ELTON: Electronische leeromgeving voor luister- en spreekvaardigheid in het Hoger Onderwijs

Transcriptie

1 ELTON: Electronische leeromgeving voor luister- en spreekvaardigheid in het Hoger Onderwijs Projectaanvraag SURF Educatiefonds Maart 2000 Universiteit van Amsterdam Rijksuniversiteit Groningen Universiteit Leiden Katholieke Universiteit Brabant Universiteit Utrecht i.s.m. SPC Group s-hertogenbosch

2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Inleiding en doelstelling van het project Beoogde leeromgeving Voorgeschiedenis De leeropdrachten en de rol van studenten en docenten... 6 Luister- en spreekopdrachten... 6 Studenten... 6 Docenten Onderwijskundige meerwaarde Vergelijking met andere systemen Profiel van de partners... 9 Faculteit der Geesteswetenschappen, Universiteit van Amsterdam... 9 Faculteit der Letteren, Rijksuniversiteit Groningen... 9 Faculteit der Letteren, Universiteit Leiden Faculteit der Letteren, Katholieke Universiteit Brabant Faculteit der Letteren, Universiteit Utrecht...11 SPC Group Projectorganisatie Beschrijving Penvoerder en formeel uitvoerder Stuurgroep Projectleider Coördinatoren SPC Group Projectgroep Schematisch Plan van aanpak Realisatie leeromgeving...14 Uitvoerders Grondslag voor uitvoering Hergebruik en aanpassing bestaande componenten Gebruikte technologie Unicode support Overige technologieën Benodigde infrastructuur AV-hosting Beveiliging Uitleveromgeving Invoer/onderhoudsomgeving Globale fasering en werkwijze Documentatie Implementatie binnen de instellingen Begeleiding en coördinatie Infrastructuur Scholing Facilitering Subprojecten Disseminatie binnen de instellingen Voorlichting en kennisdisseminatie buiten de instellingen Website Klankbordgroep Conferenties Publicaties Fasering Opsplitsing in werkpakketten/fases Begroting Personele lasten i

3 8.2 Materiële kosten Overige kosten Totaalbegroting en subsidieaanvraag Begroting Subsidie en matching Kwaliteitswaarborging Kwaliteitsbewaking Ontwikkeltraject Implementatietraject Rapportage Tussenrapportage Eindrapportage Continuïteit Eigendomsrecht programmatuur Bijlage 1 Overzicht uitvoerende partijen Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit van Amsterdam Faculteit Letteren, Universiteit Leiden Faculteit Letteren, Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Letteren, Katholieke Universiteit Brabant Faculteit Letteren, Universiteit Utrecht SPC Group s-hertogenbosch Bijlage 2: Potentieel aantal gebruikers ELTON in de betrokken instellingen Bijlage 3: Gedetailleerde fasering Bijlage 4: Gedetailleerde begroting ii

4 1 Samenvatting In deze aanvraag presenteren vijf Nederlandse universiteiten een projectplan om in de periode van september 2000 tot september 2002 het onderwijs in de talen te vernieuwen door de ontwikkeling en implementatie van een web-gebaseerde leeromgeving. In deze leeromgeving kunnen diverse aspecten van het luister-, uitspraak- en spreekvaardigheidsonderwijs (voortaan luister- en spreekvaardigheidsonderwijs) worden getraind en getoetst. Het project concentreert zich op specifieke functionaliteit ten behoeve van luister- en spreekvaardigheid. Het gaat hierbij o.a. om het bieden van meertalige ondersteuning (inclusief ondersteuning van rechts-naar-links talen), fonetische transcripties, en opslag van gesproken teksten in portfolio s. Het innoverend element van dit project is dat de bedoelde leeromgeving een belangrijk deel van de functionaliteit van de talenpractica vervangt en daaraan nieuwe didactische mogelijkheden toevoegt, met name door de integratie van verschillende media en plaats- en tijdsonafhankelijk gebruik voor zowel docenten als studenten. Hiermee wordt een integrale oplossing aangeboden voor de vraag hoe de huidige talenlaboratoria en analoge collecties van audio- en videofragmenten moeten worden gedigitaliseerd. Geen enkele electronische leeromgeving is namelijk toegespitst op de behoeften van luister- en spreekvaardigheidsonderwijs (er wordt niet voorzien in specifieke oefenvormen zoals het luisteren naar een model en naar de ingesproken tekst of het transcriberen van luisterteksten) en geen van de digitale laboratoria die nu aangeschaft kunnen worden is web-gebaseerd. Op dit moment is er op (inter)universitair niveau geen standaardisatie op het gebied van leeromgevingen. Daarom zal bij het realiseren van ELTON (Elektronische Leeromgeving voor het TalenONderwijs) rekening gehouden worden met de aansluiting bij andere leeromgevingen, o.a. door het gebruik van standaardtechnologie. De vakinhoudelijke en didactische expertise wordt geleverd door de betrokken instellingen. De verankering in de facultaire curricula is verzekerd door directe betrokkenheid van de talendocenten als inhoudsontwikkelaars en structurele opname in de facultaire onderwijsprogramma s. Het ontwikkelde onderwijsmateriaal komt nog tijdens de projectperiode ter beschikking van alle betrokken instellingen, waardoor een brede inzetbaarheid in het Hoger Onderwijs is gegarandeerd. De benodigde technologie en programma-technische ondersteuning wordt voor het grootste deel geleverd door SPC Group te Den Bosch. Aanpassing van reeds beschikbare componenten is hierbij het uitgangspunt. De voor het project benodigde infrastructuur wordt door de betrokken faculteiten gegarandeerd. Ten aanzien van hosting services voor digitale video wordt in overleg met SURFNet aangesloten bij lopende ontwikkelingen. On-line video van de benodigde kwaliteit (MPEG-1) kan op dit moment nog niet op de thuiswerkplek van de studenten worden gegarandeerd. Daarom zal het materiaal in het begin aan studenten worden gedistribueerd via een hybride oplossing. Inloggen van een thuiswerkplek zal mogelijk zijn, maar de audio- en videofragmenten zullen via CD-ROM beschikbaar worden gesteld. Ook op de universitaire netwerken kan voor deze oplossing worden gekozen. Bestuurlijke en uitvoerende verantwoordelijkheden zijn samengebracht in de organisatie van het project. Bij de lokale coördinatie zijn de facultaire eenheden (medewerkers) betrokken die zijn ingesteld (aangesteld) om het gebruik van ICT binnen het facultaire onderwijs te bevorderen. De resultaten van dit project zullen al in een vroege fase worden verspreid, onder andere door middel van publicaties en presentaties op congressen en studiedagen. Omdat het vervangen van de analoge talenlaboratoria een belangrijk punt van aandacht is voor alle instellingen waar talen worden gedoceerd, moet er ook voor gezorgd worden dat andere instellingen desgewenst van ELTON gebruik kunnen maken. Daarom zijn diverse maatregelen getroffen om de continuïteit na ommekomst van het project te waarborgen, zowel voor wat betreft het ontwikkelde implementatietraject als de programmatuur. Het scholingsprogramma voor docenten en de leerinhouden zullen via SURF ter beschikking komen van andere belangstellenden. SPC Group zal een technische documentatie samenstellen en de broncodes leveren van de in het kader van dit project ontwikkelde onderdelen, zodat aanpassingen en toevoegingen mogelijk zijn. Voor het gebruik van de nu al door SPC ontwikkelde componenten zal een licentie worden afgesloten. Het budget voor uitvoering van het project bedraagt fl , waarvan fl wordt bijgedragen door de deelnemende universiteiten en fl wordt gevraagd aan de Stichting SURF. 1

5 2

6 2 Inleiding en doelstelling van het project Voor u ligt een gemeenschappelijke aanvraag van de Universiteit van Amsterdam, de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit Leiden, de Katholieke Universiteit Brabant en de Universiteit Utrecht. De aanvraag wordt ingediend door de Rijksuniversiteit Groningen, die namens de betrokken universiteiten optreedt als penvoerder. De aanvraag is opgesteld in nauwe samenwerking met SPC Group te Den Bosch, die in opdracht van de penvoerder een gedeelte van de ontwikkelwerkzaamheden zal uitvoeren. Doel van deze aanvraag is de implementatie van een electronische leeromgeving ten behoeve van het luister- en spreekvaardigheidstraining van de talenopleidingen van de genoemde universiteiten. De aanvraag is tot stand gekomen vanuit het besef dat bestaande webgebaseerde leeromgevingen weliswaar mogelijkheden bieden voor communicatie en het gebruik van audio- en videofragmenten (vooropgesteld dat aan de infrastructurele randvoorwaarden kan worden voldaan), maar dat de inzetbaarheid van deze media in het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs zonder verdere specifieke didactisering en technische aanpassing beperkt is. Het project wordt ingegeven door het grote belang dat wordt gehecht aan adequaat luister- en spreekvaardigheidsonderwijs in het universitair talenonderwijs. Hierbij speelt enerzijds een rol dat de betrokken faculteiten zich zien geplaatst voor de vraag hoe op korte termijn de analoge talenlabs kunnen worden vervangen door digitale omgevingen en hoe deze overgang kan worden ingepast in de ontwikkelingen met betrekking tot webgebaseerde leer- en onderwijsomgevingen die inmiddels overal in gang zijn gezet (dikwijls aangestuurd op centraal niveau). Er is anderzijds voor het onderwijs waar het hier om gaat vaak geen geschikt materiaal op de markt. Daarom hebben de betreffende instellingen zelf collecties audiovisueelmateriaal opgebouwd en voorzien van leerzame opdrachten. Deze collecties kunnen (gedeeltelijk) worden gedigitaliseerd; waar mogelijk zullen ze worden ingezet voor dit project.. Tegelijkertijd zijn de instellingen zich ervan bewust dat aan de docentkant de schaalvoordelen van web-gebaseerde omgevingen kunnen worden benut door met verschillende partners samen materiaal voor luister- en spreekvaardigheid te ontwikkelen dat door studenten aan alle instellingen kan worden gebruikt. In de afgelopen jaren zijn met dergelijke uitwisselingsverbanden goede ervaringen opgedaan. Door gebruik te maken van het Internet kunnen alle partners toegang krijgen tot de gedigitaliseerde audio- envideofragmenten en de bijbehorende opdrachten. Het project heeft een tweeledig doel: 1) de ontwikkeling van een leeromgeving voor hetluister- en spreekvaardigheidsonderwijs (in spreekvaardigheid is uitspraakvaardigheid inbegrepen) 2) de implementatie van de omgeving binnen de betrokken instellingen Ad 1) Voor het realiseren van de leeromgeving wordt zoveel mogelijk gebruikt gemaakt van standaard tools en technieken. Hiertoe is aansluiting gezocht bij de SPC Group te Den Bosch, die ruime ervaring heeft met het ontwikkelen van educatieve programmatuur, inclusief virtuele leeromgevingen en multimediale programmatuur voor het talenonderwijs. De ontwikkeling zal dan ook voor een belangrijk deel plaatsvinden op basis van hergebruik en aanpassing van bestaande componenten. Een randwoorwaarde is de integratie in overkoepelende digitale leeromgevingen op instellingsniveau. Ad 2) Binnen de projectperiode wordt het gebruik van de omgeving binnen een deel van de opleidingen aan de betrokken instellingen geïmplementeerd. Hiertoe wordt aangesloten bij verschillende binnen de instellingen ontwikkelde scenario s die in de afgelopen jaren zeer succesvol zijn gebleken. Hierbij wordt rekening gehouden met het creëren van de juiste voorwaarden voor succesvolle implementatie, zoals het bieden van adequate voorzieningen, scholing van talendocenten en management. Zowel de leeromgeving als het implementatietraject zullen na afloop van het project binnen andere instellingen toepasbaar zijn. 3

7 Het project draagt de naam ELTON. ELTON is het acronym voor Electronische Leeromgeving voor het Talenonderwijs. 4

8 3 Beoogde leeromgeving 3.1 Voorgeschiedenis Het gebruik van multimedia in het taalvaardigheidsonderwijs staat al geruime tijd op de agenda van de betrokken instellingen en er zijn participaties geweest in projecten op dit gebied. Zo is aan de KUB een multimediaal luistervaardigheidsprogramma ontwikkeld (TUMULT) en werd er in Groningen een multimediale cursus t.b.v. het uitspraak- en fonetiekonderwijs ontwikkeld op basis van het programma Hologram (Phoncall). De betreffende programma s worden inmiddels toegepast in het onderwijs aan de betrokken faculteiten. Het streven is om de didactische aanpak breder toepasbaar te maken en aan te passen aan de mogelijkheden van web-gebaseerde leeromgevingen. Hierin sluit het project voor een deel aan bij de uitgangspunten van het project GILET dat aan de RUG is uitgevoerd. GILET schiet echter op bepaalde punten (performance, ontbreken web-interface) tekort. De implementatie van ELTON met gebruikmaking van door de SPC Group ontwikkelde expertise en component-gebaseerde standaardtechnologie biedt naar verwachting meer zekerheid met betrekking tot algemene toepasbaarheid, schaalbaarheid, betrouwbaarheid en continuïteit. In de aanloop tot het project heeft de voorbereidingsgroep onder aanvoering van Prof. Dr. Jan Hulstijn, Hoogleraar Tweede Taalverwerving aan de UvA, 1 verschillende scenario s overwogen. Hierbij stonden steeds de behoeften van het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs centraal. Het grote belang dat aan samenwerking op dit gebied wordt gehecht, resulteerde onder andere in het plan om samen met SURFNET BV te komen tot het opzetten van een landelijke multimedia-database voor het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs. In een vergadering met vertegenwoordigers van SURFNET BV is dit plan nader toegelicht. Duidelijk werd dat SURFNET met name een bijdrage zou kunnen leveren op het gebied van streaming audio en video, maar dat het opzetten van de database zou moeten worden uitbesteed. Aan de toepasbaarheid van streaming audio en video zonder dat afnemers de beschikking hadden over het materiaal in native formaat werd ook getwijfeld. Bewerking binnen de instellingen zoals beoogd zou problemen opleveren. Ook waren problemen te verwachtenmet betrekking tot. de licenties voor de gebruikte audio- en videofragmenten. Verder werden de kosten van het ontwikkelen van een database en het inrichten en onderhouden van een server door SURFNET BV hoog ingeschat, waardoor wellicht weinig ruimte zou overblijven voor implementatie binnen de instellingen. Op grond van deze overwegingen heeft de projectgroep daarna besloten om prioriteit te geven aan het ontwikkelen van een eindgebruikersprogramma voor studenten en docenten. De uitwisseling van luister- en spreekvaardigheidsmateriaal en het gebruik van een gemeenschappelijke database blijven hierbij belangrijke uitgangspunten. Door echter het accent te leggen op de electronische leeromgeving wordt naar de mening van de projectgroep een directere link gelegd naar de behoeften van de docenten, waardoor een samenhangender implementatietraject kan worden opgezet. Uiteraard dient ook hierbij rekening te worden gehouden met het creëren van de juiste infrastructurele randvoorwaarden van het project. Voor ontwikkeling en aanbieding van het materiaal is in de voorgestelde opzet per instelling een server met voldoende opslagcapaciteit beschikbaar en de benodigde bandbreedte is binnen de lokale omgeving gegarandeerd. Waar de vereiste bandbreedte nog niet aanwezig - op de thuiswerkplek van de student zal dit zeker het geval zijn- kan gewerkt worden met audio- en videomateriaal op CDRom. Opschaling naar volledig on-line gebruik is mogelijk zodra de AV-hosting services en de infrastructuur voor thuisgebruik hiervoor beschikbaar komen. Voor de vereiste kwaliteit (MPEG-1) is dit nu nog niet het geval. De voorbereidingsgroep heeft zich op dit punt laten adviseren door SURFNET. In de loop van het project zal hierover regelmatig contact worden gehouden met SURFNET. 1 De voorbereidingsgroep bestond naast Prof. Dr. J. Hulstijn uit Drs. Jan de Jong (UvA), Dr. Guust Meijers (KUB), mw. Dott. ssa. Alessandra Corda (UL), drs. Sake Jager (RUG) en drs. Maarten Louman (SPC Group). 5

9 3.2 De leeropdrachten en de rol van studenten en docenten Luister- en spreekopdrachten In de luisteropdrachten gaat het enerzijds om tekstbegrip en anderzijds om verstavaardigheid. Onder tekstbegrip wordt verstaan het begrijpen van de grote lijn en details van het gesprokene, de opbouw ervan, en het inschatten van kenmerken van de spreker, gebruikssituatie e.d. Met verstavaardigheid wordt het verstaan bedoeld van alle woorden in de juiste volgorde; daarvoor is (grotendeels impliciete) kennis nodig van hoe woorden in verbonden spraak klinken. Begrip van de inhoud van het gesprokene is hoofdzakelijk een proces van hogere orde, dat grotendeels bewust wordt uitgevoerd en veel aandachtscapaciteit vergt. Verstaan is een proces van grotendeels lagere orde. In het begin van het taalverwervingsprogramma echter vergt het veel aandacht en staat dan een goed tekstbegrip in de weg. Door herhaalde oefening wordt de verstavaardigheid geautomatiseerd en komt aandachtscapaciteit vrij voor hogere-orde begrijpprocessen. ELTON biedt de mogelijkheid om zowel de begrijp- als verstavaardigheid te trainen. Training van begrip vindt plaats door aanbod van authentieke audio- en videofragmenten met taalgebruik in situaties die afgeleid zijn uit de eindtermijnen van de Opleidingsen Examenreglementen van de talenopleidingen. Deze fragmenten zijn voorzien van begripsvragen met hints en feedback. Training van verstavaardigheid vindt plaats met behulp van verschillende oefenvormen, die studenten dwingen aandacht te geven aan de akoestische realisatie van elk woord in het gesprokene. Ze vergelijken het gehoorde met de transcriptie ervan of typen zelf transcripties in van woorden of woordgroepen uit de spraakstroom (waarbij automatisch fouten worden gesignaleerd in de door de studenten ingetypte tekst) en krijgen daarbij zo nodig hints en ontvangen uiteindelijk de correcte transcriptie. Ook zijn er werkvormen waarbij slechts een simpele respons gegeven hoeft te worden en de beschikbare responstijd geleidelijk aan korter wordt (ter training van automatisering). In de spreekopdrachten gaat het enerzijds om training van processen van lagere orde, zoals uitspraak, articulatie en intonatie (vooral naspreken) en anderzijds om processen van hogere orde, zoals het produceren van monologen aan de hand van aanwijzingen en gegeven trefwoorden. Bij de uitspraakoefeningen wordt auditieve en visuele feedback gegeven: de studenten kunnen de auditieve en visuele vorm (intonatiecontouren o.a.) van de stimuli vergelijken met die van hun responsen en proberen hun eigen prestaties te verbeteren. In de hogere orde opdrachten spreken de studenten korte reacties in bij bepaalde situaties (ze krijgen bijvoorbeeld een verzoek te horen waarop adequaat moet worden gereageerd) maar ook langere reacties zoals langere monologen. In beide gevallen kunnen studenten kiezen of ze luisteren naar een modelreactie, of ze de transcriptie van wat ze moeten inspreken zien (b.v. goedenavond, is er een tafel vrij voor drie personen? ), of ze alleen een hint zien (b.v. tafel en drie personen, als tekst of als afbeelding), of helemaal geen ondersteuning krijgen. In de tentamenmodus kan de docent bepalen tot welke vormen van ondersteuning de studenten toegang kunnen krijgen. Studenten De studenten werken met het programma op een werkstation in de universiteit of thuis via een inbelmogelijkheid. Ze loggen in op ELTON, klikken op hun portfolio en krijgen een overzicht van de opdrachten die ze uitgevoerd hebben (en de resultaten daarvan) en van de opdrachten die ze nog moeten uitvoeren. 2 De studenten werken vervolgens aan luister- of spreekopdrachten, in de oefeningdan wel in de tentamenmodus. Wanneer de studenten een oefening afsluiten worden hun responsen opgeslagen in hun portfolio. Studenten zijn op de hoogte van hun eigen prestaties door het scoreregistratiesysteem en kunnen die kennis gebruiken bij het nemen van beslissingen over de vraag welke opdrachten zij in een volgende werksessie zullen uitvoeren. ELTON werkt bovendien semi-adaptief, het biedt de studenten extra oefeningen aan op de gebieden die ze nog niet goed genoeg beheersen. ELTON biedt hun verder de mogelijkheid berichten te sturen aan en te ontvangen van hun docenten. Studenten kunnen dus kiezen tussen vaste door de docent geadviseerde leerroutes en vrije leerroutes en kunnen over hun keus corresponderen met hun docenten. Dit verhoogt de motivatie en stimuleert actieve deelname aan het 2 In 2002, na ommekomst van de tweejarige projectperiode, zal ELTON beperkt zijn tot de implementatie van luistervaardigheid en spree kvaardigheid. Kort daarna zullen andere onderdelen worden ingebracht, zoals Grammatica en Woordenschat (door inpassing van reeds bestaande, door de participerende universiteiten ontwikkelde, software en courseware, onder andere het HOLOGRAMprogramma). 6

10 eigen leerproces. ELTON zelf legt studenten dus geen dwingend parcours op: ze zijn vrij in het kiezen van de volgorde waarin en het aantal malen dat ze luister- en spreekopdrachten uitvoeren. Docenten De docentgebruikers kunnen in een speciale gebruikersvriendelijke interface nieuw leermateriaal en tentamenopgaven voor luisteren en spreken aan ELTON toevoegen of bestaand leermateriaal aanpassen of verbeteren. Omdat ELTON web-gebaseerd is, kunnen docenten makkelijk toegang krijgen tot materiaal dat elders ontwikkeld is. Onder docenten bestaat een breed gedragen behoefte om zelf leermateriaal en oefeningen te kunnen maken, afgestemd op de leerbehoeften van hun studenten, rekening houdend met de in het Opleidings- en Examenreglement opgenomen eindtermen. ELTON biedt hun de mogelijkheid daartoe en maakt hen minder afhankelijk van kant-en-klare gesloten courseware die dikwijls niet precies aansluit bij leerbehoeften en eindtermen. Wanneer materiaal is aangemaakt en gebruikt wordt door studenten, loggen de docentgebruikers in op ELTON en vragen de portfolio's van hun studenten op. Ze kunnen de luister- en spreekprestaties van hun studenten die niet door het programma zijn beoordeeld bekijken en beluisteren en van persoonlijk commentaar voorzien. Van de door het programma beoordeelde opdrachten kunnen ze een overzicht van scores en gegeven antwoorden opvragen. Als het gaat om tentamens, kunnen docenten de studentresponsen, zo gedetailleerd en globaal en zo vaak als ze zelf willen, bekijken (in het geval van luistertentamens) en beluisteren (in het geval van spreektentamens), en van een beoordeling voorzien. Dit betekent een verhoging van de efficientië ten opzichte van de huidige situatie in de analoge talenlaboratoria. 3.3 Onderwijskundige meerwaarde Voor ELTON gelden deels dezelfde uitgangspunten als voor elektronische leeromgevingen in het algemeen: de leeromgeving stimuleert een actieve, zelfstandige leerhouding bij de studenten, bevordert het contact tussen docenten en studenten, ondersteunt het leerproces door ontsluiting van relevante leermaterialen, en biedt mogelijkheden tot beoordeling van de leerprestatie. Het belang van deze onderwijskundige uitgangspunten wordt in de literatuur vrijwel unaniem onderkend. Tot nu toe moest voor het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs het talenpracticum gebruikt worden. De onderwijskundige meerwaarde van ELTON boven het gebruik van losse audiocassettes of videobanden in een traditioneel audio-actief-comparatief talenpracticum is gelegen in de volgende punten: ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ Digitaal audio- en videomateriaal is gebruiksvriendelijker dan losse audio- en videocassettes. De meerwaarde van ELTON bestaat uit het feit dat dit materiaal geïntegreerd kan worden aangeboden in het oefengedeelte van een web-gebaseerde leeromgeving. Studenten kunnen feedback en hints opvragen, hetgeen effectief bijdraagt aan het leerproces en de zelfstudie efficiënter maakt.. ELTON biedt mogelijkheden van (semi-)adaptiviteit. De motivatie van studenten wordt vergroot doordat ze controle kunnen uitoefenen op het leerproces door de leerroute te kiezen, door constant inzicht te hebben in de eigen prestaties (door middel van een scoreregistratiesysteem) en door de mogelijkheid met de docent te kunnen corresponderen. De verwachting is dat dit ook een gunstig effect heeft op het leerresultaat. ELTON maakt de zelfstudie efficiënter, zodat in de lessen meer ruimte ontstaat voor onderdelen die niet effectief via dit medium aangeboden kunnen worden. Het gebruik van het web maakt tijds- en plaatsonafhankelijke toegang tot de oefenstof mogelijk, zowel voor studenten als voor docenten. De onderwijskundige meerwaarde van ELTON voor docenten is onder meer gelegen in de volgende eigenschappen: ƒ Docenten van verschillende universiteiten werken samen in het maken van leermateriaal in een gebruikersvriendelijke interface. Ze doen die via internet, dat wil zeggen tijd- en plaatsonafhankelijk, hetgeen de efficiëntie van de samenwerking sterk bevordert. ƒ ELTON biedt gebruiksvriendelijke sjablonen om functionele taken te ontwikkelen, waarmee docenten digitale audio- en videofragmenten kunnen koppelen aan diverse oefenvormen. ƒ ELTON vergemakkelijkt de differentiatiemogelijkheden. Docenten kunnen opdrachtpakketten variëren voor individuele studenten. 7

11 ƒ Docenten krijgen op gemakkelijke wijze inzicht in de prestaties van hun studenten, zowel individueel als groepsgewijs.met ELTON kunnen docenten luister- en spreektentamens afnemen en de geregistreerde studentresponsen op een gebruikersvriendelijke manier beoordelen. 3.4 Vergelijking met andere systemen Binnen de betrokken Letterenfaculteiten wordt o.a. gebruik gemaakt van elektronische leeromgevingen als WebCT en Blackboard. Verder is men bekend met Lotus Learning Space en andere leeromgevingen, zoals Merlin (Universiteit Hull, GB, waarmee o.a. nauw wordt samengewerkt door de RUG). In deze systemen zijn de mogelijkheden voor meertalige ondersteuning beperkt. Zo ontbreken voorzieningen voor het invoeren en opslaan van tekst in niet-standaard tekensets, bijvoorbeeld voor Arabisch. Voor de beoogde leeromgeving is gebruik van Unicode op invoer- en databaseniveau dan ook een eerste vereiste. Geen van de betrokken systemen biedt bovendien specifieke functionaliteit voor het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs. Een inspreekmogelijkheid met opslag van audio-files in een portfolio is niet standaard aanwezig, evenmin als synchronisatie van tekst met audio- en videofragmenten, een mogelijkheid om rollenspellen op te zetten of om de ingesproken tekst te vergelijken met het model. Geen van de door CINOP en SURF Educatief 3 geëvalueerde teleleerplatforms biedt dergelijke voorzieningen. Sjablonen voor oefenvormen voor luister- en spreekvaardigheid zijn echter aanwezig in de digitale talenlaboratoria die op de markt aanwezig zijn. Men kan hierbij denken aan de producten van Teleste/Tandberg of Maro. Deze systemen zijn echter niet web-gebaseerd, waardoor de gebruiksmogelijkheden voor docenten en studenten beperkt worden. Bovendien wordt in deze systemen ook niet voorzien in Unicode-ondersteuning voor niet-westerse schriftsoorten. Ontwikkeling van ELTON op basis van bestaande componenten van SPC Group (o.a. ontwikkeld voor het Digitaal Innovatief Audiolab en de leeromgeving Profes-E) is hierdoor de meest aantrekkelijke optie. Zoals al eerder gezegd, zal in het programmeren van ELTON rekening worden gehouden met de mogelijke aansluiting bij andere leeromgevingen. 3 Advies keuze Teleleerplatform SURF Eduactie<f>,

12 4 Profiel van de partners De betrokken instellingen werken reeds langere tijd samen binnen het groter verband van ICT NL, een overkoepelend overleg van Letterenfaculteiten op het gebied van ICT dat in 1993 van start is gegaan. Daarnaast bestaan bilaterale contacten met betrekking tot uitwisseling van programmatuur en expertise (Leiden-Groningen, Amsterdam-Tilburg). Met de overige Letterenfaculteiten in het land bestaan soortgelijke contacten. Faculteit der Geesteswetenschappen, Universiteit van Amsterdam De Faculteit der Geesteswetenschappen is de naam waaronder de faculteiten Letteren, Godgeleerdheid en Wijsbegeerte per 1 november 1997 zijn samengegaan. De faculteit voorziet in talenopleidingen in een groot aantal Europese talen en talen van het Nabije en Midden-Oosten. Daarnaast verzorgt de faculteit diverse cursussen Nederlands voor anderstaligen, ondergebracht in het Instituut voor Nederlands als Tweede Taal. De taalverwervingscomponent van de meeste talenopleidingen (alsmede de cursussen van het INTT) ressorteert onder het Expertisecentrum Tweedetaalverwerving (ETT, directeur prof. dr J.H. Hulstijn). Bij oprichting van het ETT in 1998 is dit gedoteerd met een budget ten behoeve van o.m. inzet van ICT in het onderwijs, alsmede deskundigheidsbevordering op dit terrein onder docenten. In het kader hiervan worden momenteel projecten op het terrein van woordenschatverwerving en luistervaardigheid geëntameerd. Bij de opleiding Engels is al een applicatie woordenschatverwerving operationeel, voortgekomen uit een K&S-project. Uit een eerder golf van COO-ontwikkeling stammen toepassingen op het gebied van Nederlandse grammatica (voor cursisten NT2) en Franse grammatica. De initiatieven van de faculteit op het gebied van ICT in het onderwijs concentreren zich thans rond het concept van de digitale studieplek, een webgebaseerde leeromgeving. De faculteit heeft het voornemen binnenkort een aantal opleidingen als pilot voor dit project voor te dragen. Een coördinerende rol bij de realisatie van de Digitale Studieplek en andere initiatieven op het terrein van ICT in het onderwijs is toebedeeld aan de sectie Informatiseringsbeleid en Wetenschappelijke ICTtoepassingen (5 fte). Deze sectie beheert ook 2 (weldra 4) multimediale cursuszalen. ICTO-activiteiten worden verder ondersteund door een centrale ICTO-voorziening ( De Mediatheek van de faculteit beschikt over een grote collectie analoge en digitale media en technische voorzieningen voor de inzet van deze media, in het bijzonder ten behoeve van het talenonderwijs. De Mediatheek onderzoekt momenteel, in samenwerking met de sectie Informatiseringsbeleid en Wetenschappelijke ICT-toepassingen de mogelijkheden (o.m. via digtalisatie van analoge media) voor beschikbaarstelling van deze media via het Web. In de loop van zomer 2000 zal de infrastructuur van de mediatheek ingrijpend worden vernieuwd. Er zullen na deze operatie 60 AV-werkplekken en 45 pc-werkplakken beschikbaar zijn. De laatste zullen voldoen aan de eisen die vanuit het project ELTON worden gesteld. Faculteit der Letteren, Rijksuniversiteit Groningen De Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen kent een breed scala aan opleidingen op het gebied van de Europese en Indische talen, alsmede de talen van het Nabije en Midden-Oosten. Daarnaast verzorgt het Talencentrum van de faculteit o.a. opleidingen op het terrein van Nederlands als tweede taal. In de afgelopen 10 jaren zijn in de faculteit diverse projecten op het gebied van ICT en Onderwijs uitgevoerd. Onder andere is het raamwerkprogramma Hologram ontwikkeld, dat inmiddels bij ca. 50 cursussen in Groningen en bij de zusterfaculteiten in Nijmegen en Leiden wordt toegepast. Ook is samengewerkt met het Britse TELL-consortium bij de ontwikkeling van programmatuur voor het taalvaardigheidsonderwijs. Op disciplineniveau wordt samengewerkt in projecten op het gebied van ICT en Onderwijs met o.a. de Open Universiteit (Studienet) en de Hanzehogeschool Groningen (Blackboard). De aan de faculteit uitgevoerde Kwaliteit & Studeerbaarheidsprojecten ( ) hebben sterk bijgedragen aan de integratie van ICT in de facultaire curricula, zowel voor wat betreft standaardprogrammatuur als specifieke courseware. Er is met name gewerkt aan de professionalisering 9

13 van docenten in het gebruik van ICT en COO. De volgende stap in het facultaire beleid is gericht op de integrale toepassing van ICT binnen alle opleidingen. Een belangrijk instrument hierbij is het gebruik van een digitale onderwijs- en studieomgeving. Binnen de RUG zijn vergevorderde plannen om een dergelijke omgeving in de komende twee jaar met centrale middelen in te voeren. De Faculteit der Letteren participeert in dit project. Binnen de Faculteit der Letteren is in 1998 het Centrum voor ICT en Onderwijs Letteren (ICTOL, opgericht, van waaruit de activiteiten op het gebied van ICT en Onderwijs worden geïnitieerd, gecoördineerd en geëvalueerd. Tot de vaste staf van het Centrum behoren een projectleider en een softwareontwikkelaar/-programmeur. Voor het uitvoeren van scholingsprojecten en advisering op het gebied van ICT en onderwijs wordt een beroep gedaan op medewerkers van de afdeling Alfa-Informatica en andere afdelingen binnen de RUG. De Faculteit Letteren beschikt momenteel over circa 180 PC s voor gebruik door studenten, waaronder 25 multimedia-pc s. De faculteit is van plan om in de komende twee jaar het aantal multimediale werkplekken voor studenten uit te breiden tot 55. Het beleid in de komende periode is sterk gericht op het realiseren van hoogwaardige thuiswerkplekken voor studenten door deelname aan het universitaire project Electronische Leeromgeving. Faculteit der Letteren, Universiteit Leiden De Faculteit der Letteren van de Universiteit Leiden verzorgt een groot aantal opleidingen op het gebied van zowel de westerse als de niet-westerse talen. De faculteit verzorgt tevens cursussen op het gebied van Nederlands als tweede taal. De faculteit is in 1996 begonnen met de invoering van ICT in het onderwijs. In de periode is ICT dankzij het Studeerbaarheidsfonds en subsidies van het College van Bestuur in de meeste opleidingen ingevoerd. Hiernaast is geïnvesteerd in de professionalisering van docenten op ICT-gebied. Om de consolidatie en verdere vernieuwing op ICT-gebied voort te zetten, heeft de Faculteit der Letteren besloten 1,0 fte coördinatoren op vaste basis aan te stellen, 0,5 voor de cultuurhistorische vakken en 0,5 voor taalvaardigheid en toegepaste taalkunde. De coördinatoren worden ondersteund door twee programmeurs (totaal 0,6 fte). Samen vallen ze als Projectgroep COO (zie voor meer informatie) onder het facultaire Informatiserings- en TalenCentrum. Daarnaast wordt door de Faculteit jaarlijks Kƒ 100 beschikbaar gesteld voor consolidatie van web-projecten, projecten op het gebied van automatisch toetsen en taalvaardigheidsprojecten op het gebied van grammaticaonderwijs. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het raamwerkprogramma Hologram, oorspronkelijk een product van de Letterenfaculteit in Groningen. In 1996 heeft Groningen samen met de Letterenfaculteiten van Leiden en Nijmegen een consortium gevormd om de Hologram-functionaliteiten verder uit te breiden en materiaal uit te wisselen. In Leiden hebben tien talenopleidingen in de afgelopen jaren materiaal in Hologram ontwikkeld. Hologram is nu een vast onderdeel van het curriculum voor 284 van de ongeveer 400 propedeusestudententen die een taal studerenen wordt ook bij de opleiding Nederlands (60 studenten) gebruikt. In de periode kunnen dankzij een subsidie van het College van Bestuur (kƒ 500) projecten op vernieuwende gebieden worden begeleid en uitgevoerd. Bijna drie kwart van deze subsidie is bestemd voor taalvaardigheidsprojecten waarbij multimedia wordt gebruikt, projecten die zich richten op het leren van vocabulaire en projecten op het gebied van de niet-westerse schriften. Leiden is de enige Nederlandse universiteit waar niet-westerse talen als Japans, Chinees, Koreaans en Indonesisch worden gedoceerd. Daarnaast kan men in Leiden ook Arabisch, Hebreeuws, Turks en Afrikaanse talen studeren. Zowel de Faculteit der Letteren als het College van Bestuur in Leiden vinden ICT, met name in de talenopleidingen, een belangrijk aandachtsgebied en hebben zich steeds gecommitteerd om de verdere invoering van ICT mogelijk te maken. Het facultaire beleid is vanaf het begin vooral gericht geweest op docentenbegeleiding en implementatie in het curriculum. Er is bewust voor gekozen om a) het zelf ontwikkelen van programmatuur sterk te beperken, b) elders ontwikkelde programmatuur bij zoveel mogelijk opleidingen te gebruiken om de ondersteuning efficiënter te maken en c) de infrastructuur (netwerk, computerzalen) geleidelijk uit te breiden op basis van de groeiende vraag van docenten en studenten. Er zijn nu drie computerzalen met in totaal 60 werkplekken voor de studenten, begin

14 zal een vierde zaal met 20 werkplekken worden gerealiseerd. Twee computerzalen zijn uitgerust met een speciaal `remote screen and audio control systeem (Didacnet); alle computers in deze zalen zijn voorzien van koptelefoons, De faculteit streeft ernaar om vanaf 2003 alle opleidingen (voor een totaal van ca studenten op basis van de huidige gegevens) structureel gebruik te laten maken van COO en ICT. Faculteit der Letteren, Katholieke Universiteit Brabant Deze Faculteit der Letteren van de KUB heeft zelf geen taalopleidingen zoals de meeste andere letterenfaculteiten. Wel is er veel interesse voor digitale media getuige de start van een nieuwe opleiding Bedrijfscommunicatie en Digitale Media. Het Talencentrum van de KUB (een onderwijsinstituut van de Letterenfaculteit) heeft een universiteitsbrede taak. Met behulp van centrale middelen verzorgt het Talencentrum een vast pakket aan cursussen (Nederlands als moedertaal, NT2, Duits, Engels, Spaans, Italiaans en Russisch). Ook bezit het Talencentrum een zelfstudiecentrum dat in de bibliotheek is gesitueerd. Daarnaast organiseert het Talencentrum een groot aantal cursussen op verzoek van faculteiten en diensten. Deze variëren van korte trainingen voor personeel tot verplichte en keuzevakken voor studenten van verschillende studierichtingen. De laatste jaren worden er bijvoorbeeld veel cursussen Frans, Duits en Spaans voor de Engelstalige opleidingen van de Faculteit Economie georganiseerd. Het Talencentrum heeft dus geen eigen studenten. Grofweg kan gesteld worden dat jaarlijks ongeveer 1700 cursisten deelnemen aan een van de cursussen. De omvang van het Talencentrum is ongeveer 15 fte s. Het Talencentrum werkt al enige tijd met succes aan invoering van ICT in zijn onderwijs. Daartoe is het zelfstudiecentrum uitgebreid met een aantal PC s waarop aangekochte COO- en CD-ROMtaalcursussen door de studenten kunnen worden gebruikt. In het verleden heeft het Talencentrum met behulp van Kwaliteit & Studeerbaarheidsgelden zelf drie onderwijspakketten vervaardigd: twee interactieve luistervaardigheidsprogramma s Spaans en Engels voor gevorderden op CD-ROM (bekend onder de naam TUMULT) en een grammaticaprogramma Engels (Correct me, if I am Wrong). Verder hebben twee medewerkers de afgelopen jaren in Europees verband meegewerkt aan de productie van CD-roms met een introductieprogramma Nederlands voor uitwisselingsstudenten en een leescursus Nederlands voor Duitstaligen. Ook adviseert het Talencentrum de studenten over aspecten van taalverzorging via het web. Het Talencentrum streeft ernaar op zo kort mogelijke termijn over te stappen naar een digitaal talenpracticum in samenhang met de ontwikkelingen in de infrastructuur van de KUB. Verder wil het Talencentrum werken aan een bredere inzet van ICT in het taalonderwijs. Om deze beide zaken te realiseren is bij het CVB van de KUB een projectvoorstel ingediend dat inmiddels is gehonoreerd. Dit betekent dat het Talencentrum, in ieder geval de komende twee jaar, een coördinator ICT-taalonderwijs kan aanstellen en de mogelijkheid heeft het programma Hologram in het onderwijs te introduceren. Het beleid van het Talencentrum is erop gericht om enerzijds kant en klaar materiaal aan te kopen, anderzijds expertise op te bouwen om met behulp van raamwerkprogramma s (sjablonen) zelf op zo efficiënt mogelijke wijze materiaal aan te maken. Faculteit der Letteren, Universiteit Utrecht De Faculteit der Letteren van de Universiteit Utrecht verzorgt opleidingen op het gebied van de Europese talen en de talen van het Nabije en Midden-Oosten. In het verleden zijn in de faculteit cursussen ontwikkeld met COO, waaronder de voor alle studenten verplichte cursussen Computer en Letteren. Met name in het taalvaardigheidsonderwijs Spaans is intensief gewerkt met COO middelen. De toepassing van ICT in het onderwijs is sterk gestimuleerd door projecten in het kader van Kwaliteit & Studeerbaarheid ( ). Deze hebben zich gericht op de integratie van ICT in de facultaire curricula, zowel voor wat betreft standaardprogrammatuur (i.h.b. gebruik van teleleerplatforms) als specifieke courseware. In deze periode is met name veel expertise met het programma WebCT ontwikkeld. De volgende stap in het facultaire beleid is gericht op de integrale toepassing van ICT binnen alle opleidingen (computer rijbewijs, integratie van ICT in het reguliere onderwijs, virtuele campus). Binnen de faculteit is in 1999 het ICT Centrum Letteren opgericht ( van waaruit de activiteiten op het gebied van ICT in de faculteit worden geïnitieerd, gecoördineerd en geëvalueerd. De vaste staf van het centrum bestaat uit een directeur en twee medewerkers. Het centrum 11

15 werkt aan de ICT-vaardigheid van docenten en studenten, en ondersteunt docenten bij het gebruik van WebCT. Op dit moment worden ongeveer 100 cursussen via WebCT aangeboden. De faculteit beschikt momenteel over circa 220 PC s voor gebruik door studenten, alle met windows NT en geluidskaart en de helft met CDROM. Voor het personeel zijn er ongeveer 600 PCs beschikbaar, alle met windows 95 en hoofdzakelijk zonder multimedia. Alle servers zijn Windows NT. Alle PCs zijn (via het UU netwerk) aangesloten op de SURF backbone. De faculteit beschikt over talenpractica op basis van traditionele technologie, maar in de ereste helft van 2000 worden er 1 of 2 digitale talenpracticumzalen ingericht. SPC Group SPC Group ( - opgericht in is gespecialiseerd in het toegankelijk maken en distribueren van kennis en informatie. Zij maakt daarbij gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ICT). Ruim zestig specialisten werken in projectteams aan complete oplossingen; van ontwerpfase tot eindproduct. Vaak wordt daarbij een koppeling tussen bestaande interne informatiesystemen en een intranet- en/of internetomgeving gerealiseerd. Producten en diensten: ƒ Consultancy op het terrein van kennis- en informatietransfer met behulp van ICT (interactieve applicaties en de benodigde ICT-infrastructuur). Onderzoek gebeurt zelfstandig, maar ook samen met diverse gerenommeerde landelijke kennisinstituten. ƒ Ontwerp en realisatie van interactieve multimedia-applicaties voor CD-ROM, internet, intranet en extranet (interactief ontwerp, grafisch ontwerp, software-ontwikkeling, implementatie, onderhoud, site-hosting). SPC Group ontwikkelt interactieve virtuele leeromgevingen - onder de verzamelnaam Profes-E - waarmee organisaties hun opleidingen op maat, flexibel, tijd- en plaatsonafhankelijk kunnen aanbieden aan hun medewerkers. In Profes-E zijn Computer Based Training, teleconferencing en database driven netwerk-technieken geïntegreerd. Het pakket bestaat uit een Leeromgeving voor de cursisten en een Invoer- en onderhoudsomgeving voor docenten en ontwikkelaars van leermaterialen. Voor het Taleninstituut Regina Coeli ontwikkelde SPC Group bijvoorbeeld een virtuele leeromgeving die ingezet wordt als multimediaal talenpracticum (DIAL, digitaal audiolab). Het multimediatalenpracticum draait vanaf een LAN-omgeving en intranet. Dit netwerk wordt gekoppeld aan een leerlingvolgsysteem. De software voor het multimedia-talenpracticum bestaat uit een raamprogramma waarin alle oefeningen uit het practicum zijn geplaatst. 12

16 5 Projectorganisatie 5.1 Beschrijving Penvoerder en formeel uitvoerder De Rijksuniversiteit Groningen treedt op als penvoerder van het project. Zij is als eindverantwoordelijk uitvoerder belast met het verzorgen van de voor het project benodigde administratie en rapportage en vertegenwoordigt de betrokken partners in het contact met de Stichting SURF. Tevens treedt zij namens de betrokken partners op als opdrachtgever van de SPC Group in het ontwikkelingstraject van ELTON. Stuurgroep De Stuurgroep van het project ziet toe op de goede uitvoering van het project. Belangrijke beslissingen die niet door de eindverantwoordelijk uitvoerder of de projectgroep kunnen worden genomen worden aan de Stuurgroep voorgelegd. De Stuurgroep bestaat uit de Decanen van de betrokken instellingen (of door hen aan te wijzen vertegenwoordigers). Een vertegenwoordiger van de Stichting SURF zal tevens worden uitgenodigd om zitting te nemen in de Stuurgroep. De projectleider maakt uit hoofde van zijn functie deel uit van de Stuurgroep. Namens de penvoerende instelling neemt de SURF Educatief contactpersoon (EduCP) deel aan het overleg. Projectleider De dagelijkse leiding van het project berust bij de projectleider die door de eindverantwoordelijk uitvoerder belast is met de algehele coördinatie en uitvoering van het project. Coördinatoren Binnen de betrokken instellingen worden lokale coördinatoren (inhoudelijk/technisch) aangesteld die zijn belast met de algehele afstemming (inhoudelijk en technisch) van het project binnen de instellingen. De lokale organisatie maakt geen onderdeel uit van de centrale projectvoering en is hier niet opgenomen in de beschrijving. De lokale projectvoering is wel zoveel mogelijk geuniformeerd. Voor een nadere beschrijving, zie paragraaf 6.2 Implementatie binnen de instellingen. SPC Group De SPC Group is vertegenwoordigd in het project door een interne projectleider. Projectgroep De centrale projectleider, de lokale coördinatoren en de projectleider namens de SPC Group vormen samen de projectgroep van het project. 5.2 Schematisch Stuurgroep Opdrachtgever/ penvoerder Projectleider Projectleider SPC Coördinator UU Coördinator UL Coördinator RUG Coördinator KUB Coördinator UvA Projectgroep Figuur 1: schematische weergave centrale projectorganisatie 13

17 6 Plan van aanpak In het PvA is onderscheid gemaakt tussen het realiseren van de leeromgeving (paragraaf 6.1), de implementatie van de leeromgeving binnen de instellingen (paragraaf 6.2) en voorlichting en kennisdisseminatie buiten de instellingen (6.3). Na afloop van het project zijn de volgende resultaten bereikt: 1. Oplevering van ELTON, electronische leeromgeving voor het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs, bestaande uit: Webgebaseerde leeromgeving voor studenten, werkend binnen Netscape 4.0 en Internet Explorer 5.0 en hoger Invoeromgeving voor docenten en/of inhoudsontwikkelaars, eveneens webgebaseerd, in ieder geval werkend binnen Internet Explorer 5.0 en hoger Onderhoudsomgeving voor beheerders van het systeem Portfoliosysteem voor gebruik door studenten en docenten Studentvolgsysteem Meerdere gekoppelde databases (Oracle of MS SQL) fungerend als hart van bovengenoemde applicaties; tevens adresseerbaar buiten bovengenoemde applicaties om voor onderzoeksdoeleinden of anderszins. Gebruikersdocumentatie voor alle bovengenoemde onderdelen van het systeem. 2. Implementatie van ELTON binnen de betreffende instellingen, gerealiseerd door: Opzetten van lokale begeleidings- en coördinatiestructuur Creëren van de voor de uitvoering benodigde infrastructuur Opzetten van een scholingsprogramma voor docent-ontwikkelaars Ontwikkeling van onderwijsleerinhouden Disseminatie van projectresultaten binnen de eigen instelling Uitruil van ontwikkelde onderwijsleerinhouden met de partnerinstellingen 3. Voorlichting en kennisdisseminatie buiten de instellingen Projectresultaten op een website Presentatie op congressen en workshops Publicaties 6.1 Realisatie leeromgeving Uitvoerders De primaire uitvoerder van de ontwikkelwerkzaamheden t.b.v. ELTON is de SPC Group te Den Bosch. Een deel van de werkzaamheden wordt in nauwe samenspraak met SPC Group verricht door programmeurs verbonden aan de betrokken instellingen. Dit geldt met name voor de aanpassing van het database-ontwerp, het realiseren van importmogelijkheden uit reeds in gebruik genomen programmatuur (zoals Hologram/GILET) en de afstemming van ELTON met lokale systemen voor uniforme gebruikersautorisatie e.d. Grondslag voor uitvoering De softwareontwikkeling wordt uitgevoerd op basis van de in hoofdstuk 7 en 8 opgenomen fasering en begroting die door de instellingen en SPC Group tezamen is vastgesteld. Indien het project wordt toegekend, wordt in de periode na de toekenning en voor de geplande aanvangsdatum van het project de opdracht formeel bekrachtigd door een overeenkomst tussen de opdrachtgever en de uitvoerder. Hergebruik en aanpassing bestaande componenten ELTON is gebaseerd op dezelfde componenten als de door de SPC Group ontwikkelde virtuele leeromgevingen Profes-E en Digitaal Innovatief Audiolab (DIAL). Profes-E bevat standaardfaciliteiten voor het aanbieden van opdrachten en casussen, individueel of groepsgewijs werken en communicatiefaciliteiten. Ook is een portfolio aanwezig waarin studenten (multimediale) gegevens kunnen opslaan voor eigen gebruik of beoordeling door medestudenten en docenten. Profes-E bestaat uit een leeromgeving voor de cursisten en een invoer- en onderhoudsomgeving voor docenten en ontwikkelaars van leermaterialen. Het beschikbare repertoire aan opdrachttypen zal worden uitgebreid en aangepast. De aanpassingen t.b.v. ELTON betreffen o.m.: 14

18 ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ toevoegen van inspreekfaciliteit, zoals deze in DIAL is toegepast, met mogelijkheid tot (lokale) opslag; synchronisatie van beeld en geluid met tekst; aanbrengen van referentiepunten (bookmarks) in audio- en videofragmenten voor gebruik in feedback; gebruik sjablonen voor rollenspelen; uitbreiding feedbackmogelijkheden; gebruik Unicode voor meertalige ondersteuning en fonetische representatie (in interface en in database); invoermogelijkheid betreffende tekensets. ELTON zal zo worden opgezet dat een deel van de opdrachten door het programma kan worden beoordeeld en een deel aan de docent of medestudenten kan worden voorgelegd. Het portfolio speelt hierbij een belangrijke rol. Open opdrachten, inclusief gesproken tekst, zullen worden opgeslagen in het portfolio. De student beheert zelf het portfolio en stelt delen ervan ter beschikking aan de beoordelaar op het moment dat die ernaar vraagt. Beoordeling op basis van het leerproces in plaats van het leerproduct wordt hiermee mogelijk. Het casus-raamwerk van Profes-E zal worden gebruikt voor het creëren van de authentieke situaties die voor het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs van groot belang zijn. Dergelijke situaties vormen de context voor het aanbieden van voldoende talig inputmateriaal. Tevens dienen ze als uitgangspunt voor specifieke luister- en spreekvaardigheidsopdrachten. De beoordeling door ELTON zelf vindt plaats op basis van meer gesloten opdrachttypen. Hiermee kunnen bepaalde deelvaardigheden van het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs worden geoefend en getoetst. De opdrachttypen zijn afgestemd op de behoefte van het taalvaardigheidsonderwijs op gevorderd niveau, waarbij naast het beheersen van de betreffende vaardigheid, kennis en inzicht in bepaalde deelaspecten van de vaardigheid (zoals fonetische kenmerken) een rol spelen. Door uitgebreide feedback en doorverwijsmogelijkheden wordt dit aspect van het luister- en spreekvaardigheidsonderwijs getraind. De aan de RUG ontwikkelde programma's Hologram en GILET zullen worden gebruikt als uitgangspunt voor het formuleren van de basisfunctionaliteit en het didactische model van de gesloten opdrachttypen en de registratie en opslag van voortgangsgegevens. ELTON zal zo worden geprogrammeerd dat het mogelijk zal zijn om gegevens uit Hologram te importeren. Het voor GILET ontwikkelde databasemodel wordt aangepast voor gebruik binnen ELTON. Tevens zal een importmogelijkheid voor bestaande inhouden van Hologram worden geïmplementeerd. Gebruikte technologie ELTON zal worden opgezet als een volwaardige client/server applicatie, waarbij gebruik wordt gemaakt van de beschikbare internettechnologie. Hergebruik en aanpassing van door SPC ontwikkelde en anderszins verkrijgbare componenten is hierbij een belangrijk uitgangspunt. Aan de client zijde is een browser een vereiste, gecombineerd met aanvullende producten die nodig zijn voor discussie, communicatie, en voor het gebruik van audio- en videofragmenten. Voor de uitleveromgeving (het deel dat door studenten wordt gebruikt) is browser-onafhankelijkheid van de belangrijkste beschikbare browsers een voorwaarde. Het programma moet werken in de laatste versies van de browser-applicaties Netscape Communicator en Microsoft Internet Explorer. Binnen de browsers zal Java en JavaScript functionaliteit beschikbaar moeten zijn. Volledige platformonafhankelijkheid is door het gebruik van diverse plug-ins voor deelfunctionaliteit niet goed te realiseren (vgl. ook de opmerkingen van de WTR-raad van SURFmet betrekking tot dit punt 4 ). Standaardisatie zal worden toegepast op het niveau van de bestandsformaten die worden ondersteund. Keuzes voor de te gebruiken technologie zijn op het moment van deze aanvraag nog niet op alle punten vastgelegd, o.a. in verband met verschillende ontwikkelingen op dit gebied binnen de instellingen. Wel is duidelijk dat voor kwalitatief acceptabele toepassing het MPEG-1 formaat noodzakelijk is en dat het MS Windows 32-bits platform het referentieplatform voor ELTON zal vormen. Voor nadere informatie, zie Benodigde infrastructuur hieronder. 4 W.J. Keller en C.C.M. Hendriks. Component-gebaseerde informatiesystemen, hoofdstuk 4 WTR SURF, Werk in Uitvoering: Onderzoek en Visie, met name pp Stichting SURF

19 Met de keuze voor Profes-E is het platform voor het servergedeelte van de client-server applicaties al wel vastgelegd. De server is een Windows NT server met de Internet Information Server als HTTP service. Door uit te gaan van Microsoft producten als basis kan optimaal gebruik worden gemaakt van de samenwerking tussen de verschillende producten. De verschillende componenten worden in Visual BASIC en Visual J++ uitgewerkt, waarbij Active Server Pages (ASP) wordt gebruikt om de componenten aan te spreken. Bij voorkeur maakt de applicatie gebruik van SQL Server 7 of later voor de opslag van alle informatie, maar indien gewenst kunnen ook andere databases worden toegepast. Communicatie met andere systemen zal bij voorkeur plaatsvinden door middel van DCOM objecten. Door de combinatie SQL Server / Componenten / ASP ontstaat er een strikte scheiding tussen data, techniek en vormgeving, met duidelijk gedefinieerde interfaces daartussen. Door het gebruik van de Microsoft-talen als Visual C++, Visual BASIC, J++ en ASP wordt de onderhoudbaarheid door derden gegarandeerd. Uitbreidbaarheid wordt gewaarborgd door publicatie van de application programming interfaces (API s) van Profes-E en overdracht van de broncode van de voor ELTON ontwikkelde componenten. Van belang voor toekomstige ontwikkeling is verder dat Profes-E in nauwe samenwerking met Microsoft is opgezet en anticipeert op het door Microsoft US ontwikkelde Microsoft Learning Technology. Unicode support Een absolute vereiste voor de meertalige ondersteuning is het gebruik van Unicode binnen de clientapplicaties en op de database server. MS SQL 7.0 ondersteunt Unicode op UCS-2 niveau, oftewel volledige two-byte ondersteuning. Oracle ondersteunt UTF-8, een gemengde one-byte / two-byte oplossing. Voor het maken van de juiste keuze zal deskundig advies worden ingewonnen. De definitieve keuze voor het databaseplatform zal onder andere hierdoor worden bepaald. Aan de client-zijde zijn tevens invoer- en uitvoervoorzieningen nodig voor het gebruik van afwijkende tekensets. Het ontwikkelen van dergelijke voorzieningen (virtual keyboards e.d.) brengt een forse investering met zich mee. Bij voorkeur wordt ook hierbij gebruikt gemaakt van bestaande componenten. Een veelbelovende oplossing vormen de componenten van Slangsoft National Language Support ( die standaard beschikken over virtual keyboards, thin client support, remote font delivery en DCOM connectivity. Deze componenten zullen in de komende tijd nader worden geëvalueerd. Overige technologieën Het client-interface zal deels, met name waar het gaat om dynamisch gegenereerde webpagina s, worden uitgevoerd in XML, welke op de server dienen te worden omgezet naar HTML. Voor de connectiviteit met de database en de gestructureerde opbouw van de opdrachtschermen vormt XML de beste oplossing. In de implementatie wordt verder gebruik gemaakt van Learning Resource Interchange van Microsoft, een op de IMS-standaard ( gebaseerd onderdeel van Microsoft Learning Technology, dat in Profes-E wordt toegepast. Benodigde infrastructuur De ontwikkeling en aanbieding van het materiaal zal vooralsnog plaatsvinden in een lokale Intranetomgeving. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een applicatie- en databaseserver werkend onder Windows NT/2000. De specificaties luiden: Applicatie- en databaseserver: Hardware: Intel P3, min. 256 MB RAM, 8 GB HD (RAID 5) Software: Windows NT met Back Office Services Pack (IIS, Transaction Server, SQL Server 7) Het gebruik binnen de instellingen zal plaatsvinden in speciaal ingerichte zalen, geschikt voor het inspreken van tekst. De specificaties voor de netwerkcapaciteit en de eindgebruikersstations luiden als volgt: Netwerk: Protocol: Ethernet switched Transportprotocol: TCP/IP Beschikbare capaciteit per PC: minimaal 1,5 Mbps gegarandeerd 16

20 Eindgebruikersstation: Hardware: Intel, 64 MB RAM, 4 GB HD Software: Windows 95/98/NT, Internet Explorer 5 of Netscape Communicator, nog te definiëren plug-ins en hulpmiddelen De betrokken instellingen garanderen dat de infrastructuur volgens bovengenoemde specificaties uiterlijk in april 2001 binnen de instellingen beschikbaar is. AV-hosting Uit kwaliteitsoverwegingen is het gebruik van MPEG-1 voor video vereist. Aan de client-zijde zullen zich hierbij tijdens de projectperiode problemen voordoen door gebrek aan voldoende bandbreedte op de thuiswerkplek van de gebruiker. Door gebruikmaking van de Profes-E technologie is hiervoor een hybride oplossing beschikbaar waardoor in de leerstof gebruikt videomateriaal op CD-ROM kan worden uitgeleverd. De keuze voor de uitleveringswijze is onafhankelijk van de leerstof in te stellen. Uitlevering op de thuiswerkplek vindt vooralsnog op deze wijze plaats. Voor on-line distributie binnen de instellingen komen binnen de projectperiode oplossingen beschikbaar. SURFNET heeft aangekondigd hiervoor op korte termijn een hosting service op te zetten. Daarnaast overwegen verschillende instellingen hiervoor zelf voorzieningen in te richten (op centraal niveau). In de perceptie van de aanvragers heeft het geen zin om specifiek voor het ELTON-project AV-hosting services op te zetten. Voorgesteld wordt om nader overleg te plegen over dit punt vóórdat het ELTON-project van start gaat. Door het alternatieve gebruik van draagbare media (CD-ROM) loopt de uitvoering van het project geen gevaar. Media op CDROM Student volgt cursus Student Uitwisseling cursusmateriaal Docent Docent ontwikkelt cursus Audio en video hosting ELTON server LEI ELTON server UvA ELTON server RuG ELTON server KUB ELTON server UU Internet Figuur 2: Configuratieoverzicht ELTON Beveiliging Security in elk systeem is een combinatie van technologie en zorgvuldig handelen. De beveiligings- en autorisatieprocedures zijn gebaseerd op Profes-E. Profes-E maakt gebruik van het besturingssysteem Windows NT 4.0 in combinatie met Internet Information Server en maakt daarbij gebruik van de mogelijkheden op het gebied van beveiliging, toegangscontrole en back-up faciliteiten van Microsoft. Uitleveromgeving Aan users (cursisten) wordt een unieke Username/Password combinatie toegekend, waarmee ze toegang krijgen tot de voor hen bedoelde opleiding(en). Gestreefd wordt naar integratie met binnen de 17