekken en een betere balans in hun relatie te vinden. De afgelopen jaren hebben tientallen stellen gekozen voor een time out met ons aan de hand van het gedachtengoed dat in dit boek beschreven is. Aan het begin van ieder hoofdstuk lees je telkens één van hun uitspraken. Werken aan je relatie is natuurlijk prima, maar het is belangrijk je te realiseren dat je leeft in een leefwereld waarin de verwachtingen van mensen om je heen een grote invloed hebben op die relatie. Verwachtingen die samenhangen met de rollen die jullie in allerlei contexten vervullen. Rollen zoals: kind van jouw ouders, vriend, vriendin, partner, professional, vader, moeder, buur, vrijwilliger et cetera. Vanuit die rollen wordt veel van je verwacht: gedraag je netjes; zorg voor jezelf; wees verantwoordelijk; ontwikkel jezelf; wees sociaal et cetera. Het is dus belangrijk dat we de context waarin onze relatie zich ontwikkelt in ogenschouw nemen en ons realiseren dat we in een systeem van verwachtingen leven. We beginnen dan ook in hoofdstuk 1 met "Het systeem waarin je leeft". Je vindt er het rollenmodel waarmee we met behulp van cirkels visualiseren hoe die contexten samenhangen en welke rollen daarin voorkomen. Dit hoofdstuk geeft dus een kader aan dit boek. In de volgende hoofdstukken zoomen we telkens in op één van die cirkels. Eerst op jezelf, dan op jouw relatie en tenslotte op de omgeving. We dagen je dan telkens uit te kijken hoe het systeem waarin je leeft zich vanuit het verleden ontwikkeld heeft, hoe het nu is, wat je graag zou willen bereiken in de levensfase die voor je ligt en wat daar voor nodig is.

20 Inleiding 19 In een sterke relatie zijn de partners zelfbewust. Je weet wie je bent en waar je behoefte aan hebt. Hoofdstuk 2 Ken jezelf, gaat daar op in. Je snapt wat jouw eigenaardigheden zijn en hoe je daarin soms te ver gaat. Je bent je ook bewust van je ergernissen en waar die vandaan komen. Om je te helpen bij het herkennen van jouw eigenaardigheden beschrijven we in dit hoofdstuk de negen typen van het enneagram. Zowel hun algemene kenmerken en hoe die zich manifesteren in ontspanning en stress, als mensen -die zich in een specifiek type herkennen- belangrijk vinden in een relatie en welke kansen voor persoonlijke ontwikkeling er zijn. Je leeft niet alleen voor jezelf. Er zijn anderen die jouw talenten graag willen benutten. Zelfkennis is daarbij een voorwaarde. Welke talenten heb jij in jouw leven ontwikkeld? Wat kun je daarmee bereiken? Wat is de persoonlijke toegevoegde waarde die jij te bieden hebt? Wat is jouw aanbod? Niet alleen binnen je relatie, maar ook daarbuiten, zoals bijvoorbeeld in je werk of in de buurt waar je woont. Hoofdstuk 3 helpt je te formuleren wat jij voor een ander kan betekenen. Wat jouw metier en bestemming is en hoe je ervoor kunt zorgen dat je jouw omgeving tegemoet treedt vanuit je eigen kracht, zodat jij met al jouw kwaliteiten tot je recht kunt komen. In hoofdstuk 4 zoomen we in op jouw relatie. Hoe ontwikkelt een relatie zich in het algemeen en dansen de partners om elkaar heen? We beschrijven dat mede aan de hand van de bijzondere praktijkverhalen van de stellen die wij in het kader van ons onderzoek mochten interviewen. Praktijkverhalen waarin diverse stellen vanuit hun enneagramtype vertellen hoe ze een relatie hebben gekregen, hoe hun relatie zich ontwikkeld heeft, waar ze bij elkaar maar moeilijk aan kunnen wennen en wat het geheim van hun relatie is. Dan is er mogelijk ook een gezin. Heb je kinderen dan word je, naast de uitdagingen die jouw omgeving je bieden, ook nog uitgedaagd om inhoud te geven aan jouw rol als vader of moeder. Je gezinsleven heeft een enorme impact op je leefwereld. We spraken de afgelopen jaren veel stellen die vertelden hoe lastig het dan is om alle ballen in de lucht te houden. Zeker in het spitsuur

21 20 Spitsuurstellen van je leven, als de kinderen nog klein zijn. En vooral ook hoe belangrijk het is dat je in deze fase elkaar niet uit het oog verliest. Hoofdstuk 5 gaat in op dit aandachtsgebied. Dan is er ook nog de invloed van allerlei groepen buiten het werk, je relatie en je gezin. Die omgeving is het onderwerp van hoofdstuk 6. Familie, vrienden, buren en kennissen hebben verwachtingen en doen een beroep op je. Partners kunnen verschillen in hoe ze daar mee om willen gaan. Het is belangrijk om daar bewuste keuzes in te maken waarin jullie je allebei herkennen. Al met al gaat dit boek er over hoe jij op een typische manier, samen met je partner navigeert in een omgeving die voortdurend op allerlei manieren een beroep op je doet. Hoe hou je dan grip op jouw leefwereld? Hoe borg je wat je wilt behouden? Hoe kan je daarbij recht blijven doen aan jezelf en aan je partner en toch respectvol omgaan met je omgeving? Hoe kun je samen een goede balans vinden en vitaal leven? Het gaat ons daarbij niet zozeer om het vinden van oplossingen op het niveau van Wie haalt op dinsdagen de kinderen van school?. Een meer structurele oplossing is gewenst. Het is onze ervaring dat wanneer je het met jouw partner eens wordt over de waarden op basis waarvan jullie willen leven, het vinden van praktische oplossingen veel makkelijker wordt. Waarden die jullie zoveel mogelijk zelf formuleren met woorden die aangeven wat jullie van waarde vinden om na te streven, binnen jullie relatie en daarbuiten. Zo krijgt je leven zin en krijg je zin in je leven. Waarden die borgen dat jullie samen sterk blijven in de komende levensfase. Het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 7 gaat in op het belang van het leven vanuit waarden en hoe je die kunt vertalen naar een Balansplan. Daarbij gaat het om het kiezen van 5 kernwaarden die jullie centraal willen stellen. In de bijlagen is een overzicht met waarden opgenomen. Aan de hand van de door jullie gekozen kernwaarden bouw je een plan met initiatieven die er voor zorgen dat jullie op een waardevolle manier je leefwereld inrichten.

22 Inleiding 21 Voel je vrij bepaalde hoofdstukken over te slaan, of de tekst wat meer te scannen dan goed door te nemen. Zo wil je mogelijk hoofdstuk 5 'Jij en jouw gezin' overslaan als je geen kinderen hebt. Of als je met concrete vragen zit, kunnen we ons voorstellen dat je geen zin hebt om alle hoofdstukken te lezen voordat je toekomt aan het onderwerp dat jou nu net bezighoudt. Anderzijds zouden die hoofdstukken je ook kunnen helpen een beter inzicht te krijgen in de leefwereld van de mensen in jouw omgeving waarvan je houdt. Zoals we beschreven hebben in ons voorwoord, waren we geïnteresseerd hoe de diverse enneagramtypen vanuit de literatuur gezien met elkaar omgaan. Daartoe hebben we de Enneagram Relatie Database samengesteld met de steekwoorden die we in de toonaangevende literatuur daarover konden vinden. Die database is opgenomen in de bijlagen. Je vindt er per type de algemene kenmerken, met onder ander hun credo, overtuigingen, blinde vlekken, allergieën, valkuilen en sterktes. Daarnaast ook informatie over de subtypen en wat ze doen als er stress of juist ontspanning is. Wat de Enneagram Relatie Database je echter ook biedt is informatie over de overeenkomsten, verschillen en bijzonderheden tussen alle combinaties van de enneagramtypen. Er zijn in de werkelijkheid natuurlijk veel soorten relaties tussen mensen mogelijk. Liefdesrelaties, familiair, vriendschappen, zakelijk en ga zo maar door. We hebben ons in dit boek vooral op liefdesrelaties gericht. Dat waren vooral relaties tussen mannen en vrouwen, maar ook enkele homoseksuele stellen. We denken overigens dat veel van de inzichten en aanbevelingen uit dit boek toepasbaar zijn op allerlei relaties tussen mensen. Maar we starten nu eerst met hoofdstuk 1 waarin het kader gegeven wordt dat we willen belichten in dit boek. Het kader dat duidelijk maakt hoe complex jouw leefwereld eruit ziet. Daar tref je het Rollenmodel aan dat aangeeft op welke rollen jij in jouw leefwereld allemaal aangesproken wordt en hoe die elkaar beïnvloeden.

23 22 Spitsuurstellen Hoofdstuk 1 Het systeem waarin je leeft. Je probeert samen je leven vorm te geven, maar realiseert je onvoldoende hoe alles en iedereen met elkaar samenhangt en hoe dat in iedere levensfase weer verandert. Het overzicht van wie er in ons leven in meerdere of in mindere mate een rol is gaan spelen hielp enorm om te bepalen wat wij nu eigenlijk zelf wilden! Sjaak 38 jaar, 2 kinderen. Onze rollen Je wordt geboren in de rol van 'kind'. Die rol geeft je bepaalde vrijheden, maar ook verplichtingen. Daar ben je je in het begin nog niet zo bewust van, maar na enkele jaren merk je steeds meer dat jouw omgeving van alles van je verwacht: gehoorzamen, je best doen, opruimen, je taken uitvoeren, jezelf goed verzorgen, iets voor een ander overhebben et cetera. En vul je je rol als kind, vriend, student, partner, professional goed in dan is er (hopelijk) de erkenning dat de mensen om je heen blij met je zijn. Als mens proberen wij een vorm te vinden om met al die rollen om te kunnen gaan. Op een manier die zowel recht doet aan de verwachtingen van de omgeving, als aan de behoeften die wij zelf hebben. Zo ontwikkelt zich een set van gewoonten die we onze persoonlijkheid noemen. Je groeit op binnen een systeem van verwachtingen. Jouw partner groeide op binnen een ander systeem van verwachtingen. Zodra jullie een relatie krijgen ontmoeten die systemen elkaar en zullen elkaar gaan beïnvloeden. Om goed samen te kunnen leven is het belangrijk dat partners elkaars systeem leren kennen. In de

24 Hoofdstuk 1 23 gesprekken die wij de afgelopen jaren met vele stellen hadden, werd ons duidelijk hoezeer het systeem waarin stellen vroeger opgroeiden en nu leven met elkaar, hun relatie beïnvloedt. Er kan dan ook pas sprake zijn van harmonie of balans in een relatie als er wederzijdse erkenning is voor de verwachtingen waarmee de partners in al hun rollen te maken krijgen en nog te maken zullen krijgen. Het Rollenmodel In het systeem waarin je leeft spelen diverse factoren een rol. Het begint natuurlijk bij jezelf. Wat is typisch voor jou? Wat heb jij persoonlijk nodig om tot je recht te komen? Daarnaast heb je mogelijk een baan en dus te maken met je collega's op het werk. Hopelijk een baan waarin je kunt voldoen aan de verwachtingen van je collega's, maar ook een die goed aansluit bij jouw talenten en bij wat je wil bereiken in je leven. Dan is er natuurlijk jouw relatie met een partner die zich ook ontwikkeld heeft vanuit een bepaald systeem en daarin zijn of haar eigen overtuigingen en voorkeuren laat zien. Mogelijk ook een partner met ambitie die zich graag verder wil ontwikkelen in zijn/haar vakgebied. Hopelijk heb je een relatie waarin je jezelf kunt zijn, maar waarschijnlijk zal je jezelf hier en daar toch moeten aanpassen. Komen er kinderen dan wordt je uitgedaagd om inhoud te geven aan de rol van vader of moeder. Dan kom je in het spitsuur van je leven. Kinderen brengen vaak het beste in je naar boven, maar kunnen ook het bloed onder je nagels vandaan halen. Spitsuurouders weten hoe lastig het is te overleven als er zoveel op je afkomt. Tenslotte nog de omgeving waar familieleden, vrienden, buren, scholen en kennissen menen een beroep op je te kunnen doen. Om je verantwoordelijk op te stellen in de samenleving accepteer je in dat kader, soms vanuit liefde of vanuit je achtergrond als vakman/-vrouw een rol als vrijwilliger, verzorger of klassenouder. En zo wordt er vanuit allerlei richtingen een beroep op je gedaan, soms terwijl jullie dat niet goed uitkomt. Of zoals John Lennon het zei: "Life is what happens to you, while you're busy making other plans."

25 24 Spitsuurstellen Het Rollenmodel Het Rollenmodel toont hoe jouw relatie vanuit alle kanten beïnvloed wordt door de verwachtingen van je omgeving. Hoe logisch het is dat je soms ongewild verzeild raakt in omstandigheden waar jullie niet naartoe wilden. Hoe jij en jouw partner elkaar in dat proces kunnen kwijtraken. In de komende hoofdstukken zullen we verder inzoomen op de diverse aandachtsgebieden die in het rollenmodel genoemd worden. De Balansscan Tot zover deze introductie van het rollenmodel. De uitdaging is nu dat model te vertalen naar jullie leefwereld. We gaan je vragen te kijken naar jezelf, je werk, je relatie, je gezin en de omgeving waarin je leeft. Volg daarvoor de hoofdstukken in dit boek. Voor de stellen die we begeleiden hebben we ook de Balansscan ontwikkeld. Dat is een vragenlijst die jij en je partner onafhankelijk van elkaar invullen om te kijken in welke onderdelen van het rollenmodel het goed gaat of juist verbeterpunten naar voren komen. Je vindt er per aandachtsgebied allerlei uitspraken die je kunt scoren. Daarnaast wordt je gevraagd per aandachtgebied een

26 Hoofdstuk 1 25 overall score te geven. Op die manier wordt niet alleen duidelijk welke aandachtsgebied de meeste aandacht vraagt, maar ook om welke deelgebieden het dan gaat. De scan kan je niet alleen inzicht geven in waar dingen anders kunnen, maar ook in welke gebieden je het meeste plezier hebt en energie krijgt. Het maakt je in die zin ook bewust van wat er vooral ook mag blijven! Petra en Bas vulden al vroeg in hun relatie de Balansscan in en kozen naar aanleiding daarvan voor het volgen van onze workshop. Hieronder hun verhaal. Wij stonden beiden aan de vooravond van veranderingen in onze eigen levens, maar ook samen. De Balansscan die we onafhankelijk van elkaar invulden gaf ook aan dat er verbeterpunten waren. We waren beiden (bijna) student af, begaven ons in het werkende leven, wilde daar ook weer stappen in maken en verlangden ook ontwikkeling in onze relatie, bijvoorbeeld ten aanzien van onze plannen voor de toekomst (waar ga je wonen, willen we kinderen?).

27 26 Spitsuurstellen In dit traject was het een meerwaarde dat Nicolette en Frank beiden ook andere kwaliteiten en inzichten mee brengen. Daarmee vullen ze niet alleen elkaar aan, maar bracht dat ook diversiteit in het de aanpak van het traject zelf. Daar komt ook bij dat Nicolette en Frank beiden toegankelijk zijn en makkelijk in de omgang, ze geven je een vertrouwd gevoel een oprechte aandacht; erg belangrijk voor een dergelijk traject. Het resultaat van de workshop was dat duidelijk is geworden wat wij samen belangrijk vinden (welke waarden) en hoe we deze waarden kunnen doorvertalen in concrete acties binnen het perspectief van de hiervoor genoemde ontwikkelingen. En ook meer wederzijds begrip: we kennen elkaars zwaktes en sterktes beter. We zijn bewuster bezig met de relatie omdat we concrete acties hebben verbonden aan gezamenlijke doelen. Je kunt de Balansscan downloaden via Los van het gebruik van de vragenlijst, er zijn ook andere mogelijkheden. Ben je bezorgd over hoe het gaat of ben je gewoon nieuwsgierig, doe dan de analyse aan de hand van het rollenmodel zelf. Richt je gedachten op de verschillende aandachtsgebieden en kijk van welke onderdelen je energie krijgt en welke juist energie kosten. Geef met een kleur weer welke gebieden okay zijn (groen), welke gebieden niet goed dreigen te gaan (oranje) en welke al onvoldoende scoren (rood). Deel vervolgens je analyse met een goede vriend of vriendin. Fijner is natuurlijk als je de analyse van jullie leefwereld samen met je partner kunt doen door de hiervoor genoemde analyse met kleuren, onafhankelijk van elkaar te doen en de resultaten te delen. Een andere mogelijkheid is natuurlijk om een avond met goede vrienden te besteden aan het gezamenlijk bespreken van het rollenmodel. Door het lezen van dit boek ben je in staat om per aandachtsgebied specifieke vragen aan elkaar te stellen. Deel met elkaar wat ieder van jullie meemaakt binnen de verschillende aandachtsgebieden en hoe jullie daar mee om gaan. Onze tip is in ieder geval om af en toe de analyse over te doen en eens te ijken of alles nog gaat zoals je dat wil. Wacht dus niet tot er problemen zijn. Probeer ze te voorkomen en borg wat er al goed gaat.

28 Hoofdstuk 1 27 Verbeter de wereld, begin bij jezelf zegt een uitspraak. We beginnen dus met het eerste aandachtgebied: jijzelf! Pas als je jezelf goed kent, als je weet hoe typisch jij bent, kun je van daaruit je relatie en jouw leefwereld vorm geven. Hoofdstuk 2 gaat daarop in.

29 Hoe overleven jullie als stel het spitsuur van je leven? Hoe zorgen jullie dat de relatie vitaal blijft? Hoe kan het enneagram jullie hierbij helpen? Hoe houden jullie grip op je werk- en leefwereld? Hoe gaan jullie om met verwachtingen van je omgeving? Wat te doen als de combinatie van werken en opgroeiende kinderen je teveel wordt? Als je door de bomen het bos niet meer ziet. Als het contact dat je met je partner hebt voornamelijk gaat over regeldingen. Als je veel moeite moet doen om in balans te blijven. Hoe fijn zou het zijn als je samen tijd neemt om te focussen en vanuit een gezamenlijke visie jullie leven vormgeeft? Op zo n manier dat iedereen tot z n recht komt en weer straalt. En dat jullie in de tijd die jullie samen zijn, volop genieten. Dan is het spitsuur een periode in je leven waarin je zelf aan zet bent. Spitsuur stellen, over leven in drukke tijden, is een praktijkboek, dat jou en je partner vanuit een zingevings- en systemisch perspectief helpt om jezelf en jullie leefwereld in kaart te brengen en een Balansplan samen te stellen. We zoemen daarbij in op jou als persoon, je baan, jullie relatie en op jullie gezin en directe omgeving. Daarbij maken we gebruik van het enneagram als persoonlijkheidsmodel. We bieden je zelfs een database zodat je kunt kijken naar de bijzonderheden van jullie relatie. Ook vind je tientallen praktijkverhalen van stellen die vertellen hoe hun relatie zich succesvol ontwikkeld heeft. Voor hulpverleners en coaches biedt dit boek een leidraad voor professionele begeleiding van werkende ouders die dreigen vast te lopen. Frank Post studeerde Pedagogiek en Andragologie aan de Universiteit van Utrecht. In 2006 verscheen zijn eerste boek Typisch Opvoeden. Hij is getrouwd en heeft 3 kinderen. Nicolette Ravelli studeerde Huishoudwetenschappen en Gezinssociologie aan de Wageningen University. Zij is getrouwd en heeft 3 kinderen. Beiden zijn ervaren coaches en verzorgen workshops. Samen begeleiden zij professionals individueel of in hun relatie - die in de topdrukte van werken én opgroeiende kinderen dreigen vast te lopen, om grip te krijgen op hun leefwereld en weer te kunnen genieten van elkaar. ISBN