Interview Achtergrond Imec-man van Reis door het binnenste van het eerste uur een digitale cinemaprojector zwaait af

Transcriptie

1 Interview Imec-man van het eerste uur zwaait af Achtergrond Reis door het binnenste van een digitale cinemaprojector 1 Maandelijks magazine voor de hightechindustrie // 1 februari - 1 maart 2013 // Android maakt entree in embedded

2 Learn, create and make it work! OPEN HUIS! Nieuwsgierig naar jouw carrièremogelijkheden binnen CIMSOLUTIONS? CIMSOLUTIONS sportdag GRONINGEN vrijdag 15 februari, uur zaterdag 16 februari, uur BEST vrijdag 1 maart, uur zaterdag 2 maart, uur DEVENTER vrijdag 8 maart, uur zaterdag 9 maart, uur VIANEN vrijdag 22 maart, uur zaterdag 23 maart, uur ROTTERDAM vrijdag 5 april, uur zaterdag 6 april, uur AMSTERDAM vrijdag 12 april, uur zaterdag 13 april, uur Wij houden OPEN HUIS in onze zes kantoren en je bent van harte welkom! De kans om samen te onderzoeken wat voor jou de mogelijkheden zijn. Tijdens het OPEN HUIS presenteren onze specialisten de best practices op het gebied van Kennismanagement, Prince2, DSDM, RUP, Agile/Scrum, Lean, CMMi, UML, TMAP, Microsoft, Java/J2EE, Oracle, Internet en Embedded. In de projectkamers kun je door ons ontwikkelde state-of-the-art applicaties en systemen bekijken. Je proeft de sfeer en ontmoet onze medewerkers, die graag vertellen over hun ervaringen binnen CIMSOLUTIONS. Lunch en drankjes staan de gehele dag voor je klaar. Wij nodigen ambitieuze professionals en starters uit met een voorliefde voor ICT, die klantgericht zijn en zowel zelfstandig als in teamverband goed functioneren. Tevens ben je communicatief en sociaal vaardig en blink je uit in kwaliteit en professionaliteit en beschik je over een HBO- of Universitair diploma. CIMSOLUTIONS is een TOP ICT-Dienstverlener op het gebied van administratieve en industriële automatisering, opererend vanuit onze vestigingen in Amsterdam, Best, Deventer, Groningen, Rotterdam, Vianen en Dhaka (Bangladesh). We zijn ISO gecertificeerd en dit jaar door CRF voor de 6e keer als Top Employer ICT beoordeeld. Onze klanten zijn internationale bedrijven en overheden waar technologie en innovatie hoog in het vaandel staan. Onze uitdaging is om onze klanten succesvol te laten zijn in hun projecten en doelstellingen. Daarvoor leveren wij als onafhankelijke ICT dienstverlener met circa 250 professionals hoogwaardige expertise in de volle breedte van het ICT werkveld, al sinds Bezoek voor meer informatie onze website Interesse? Als je langs wilt komen bij ons OPEN HUIS, meld je dan per telefoon of per hrm@cimsolutions.nl aan en stuur bij voorkeur je sollicitatiebrief met CV mee. Indien je niet in staat bent om langs te komen en toch geïnteresseerd bent in een functie bij CIMSOLUTIONS, stuur dan je sollicitatiebrief met CV naar hrm@cimsolutions.nl. Voor meer informatie over ons OPEN HUIS, over onze vacatures en over CIMSOLUTIONS, zie onze website en/of bel met Jos Peek of Djurre van Gulik, telefoon tot uur. Vianen Best Deventer Rotterdam Amsterdam Groningen Dhaka CIMSOLUTIONS B.V. Havenweg 24, 4131 NM Vianen Postbus 183, 4130 ED Vianen The Netherlands Phone: (+31) Fax: (+31) cimsolutions@cimsolutions.nl Internet:

3 Opinie Redactioneel Paul van Gerven is redacteur bij Bits&Chips. Maakbare maakindustrie Ik vond destijds dat het wel erg stil was gebleven, daar in dat zaaltje op de High Tech Campus, waar initiatiefnemers ECN, het Holst Centre, TNO en de TU Eindhoven hadden aangekondigd te gaan samenwerken aan dunnefilm-pv. Je hoorde ze denken: leuk, maar wie gaat betalen?, beoordeelde ik de reactie van aanwezige ondernemers. Zonder industrieel commitment zou het niks worden met Solliance. Dat was juni De jaren daarvoor had de Brainport-regio likkebaardend naar de exploderende zonnecelmarkt gekeken. Als we zo goed zijn met machines voor chips, dan moeten we aan die andere halfgeleiders toch ook een leuke boterham kunnen verdienen? Toen de chipmarkt eind 2008 instortte na het uitbreken van de kredietcrisis, kreeg dat sentiment vleugels. Sterker uit de crisis komen, dat soort kreten. Het enthousiasme brokkelde weer af toen de malaise niet veel later ook in de zonnecelmarkt toesloeg, maar Solliance zette gewoon door. Misschien beïnvloedde de grauwe sluier die over de markt hing mijn oordeel, maar een industrie trek je niet met de beste intenties van de grond. Nederland heeft zijn hightechindustrie te danken aan een lang historisch proces met een hoofdrol voor Philips, waaruit een gevarieerd ecosysteem is voortgekomen. Zoiets doe je niet zomaar na, dacht ik. Maakindustrie is net als de samenleving niet maakbaar, zie de vele halflege science parks die Nederland kent. Sindsdien is er veel veranderd. Overcapaciteit heeft de prijs van zonnecellen sneller naar beneden gebracht dan voor mogelijk werd gehouden. Dat heeft een emanciperende werking gehad op het fenomeen zonne-energie, dat nu wereldwijd wordt geaccepteerd als een van de grote constituenten in de toekomstige energiemix. Zelfs in Nederland, waar tot voor kort de zon toch nooit scheen en windmolens alleen op subsidie draaiden, lijkt het zonnepaneel eindelijk aan een opmars begonnen. Mijn energieleverancier biedt tegenwoordig leningen aan om zonnecellen aan te schaffen. En mijn gemeente sponsort een initiatief om mensen die in een flat of appartement wonen toch aan zonnepanelen te helpen op andermans dak. De solarcrisis heeft ook een gunstige uitwerking gehad op de perceptie van het soort PV-technologieën dat Solliance beoogt, dat wil zeggen met andere halfgeleiders dan kristallijn silicium (amorf silicium, polymeren of Cigs) en in dunne films in plaats van wafers. Silicium is verworden tot een Chinees massaproduct, terwijl de alternatieven door integratie met bestaande en nieuwe producten meer mogelijkheden voor toegevoegde waarde bieden denk bijvoorbeeld aan bouwelementen als kanten-klare gevelpanelen, dakbedekking of ramen. Makers van dat soort producten zullen hun productie bovendien niet gauw naar het Verre Oosten verplaatsen. Tegen deze achtergrond is het, tweeënhalf jaar later, veel gemakkelijker om in Solliance te geloven. Er is gewoon een goed verhaal, met een organisatie die de vereiste reikwijdte heeft. Actieve deelname van bedrijven als Smit Ovens en VDL-ETG garanderen industriële relevantie, terwijl publiek Tweeënhalf jaar later is het veel gemakkelijker om in Solliance te geloven geld en betrokkenheid van researchorganisaties waartoe inmiddels ook Imec en Forschungszentrum Jülich behoren lucht geven om ver genoeg vooruit te kijken zonder bij iedere gril van de markt het mes te moeten hanteren. Dat laat onverlet dat Solliance onontgonnen gebied betreedt door een plan van papier te willen uitvoeren, in plaats van een ongeleid evolutieproces zijn werk te laten doen. Deze aanpak zal de nodige valkuilen kennen, maar ik zie geen reden meer om er reserves bij te hebben. Sterker: het zijn dit soort regionale ecosystemen van industrie, onderzoekswereld en overheden waar hightech Nederland en Europa het in de toekomst van moeten hebben. Geen concurrentie tussen individuele bedrijven, maar concurrentie tussen regio s. 1 3

4 Inhoud Deze keer in Bits&Chips Interview De Toon Hermans van Imec neemt afscheid In tien jaar liet Herman Maes de omzet van Imecs prototype- en productieservices tienvoudig groeien. Achtergrond De digitale cinemaprojector ontleed Barco geeft een rondleiding door de digitale cinemaprojector, van lamp tot lens. 11 Esi ingebed 14 EUV-zorgen 16 in TNO verleden tijd De stand in programmeertalenland Nieuws 7 In 140 woorden 8 Overzicht 11 Esi ingebed in TNO 14 EUV-zorgen verleden tijd 16 De stand in programmeertalenland 20 DNA-vormen klaar terwijl u wacht 24 Vierduizend optische antennes op een chip Opinie 3 Maakbare maakindustrie Paul van Gerven 13 Grijstinten in integriteit Marcel Pelgrom 15 Wysiwyr Hans Odenthal 19 De defecttrechter, of wat we kunnen leren van onze salescollega s Derk-Jan de Grood 23 Waar zijn we? Angelo Hulshout 25 De headhunter Anton van Rossum 33 De communicatietrainer Jaco Friedrich Interview 26 Herman Maes (Imec) De Toon Hermans van Imec neemt afscheid Achtergrond 30 De digitale cinemaprojector ontleed En verder 58 Trainingen 59 Events 64 Wegwijzer 67 Colofon 4 1

5 Qt QTopia Thema Symbian Symbian Embedded Android Meego Symbian Sailfish OS Tizen WebOS WebOS Firefox OS Mer Ubuntu Phone in Achtergrond Android WebOS Het opensource telefoonplatform dat wél slaagde Van alle goedbedoelde pogingen tot een opensource smartphoneplatform heeft alleen Android het gehaald. Achtergrond Realtime Android: deterministisch gebruiksgemak Onderzoekers van Siemens hebben onderzocht wat de mogelijkheden zijn om Android realtime te maken. Android past prima in het keurslijf 38 van de industriële omgeving Android onder de motorkap 48 is geen toekomstverhaal Achtergrond 36 Het opensource telefoonplatform dat wél slaagde 38 Android past prima in het keurslijf van de industriële omgeving 40 Lang leve Linux Android! 42 Realtime Android: deterministisch gebruiksgemak 44 Trustzone brengt Android in veiliger haven 46 Android op groter scherm vereist andere invoermethodes 48 Android onder de motorkap is geen toekomstverhaal 50 Files voorkomen met Simulink en Android 52 Android leidt transportlogistiek in goede banen 54 Overal aan boord toegang tot vaarinformatie via Android 55 Mobiele (r)evolutie Opinie 57 Javaanse taferelen Joost Backus 1 5

6 ZIE HET ALS... WERKEN IN EEN UITDAGENDE OMGEVING TMC Embedded en TMC Electronics heeft continu behoefte aan pro-actieve, ondernemende specialisten die zich willen blijven ontwikkelen, flexibel opstellen en tot de top van het vak willen behoren. Wij boeien onze mensen onder andere door uitdagende projecten, persoonlijke groei en inspraak in ons beleid binnen de organisatie. Bezoek onze website voor meer informatie en de meest actuele vacatures.

7 Analyse In 140 woorden Halfgeleiders Een, twee, drie, gevonden! We gaan niet voor zomaar een opvolger, het moet echt wereldklasse zijn. Die heb je niet een-twee-drie gevonden. Aldus René Penning de Vries, die afgelopen juni zijn functie als CTO van NXP neerlegde. Zolang de nieuwe super-cto nog niet gestrikt zou zijn met vette bonussen, optieregelingen en huisvestingsvergoedingen die bij een dergelijk allure passen, deed hoofd research Hans Rijns deze activiteiten erbij. Voor als u hem nog niet kent: hij studeerde en promoveerde aan de UT en heeft daarna zijn hele leven bij Philips en later NXP gewerkt, met enkele adviesfuncties bij de TUE, het Esi en een Singaporese universiteit als nevenbanen. Voor NXP kwalificeert dat bij nader inzien best als wereldklasse: de tijdelijke constructie is vanaf januari vastgenageld. PE Displays Vloeibare beloften 2012 kwam en 2012 ging, en weer was er geen scherm van Liquavista. Dat roept de vraag op: is er nog wel een toekomst voor de Eindhovens electrowetting-displays? Moederbedrijf Samsung zet voor zijn smartphones, tablets en tv s immers volop in op oled. De blogosphere gelooft in ieder geval dat het er dit jaar écht van komt; de CTO van Liquavista en een acquisitiemanager bij Amazon zijn immers onlangs met elkaar verbonden op Linkedin, dus dat belooft wat voor de aankomende tablets. Ook bij Liquavista zelf hebben ze het vertrouwen in hun technologie nog niet verloren. Samsung heeft bijvoorbeeld geen schermen die volledig met invallend licht werken, dus voor toepassingen als signage en e-readers vult zij oled prima aan, klinkt het vanuit Eindhoven. Dat kan zo zijn, maar 2013 zal ook nog wel niet het jaar van de electrowetting worden. PE Innovatie De stilzwijgende overeenkomst van het topsectorbeleid Het topsectorbeleid kent een stilzwijgende overeenkomst, schreef de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) vorige maand aan het kabinet. In ruil voor meer invloed op besteding van publiek onderzoeksgeld en extra belastingkorting op R&D-uitgaven zou het bedrijfsleven zelf extra moeten investeren. Maar gebeurt dat ook, vraagt de raad zich af. Vloeit de belastingkorting terug naar R&D of gebruiken bedrijven het geld voor iets anders? Zeker in deze tijden van crisis is dat niet ondenkbaar. Mogelijk gevolg is dat de continuïteit van onderzoek in Nederland bij iedere dip van de markt in gevaar komt. Hou dat dus scherp in de gaten, adviseert de AWT minister Kamp van Economische Zaken. PvG Materialen Amerikaanse mijn neemt het op tegen China De positie van grootste producent van zeldzame aarden zal de heropende Californische Mountain Pass-mijn niet herpakken, maar met een verwachte output ter grootte van een derde van de wereldproductie rijdt hij toch snode Chinese plannetjes in de wielen. Althans, snode plannetjes is wat velen De Mountain Pass-mijn bekeken vanuit de ruimte met een thermische camera. Foto: Nasa zoeken achter de exportrestricties die de zo goed als monopolist China heeft opgelegd op de hightechmaterialen: eigen industrie bevoordelen en vreemde industrie lokken. Aan het Amerikaanse antwoord blijkt echter een stevig prijskaartje te hangen: ondanks vele verbeteringen aan het raffinageproces is het niet eenvoudig binnen de Amerikaanse milieuwetgeving concurrerend te opereren. Fase 2 van het project om de productiecapaciteit uit te breiden, is inmiddels voor onbepaalde tijd uitgesteld. PvG Onderzoek Voldoende tot zeer goed Zowel het beste als het slechtste binnen het Nederlandse elektrotechnische onderzoek is te halen in Twente, concludeert een visitatiecommissie die de drie TU s doorlichtte. De Integrated Circuit Design-groep van Bram Nauta wist op alle punten de maximale score te halen. Het rapport spreekt lovend over het Nederlandse onderzoek: de sociale relevantie is hoog, geslonken overheidsfinanciering wordt goed gecompenseerd door private investeringen, het veld kijkt naar de toekomst, gemiddeld is de kwaliteit iets hoger dan Heel Goed en in sommige gebieden zijn de Nederlandse groepen internationaal leidinggevend. Maar het beste nieuws is misschien wel dat zelfs de slechtst beoordeelde groep Signals and Systems in Twente nog steeds op alle vier de punten een voldoende scoorde. PE De drie best beoordeelde groepen Kwaliteit Productiviteit Relevantie Levensvatbaarheid UT Integrated Circuit Design Bram Nauta UT Biomedical and Environmental Sensor Systems Albert van den Berg ,5 TUE Electro-Optical Communication Systems Ton Koonen 5 4,

8 Nieuws Overzicht Sensoren Vogelradarspin-off TNO krijgt kapitaalinjectie Inkef Capital en Mainport Innovation Fund investeren in het Haagse Robin Radar Systems. Deze TNO-spin-o ff brengt radartechnologie op de markt om vogels realtime in de gaten te houden. Robin gaat het geld gebruiken om de technologische ontwikkeling te versnellen en een internationaal verkoop- en distributienetwerk op te zetten. NR /robin Halfgeleiders NXP spaart R&D en productie in ontslagronde NXP is voornemens zeven- tot negenhonderd mensen te ontslaan, van wie zestig in Nijmegen en negentig in Eindhoven. De ontslagronde treft vooral ondersteunende functies; de R&D- en productieafdeling worden ontzien. In de onderzoeksafdeling zegt NXP juist te willen investeren en 25 nieuwe banen te willen creëren. PvG /nxp Draadloos Atheros duikt op NFC-communicatiechips Marktleiders NXP en Inside Secure krijgen er een geduchte concurrent bij in de markt voor NFC-controllers: Atheros heeft een IC onthuld dat volgens het bedrijf aanmerkelijk beter presteert op het gebied van energieverbruik, ruimte en afscherming. De Qualcomm-dochter denkt de chip halverwege dit jaar in volumeproductie te kunnen nemen. PE /atheros NXP samen met Australiërs in voertuigcommunicatie NXP gaat een intieme samenwerking aan met het Australische Cohda Wireless voor draadloze voertuigcommunicatie via de p-standaard. De Nederlanders investeren een onbekend bedrag en krijgen daarvoor een exclusieve licentie op de technologie en chipsets. Op hun beurt behandelen de Australiërs NXP als voorkeurspartij voor hun referentieontwerpen. PE /cohda Medisch Biocartis brengt eerste product naar de markt Het Zwitsers-Vlaamse Biocartis heeft zijn eerste apparaat klaar voor de markt. Het betreft een geautomatiseerd systeem voor onderzoekslaboratoria om tot tweeduizend verschillende biomarkers in een reeds voorbereid monster te testen. Deze technologie komt oorspronkelijk voort uit het Zwitserse EPFL, de universiteit van Gent en Johnson & Johnson. PE /biocartis Halfgeleiders Fabless wint in IC-top tien Slechts twee van de tien grootste halfgeleiderbedrijven wisten dit jaar te groeien, en beide zijn fabless. Dat blijkt uit cijfers van Gartner. In een jaar waarin de omzet gemiddeld drie procent daalde, realiseerde Qualcomm een spectaculaire groei van bijna dertig procent. Broadcom boekte 8,8 procent meer inkomsten. PvG Top tien halfgeleiderbedrijven 2012 Rang Rang Bedrijf Omzet Groei (%) 1 1 Intel ,7 2 2 Samsung ,7 3 6 Qualcomm ,6 4 4 Texas Instruments ,4 5 3 Toshiba ,7 6 5 Renesas ,8 7 7 STMicroelectronics ,7 8 8 SK Hynix , Broadcom , Micron ,3 Rest ,1 Totaal ,0 Omzet in miljoen dollar Bron: Gartner Krachtige beeldverwerking reduceert röntgendosis Door een verbeterde beeldvorming kan Philips de röntgendosis van zijn scanners voor dotterbehandelingen met drie kwart terugschroeven. Dat blijkt uit voorlopige klinische onderzoeksresultaten. Bij vijftig patiënten met een vaatvernauwing in het bekken bleek de nieuwe aanpak een even goede beeldkwaliteit op te leveren als het oude apparaat. PE /philips Innovatie 28 miljoen voor hightechtopsector De HTSM-topsector heeft 28,1 miljoen euro subsidie aangevraagd en gekregen om in 2013 industrie en kennisinstellingen te verenigen in Topconsortia Kennis en Innovatie (TKI s). Voor elke onderzoekseuro die bedrijven in een TKI steken, legt de overheid 25 cent bij. De opslag over de eerste twintigduizend euro is veertig procent. PvG /tki Dienstverlening TMC gaat ook strategische interimmers bieden TMC start met een pool van ervaren strategen die bij technologiebedrijven de schakel kunnen vormen tussen technisch specialisten en topmanagement. Hiermee breidt het zijn dienstverlening uit van operationeel naar strategisch niveau. Katja Pahnke leidt het nieuwe De volledige artikelen zijn te vinden op gevolgd door het label bij het betreffende stuk. 8 1

9 onderdeel TMC Technology Executives, dat moet groeien naar tien à vijftien managementprofessionals. NR /tmc Sioux breidt uit naar Gent Sioux heeft een tweede kantoor geopend in België. Met de nieuwe vestiging in Gent kan het bedrijf Oost- en West-Vlaanderen beter bedienen. Het zegt daar veel mogelijkheden te zien om samen te werken met technologiebedrijven. NR /sioux Beveiliging Nedap beveiligt twintigduizend Unilever-deuren Unilever heeft Nedap uitgekozen om het toegangscontrolesysteem te leveren voor zijn achthonderd vestigingen over de hele wereld. In totaal gaat de Groenlose Aeos-oplossing voor twintigduizend deuren de beveiliging regelen, inclusief de videobewaking. Nedaps wereldwijde netwerk van businesspartners gaat in alle locaties dezelfde uitvoering van het systeem installeren. NR /nedap Beeldverwerking Softkinetic levert motor gebaaraansturing TI Texas Instruments heeft een platform voor 3D-gebaarherkenning getoond gebaseerd op technologie van het Brusselse Softkinetic. Dit moet gebaaraansturing mogelijk maken in allerhande consumentenproducten zoals tv s en pc s. Meest geklikt in onze nieuwsbrief Het platform bestaat uit een Depthsense-beeldsensor voor het meten van afstanden en de Iisu-middleware, beide van Softkinetic. PE /softkinetic Flir in verkeersanalyse met Vlaamse technologie Traficon uit Wevelgem komt in handen van de Amerikaanse sensorspecialist Flir Systems. Het West-Vlaamse bedrijf ontwikkelt videobeeldverwerkingsoplossingen voor data-analyse, incident- en objectdetectie in het verkeer. Flir telt bijna 35 miljoen euro in contanten neer voor de activiteiten. NR /traficon Beeldinterpretatie TNO naar de markt Het Haagse Qubit Visual Intelligence gaat TNO s technologie voor de interpretatie van surveillancebeelden naar de markt brengen. Deze herkent niet alleen objecten en personen maar ook hun acties. Tijdens internationale benchmarks bleek de technologie beter te zijn dan de aanpak van instituten zoals het MIT. PE /qubit Defensie Duitse pantserwagen krijgt besturing uit Veendam Variass Systems uit Veendam gaat de besturingselektronica leveren voor het nieuwe Puma-pantserrupsvoertuig van de Duitse defensiespecialist Rheinmetall Landsysteme. De miljoenenopdracht betreft de productie en assemblage van een hightech commando- en controle-infrastructuur en de ontwikkeling van een automatisch functioneel-testsysteem. De order is uitgesmeerd over zeven jaar. NR /variass 1 Draadloos Iphone 5 gevoelige klap voor NFC Volgens Juniper loopt de populariteit van NFC flinke averij op door Apples beslissing zijn Iphone 5 er niet mee uit te rusten. De marktvorser schroeft zijn verwachtingen rond NFCgebaseerd betalingsverkeer met smartphones fors terug: van 180 naar 110 miljard dollar omzet in Europa en Noord-Amerika in PE /nfc 2 Verlichting NXP dimt led als gloeilamp NXP heeft een oplossing gedemonstreerd waarmee ledlampen de lichtkarakteristieken van gloeilampen beter kunnen benaderen bij het dimmen. Bovendien vallen de systeemkosten lager uit. De oplossing bestaat uit drie delen: een witte led gecombineerd met een geel lampje, een compensatie van hoe het menselijke oog werkt en een innovatieve temperatuurmeting. PE /dimled 3 Halfgeleidermachines Intel laat Nikon niet vallen Op de Semicon Japan-conferentie heeft Nikon bekendgemaakt met Intel samen te werken aan ArF-immersiescanners voor 450 millimeter wafers. De partners mikken op 2015 à 2016 voor de introductie van prototypes en op 2017 voor volwaardige productiemachines. Details over het partnerschap zijn niet bekendgemaakt. PvG /nikon 4 Halfgeleiders Ontslagen bij EWI in Twente De faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica (EWI) van de Universiteit Twente kampt met een structureel tekort van drie miljoen euro per jaar en moet daarom 25 fte ontslaan. Er zal niet met de kaasschaaf worden bezuinigd, maar door een aantal activiteiten in te krimpen of te schrappen. De faculteitsraad buigt zich half februari over de problematiek. PvG /ewi 5 Halfgeleiders Betere tijden voor halfgeleiders In 2013 breken betere tijden aan voor de halfgeleiderindustrie, denkt IC Insights. De gemiddelde jaarlijkse groei van 2007 tot 2012 bedroeg slechts 2,1 procent, maar verdriedubbelt de komende vijf jaar ruim naar 7,4 procent, voorspelt de marktonderzoeker. De meeste analisten verwachten dat de chipsector in 2013 enkele procenten groeit. PvG /halfgeleidermarkt 1 9

10 Pa s s i e! Leef jij voor techniek? Leef jij voor techniek? Als je verder wilt in de ict, denk je natuurlijk aan niets anders dan aan ICT Als je verder wilt in de ict, denk je natuurlijk aan niets anders dan aan ICT Als je verder wilt ICT in Automatisering de ict, denk is één je van natuurlijk de grootste aan technische niets software anders ontwikkelaars dan aan ICT van ICT Nederland Automatisering en je kunt je is voorstellen één van dat de dat grootste alleen al technische een garantie software is voor een ontwikkelaars succesvolle van IT-carrière. ICT Nederland Automatisering Tel je en daar je is kunt de één je innovatieve van voorstellen de grootste projecten, dat dat technische alleen mooie al producten een software garantie en ontwikkelaars is het voor plezier een succesvolle waarmee van Nederland we IT-carrière. voor en onze je kunt Maar klanten je een voorstellen werken, baan in bij dat de op, dat IT gaat dan alleen geeft natuurlijk al dat een een om garantie goede meer is dan basis voor alleen voor een succesvolle nieuwe groot bedrijf. IT-carrière. Het stap. Maar gaat Bij vooral ICT een vind baan om je in plezier uitdaging de IT in gaat je in werk, tal natuurlijk van fijne technische om collega s meer omgevingen, dan en mooie alleen uitdagingen. systemen een groot bedrijf. programmeertalen, En daar Het doen gaat we vooral dan zoals ook om Android, alle plezier mogelijke Linux, je Windows, werk, moeite fijne voor. Java, collega s Wij C, C++, bieden Microsoft. en mooie jou de mogelijkheid Wij uitdagingen. bieden jou En om de daar mogelijkheid niet doen alleen we software, om dan niet ook alleen maar mogelijke software, ook jezelf moeite maar ontwikkelen. ook voor. jezelf Wij te bieden ontwikkelen. jou de mogelijkheid om niet alleen software, maar ook jezelf te ontwikkelen. Kijk op werkenbijict.nl voor de mogelijkheden of neem contact op met Tjitske Hartman, telefoon Kijk of 040 op 266 werkenbijict.nl of recruitment@ict.nl. voor de mogelijkheden of neem contact op met Tjitske Hartman, telefoon of of recruitment@ict.nl.

11 Nieuws Innovatie Esi ingebed in TNO Het Embedded Systems Institute heeft onderdak gevonden bij TNO. Daarmee heeft het Eindhovense instituut de continuïteit van zijn programma voor onderzoek en kennisvalorisatie gewaarborgd. Nieke Roos Sinds 1 januari maakt het Embedded Sys tems Institute (Esi) deel uit van TNO. Binnen het nieuwe topsectorenbeleid is er voor het Eindhovense instituut geen ruimte om een zelfstandige koers te varen, zodat het voortbestaan op het spel stond. Onder de naam Embedded Systems Innovation by TNO kan het zijn programma voor onderzoek en valorisatie nu volledig voortzetten. Om de inbedding te ondersteunen, verleent het ministerie van Economische Zaken de komende vier jaar een overbruggingsfinanciering van vijf miljoen euro. Volgens Erik Peeters van TNO heeft de overgang nauwelijks negatieve gevolgen voor de ongeveer dertig Esi-medewerkers. Zij mogen zich nu TNO ers noemen, maar binnen de organisatie behoudt het Esi een herkenbare identiteit. De impact op de lopende nationale en Europese projecten is minimaal. Sterker nog: we willen het portfolio uitbreiden naar domeinen waar we zelf veel expertise hebben, zoals sensornetwerken en slimme mobiliteit. Met de nieuwe naam blijft zelfs de afkorting gelijk. Het Esi-management rapporteert voortaan aan superieuren bij de nieuwe moederorganisatie: voormalig operationeel directeur Reinier van Eck brengt als Esi in de TNO-matrix TNO heeft het Esi ingepast in zijn matrixstructuur. De nationale innovatieinstelling onderscheidt drie expertisegebieden om invulling te geven aan maatschappelijke vraagstukken in zeven thema s. De Esi-activiteiten vallen binnen het expertisegebied Technical Services onder het cluster Communicatie- en Informatietechnologie, dat wordt geleid door researchdirecteur Machteld de Kroon. Langs de andere as zijn ze ingedeeld bij het innovatiegebied Vitale ICT-infrastructuren, dat hoort bij het thema Informatiemaatschappij en onder de hoede staat van innovatiedirecteur Erik Peeters. research manager nu verslag uit aan researchdirecteur Machteld de Kroon, oud-directeur industriële programma s Frans Beenker als business linemanager aan innovatiedirecteur Peeters. De toekomst van Boudewijn Haverkort is nog onzeker. De matrixstructuur van TNO kent geen vergelijkbare functie, aldus de wetenschappelijk directeur van het oude Esi. Voor mij is er niet direct een duidelijke rol weggelegd. We zijn nu in gesprek over de mogelijkheden. Verzekerde toekomst Voorheen betrokken het Esi en de elf andere technologische topinstituten (TTI s) hun financiering uit verschillende overheidspotjes voor onderzoek en innovatie, zoals het BSik-programma. In het topsectorenbeleid zijn er echter nog maar twee subsidiekanalen: NWO (inclusief STW) voor de wetenschappelijke wereld, en TNO en de andere grote technologische instituten voor de industrie. Nu de oude bronnen opgedroogd of bijna opgedroogd zijn, moeten de TTI s op zoek naar nieuwe. In principe zijn er twee opties: onderdak vinden bij een van de twee overheidskanalen of op de commerciële toer gaan, legt Haverkort uit. Wij hebben gekozen voor het eerste. Bij TNO zien we het beste perspectief en de meeste synergie. Ze hebben kennis van ICT en er is veel overlap met de partijen waar wij mee werken. Na het instituut voor watertechnologie Wetsus en het Holst Centre is het Esi nu het derde TTI met een verzekerde toekomst. De inbedding in TNO waarborgt de continuïteit van het industriële projectportfolio. Voor het wetenschappelijke onderzoek onder de Esi-paraplu liggen er afspraken met STW. Dat gaat ruimte creëren voor dertig à veertig promovendi op het gebied van embedded systemen. Die zijn gestatio neerd op universiteiten en werken nauw samen met Esi-projecten, aldus Haverkort. Zo houden we het model in stand van een kern die toegepast bezig is en een cirkel van promovendi daaromheen die langer aan een onderwerp kunnen werken. Boudewijn Haverkort (linksonder) en Frans Beenker (rechtsboven) van het Esi en Jan Mengelers (rechtsonder) en Erik Peeters (linksboven) van TNO bezegelen de overgang. Partnerraad De werkwijze met partners uit het bedrijfsleven en de academische wereld blijft ook overeind, evenals de raad waarin een aantal van hen toezicht houdt op de activiteiten van het Esi. Die aanpak is zelfs een voorbeeld voor ons, stelt Erik Peeters. Met de topsectoren en de grote technologische instituten willen we juist daarnaartoe. Op dit moment hebben ASML, NXP, Océ, Philips en de drie TU s zitting in de partnerraad. Zij blijven gewoon lid, weet Peeters. Zij staan vierkant achter de inbedding en blijven het Esi ondersteunen, ook financieel. Een van onze doelstellingen voor dit jaar is om de raad uit te breiden met partners uit de nieuwe domeinen. 1 11

12 Tim Groeit En jij? Persoonlijke groei, dat vinden wij belangrijk. Groeien als mens, groeien als professional. Wij bieden jou als embedded software of hardware expert de ruimte en de mooiste merken. Zodat jij Groeit. Onze arbeidsvoorwaarden en ons Employment Benefi t Program zijn uitstekend. Zeker zo belangrijk is dat je bij TOPIC een unieke kans krijgt om jezelf te ontwikkelen in de top van de markt. Onze software en hardware professionals werken voor en bij klanten zoals ASML, Océ, Philips en TomTom. Op dat allerhoogste niveau kun jij je talent en ambities optimaal ontwikkelen. Op dat niveau kun je wérkelijk groeien. Als professional en als mens. Wij bieden je de kans. Zodat jij Groeit. TOPIC zoekt Software- & Hardware-engineers. Interesse? Kijk snel op voor onze vacatures. Topic. Blijf groeien

13 Opinie Onderzoek Marcel Pelgrom Grijstinten in integriteit De laatste maanden stapelden de meldingen over wetenschappelijke fraude zich op. Na die hilarische professor in Tilburg bleken ook wetenschappers van andere universiteiten het minder nauw te nemen met het academische handwerk. Voor een deel werkt de aandacht voor een spectaculair geval als een schip op het strand: universiteitsbestuurders worden wakker en controleren scherper. Maar ook de huidige onzekerheid in de samenleving maakt dat de verontwaardiging over slordige wetenschap, het laatste bastion van betrouwbaarheid, hoog oploopt. De berichtgeving spitst zich voornamelijk toe op incidenten binnen de lokale beoefening van de gamma- en medische wetenschappen. Daarbij valt het op dat de ophef vooral gaat over procedures: verzonnen gegevens, weglaten van ongewenste resultaten, plagiaat en belangenverstrengeling tussen wetenschap en bedrijfsleven. De inhoudelijke kant van de bekritiseerde onderzoeken staat minder in de schijnwerpers. Een onzorgvuldig onderzoek zegt immers niets over de onderzochte stelling. De Nederlandse pers toont over het algemeen weinig interesse voor de besognes binnen de bètawetenschappen. Fraude binnen het internationale bètaspeelveld is vaak minder gemakkelijk uit te leggen. Toch komen ook daar regelmatig pittige zaken naar boven. Zoals de warme supergeleiding en de geoloog die zijn Himalaya-vondsten bij een speciaalzaak in Engeland bestelde. Helaas beschikken de redacties van internationale technisch-wetenschappelijke tijdschriften allemaal over lange lijsten van onbetrouwbare auteurs. Zelfs bij specialistische titels staan er soms honderden namen op. Alle grote instituten die wetenschappelijke publicaties verzorgen, hebben protocollen om verdachte gevallen uit te zoeken. In de technische wetenschappen gaan discussies over de vakinhoudelijke integriteit vaker over de resultaten dan over de procedure. Gepubliceerde resultaten van technisch-wetenschappelijk onderzoek kunnen snel commerciële gevolgen hebben. Een publicatie van een concurrent met een aanzienlijk betere specificatie komt al snel ter tafel als een verkoper zijn producten probeert te slijten. Zelfs als de verbetering niet van directe invloed is op de kosten van het product kunnen de voordelen op systeemniveau wel relevant zijn. Eventuele fraude in dergelijke publicaties zit in gesjoemel met resultaten en niet in verzonnen experimenten, plagiaat of onvermeld concurrerend onderzoek. Toch valt op de integriteit van de wetenschappelijke procedure ook in technische publicaties vaak wel wat af te dingen. Daarbij kent het verlies van integriteit vele gradaties, van onzorgvuldigheid tot Stapeliaans bedrog. Ook in het bètaspeelveld komen regelmatig pittige fraudezaken naar boven In sommige gevallen is het evident dat maar één testexemplaar voor een experiment is gebruikt, zoals bij onderzoek aan krachtcentrales. Massa s publicaties over ICThardware rapporteren ook vaak metingen op slechts één exemplaar, het golden sample. Natuurlijk heeft de onderzoeker naar meer exemplaren gekeken, maar publiceert hij alleen zijn beste resultaten zonder spreidingsinformatie te geven. Is dat begrijpelijk of fout? Soms is er wat gerepareerd aan dat ene sample. Daar bestaan gespecialiseerde teams voor, maar die staan zelden vermeld in de acknowledgement. Andere auteurs verwarren gesimuleerde en gemeten resultaten op een manier die ook het reviewteam om de tuin leidt. Het onvermeld laten van de-embedding (wegrekenen) van ongewenste effecten in resultaten is gewoon frauduleus. Ook in publicaties over algoritmes bekruipt de lezer soms een onbehagelijk gevoel. Is dit algoritme getest met echte signalen, of werkt het alleen met Matlabbronnen? Sommige zwakke plekken zijn niet te repareren. De wenselijkheid van mooie resultaten maakt dat er ook in de bètawetenschap veel grijstinten zitten tussen een zuivere rapportage en pure oplichting. Colleges ethiek moeten studenten bewust maken van de grenzen. Meer missers worden echter veroorzaakt door de continue afweging tussen beschikbare tijd, mensen en middelen. Het kan dus geen kwaad om ook regelmatig het management van universiteiten en bedrijven bij te scholen op het gebied van integriteit. 1 13

14 Nieuws Halfgeleidermachines EUV-zorgen verleden tijd Het cruciale experiment is uitgevoerd: ASML en Cymer weten nu zo goed als zeker dat zij de EUV-bron kunnen leveren die zij hun klanten hebben beloofd. Paul van Gerven Omzet van ASML per kwartaal, in miljoen euro K1 K2 K3 K Ik mag eindelijk groen gebruiken van de communicatieafdeling, grapt ASML-CEO Eric Meurice als hij tijdens de presentatie van de jaarcijfers de slide over EUV-lithografie bereikt. In een groen font valt daarop te lezen dat ASML en bijnadochter Cymer een bronvermogen van veertig watt onder productiecondities hebben gerealiseerd en zestig watt in het lab. Dit soort cijfers geven ons het vertrouwen dat we de afspraak met onze klanten kunnen nakomen, zegt Meurice. Die afspraak is om begin 2014 EUVmachines beschikbaar te hebben die zo n zeventig wafers per uur te kunnen verwerken. Daarvoor moeten ongeveer 105 watt bronvermogen worden gevoerd aan ASML s EUV-scanner voor volumeproductie, de NXE:3300B. De machinebouwer zal de eerste van elf van deze machines in het tweede kwartaal uitleveren. Over nog eens acht tot twaalf machines onderhandelt ASML momenteel met vier klanten. Van veertig watt in een machine of zestig watt in het lab naar 105 watt binnen een jaar? De bezoekend journalist vindt dat nog een hele stap. Is de tijd echt wel rijp om groene cijfers over EUV te laten zien, vraagt hij Meurice na afloop van de persconferentie tijdens een korte interviewsessie. Die experimenten met zestig watt zijn buitengewoon belangrijk geweest, legt de CEO daarop uit. We weten nu dat ons model voor de beheersing van rondvliegende brokstukjes klopt. En volgens dat model kunnen we met de huidige architectuur de 105 watt halen. Cymer genereert EUV-straling door zeer energetische laserpulsen op druppeltjes tin te schieten. Die warmen daardoor zo sterk op dat ze een EUV-emitterend plasma vormen. De straling wordt vervolgens door een soort koplamp voorgefilterd en gefocusseerd. Het probleem is dat behalve straling ook brokstukjes (debris) ontstaan, die de uiterst delicate koplamp kunnen aantasten. Een gasgordijn moet voorkomen dat op hol geslagen tinatomen en -ionen vlekken maken op de EUV-spiegel. Cymer en ASML hebben vastgesteld dat de gasstroom daarin slaagt bij zestig watt en belangrijker dat er geen reden is om te vermoeden dat dat bij 105 watt niet zou lukken. Het is nu een kwestie van een systeem bouwen met meer vermogen. Daarna kunnen we verder testen, aldus Meurice. Voor de 250 watt of meer die EUV-bronnen in de toekomst moeten opwekken, staat er overigens reeds een andere architectuur op papier. De ontwikkeling daarvan duurt nog te lang om toe te passen in de eerste productiebronnen. Regels van het spel Halfgeleiderbedrijven zitten nagelbijtend te wachten op EUV-scanners om sub- 14-nanometerchips te kunnen maken, maar eigenlijk is het niet in ASML s belang om grote haast te maken. Het alternatief voor EUV is immers 4732 om chiplagen met de 1023 fijnste structuren in meerdere belichtingsstappen op te bouwen Om voor deze tijdrovende extra stappen te compenseren, moeten IC-makers meer machines installeren, als zij tenminste hun productietempo op hetzelfde niveau willen houden. Zoveel meer machines zijn er nodig dat ASML er meer aan zou verdienen dan aan EUV, bevestigt Meurice. Maar, voegt hij toe, ASML kijkt niet alleen naar de korte termijn en voorziet zijn klanten graag van de machines die zij willen. Vorig jaar bleek echter dat deze welwillende houding haar grenzen kent. Het bedrijf vroeg zijn grootste klanten Intel, Samsung en TSMC om een deel van de risico s op zich te nemen door in ASML te investeren. De drie hebben nu samen 23 procent van de ASML s 2012 en 2013 ASML sloot 2012 af met een relatief zwak kwartaal, maar zette desalniettemin het op een na beste jaar in de historie van het bedrijf in de boeken. In tegenstelling tot 2011 zat de geheugensector vorig jaar weer eens in een dip, waardoor de Veldhovenaren het vooral van de foundry s moesten hebben: 75 procent van de bestellingen kwam van dit type klanten. Dit jaar verandert er weinig aan deze situatie, verwacht ASML. Na een zwakke start denkt het in het tweede helft van 2013 verbetering te zien als de foundry s productiecapaciteit voor 28-nanometerchips gaan uitbouwen en 20-nanometercapaciteit gaan opbouwen. Veldhovense aandelen in handen en dragen substantieel bij aan de onderzoekskosten van de volgende generatie EUV-scanners en 450-millimetertechnologie. In de nieuwe situatie zijn de regels van het spel veranderd, vertelt Meurice als een van de vaders van dit succes met enige trots. Vanuit het perspectief van onze klanten gaat het niet meer om de IC-technologie: zij krijgen allemaal dezelfde lithomachines een eigen machine op maat is te duur en gebruiken min of meer dezelfde processen. Het gaat er voortaan om wat zij met die technologie doen. En iedereen maar denken dat EUV de grootste verandering in de industrie zou worden; blijkt die verandering zich al voltrokken te hebben. 14 1

15 Opinie Personeelsmanagement Hans Odenthal is HR-manager bij Sioux. Wysiwyr Ik stapte onlangs de winkel binnen van mijn telefoonaanbieder. Een behulpzame verkoper kwam meteen op mij af en vroeg of hij me kon helpen. Jazeker, antwoordde ik en ik legde uit dat mijn telefoon aan vervanging toe was. Omdat mijn abonnement binnenkort afloopt, stelde ik voor om het met twee jaar te verlengen. Net als bij een nieuw abonnement zou ik vast een telefoon erbij cadeau krijgen. Maar helaas, die vlieger ging niet op. Twee jaar verlengen was geen probleem maar voor een nieuwe telefoon moest ik naar de Mediamarkt of webshop. Elke twee jaar overstappen naar een andere aanbieder is dus aantrekkelijker dan blijven. Dit is vast niet het gedrag dat telefoonmaatschappijen voor ogen hebben. Je zou het Wysiwyr kunnen noemen: what you sow is what you reap. Of vrij vertaald: je kunt het gedrag verwachten dat je stimuleert. In het bedrijfsleven is het vaak niet anders. Een mooi voorbeeld hiervan hoorde ik nog niet zo lang geleden over een bedrijf dat kennisontwikkeling in de vrije tijd wil aanmoedigen. Het betreffende bedrijf biedt de mogelijkheid om in de avonduren kennis bij te spijkeren door samen met collega s te werken aan kennisprojecten. Dit gebeurt in eigen tijd, zodat het niet ten ten koste gaat van werkbare uren, en deelname is geheel op vrijwillige basis. Om het belang van kennisontwikkeling te onderstrepen, houdt het management bij wie er deelneemt aan de avonden en dat bepaalt mede de omvang van de eindejaarsverhoging. De groepen worden goed bezocht, bijna alle medewerkers zijn op deze avonden aanwezig, maar toch wordt er getwijfeld aan de effectiviteit. Het idee is dat er vooral een aanwezigheidspremie wordt verdiend. Dit is vast niet het gedrag dat het management voor ogen had. Bij werving van werknemers zie je een vergelijkbaar fenomeen. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat er een creatieve actie wordt bedacht om de aandacht van de potentiële sollicitant te trekken Teken deze maand het contract en verdien een Ipad. Uiteraard komt dit ook ter ore van de mensen die er al werken, maar op de een of andere manier gelden deze acties niet voor hen. Los van de vraag of het werven met gratis Ipads überhaupt effectief is, heeft een dergelijke wervingscampagne als ongewenst neveneffect dat zij leidt tot onvrede bij zittende werknemers en daarmee tot extra uitstroom. U raadt het al: dit is vast niet het beoogde resultaat. Als ik met een sollicitant in de fase beland waarin we de aanbieding doornemen, maak ik vooraf duidelijk dat ik hem of haar heel graag als collega erbij wil hebben, maar niet Je kunt het gedrag verwachten dat je stimuleert, ook in het bedrijfsleven als de consequentie zou zijn dat hij meer krijgt dan zijn toekomstige collega s. Impliciet zeg ik daarmee dat hij er ook op kan vertrouwen dat de sollicitanten die na hem komen dezelfde behandeling krijgen. In mijn werk als people manager streef ik ernaar om bewust om te gaan met het effect van mijn handelen. Want hoe goed bedoeld iets ook kan zijn, als er ongewenste neveneffecten optreden, dan moeten we terug naar de tekentafel. Het benoemen van de neveneffecten leidt regelmatig tot de goede discussies: waarom zijn we überhaupt met dit idee begonnen? Wat is dan wel het gewenste effect? En wat kunnen we veranderen om dit te bewerkstelligen of te stimuleren? Ik ben ervan overtuigd dat je dit alleen goed voor elkaar kunt krijgen door verantwoordelijkheden dicht bij elkaar te houden. Als degene die mensen werft ook de verantwoordelijkheid krijgt om werknemers vast te houden, dan leg je de basis voor een tevreden medewerker. En als de verkoper van telefoonabonnementen ook verantwoordelijk was geweest voor service en verlenging van abonnementen, dan was ik een tevreden klant gebleven. 1 15

16 Analyse Programmeertalen De stand in programmeertalenland Op basis van internethits houdt Tiobe maandelijks de populariteit bij van programmeertalen. Paul Jansen, CEO van het Eindhovense bedrijf en geestelijk vader van de gelijknamige index, bespreekt de belangrijkste trends van Java valt terug, ondanks de populariteit van Android, en C profiteert. Paul Jansen Niets is zo veranderlijk als de IT-wereld. De ene trend is nog nauwelijks gearriveerd of de volgende verschijnt al aan de horizon. In deze snel veranderende wereld is het moeilijk om keuzes te maken. Wanneer is iets slechts van voorbijgaande aard en wanneer is het een blijvertje? Voor programmeertalen werkt dit net zo. Bij Tiobe werken we voornamelijk in Java en Perl. De eerste taal zal nog lang populair blijven, maar hoe zit dat met de tweede? We zien Python steeds meer gebruikt worden als vervanger van Perl, en dan is er nog Ruby. Moeten we overstappen of zijn Python en Ruby ook alweer op hun retour en moet het toch Scala of Clojure worden? Kortom: de keuzes zijn niet eenvoudig. Om enigszins een gefundeerde uitspraak te kunnen doen over de populariteit van programmeertalen is Tiobe in 2001 gestart het aantal internethits te tellen van zo n tweehonderd programmeertalen. Elke maand doen we een officiële meting, waarna we de nieuwe index publiceren. En door dit maar lang genoeg vol te houden, worden vanzelf trends zichtbaar. Inmiddels is deze Tiobe-index zelf ook erg populair. Per dag komen meer dan tienduizend unieke bezoekers poolshoogte nemen om te kijken of hun favoriete programmeertaal er goed bij staat. Het hoogtepunt ligt altijd rond de jaarwisseling wanneer we de programmeertaal van het jaar verkiezen. Deze titel gaat naar de programmeertaal die het afgelopen jaar het meeste marktaandeel wist te winnen. In 2012 was dat voor de tweede opeenvolgende keer Objective-C. Geruisloos In de Tiobe-index van dit moment valt meteen op dat het veertig jaar oude C de koppositie heeft heroverd (zie tabel). Nu steeds meer programmatuur in kleinere apparaten komt, lijkt de taal nog even de tand des tijds te kunnen doorstaan. C is alomtegenwoordig: het zit in elektrische tandenborstels maar bijvoorbeeld ook in de afstandsbediening van high-end barbecues. Dat C het afgelopen jaar nummer een is geworden, komt echter meer door de afname in populariteit van Java. Deze taal zit al een tijdje in een dalende trend, mede als gevolg van de overname van geestelijk vader Sun door Oracle in Indertijd heeft een aantal prominente Java-evangelisten zich openlijk afgekeerd van de taal, waarna vele anderen zijn gevolgd. Het feit dat Java Januari 2013 Januari 2012 Programmertaal 1 2 C 2 1 Java 3 5 Objective-C 4 4 C C# 6 6 PHP 7 7 (Visual) Basic 8 8 Python 9 9 Perl Javascript De actuele top tien van de Tiobe-index ( paperinfo/tpci/index.html). Verschuivingen zijn geleidelijk. Vergeleken met negen jaar geleden staat er slechts één nieuweling bij de beste tien: Objective-C, ten koste van Delphi. De hele index telt honderd namen, maar gezien de statistische ruis geven alleen de eerste tien plaatsen een betrouwbaar beeld. de laatste jaren nauwelijks meer stijgt, lijkt de critici gelijk te geven. Java heeft echter nog een troefkaart in handen: het Android-besturingssysteem voor smartphones. Het succes van met name Samsung in de mobiele markt maakt het Google-OS en dus Java weer hot. Dit gaan we zeker terugzien in de Tiobe-index voor Opmerkelijker is de nog steeds groeiende populariteit van Objective-C, de basistaal van het concurrerende mobiele besturingssysteem IOS voor onder meer de Iphone en Ipad. Waarom stijgt Objective-C wel en Java niet, terwijl Android het grootste marktaandeel heeft? De belangrijkste reden is dat met Iphone- en Ipad-toepassingen meer geld valt te verdienen dan met gelijkwaardige Android-apps. Als we naar de trend van Objective-C kijken, lijkt de taal inmiddels wel over zijn hoogtepunt heen (Figuur 1). Hierbij is het belangrijk om aan te tekenen dat Objective-C buiten Apples IOS nauwelijks wordt gebruikt. Daarmee is de groeicapaciteit beperkt. Op plaats vier en vijf van de index zien we respectievelijk C++ en C#. Microsofts C# maakte een markante duikeling in Interessant genoeg wist met name C++ daarvan te profiteren (Figuur 2). Hoe is dat te verklaren? C# staat algemeen bekend als de meest krachtige mainstream programmeertaal, die alle interessante nieuwe taaleigenschappen verenigt. Daarom, maar ook omdat Microsoft dit mogelijk maakte en zelfs propageerde, zijn veel bedrijven de afgelopen jaren hun Visual Studio C++-code langzaam gaan vervangen door C#. Sinds Visual Studio 2012 heeft het bedrijf uit Redmond C++ echter weer in ere hersteld en zien wij ook onze klanten C++ steeds vaker verkie- 16 1

17 Figuur 1: Objective-C lijkt over zijn hoogtepunt heen. Tiobe-index Om zijn index te berekenen, roept Tiobe iedere maand een aantal sites aan met de zoekterm <taal> programming, waaronder Google, Wikipedia en Amazon. Per site wordt dan op basis van de resultaten een top vijftig van programmeertalen bepaald en vervolgens wordt voor elke taal in die lijst het aantal hits gedeeld door het totale aantal treffers van de top vijftig. Het indexcijfer ontstaat door de aandelen van de verschillende sites te combineren. Voor sommige query s zijn aanpassingen gemaakt omdat ze niet genoeg identificerend zijn of leiden tot te veel false positives (pagina s die meetellen maar eigenlijk niet over de betreffende programmeertaal gaan). Verder groepeert de index talen die heel veel op elkaar lijken en talen die identiek zijn maar onder verschillende namen bekendstaan. Een volledig overzicht is te vinden op index.php/content/paperinfo/tpci/tpci_definition.htm. C++ C# Figuur 2: C++ profiteert van een markante duikeling van C#. Figuur 3: Matlab stijgt verder. R Scala zen boven C#. De reden is in alle gevallen uiteindelijk de ontoereikende performance van C# in tijdkritieke systemen. Kijken we naar de rest van de top tien, dan valt met name de stijging van Python op. Begonnen als vervanger van Perl, met name voor systeembeheerders om scriptjes te schrijven, is dit ondertussen een volwassen programmeertaal geworden. Python-programma s komen ook steeds vaker voor in grotere embedded softwaresystemen. Buiten de top tien zijn Visual Basic.Net, Matlab en Bash de winnaars van Hier moeten we echter niet te veel waarde aan hechten. Hoe verder naar achter in de lijst, hoe meer statistische ruis. De enige van dit trio die structureel lijkt te stijgen, is Matlab (Figuur 3). Juist de talen die heel geruisloos jaar in jaar uit klimmen, lijken zich langer te handhaven. Verwachting Interessant is verder dat het Google nog altijd niet is gelukt om zelf een succesvolle programmeertaal te lanceren. De meeste hoogvliegers in de Tiobe-index hebben een Amerikaanse multinational achter zich die zijn nek uitsteekt: Java komt bijvoorbeeld uit de koker van Oracle, met een dikke IBM-vinger in de pap, Objective-C is Apples oogappel en C++ en C# weten zich gesteund door Microsoft. Als een van de weinige IT-grootmachten heeft de zoekgigant echter nog geen succesnummer op zijn naam. Google heeft het in het verleden geprobeerd met Go, tegenwoordig op plaats 57, en recentelijk met Dart. Deze opvolger van Javascript reikt nog niet verder dan positie 82 en zal er nog een hele kluif aan krijgen om hogerop te komen. Met Coffeescript bestond er al een concurrent om de clientkant van websites te programmeren en in 2012 introduceerde Microsoft ook nog eens Typescript. Deze taal staat nu op plaats 196, maar zal dit jaar zeker stijgen. Welke talen gaan het echt maken in 2013? Wij voorspellen een toename in de populariteit van Java dankzij Android. Objective-C zien we niet verder opstomen omdat er geen groei zit in IOS. Daarentegen zullen C en C++ het weer goed doen door de aanhoudende vraag naar talen die snelle programma s opleveren. Als Windows Mobile aanslaat, maakt ook C# nog een kans op groei in De verwachting is verder dat zowel Javascript als Matlab goede zaken zullen doen. De enige mogelijke nieuwkomers in de top twintig aan het eind van het jaar (Figuur 4) zijn R (statistiek) en Scala (functionele taal boven op de Java VM). Paul Jansen is oprichter en CEO van Tiobe Software en initiatiefnemer en onderhouder van de Tiobe-index. Redactie Nieke Roos Figuur 4: De enige mogelijke nieuwkomers in de top twintig aan het eind van het jaar zijn R en Scala. 1 17

18

19 Opinie Groods greep Derk-Jan de Grood helpt organisaties meer grip te krijgen op hun (test)project. De defecttrechter, of wat we kunnen leren van onze salescollega s Veel salesafdelingen gebruiken de zogeheten sales funnel als instrument om de effectiviteit van hun verkoopproces te meten. Boven in deze trechter gaan de leads, de potentiële deals. De salesmanager onderzoekt hiervan of er serieuze kansen zijn om tot een deal te komen. Is de kans erg klein, dan kiest hij er waarschijnlijk voor zijn kostbare tijd te besteden aan een lead met meer potentie. De interessante leads zakken verder de trechter in en krijgen een vervolg in de vorm van een klantgesprek. Dit gesprek kan aanleiding zijn om een offerte te maken. Indien aantrekkelijk voor de potentiële klant, komt er onder uit de trechter een deal gerold. De sales funnel geeft inzicht in hoeveel leads leiden tot een klantgesprek en hoeveel offertes daadwerkelijk een deal opleveren. Idealiter zijn juist de eerste fases het meest kritisch. Beter kritisch bij klantgesprekken dan veel tijd steken in offertes die niets opleveren. Bij een weinig kritisch proces zou de salesmanager juist veel aandacht besteden aan offertes met weinig potentie. Hierdoor is de slagingskans per offerte klein. Zonde van de tijd, helemaal omdat er op deze manier juist minder tijd overblijft om op zoek te gaan naar nieuwe leads en een goede inschatting te maken van hun potentie. Het salesproces is een filterproces en de sales funnel geeft inzicht in hoe goed het filter is in elke stap. Als we in de eerste fases niet kritisch filteren, ontstaat er inefficiëntie. De latere stappen gaan dan onevenredig meer tijd kosten. Als we voor deze tijd gaan compenseren in de toch al weinig kritische eerste fases, ontstaat er een vicieuze cirkel met nog meer inefficiëntie als gevolg. De salestrechter biedt inzicht in dit mechanisme en veel organisaties gebruiken hem om het verkoopproces te sturen en efficiënter te maken. Ook binnen de softwareontwikkeling hebben we een filterproces. Dit proces heet testen. We willen graag fouten elimineren voordat ze doorwerken in de vervolgstappen. Door kritisch te zijn aan het begin voorkomen we dat de laatste fases alle aandacht opslurpen, wat het project onnodig onder druk zou zetten en zou leiden tot een vicieuze cirkel. Door de juiste tools in te zetten en bijvoorbeeld pairwise te werken, kunnen we vroegtijdig fouten vinden in het ontwerp en de code. Door de business er vroegtijdig bij te betrekken, kunnen we voorkomen dat we de verkeerde oplossing maken en tijdens late testfases (de user acceptance test of de demo) ineens onverwachte bevindingen doen. Efficiëntie, acceptatie en vroege foutdetectie leveren een belangrijke bijdrage aan een filterproces dat juist aan het begin voldoende kritisch is. Het filterproces in het testtraject noemen we de defecttrechter. Net als de sales funnel geeft deze informatie waarmee we het proces kunnen sturen en verbeteren. Hij biedt inzicht in de fases in het proces waar we kritischer moeten testen en waar we tijdwinst kunnen boeken. Onlangs besprak ik met een klant de efficiëntie van zijn testproces. Hij was begonnen om te meten hoeveel issues er boven De defecttrechter geeft informatie om het testproces te sturen en te verbeteren water kwamen in productie, vergeleken met het aantal bevindingen in de ontwikkelfase. We herkenden hierin meteen het DDP, het defect detection percentage, maar constateerden ook dat dit voor stakeholders een abstract begrip is. Ineens legden we de link met de sales funnel. Dat moet ze wel aanspreken, concludeerden we gelijktijdig. De stakeholders denken hier allemaal in salestermen, dus deze weergave sluit aan bij hun belevingswereld. Is de defecttrechter oude wijn in nieuwe zakken? Misschien. Google geeft geen resultaten op de zoekterm, dus de zak is zeker nieuw. Het belangrijkst is dat we met een duidelijk beeld meer begrip kunnen kweken bij stakeholders, voor wie het testproces vaak ongrijpbaar is. Het helpt daarmee om de kloof tussen business en IT te overbruggen en samen te werken aan een efficiënt ontwikkelproces. Tot slot: het is altijd goed om te profiteren van kennis die beschikbaar is binnen andere disciplines. Google op sales funnel en je vindt vele Excel-templates die in een handomdraai zijn omgebouwd tot een mooie defecttrechter. Met dank aan onze salescollega s. 1 19

20 Technieuws Nanotechnologie DNA-vormen klaar terwijl u wacht DNA plooit en vouwt zichzelf veel gemakkelijker tot complexe vormen dan werd aangenomen, blijkt uit twee publicaties eind vorig jaar. Paul van Gerven Een chip die zichzelf in elkaar zet of een nanocapsule met medicijnen die pas opengaat als zij een zieke cel tegenkomt: het is een droom die eind vorig jaar weer een stapje dichterbij is gekomen. Twee onafhankelijke onderzoeksgroepen hebben laten zien dat DNA kan worden geprogrammeerd om vrijwel elk gewenst patroon of elke gewenste vorm aan te nemen. In zijn natuurlijke vorm bestaat het DNApolymeer uit een flexibele suikerachtige ruggengraat met daaraan op regelmatige intervallen een van vier molecuultypen geklonken, aangeduid met de letters A, C, G en T. Deze zijgroepen opereren in paren: A plakt een beetje aan T en C een beetje aan G. Een zo n interactie zet niet veel zoden aan de dijk, maar hoe meer complementaire paren elkaar weten te vinden, hoe sterker de binding van twee DNA-strengen. Zo zal de DNA-streng AAAAAA vrij sterk aan een TTTTTT-streng binden. De natuur gebruikt deze complementariteit om de opslag van genetische informatie robuuster te maken. Onze genen zijn betrekkelijk veilig vastgelegd in twee kopieën, die elkaar innig omhelzen in een dubbele helix van twee zeer lange ketens. Maar DNA bezit de potentie om veel meer vormen aan te nemen bijna elke vorm eigenlijk. De volgorde waarin de letters staan, vormen de instructies hoe een keten zichzelf opvouwt of aan een andere keten plakt. DNA is dus een bouwsteen met ingebouwd sjabloon. Zodra de synthesetechnieken voldoende waren ontwikkeld om DNA in voldoende lange stukken en in de gewenste volgorde te maken, zijn wetenschappers het biopolymeer dan ook in de gekste vormen gaan plooien. Van cilinders tot kubussen en van adelaarskoppen tot smileys (zie Figuur 1), het is inmiddels gemaakt. De state of the art op dit gebied is het zogeheten DNA-origami, een algemeen toepasbare techniek waarbij een verzameling kleine stukjes DNA de nietjes een lange, enkelstrengs DNA-keten in de gewenste 2D- of 3D-vorm plooit. Van Cad-ontwerp tot karakterisatie onder de atoomkrachtmicroscoop duurt dat hele proces, mits semigeautomatiseerd, ongeveer een week. DNA-origami levert niet alleen leuke plaatjes op. Voor nanowetenschappers die an sich niet zijn geïnteresseerd in het paringsgedrag van DNA, is het ook een uitkomst. Zij kunnen in een betrekkelijk kort tijdsbestek beschikken over een nanostructuur waarmee zij andere nano-objecten op een oppervlak of zelfs in 3D kunnen organiseren. Het DNA fungeert dan als een soort kapstok. Zo fabriceerde de geestelijk vader van DNAorigami, Paul Rothemund van Caltech, een primitieve transistor door DNA twee koolstofnanobuizen in kruislingse positie te laten vastpinnen op een oppervlak (zie Bits&Chips 15, 2010). En Harvard-onderzoekers ontwierpen een nano-oester die openklapt wanneer het juiste signaalmolecuul eraan bindt, bijvoorbeeld om medicijnen op specifieke plaatsen in het lichaam af te leveren. DNA-origami biedt in feite eindeloze mogelijkheden om meer controle uit te oefenen over de nanowereld. Het kent echter ook een onelegante en onpraktische beperking: voor Figuur 2: Met DNA-legostenen bouwden Harvard-onderzoekers honderd verschillende 3D-vormen. Links de met de computer gegenereerde ontwerpen en rechts een opname van het DNA met de elektronenmicscoop. 20 1