Biologie. tweede graad aso

Transcriptie

1 Biologie tweede graad aso

2 Bio Naturalis is volledig voor de tweede graad! Bio Naturalis is een methode biologie voor de tweede graad vrij onderwijs. Deze reeks kan gebruikt worden in alle aso-richtingen en in tso voor Industriële-Wetenschappen en Toegepaste Wetenschappen. Bio Naturalis 3 bestaat uit een leerwerkboek voor richtingen met 1u of 2u biologie een laboboek voor richtingen met 2u biologie Bio Naturalis 4 bestaat uit een leerwerkboek voor richtingen met 1u biologie (inclusief uitgewerkte practica) een leerwerkboek voor richtingen met 2u biologie (inclusief uitgewerkte practica) Bio Naturalis 3 en Bio Naturalis 4 Leerwerkboeken Aangepast aan het nieuwe leerplan biologie, zowel inhoudelijk als didactisch Uitscheurbaar en aangepast aan de leeftijd en het niveau van de leerlingen Een algemene inhoudstafel en methodewijzer vooraan in het boek Onderzoeksvragen die elk nieuw onderwerp inluiden Actieve leermethode: gevarieerde werkvormen, experimenten, overzichtelijke schema s Een kleurencode maakt duidelijk wat basis of verdiepende leerstof is Een herkenbare lay-out en structuur Duidelijke samenvattingen en syntheses Functionele illustraties in vierkleurendruk Leesteksten ter illustratie, verduidelijking, aanvulling of uitbreiding Studiemethode: het leren opstellen van een mindmap, van begeleid naar vrij Bij elk hoofdstuk hoort een ken je leerstof met vaardigheden en voorbeeldvragen Online interactieve oefeningen 2 BIOLOGIE tweede graad aso

3 Situering Je bent al eerder op de site van bioplek geweest: Opdracht Geef een opsomming van de animaties (4 grote) hier bruikbaar. Uitgewerkte practica voor richtingen met 2u biologie De practica voor richtingen met 2u biologie staan voor het 3 e jaar in het Laboboek en voor het 4 e jaar in het Leerwerkboek. Practicum 8 Microscopie zintuigweefsel klas: nr: Evaluatie: preparaat gebruik microscoop tekenen verslaggeving Werkpunten: De practica dienen het begrip Onderzoekend leren, maar ook Leren onderzoeken (onderzoekscompetenties). Hypothese formuleren, uitvoeren van een al dan niet vooropgestelde werkwijze, correct waarnemen, een besluit trekken De leerlingen leren het allemaal. Doelstellingen Aan de hand van micropreparaten een inzicht krijgen in de structuur van zintuigweefsels. Waarnemingen kunnen uitvoeren met een microscoop. Werkvorm Oriëntatie, voorbereiding, reflectie en verslaggeving per 2. Microscopie: ieder stelt eigen preparaat scherp + uitvergroten. Benodigdheden steromicroscoop diverse preparaten zintuigweefsel microscoop insect, bv. sprinkhaan / bij / vlieg Experiment 1 Hoe kunnen we een (stereo)microscoop correct gebruiken? Situering We herhalen even de delen van de microscoop vooraleer we overgaan tot het gebruik ervan. Vul aan wat ontbreekt. Uitgebreid gamma aan experimenten in diverse werkvormen Begeleiding en zelfevaluatie tijdens het leren van belangrijke attitudes bij wetenschappelijke practica Gebruik van de OVUR-methode en opbouw van het experiment / verslag volgens de wetenschappelijke methode revolver klem diafragma tubus statief voet 49 Gevarieerd aanbod aan experimenten, microscopie, ICT-opdrachten NATU3LW inner 01 Laboboek p49.indd 49 28/03/12 10:21 Begeleide verslaggeving, met oog voor groei naar meer zelfstandigheid Aanleren van vaardigheden en het toepassen / verdiepen van geziene leerstof Vakoverschrijdend: integratie van andere wetenschapsvakken Practicum 13 ICT beenderen, spieren, klieren klas: nr: Evaluatie: de essentie zoeken timing schematische verslaggeving Werkpunten: Doelstellingen Onder begeleiding en op basis van geselecteerde bronnen voor een gegeven onderzoeksvraag, op een systematische wijze informatie verzamelen en ordenen. Werkvorm Oriëntatie, voorbereiding, reflectie en verslaggeving per 2. Zoekopdrachten ICT per 2 of individueel. Benodigdheden computer google is een goede zoekmachine internet op wikipedia is veel informatie te vinden Experiment 1 Waar kan je mooie biologische animaties vinden op internet? Ook binnen dit deel zijn er een aantal zaken te vinden. Geef per animatie een overzicht van de te vinden informatie. Overzicht 69 NATU3LW inner 01 Laboboek p69.indd 69 28/03/12 10:22 Bio Naturalis 3 Laboboek BIO NATURALIS 3

4 Bio Naturalis is ontwikkeld met aandacht voor vier leerstappen die de leerlingen helpen om de leerstof op een logische en consequente manier onder de knie te krijgen. Stap 1: WETEN BESLUIT De B.B.I. van het onderzochte water bedraagt Hier gebeurt de feitelijke kennisoverdracht van de leerkracht op de leerling. De leerling breidt hiermee zijn De kwaliteit van het water is dus parate kennis uit, terwijl ook zijn voorkennis bewust wordt opgeroepen. Komt deze waterkwaliteit overeen met de waterkwaliteit die werd bepaald via abiotische factoren? 2 Samenvatting Klopte jouw hypothese? Soorten klieren een Leereenheid We maken onderscheid tussen exocriene en endocriene klieren. opvallende lay-out Opdracht Bepaal de waterkwaliteit op basis van volgende waargenomen macro-invertebraten in een beek: brede bloedzuiger, visbloedzuiger, watervlo, slijkvlieglarve, zoetwaterpissebed, larve van grote keizerlibel, gewone poelslak, grote schaatbouw: buisvormig (bv. zweetklier) senrijder, geronde schijfhorenslak, dwergbootsmannetje. kort en overzichtelijk Bouw: hormonale klier (bv. hypofyse) vergelijkend studeren Samenvatting Een biotische factor is een organisme dat een ander soort of eenzelfde soort organisme beïnvloedt. trosvormig (bv. speekselklier) WA A R N E M I N G SO PDR ACHTEN O P H ET TER R E I N Een abiotische factor is een factor van een niet-levend milieu dat organismen beïnvloedt. De verschillende soorten organismen die in een bepaald gebied samenleven en elkaar beïnvloeden, vormen een levensgemeenschap. Een biotoop (Grieks: bios = leven, topos = plaats) is een afgelijnd gebied met kenmerkende biotische en abiotische factoren waar een bepaalde typische levensgemeenschap voorkomt. De habitat van een soort organisme is de specifieke leefplaats binnen de biotoop. De niche is de taak (functie) die een soort organisme vervult. Het omschrijft hoe een soort gebruikmaakt van de abiotische en biotische factoren in zijn habitat. Een transect is een vaste lijn (pad) die we volgen in een biotoop, waarbij we nagaan welke plantensoorten er op deze lijn voorkomen. De lozingsuitgang is duidelijk zichtbaar. Om de klieren te voorzien van de nodige stoffen voor excretie of secretie, zijn ze omwonden door bloedvaten. Het is een weefsel van kliercellen die doorweven zijn met allerlei bloedvaten, om de klieren te voorzien van stoffen en om de geproduceerde hormonen af te voeren en over heel het lichaam te verspreiden. Hormonen vervullen een coördinerende rol in ons lichaam. Geef enkele voorbeelden. Een aantal plantensoorten die in wegbermen voorkomen, is zeer goed bestand tegen regelmatige betreding. Het zijn de tredplanten. Diersoorten vertonen interacties binnen de soort onderling maar ook tussen verschillende diersoorten. Door een verschil in niche en habitat trachten diersoorten onderling concurrentie te vermijden. Exocriene klieren zijn dus klieren met een uitwendige afscheiding. Endocriene klieren zijn dus klieren met een inwendige afscheiding. Ligging: Ligging: Bio Naturalis 4 Leerwerkboek HOOFDSTUK 2 Opdracht Maak een mindmap met de begrippen die je gezien hebt in het hoofdstuk overexocriene klieren zijn te vinden in: de terreinstudie. - de huid: de hypofyse Synthese in 40 NATU42W_H01.indd 40 - de spijsverteringskanalen: overzicht goed te kennen blauwe titels: basisleerstof 1u en 2u groene titels: basisleerstof 2u, verdieping 1u de schildklier de zwezerik de bijnieren 04/03/13 3:04 PM extra: verdiepingsleerstof 2u, uitbreiding 1u KEN JE DE LEERSTOF? - boven de ogen: de alvleesklier - in de borst: de eierstokken In dit hoofdstuk leerde je volgende vaardigheden: onderzoeksvragen opstellen; het belang inzien van reacties op prikkels, het belang van het spierstelsel; uit waarnemingen afleiden dat spierbewegingen en kliersecreties reacties zijn op prikkels; relaties ontdekken tussen het skelet met beenderen, de gewrichten en de spieren; het verband leggen tussen 2 antagonistisch werkende spieren. via macroscopische waarnemingen enkele bewegingsstructuren beschrijven en enkele voorbeelden van gewrichten/beenderen aanduiden en benoemen. uit microscopische waarnemingen de diverse soorten spierweefsel afleiden, kraakbeenweefsel van beenweefsel kunnen onderscheiden van elkaar; een synthese maken, een mindmap maken; Studeer de samenvattingen en de synthese goed. Zit de mindmap in je hoofd? 4 NATU3LW inner.indb 125 Enkele voorbeeldvragen ter controle: 1. Welke reacties kunnen prikkels teweeg brengen? 2. Welke soorten spieren zijn er op basis van de wil / hun vasthechting / hun bouw en werking? Geef een voorbeeld van elk. 3. Vergelijk de werking van je biceps met die van je maagspier. 4. Hoe komt een armbeweging tot stand? Bespreek zowel de beenderen, het ellebooggewricht als de spieren. 5. Waarom noemen we de biceps een tweehoofdige spier? 6. Wat zijn antagonistische spieren en waarom zijn ze zo belangrijk in ons spierstelsel? Geef een voorbeeld van 2 antagonistische spieren. 7. Geef de 4 belangrijke functies van ons skelet. 8. Hoe kan een voedselbrok of zelfs drank door je slokdarm schuiven, zelfs als je op je hoofd staat? Leg uit hoe dit tot stand komt? 9. Bespreek schematisch de bouw van een dwargestreepte spier. 10. Bespreek bondig de microscopische bouw en werking van de dwarsgestreepte spier (sarcomeer). 11. Wat wordt bedoeld met voor elke motorische eenheid geldt dezelfde alles-ofniets-wet, wat verstaan we onder spierstofwisseling? 12. Omschrijf de bouw van hartspierweefsel en vergelijk met de andere type spierweefsels? Op welke manier wordt hartspierweefsel geprikkeld? Bio13.Naturalis 3 Leerwerkboek Hoe bewegen ééncelligen zich voort? 14. Geef vbn. uit het menselijk lichaam van voortbeweging zonder spieren. 15. Welke bewegingen kunnen we bij sommige planten aantreffen? Geef 2 voorbeelden door diverse prikkels, 2 voorbeelden van diverse reacties. 16. Geef een voorbeeld van een spier- of botaandoening, bespreek bondig. BIOLOGIE tweede graad aso de teelballen 125 Ter info / leesstuk 13/03/12 11:50 Leesstuk: Veel gehoorschade door mp3-spelers Audioloog Jan De Laat van het Leids Universiteits Medisch Centrum waarschuwt bezitters van mp3spelers via het tv-programma Radar nog maar eens dat zij niet lichtzinnig met hun gehoor om moeten gaan door op luid volume van hun favoriete muziek te genieten. Per jaar zouden jongeren blijvende gehoorschade oplopen, wat alleen maar op zou lopen gezien de toenemende populariteit van de muziekspelertjes. De Laat wil dat meer fabrikanten hun producten van waarschuwingen voorzien dat langdurig luisteren schadelijk kan zijn en dat de apparaatjes net als Apples ipod van een geluidsbegrenzer worden voorzien. In de politiek zouden stemmen opgaan om waarschuwingen verplicht te stellen. De problemen met mp3-spelers zouden veel groter zijn dan voorheen met walkmans, omdat ten eerste de batterijen van mp3-spelers langer meegaan en ten tweede het geluid minder snel vervormt bij hard zetten. Volgens De Laat kan het luisteren naar harde muziek verschillende klachten opleveren. Naast het gehoor of zelfs doofheid, wat veroorzaakt wordt door het kapotgaan van de Bioachteruitgang Naturalis 3van Leerwerkboek trilhaartjes die de geluidsgolven in zenuwimpulsen omzetten, kan de fervente muziekliefhebber last krijgen van tinnitus, een constant zoemgeluid dat wordt veroorzaakt door een overspannen gehoorzenuw. Daarnaast kan er overgevoeligheid voor geluid optreden. Volgens de audioloog is geluid van 80 decibel schadelijk als er gedurende acht uur naar geluisterd wordt. Iedere verhoging van drie decibel halveert de veilige luistertijd echter, zo waarschuwt De Laat. Geluid van 86 decibel mag bijvoorbeeld maar twee uur naar geluisterd worden, en bij 104 decibel kan de luisteraar al na twee minuten de (gedoofde) sigaar zijn. De Nederlandse Hoorstichting heeft sinds 2004 de website Oorcheck.nl in de lucht, waar sinds de oprichting circa jongeren hun oren hebben laten testen. Bijna tweederde gaf vooraf aan te geloven een goed gehoor te hebben, wat in werkelijkheid maar voor een derde

5 Samenvatting Bij planten zijn er aanpassingen van de wortel, het blad en de boomvorm aan: Stap 2: INZIEN de vochtigheidsgraad; de lichthoeveelheid van hun omgeving. Bij dieren zijn er aanpassingen van de lichaamsvorm aan de omgeving voor: de voortbeweging; Na het zien volgt het inzien. Daarmee bedoelen we de interpretatie van de kennis die de leerlingen heb de voeding; de ademhaling. ben opgedaan. Deze tweede stap gaat verder dan enkel reproductie. 2.1 Dwarsgestreepte spieren 2.5 Aangezien de meeste dwarsgestreepte spieren skeletspieren zijn, bespreken we deze wat uitvoeriger. We bekijken van naderbij hoe spieren aan beenderen Opdrachtenkunnen vastgehecht zijn en hoe de beenderen ten opzichte van elkaar bewegen. Aanpassingen van organismen aan cyclus weerkerende natuurverschijnselen Pas daarna bestuderen we de bouw van de dwarsgestreepte spier zelf, en Dieren die in de winter actief zijn, krijgen een dikkere vacht tegen de koude, trekvogels trekken naar het zuiden en andere dieren slapen in de winter. Organismen passen zich aan bepaalde cycli aan, zoals dag - nacht, seizoenen, eb en vloed. ontrafelen we de werking van die spieren op microscopisch niveau. leren waarnemen op foto, dissectie, model, tekening Skeletspieren voorhoofdspier Winterslaap In de herfst worden de dagen langzaam korter en kouder. De winter heeft op dieren een grote invloed. Planteneters vinden dan veel minder voedsel en voor insecteneters blijft er bijna geen voedsel over. Hierop reageren dieren door in winterslaap of in winterrust te gaan of door weg te trekken. Andere dieren passen zich aan koudere temperaturen aan door een dikke wintervacht te krijgen. Zowel warmbloedige als koudbloedige dieren kunnen een winterslaap houden. zo schematisch mogelijk sluitspier van de oogleden trapezius (halsspier) deltoids pectoralis (borstspieren) triceps Opdracht Vul onderstaande vragen in. Koudbloedige dieren houden een gedwongen winterslaap. Wat wil dit zeggen? Waarin verschillen winterslaap en winterrust? Vergelijk het lichaam van dieren die een winterslaap en dieren die een winterrust houden. Vergelijk de manier waarop dieren zich voorbereiden om een winterslaap en winterrust te houden. Zoek op bij welk van de drie groepen de volgende dieren thuishoren: kikker, hagedis, vleermuis, egel, mol, hamster, vos, konijn, schaap, eekhoorn, das, mol. biceps abdominals (buikspieren) lats (rugspieren) gluteus (grote bilspier) hamstrings (achterste bovenbeenspieren) dieren met een quadriceps (4-hoofdige dijspier) voorbeelden gedwongen winterslaap echte winterslaap winterrust calves (kuitspieren) wintervacht, zonder slaapgedrag Bio Naturalis 4 Leerwerkboek Opdracht Welke functie hoort bij welke spier? Noteer de juiste naam. NATU42W_H02.indd 59 fysische prikkels trekt de hoofdhuid en wenkbrauwen omhoog of omlaag: exterio-receptoren licht 04/03/13 3:09 PM oogbewegingen Prikkels Werking oog optillen, laten zakken en draaien van de schouder: buigen en strekken van de arm: beeldvorming oogkas lichaam draaien, buigen en organen beschermen: Bio Naturalis 3 Leesstuk: biosociale problematiek buigt de knie en druggebruik strekt de enkel: accommodatie Bouw oog oogbol: drie lagen: harde oogvlies + hoornvlies Mindmap mindmap leren opstellen geeft overzicht en structuur cataract Wat later is Riana aan de toog in gesprek met een jonge kerel... maar ze merkt niet dat die glaucoom stiekem wat in haar drankje doet! En Jorin gaat helemaal op in zijn kennismaking met een scheelzien lui oog Leuvense schone: hun glazen bier klinken keer op keer waarbij ze elkaar steeds dieper in de astigmatisme ogen kijken. Sine en Nelis besluiten dan maar om buiten een sigaretje te roken. Sine rookt nachtblindheid nog niet zo lang. Ze heeft zich laten overhalen door een groepje vrienden want ze vindt het kleurenblindheid eigenlijk wel stoer. Ze kijkt echter verbaasd op wanneer ze Nelis een joint ziet aansteken, waar hij enkele grote trekken van inhaleert. omgekeerd beeld verkleind beeld kringspier: straallichaam lens + lensbandjes lens dikker / dunner nabijheidspunt kleuren en vormen zien krachtige spier om te rennen, klimmen, springen: Jorin heeft wat te vieren: hij heeft net zijn rijbewijs gehaald! Bovendien wordt zijn beste vriend vaatvlies + straallichaam + iris Nelis morgen 18 jaar, redenen genoeg dus voor een feestje! Zijn zusnetvlies Sine van 16 en haar beste + gele vlek + blinde vlek vriendin Riana mogen ook mee. oogkamers + oogvocht lichaam + ooglens Nu Jorin zijn rijbewijs heeft, kunnen ze met de auto overal heen waar zeglasachtig maar willen. Al gauw zijn ze het erover eens om de studentenstad Leuven te verkennen, waar Jorin en Nelis binnenkort hun eerste academiejaar zullen starten. Op de markt is er keuze genoeg uit gezellige cafeetjes! Het wordt de avond van hun leven. Het ene cafeetje lijkt nog leuker dan het andere, en de drankjes gaan steeds vlotter naar binnen. Jorin had zich als chauffeur wat ingehouden, maar als er om 12 uur voor Nelis een fles bubbels op tafel komt, kan hij het toch niet laten om mee te klinken (en te drinken). NATU3LW inner.indb 109 oogspieren hoornvlies oogvocht ooglens glasachtig lichaam lichtbreking optillen en zijwaarts bewegen van de arm: wenkbrauwen beheersen van de rompbeweging: wimpers Leerwerkboek oogleden voorover buigen en rechte houding handhaven: beschermende delen: traanklieren 59 zien met de hersenen GEZICHTSZINTUIG 10 9 Zintuiglijke oogstoornissen fotoreceptoren staafjes: vormen kegeltjes: kleuren nawerking 3D, zenuwkruising optische illusie 13/03/12 11:49 Gezichtsproblemen ouderdomsverziendheid verziendheid bolle lenzen bijziendheid holle lenzen Opdracht Welke personen passen bij de omschreven effecten van druggebruik? Stel een onderzoeksvraag op en formuleer een hypothese. Op het internet ( vind je meer informatie. Ik voel me goed, ik heb nicotine in m n bloed Onderzoeksvraag: waarom voelt een roker zich tijdens het roken alerter, gelukkiger, heeft hij minder eetlust en een verbeterd geheugen? Gebruik de nevenstaande tekening. Nicotine Axon terminal Hypothese: ICT - Informeren Acetylcholine receptors Opzoekwerk: nicotine in de hersenen veroorzaakt een op basis van geselecteerde bronnen informatie verzamelen en ordenen informeren naar zintuiglijke stoornissen en aandoeningen van ons lichaam door er de werking van na te bootsen. Nicotine is sterk snel en er treedt al op. Hierdoor is er nicotine nodig voor eenzelfde effect. Stop je met roken, dan treden er Bio Naturalis 3 Leerwerkboek Nicotine neemt de onrustgevoelens weg die het in eerste instantie op.. BIO NATURALIS 153 5

6 Stap 3: TOEPASSEN Vervolgens gaan de leerlingen hun kennis toepassen bij nieuwe problemen. Het doel is hier dat leerlingen vaardigheden verwerven aan de hand van grafieken, schema s, tabellen Experimenten wetenschappelijke methode qua werkwijze en notatie correct gebruik van grootheden en eenheden OVUR Oriëntatie 5 Extra: Welke bewegingen komen bij planten voor? Onderzoeksvraag Hoe bewegen planten zich? Welke reactie heeft een plant op specifieke prikkels? Zijn plantenbewegingen wel of niet gericht naar de prikkel? Experiment Hoe reageert een plant op een eenzijdige lichtprikkel? Benodigdheden - Doos met kijkopening - Kiemplantjes van waterkers Werkwijze We plaatsen de kiemplantjes gedurende een week in de doos. Teken de plantjes na 1 week. Voorbereiding Waarneming Deze beweging is gericht / niet gericht naar de prikkel linkerhelft voorhoofd verbale expressie (lezen en schrijven) achterhoofd redeneren rekenen bewegen van en voelen met de rechterlichaamshelft zien van het rechter gezichtsveld De hersenen bestaan uit vier grote kwabben. 1. De voorhoofdskwab: vormt een belangrijk deel van de persoonlijkheid (plannen maken, oordelen vormen...), gedrag en beweging. 2. De slaapbeenkwabben: bevatten gehoor-, reuken smaakwaarnemingen. 3. De achterhoofdskwab: verwerkt visuele indrukken. 4. De wandbeenkwab: associeert sensorische prikkels. De hersenen zijn opgebouwd uit een linker- en rechterhelft. hersenbalk rechterhelft niet-verbale expressie (gebaren, vormen, kleur) verbeelding artistieke creativiteit muzikaliteit bewegen van en voelen met de linker lichaamshelft zien van het linker gezichtsveld De hersenen bestaan uit twee hemisferen. Ze lijken elkaars spiegelbeeld, maar voor enkele taken werken ze alvast verschillend. Typevoorbeeld: iemand die gitaar speelt moet enerzijds de noten kunnen lezen (theoretisch) en anderzijds een gevoel voor ritme hebben (artistiek). De rechterhersenhelft coördineert de linker lichaamshelft en vice versa. De zenuw kruising bevindt zich in het verlengde merg. BESLUIT NATU3LW inner.indb /03/12 11:50 Bij de meeste mensen (90%) is de linkerhersenhelft meer verantwoordelijk voor Schrap wat niet past. het : ze staat in voor spraak, taal, rekenen... Het gebruik van geluiden heeft voordelen: De rechterhersenhelft is meer en belangrijk voor Geluiden worden niet / wel tegengehouden door boomkruinen, hoog gras of andere visuele obstakels. de ruimtelijke beoordeling: er wordt kleur gegeven aan de informatie. Auditieve communicatie werkt niet / wel over een grote afstand, vooral in water. Opdracht Test jezelf even: krijgt jouw linker- of rechterhersenhelft de bovenhand? Zeg hardop de kleur van de tekst, lees dus niet het woord. De overdracht gebeurt snel / traag. GEEL BLAUW ORANJE Lukt het je de kleur te noemen? Het gebruik van auditieve signalen heeft nadelen: ZWART ROOD GROEN Geluiden kosten de zender veel / weinig energie. is goed ontwikkeld. PAARS GEEL ROOD De zender valt gemakkelijk / moeilijk op voor vijanden. ORANJE GROEN ZWART Blijf je stug het woord opzeggen? BLAUW ROOD PAARS is goed ontwikkeld. Chemische communicatie GROEN BLAUW ORANJE Ben je links- / rechtshandig? Deze vorm van communicatie is gebaseerd op de afscheiding van chemische geurstoffen, vaak geproduceerd door klieren, die een reactie bij de ontvanger veroorzaken. Deze geurstoffen worden feromonen genoemd. Het vermogen van de mens om te ruiken, is niet zo scherp ontwikkeld als bij sommige dieren. Bij veel ongewervelde dieren en vooral bij sociale insecten steunen de activitei- op deze chemische signalen. 159ten Opdrachten Opdracht Zoek in volgende voorbeelden de functie van de chemische communicatie. Nachtvlindermannetjes (motten) kunnen /03/12 11:50 voldoende invulplaats geurstoffen van nachtvlindervrouwtjes tot NATU3LW inner.indb op grote afstand waarnemen. De antennes zijn zo gevoelig, dat ze erin slagen vetgedrukte woorden zorgen voor meer enkele moleculen te detecteren. Deze structuur feromonen worden enkel geproduceerd als het vrouwtje vruchtbaar is. Als een Nachtpauwoog mannetje een feromoon detecteert, zal hij het vrouwtje opzoeken en met haar paren. Functie? De tabaksplant verdedigt zich door de productie van nicotine tegen planteneters. Als een tabaksplant wordt beschadigd door een rups van de tabakspijlstaartvlinder, maakt de tabaksplant alarmferomonen aan die vijanden van de rups aantrekken. Ook zal ze meer nicotine gaan produceren als ze door een konijn wordt opgegeten, wat de konijnen ervan weerhoudt verder te eten. Functie? 6 BIOLOGIE tweede graad aso HOOFDSTUK 2 COMMUNICATIE BIJ DIEREN 72 Uitvoering Reflectie NATU42W_H02.indd 72 HOOFDSTUK 2 BEWEGINGEN DOOR SPIERWERKING 120 Besluit De plant reageert op een. De reactie van de plant is het. De reactie van de plant is een tropie / nastie:. Er zijn natuurlijk nog ANDERE PRIKKELS waar planten op reageren. We nemen het kruidje-roer-mij-niet als voorbeeld. Verklaar deze naam: Wat is de prikkel? Is dit een gerichte beweging? Naam van deze beweging? Bovendien kunnen er VERSCHILLENDE REACTIES optreden op diverse prikkels. We onderscheiden gerichte bewegingen (tropieën) en niet-gerichte bewegingen (nastieën). Op basis hiervan kunnen we plantenbewegingen indelen. Tabaksplant Bio Naturalis 4 Leerwerkboek C A B 04/03/13 3:10 PM

7 Stap 4: INTEGREREN Deze laatste stap brengt de leerlingen wetenschappelijke geletterdheid bij. Door middel van een contextgerichte aanpak integreren leerlingen een bepaalde wetenschappelijke zienswijze. Contextgebonden inleiding smaakmaker leuke afbeelding onderzoeksvragen om het thema in vraag te stellen aanzet tot leren om meer te willen weten Hoofdstuk 2 Studie van het oog Nagenoeg alle organismen zijn gevoelig voor licht. Bij autotrofe planten hebben we geleerd dat zonlicht een heel belangrijke rol speelt bij de fotosynthese. Bij de dieren bestaat er een verschil tussen primitieve dieren die slechts lichtgevoelige plaatsen hebben waarmee ze licht en donker kunnen onderscheiden en de hogere dieren zoals de mens, die in staat zijn tot scherpe beeldvorming en het waarnemen van kleuren. Onderzoeksvragen 1 Belang van zien Onder zien verstaan we het waarnemen van voorwerpen uit onze omgeving met behulp van onze ogen. Het gezichtszintuig is bij de mens een belangrijk zintuig. Bovendien zijn we in staat om, in tegenstelling tot de meeste zoogdieren, kleuren te onderscheiden. Wat omvat Bio Naturalis voor de leerkracht? Bio Naturalis schenkt zeer veel aandacht aan leerkrachtenondersteuning. Een uitgebreide handleiding (gedrukt en 3. digitaal) met tips voor boeiende lessen De oplossingen van het leerwerkboek en laboboek Een kant-en-klare agenda en een jaarplan Uitgeschreven bordplannen die u bij elke les kunt gebruiken Powerpointpresentaties die het boek volgen Probleemstelling Maar ons gezichtsvermogen is niet volmaakt; wat zijn de beperkingen? Probeer met behulp van de volgende experimenten deze beperkingen na te gaan. We werken zoals steeds volgens de wetenschappelijke werkwijze. Benodigdheden Lege A4-doos met kijkgaatje en deksel Gekleurde voorwerpen (bijvoorbeeld blokjes) voor in de doos Potlood of pen Schoolbord (met tekst) Experiment 1 Welke zijn de voorwaarden om iets (goed) te kunnen zien? Werkwijze 1. Laat een proefpersoon door een klein kijkgaatje in de donkere doos kijken. Waarneming Laat de proefpersoon opnieuw waarnemen, maar deze keer met een geringe lichtinval. 3. Ten slotte mag de proefpersoon in de doos kijken zonder deksel (veel licht). Illustraties om te verwerken in uw eigen lesmateriaal Besluit Bij een geringe lichtintensiteit kunnen we enkel waarnemen, bij veel licht zien we ook. Uitgewerkte toetsen Een bordboek met gelinkte powerpointpresentaties, video s, flashanimaties, websites 13 Het Breinspel (practicum 7) bij Bio Naturalis 3 NATU3LW inner.indb 13 13/03/12 11:47 Een jaaropdracht bij Bio Naturalis 3 BIO NATURALIS 7

8 Overzicht ISBN (incl. online ICT) Bio Naturalis 3 Laboboek (incl. online ICT) Bio Naturalis 3 Handleiding (incl. online ICT) Bio Naturalis 3 Bordboek Bio Naturalis 4 Leerwerkboek 1u (incl. online ICT) Bio Naturalis 4 Leerwerkboek 2u (incl. online ICT) Bio Naturalis 4 Handleiding 1u (incl. online ICT) Bio Naturalis 4 Handleiding 2u (incl. online ICT) Bio Naturalis 4 Bordboek PRAKTISCH Wenst u meer informatie? bionaturalis Wilt u bestellen? klantendienst@plantyn.com Plantyn Motstraat Mechelen T F Blijf op de hoogte: v.u.: M. Machiels, Motstraat 32, 2800 MECHELEN Titel