ischool: Digitale schoolbeleving

Transcriptie

1 ischool: Digitale schoolbeleving Kwalitatief onderzoek naar de schoolbeleving van leerlingen van Steve Jobsschool 'de Ontplooiing': een school die volgens de principes van het nieuwe leren en met tablets werkt Universiteit van Amsterdam Bachelorscriptie Algemene Sociale Wetenschapppen Naam: Liza Neto Gomes de Almeida Studentnummer: Begeleider: Debby Gerritsen Tweede lezer: Hylke de Vries

2 Samenvatting Dit onderzoek richt zich op de schoolbeleving van leerlingen van 6-11 jaar van basisschool de Ontplooiing in Amsterdam. Dit is een school met een schoolmodel werkt dat principes van het nieuwe leren en het werken aan de hand van tablets heeft geïntegreerd. Het nieuwe leren wordt gekenmerkt door de aandacht voor zelfregulatie, zelfverantwoordelijkheid, leren in een sociale en authentieke omgeving, nieuwe beoordelingstechnieken en het gebruik van ICT. Dit type onderwijs in combinatie met het gebruik van tablets is relatief nieuw en onder andere naar de schoolbeleving van de leerlingen is nog nauwelijks onderzoek gedaan. Aan de hand van observaties en interviews is getracht hier een zo duidelijk mogelijk beeld van te krijgen. De schoolbeleving is hierbij onderverdeeld in drie aspecten: schoolleven, schooltaken en zelfbeeld. De belangrijkste uitkomsten zijn dat de kinderen met name de vrijheid en de mogelijkheid tot zelfregulatie en niveau variatie erg waarderen. Tablets faciliteren deze aspecten onder andere door het mogelijk te maken om gemakkelijk zelf een dagindeling te maken en educatief materiaal op het eigen niveau aan te bieden. 2

3 Voorwoord Ik heb een grote interesse in jeugd en onderwijsvernieuwingen en ben blij dat ik dat in dit onderzoek samen heb kunnen brengen. Het heeft een hoop energie en tijd gekost maar ik heb met erg veel plezier aan het onderzoek gewerkt. Ik hoop dat het een beeld schept van de schoolbeleving van de kinderen van de Ontplooiing en ben erg benieuwd hoe deze en andere scholen die vergelijkbaar werken of willen werken zich in de toekomst zullen ontwikkelen. Mijn dank gaat uit naar mijn scriptiebegeleider Debby Gerritsen voor haar tips en vertrouwen, Tijl Rood en alle docenten en leerlingen van basisschool de Ontplooiing voor hun openheid en medewerking en de afdeling Educatie van het EYE Filmmuseum voor hun bijdrage aan dit onderzoek! Amsterdam, 22 januari

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding 6 2. Theoretisch kader Constructivisme st century skills Kenmerken nieuwe leren Zelfregulatie Zelfverantwoordelijk leren Leren in een authentieke omgeving Leren als sociale activiteit Nieuwe beoordelingstechnieken Het gebruik van tablets bij het nieuwe leren Steve Jobsscholen Schoolbeleving Ontwikkelingen conceptualisatie en dimensies De Nederlandse SchoolVragenLijst (SLV) 'Schoolleven', toegepast op het nieuwe leren 'Schooltaken', toegepast op het nieuwe leren 'Zelfbeeld', toegepast op het nieuwe leren Interdisciplinariteit Probleemstelling Doelstelling Onderzoeksvraag & deelvragen Maatschappelijke relevantie Wetenschappelijke relevantie Methode Strategie Onderzoeksopzet Methode Operationalisering Populatie 22 4

5 4.6 Sampling Methode data-analyse Ethische kwesties Rol van de onderzoeker Resultaten Schoolleven Gebouw Relatie docent Relatie medeleerlingen Schooltaken Virtuele schooltaken Fysieke schooltaken Zelfbeeld Kiezen Niveau Conclusie Schoolleven Schooltaken Zelfbeeld Conclusie Discussie en aanbevelingen Reflectie Literatuurlijst Bijlagen Onderzoeksinstrument 50 5

6 1. Inleiding Er is een toenemend aantal scholen dat werkt met de principes van het zogenaamde 'nieuwe leren' (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Deze onderwijsfilosofie wordt op verschillende manieren geïnterpreteerd en benaderd door scholen, maar in grote lijnen zijn er veel overeenkomsten in de gehanteerde onderwijsmethoden. Zo is er meer aandacht voor zelfregulatie van leerlingen, zelfverantwoordelijkheid voor het leerproces, een authentieke leeromgeving en wordt leren meer gezien als een sociale activiteit waarbij kennis veel in samenwerking vergaard wordt (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Ook is bij het nieuwe leren in toenemende mate aandacht voor vernieuwende beoordelingstechnieken. Zo wordt zelfreflectie gestimuleerd en verzamelen leerlingen hun resultaten in (digitale) portfolio's. Verder wordt er binnen het nieuwe leren veel gebruik gemaakt van ICT. In het schooljaar van gingen in Nederland de deuren van zeven zogenaamde Steve Jobs scholen open. Dit zijn scholen waarbij het nieuwe leren en het gebruik van tablets geïntegreerd is in het onderwijs. De media, pedagogen en ouders doken er bovenop: staren de kinderen dan de hele dag naar een apparaat waarvan ze het gebruik thuis zoveel mogelijk proberen te vermijden? Maken ze dan nog wel contact met de buitenwereld (Goorhuis-Brouwer, 2013)? Wat is er mis met klassikaal leren? En kunnen kinderen wel omgaan met de keuzevrijheid in hun leertraject die ze op deze scholen krijgen (Nieman, 2013)? Veel kritiek, vragen en onduidelijkheden dus omtrent deze nieuwe ontwikkeling in het onderwijs. Echter, er zijn ook veel positieve reacties op deze ontwikkeling. Het werken met een tablet maakt het mogelijk om te leren volgens een eigen leertraject, tempo en voorkeuren (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Het programma dat kinderen volgen kan digitaal namelijk makkelijker aangepast worden aan de individuele kenmerken van de leerling dan met algemeen klassikale lessen en lesstof (Van Ackooij, z.d.). Daarnaast biedt het de mogelijkheid om te leren zonder van tijd of plaats afhankelijk te zijn, aangezien een digitale leeromgeving ook buiten schooltijd beschikbaar is (Van Merriënboer, 2002). Van de voordelen die het werken met tablets op kan leveren lijkt alleen sprake te zijn wanneer er op een weloverwogen manier gebruik van de tablets wordt gemaakt (Schampaert, 2013). Het gebruik van tablets in het onderwijs is een relatief recente ontwikkeling waar weinig onderzoek naar is gedaan. Meningen van ouders en media over het type onderwijs zijn er in overvloed, maar over de ervaring van het onderwijs door de leerlingen zelf is weinig bekend. In dit onderzoek staat de schoolbeleving van de leerlingen centraal. Door middel van observaties en interviews zal de schoolbeleving van de leerlingen van Steve Jobsschool 'de Ontplooiing' in Amsterdam worden onderzocht. Het is een interdisciplinair onderzoek, dat wil zeggen dat het thema vanuit verschillende perspectieven 6

7 en disciplines bekeken zal worden. In het onderzoek worden onder andere theorieën vanuit de onderwijskunde besproken die ingaan op aspecten zoals leerrendement, kennisoverdracht en de rol van een docent. Daarnaast wordt gekeken naar op het individu gerichte psychologische perspectieven over bijvoorbeeld zelfkennis, motivatie en zelfvertrouwen. Ook komen ontwikkelingstheorieën vanuit de pedagogiek aan bod, zoals over leeftijdsverschillen en bijbehorende behoeften en capaciteiten. Verder worden er sociologische, breed maatschappelijke thema's besproken, zoals de opkomst van een kennismaatschappij en technologische ontwikkelingen. Al deze verschillende benaderingen hebben een aandeel in dan wel de oorsprong en/of de verklaring van nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs en dienen daarom allen in acht genomen te worden om een volledig beeld te krijgen van het onderwerp. Deze verschillende perspectieven vormen dan ook de basis van het theoretisch kader, de opzet van vragen en aandachtspunten voor observaties en de terugkoppeling en verklaring van de resultaten. 7

8 2. Theoretisch kader In het theoretisch kader zal ingegaan worden op de belangrijkste concepten van dit onderzoek: het nieuwe leren, het gebruik van tablets hierbij en schoolbeleving. Deze concepten zullen theoretisch worden onderbouwd, waarbij de relatie onderling, eerder onderzoek en verschillende theoretische perspectieven aan bod komen. 2.1 Constructivisme Het nieuwe leren kan gezien worden als een verzamelnaam voor verschillende onderwijsvernieuwingen (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Eind jaren 90 werd het nieuwe leren vooral toegepast in het voortgezet- en beroepsonderwijs met als streven om leerlingen meer zelfstandig te laten werken. Op deze manier werd getracht de overgang naar het vervolgonderwijs te verbeteren. Inmiddels is het nieuwe leren ook een begrip binnen het basisonderwijs (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Om het nieuwe leren als concept te kunnen omvatten dient gekeken te worden naar de kerngedachte waar vanuit het nieuwe leren is ontstaan. De basis van het nieuwe leren ligt in het constructivisme (Swart, 2013). Dit staat tegenover het objectivisme, dat er vanuit gaat dat de werkelijkheid buiten de mens bestaat en ook gekend kan worden als zodanig (Bryman, 2001). Het constructivisme stelt juist dat er geen objectieve werkelijkheid bestaat die de mens kan kennen. Kennis wordt volgens deze gedachte dan ook gevormd doordat mensen zelf betekenis geven aan hun omgeving; iedereen vormt zijn eigen werkelijkheid (Bryman, 2001). Deze werkelijkheid wordt geconstrueerd door nieuwe informatie te koppelen aan kennis die iemand al bezit (Kok,2003). Leren kan op die manier gezien worden als een proces waarbij kennis gevormd wordt door ervaringen op te nemen in bestaande mentale representaties en/of deze aan te passen (van der Werf, 2005). Het constructivisme kan als uitgangspunt van het nieuwe leren gezien worden, omdat leren vanuit deze visie gezien wordt als een proces van actieve betekenisgeving dat op individueel niveau plaatsvindt waarvan de snelheid en wijze per persoon kan verschillen (Kok, 2003). In het nieuwe leren vind je deze visie over individuele verschillen terug, waarbij leerlingen een persoonlijk aangepast traject volgen. Uitgaande van deze theorie kan daarnaast gesteld worden dat men niet zozeer iets leert als gevolg van frontale kennisoverdracht van docent op leerling, maar door de ruimte te krijgen om zelf actief nieuwe informatie te kunnen koppelen aan bekende informatie. Op die manier wordt lesstof betekenisvol gemaakt. Ook dit komt terug in het nieuwe leren, waar leerlingen uitgedaagd worden om zelf kennis te verzamelen en te verwerken op een bij hem of haar passende manier (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). 8

9 2.2 21st century skills Het nieuwe leren gaat ook over leren in een nieuwe tijd: de eenentwintigste eeuw. De samenleving is veranderd van een industriële maatschappij naar een maatschappij waarin kennis en informatie centraal staan (van den Oetelaar, 2012). In plaats van industrie en productie (industriële maatschappij) zijn diensten en innovatie (kennismaatschappij) nu van groot belang. Hierdoor zijn het ontwikkelen en creëren van kennis noodzakelijke vaardigheden geworden voor het individu en voor economische ontwikkeling (van den Oetelaar, 2012). Informatie- en communicatietechnologie (ICT) heeft een enorme ontwikkeling doorgemaakt, de opkomst hiervan kan gezien worden als de fundering van de digitale revolutie (van den Oetelaar, 2012). Aan het begin van de eenentwintigste eeuw ontwikkelde de ICT zich verder: mensen kregen zelf de mogelijkheid om informatie en kennis toe te voegen op internet en online met elkaar te communiceren. Inmiddels is er een verschuiving te zien van ICT-gebruik via vaststaande apparaten naar mobiele apparaten. Het internet vormt een continu communicatiekanaal en is een onuitputtelijke bron van kennis die ten alle tijden en overal beschikbaar is (van den Oetelaar, 2012). Om leerlingen klaar te stomen voor de eisen die een kennismaatschappij aan hen stelt dient het onderwijs zich aan te passen aan deze tijd (Voogt & Pareja Roblin, 2010). Dit kan door het bevorderen van de ontwikkeling van de zogenaamde 21st century skills : samenwerken, communicatie, kennisconstructie, ict-gebruik, creativiteit, kritisch denken en probleemoplossend vermogen (van den Oetelaar, 2012). Dit zijn vaardigheden die gericht zijn op de omgang met de toenemende hoeveelheid aan informatie en het selecteren en vergaren hiervan (Voogt & Pareja Roblin, 2010). Ravitch (2009) betwijfelt het belang van de focus op de ontwikkeling van 21st century skills in het onderwijs. Zij stelt dat deze vaardigheden nooit los gezien kunnen worden van kennis, en zeker niet voorop gesteld moeten worden. Om kritisch en creatief te zijn dient iemand eerst iets te weten om daar kritisch naar te kunnen kijken of creatief mee om te kunnen gaan. Deze vaardigheden zijn volgens Ravitch (2009) weliswaar belangrijk, maar kunnen ook aangeleerd worden in bestaande vakken. Blindstaren op aantrekkelijk klinkende vaardigheden is dus niet voldoende. Om te begrijpen hoe het nieuwe leren tracht om deze vaardigheden bij te brengen dient gekeken te worden naar de kenmerken ervan. 2.3 Kenmerken nieuwe leren Hoewel het nieuwe leren op verscheidene manieren geïnterpreteerd en toegepast wordt op scholen, zijn er in grote lijnen veel overeenkomsten. De belangrijkste kenmerken van scholen die met het nieuwe leren werken zijn: zelfregulatie, zelfverantwoordelijk leren, leren in een authentieke omgeving, leren als sociale activiteit, nieuwe beoordelingstechnieken en ICT gebruik (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). 9

10 2.3.1 Zelfregulatie Ten eerste is er op scholen die werken met het nieuwe leren veel aandacht voor zelfregulatie van leerlingen. Leerlingen krijgen een zekere vrijheid om keuzes te maken in wat, wanneer en hoe ze leren (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Een belangrijke reden voor het inzetten van zelfregulatie is het stimuleren van intrinsieke motivatie. Ryan en Deci (2000) deden onderzoek naar de verhouding tussen zelfregulatie en motivatie, waarbij zij een onderscheid maakte tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Intrinsieke motivatie betreft de inherente interesse of het inherente plezier om iets te doen. Extrinsieke motivatie komt niet vanuit de persoon zelf, maar wordt van buitenaf gereguleerd; bijvoorbeeld door het geven van straffen of cijfers. Bij leren vanuit intrinsieke motivatie vindt zelfregulatie zeer bewust plaats, wat het leren bevordert (Ryan & Deci, 2000). Het is derhalve relevant voor het leerrendement wanneer een school gebruikmaakt van het stimuleren van de intrinsieke motivatie. Voorbeelden van zelfregulatie in het onderwijs zijn dat leerlingen persoonlijke doelen opstellen of zelf een tijdplanning maken (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Het niveau waarop een leerling werkt is volgens het nieuwe leren niet langer afhankelijk van leeftijd en de een bij een jaargroep horende lesstof, maar van de capaciteiten en interesses van de leerling zelf. Er is op scholen die met het nieuwe leren werken dan ook vaak geen sprake van vaste jaargroepen waarin lesgegeven wordt, maar bijvoorbeeld van wisselende groepen waarin lessen gevolgd kunnen worden met kinderen van verschillende leeftijden (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007) Zelfverantwoordelijk leren Zelfregulatie gaat gepaard met een zekere verantwoordelijkheid die de kinderen krijgen voor hun eigen leertraject; een ander belangrijk aspect van het nieuwe leren. Leren wordt gezien als een actief proces waarbij kinderen onder begeleiding van een docent uitgedaagd worden om zelf de problemen op te lossen die ze tegenkomen (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Uit eerder onderzoek is gebleken dat leren zonder enige vorm van begeleiding minder effectief is dan vormen van begeleid leren (Anderson, Greeno, Reder & Simon, 2000; Klahr, Chen & Toth, 2001). Leerlingen verschillen bovendien in de mate waarin zij externe begeleiding nodig hebben. Er dient dus een balans te zijn tussen de hoeveelheid zelfverantwoordelijkheid en begeleiding (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Volgens het nieuwe leren heeft de docent hierbij als het ware een coachende rol, waarbij de kinderen gewezen worden op deze verantwoordelijkheid en begeleid worden in de ontwikkeling hiervan (Onderwijsraad, 2003) Leren in een authentieke omgeving Een derde belangrijk kenmerk van het nieuwe leren is dat het leren zo veel mogelijk plaatsvindt in een 10

11 omgeving die lijkt op de werkelijkheid, ook wel gesitueerd leren genoemd (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Het idee hierachter is dat wanneer de leerdoelen en benodigde competenties reëel zijn dit zelfregulatie makkelijker maakt (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Het is van belang in een authentieke omgeving te leren omdat kennis volgens het constructivistische gedachtegoed niet simpelweg toepasbaar is op alle situaties; het moet steeds opnieuw worden aangepast aan bestaande kennis. Dit wordt ook wel 'transfer' genoemd (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Door te leren in een realistische omgeving kan geoefend worden met de vaardigheid om eerder verworven kennis te gebruiken en toe te passen (Kok, 2003). Dat wat geleerd wordt is in een authentieke omgeving niet abstract maar het nut ervan wordt direct zichtbaar gemaakt in de praktijk (Swart, 2013). Dit verhoogt de motivatie om te leren, met name voor zwakke leerlingen (Van der Sanden et al., 2002) Leren als sociale activiteit Behalve de fysieke omgeving speelt bij het nieuwe leren ook de sociale omgeving een belangrijke rol. Leren vindt plaats in een context waar het kind omringd wordt door andere kinderen en dat maakt het een sociale gebeurtenis (Onderwijsraad, 2003). Cognitieve processen ontstaan in voortdurende interactie met de sociale en culturele context. De betekenis die leerlingen aan de werkelijkheid geven wordt continu vergeleken met de betekenissen die andere leerlingen er aan geven (Kok, 2003). De dialoog hierover onderling is belangrijk om betekenissen te vergelijken en eventueel aan te passen. Om goed te kunnen samenwerken in een gemeenschap is het namelijk van belang dat de verschillende betekenissen in zekere mate overeen komen (Kok, 2003). Uit een onderzoek naar leerrendement van Sousa (2006) is gebleken dat mensen zich na een jaar het meest herinneren van kennis die actief en/of sociaal is opgedaan. Vijftig procent van deze kennis wordt onthouden wanneer men erover discussieert ten opzichte van vijf procent wanneer iemand het alleen hoort en tien procent wanneer iemand het alleen leest. Wanneer men actief iets doet met de kennis wordt 75 procent onthouden. Het meeste leerrendement - maar liefst negentig procent - wordt echter behaald wanneer iemand de opgedane kennis zelf uitlegt aan een ander (Sousa, 2006). Zodoende is het belangrijk om leren te zien als een sociale activiteit. Niet alleen omdat leerlingen op een school omringt worden door andere leerlingen en docenten, maar ook omdat het leerrendement ermee verhoogd wordt Nieuwe beoordelingstechnieken De traditionele manieren van toetsing en beoordeling zijn afgestemd op een traditionele vorm van onderwijs waarbij grote groepen kinderen in principe dezelfde leerlijnen volgen, onderverdeeld in afzonderlijke vakken. De kenmerken van het nieuwe leren zoals het werken met individuele leertrajecten en een authentieke 11

12 leeromgeving behoeven nieuwe beoordelingstechnieken die hierop afgestemd zijn (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Er kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van zogenoemde assesmentprocedures (Hofstee, 1999). Deze zijn in tegenstelling tot standaardmeetinstrumenten zoals een vragenlijst over een specifiek onderwerp meer gericht op het integreren van verschillende vaardigheden en kennis (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Dit kan bijvoorbeeld in de praktijk gebracht worden door te werken met vakoverstijgende projecten en thema's. Een manier om zelfregulatie en zelfverantwoordelijkheid te bevorderen kan bijvoorbeeld door het gebruik van portfolio's waarin zowel de leerontwikkeling als de zelfgemaakte keuzes in het traject en een reflectie hierop samen kunnen komen. Een portfolio biedt de mogelijkheid om een inzicht te krijgen in de persoonlijke ontwikkeling op lange termijn en het geven van formatieve feedback voor een docent (Tartwijk & Wubbels, 2000). Zelfreflectie speelt hierbij een grote rol, leerlingen worden continu uitgedaagd om kritisch naar zichzelf te kijken. Een goed beeld van eigen kwaliteiten en interesses is een voorwaarde om gefundeerde keuzes te maken voor het persoonlijke traject (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). 2.4 Het gebruik van tablets bij het nieuwe leren De kenmerken van het nieuwe leren zijn terug te vinden in de onderwijsmodellen van vele scholen, die dit echter niet allen expliciet aan het begrip 'nieuwe leren' koppelen. Het nieuwe leren kan gezien worden als een overkoepelend begrip, met verschillende kenmerken die verschillend geïnterpreteerd en uitgevoerd kunnen worden. Bepaalde kenmerken van het nieuwe leren kunnen op een school centraal staan, waarbij andere kenmerken minder belangrijk worden geacht (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Ook de middelen die gebruikt worden op scholen die werken met het nieuwe leren verschillen. Het gebruik van ICT is een belangrijk kenmerk van het nieuwe leren. Dit kan op verschillende manieren in de praktijk gebracht worden, waarvan het inzetten van een ICT-leeromgeving met een tablet is één manier is. Het gebruik van tablets sluit niet alleen aan bij het werken met ICT, maar past ook bij andere kenmerken van het nieuwe leren. Gemakkelijker dan met een vaststaand boek of methode kan het leertraject aangepast worden aan de capaciteiten, het leertempo en interesses van een leerling (Oostdam, Peetsma & Blok, 2007). Dit is bevorderlijk voor de potentie van zelfregulatie en zelfverantwoordelijkheid. Bovendien dragen ICT-vaardigheden bij aan de ontwikkeling van de 21st century skills (van den Oetelaar, 2012). Het gebruik van tablets verrijkt daarnaast de leeromgeving door tijd- en plaats onafhankelijk te zijn: het internet is altijd en overal beschikbaar, niet alleen op school (Van Merriënboer, 2002). Virtuele werkelijkheden en simulaties kunnen gebruikt worden om relatief eenvoudig een authentieke leeromgeving te creëren. Door het inzetten van tablets zijn scholen zijn daarnaast niet langer de enige leeromgeving meer, een tablet kan ook thuis gebruikt worden (van den Oetelaar, 2012). Verschillende educatieve applicaties voor de tablets bieden 12

13 daarnaast nieuwe beoordelingstechnieken waarbij de applicaties vanzelf de resultaten van leerlingen bijhouden. Dit scheelt een docent nakijkwerk en maakt de ontwikkeling van een leerling daarbij direct inzichtelijk voor zowel de leerling zelf als de docent (van den Oetelaar, 2012). Het gebruik van tablets in het onderwijs past zodoende goed bij het werken met het nieuwe leren en kan gezien worden als een praktisch middel om het nieuwe leren te faciliteren (Kanselaar et al., 2000). Het is echter niet onlosmakelijk verbonden met het nieuwe leren. Uit onderzoek is gebleken dat veel lesmateriaal dat beschikbaar is voor tablets nog niet toereikend is om voldoende effect te hebben. Veel educatieve uitgeverijen hebben lesboeken inmiddels digitaal uitgebracht, maar dit zijn veelal slechts tekstuele kopieën in plaats van dat er gebruik wordt gemaakt van de interactieve mogelijkheden die een digitale uitgave biedt (Oerlemans & Starmans, z.d.). Van de voordelen die het werken met tablets op kan leveren lijkt alleen sprake te zijn wanneer er op een weloverwogen manier gebruik van de tablets wordt gemaakt (Schampaert, 2013). Het leerrendement is met name groter wanneer de kennis die wordt opgedaan via ict niet of nauwelijks zonder ict verkregen had kunnen worden (van den Oetelaar, 2012). 2.5 Steve Jobsscholen Steve Jobsscholen integreren kenmerken van het nieuwe leren en het gebruik van tablets in het door hen gehanteerde onderwijsmodel. Dit model wordt ook wel 'O4NT' genoemd, wat staat voor 'onderwijs voor een nieuwe tijd' (Felix et al., 2013). In dit onderwijsmodel staat een persoonlijke leerweg centraal, waarbij veel ruimte is voor individuele interesses en talenten. Daarnaast is er veel aandacht voor thematisch werken, samenwerken en moderne technologieën. Alle kinderen beschikken er over een tablet om het leren zo persoonlijk en van plaats en tijd onafhankelijk te maken. Het O4NT model stelt dat het onderwijs aangepast moet worden aan moderne maatschappelijke ontwikkelingen en de leefwereld en individuele behoeften en talenten van kinderen. Bij een moderne maatschappij horen ook moderne technologische ontwikkelingen en een enorme hoeveelheid aan beschikbare informatie waarmee kinderen op Steve Jobsscholen om leren gaan door het gebruik van tablets (Felix et al., 2013). Dit onderzoek zal plaatsvinden op een van de Steve Jobsscholen die met dit model werkt, namelijk basisschool de Ontplooiing in Amsterdam. Om de schoolbeleving van de leerlingen van deze school te onderzoeken zal hieronder uitgelegd worden wat dit concept inhoudt en hoe het toegepast kan worden op het nieuwe leren en het gebruik van tablets. 2.6 Schoolbeleving Ontwikkeling conceptualisatie en dimensies Een positieve schoolbeleving is een belangrijk aspect in de kwaliteit van het leven van kinderen (Verkuyten en 13

14 Thijs, 2002). In de Verenigde Staten werd in 1976 de 'quality of school life scale' ontwikkeld door Epstein en McPortland (Hurley & Bulock, 2012). Zij pasten het concept kwaliteit van leven toe op een school setting om zo de attitudes van leerlingen tegenover hun school te kunnen testen. Hierbij maakten zij een onderscheid tussen de algemene attitude tegenover school, de belangstelling voor schooltaken en de relatie met docenten. Williams en Batten (1981) ontwikkelden de conceptualisatie en dimensies van de schoolbeleving verder door. Zij hanteerden hiervoor vier dimensies: de attitude tegenover de school als geheel, positieve attitudes, negatieve attitudes en een individuele dimensie. Met de individuele dimensie werd getracht het gevoel van eigenwaarde, identiteit, kansen en ervaring van relevantie in het kader van school(taken) te meten. De conceptualisatie werd vervolgens nog verder ontwikkeld, voor zowel basis- als middelbare scholen. Zo ontwikkelden Hurley en Bulock (2012) de conceptualisatie van de relatie met de docent verder door. Zij bekeken hierbij in hoeverre leerlingen het gevoel hebben rechtvaardig en eerlijk behandeld te worden door hun docent (Hurley & Bulock, 2012). Ook ontwikkelden zij het concept van de beleving van relevantie van school(taken) verder door. Dit concept dient te meten in hoeverre leerlingen het belangrijk vinden wat zij leren en of dit zinvol is voor de dagelijkse praktijk en hun toekomstige leven (Hurley & Bulock, 2012). Verkuyten en Thijs (2002) voegden aan de individuele factoren die van invloed kunnen zijn op te schoolbeleving de volgende factoren toe: sekse, etniciteit, schoolprestaties en zelfvertrouwen. Ook het sociale klimaat in de klas en de klasgrootte speelt een rol in de schoolbeleving (Verkuyten & Thijs, 2002) De Nederlandse SchoolVragenLijst (SLV) Een van de meest gebruikte psychologische tests in Nederland om het sociaal-emotioneel functioneren van scholieren van negen tot zestien jaar te toetsen is de SchoolVragenLijst (SVL) (Smits et al., 2010). De eerder genoemde ontwikkelingen omtrent de conceptualisatie en dimensies van schoolbeleving zijn hierin terug te vinden aan de hand van drie verschillende attitudes. Ten eerste de attitude van leerlingen tegenover het schoolleven, ten tweede de attitude tegenover schooltaken en ten derde de attitude tegenover de eigen capaciteiten (Smits et al., 2010). Het schoolleven gaat over de beleving van de gebouw, de relatie met de docent en medeleerlingen (Smits et al., 2010). Vindt de leerling het plezierig om naar school te gaan? Welke schoolruimtes en plekken hebben de voorkeur en hoe ervaart een leerling de relatie met de docent en medeleerlingen? Voelt een leerling zich geholpen en begrepen door zijn docent en biedt de docent een vertrouwde/veilige leeromgeving? Ook de relatie met medeleerlingen is belangrijk, hierbij wordt gekeken naar groepsgrootte, groepscohesie, onderlinge beïnvloeding en samenwerken (Smits et al., 2010). De attitude tegenover schooltaken bestaat uit het idee van meerwaarde en nut van een bepaalde taak (Smits 14

15 et al., 2010). Is er een koppeling met de dagelijkse of toekomstige praktijk? Ook gaat het over het begrip van lesstof in het algemeen, bijvoorbeeld of het niveau ervan als (te) moeilijk of (te) makkelijk wordt ervaren (Smits et al., 2010). Tot slot speelt het zelfbeeld van een leerling een rol in de schoolbeleving (Smits et al., 2010). Kent een leerling zijn sterke en goede kwaliteiten? Het zelfvertrouwen is hierbij belangrijk, dit is bepalend voor het vertrouwen dat leerlingen hebben in hun schoolprestaties. Angst voor bepaalde vakken of toetsen kan de schoolbeleving negatief beïnvloeden (Smits et al., 2010). In dit onderzoek zal de driedeling van schoolleven, schooltaken en zelfbeeld eveneens gebruikt worden om inzicht te krijgen in de schoolbeleving van leerlingen van basisschool de Ontplooiing. De drie aspecten zijn hierbij aangepast op basis van de kenmerken van het nieuwe leren en de mogelijkheden die tablets hierbij bieden 'Schoolleven', toegepast op het nieuwe leren Binnen de dimensie 'schoolleven' wordt gekeken naar de beleving van het gebouw, de relatie met de docent en medeleerlingen (Smits et al., 2010). Steve Jobsscholen hebben geen traditionele indeling van klaslokalen. Het gebouw sluit idealiter naadloos aan op het gebruik van de tablets binnen het onderwijs. Het gebouw van basisschool de Ontplooiing is ingericht op het werken volgens het nieuwe leren met tablets. Er zijn zowel individuele concentratieplekken beschikbaar als grote lokalen die gericht zijn op een bepaald vak zoals rekenen of lezen. Leerlingen wisselen gedurende de dag meerdere malen van locatie en kunnen van al deze ruimtes gebruik maken (Felix et al., 2013). Wat betreft de schoolbeleving kan er gekeken worden hoe de leerlingen een gebouw met verschillende thematische ruimtes en het wisselen tussen deze ruimtes ervaren. Onderzoek laat zien dat docenten een belangrijke rol vervullen in de emotionele veiligheid die kinderen op school ervaren (Koomen & Hoeksma, 2003). Wanneer kinderen zich daarentegen onveilig voelen in de klas, zal er minder energie overblijven voor activiteiten en leren (Spilt, 2013). Een goede relatie met de docent is dus erg belangrijk. Op Steve Jobsscholen heeft de docent een coachende rol (Onderwijsraad, 2003). Dit houdt in dat een docent niet enkel kennis overdraagt, maar de leerling ook begeleidt in het zelf vergaren van kennis en de zelfregulatie van het onderwijstraject (Onderwijsraad, 2003). In principe hebben de leerlingen één vaste docent die hen in dit traject begeleidt, maar zij volgen daarnaast ook lessen bij andere docenten (Felix et al., 2013). De vraag is hoe hecht deze band is wanneer leerlingen van meerdere docenten les krijgen. En hebben zij behoefte aan meer of minder begeleiding of sturing? De relatie met medeleerlingen is tevens van belang voor het schoolleven. Leren wordt op Steve Jobsscholen gezien als sociale activiteit (Kok, 2003). Hoewel leerlingen een individueel traject kunnen volgen 15

16 blijft het contact met hun medeleerlingen dus ook van belang. Op de Ontplooiing zijn er bijvoorbeeld stamgroepen waarin kinderen van verschillende leeftijden samen aan projecten werken, presenteren, feest vieren en dergelijke (Felix et al., 2013). Gezien de rol die individualiteit speelt in het nieuwe leren is het interessant om te kijken in hoeverre leerlingen op dit type scholen zich betrokken voelen bij de groep en hoe ze de samenwerking met medeleerlingen ervaren 'Schooltaken', toegepast op het nieuwe leren Bij scholen die met tablets werken ontstaat er een nieuwe vorm van schooltaken: virtuele schooltaken. Er kan dan dus een onderscheid gemaakt worden tussen virtuele en fysieke toepassingen van schooltaken en de motivatie om voor een bepaalde taak te kiezen. Wanneer wordt een virtuele taak verkozen boven een fysieke en andersom? Belangrijk hierbij is wat volgens leerlingen de meerwaarde is van een fysieke dan wel virtuele taak. Daarnaast kan er een onderscheid gemaakt worden in typen motivaties om voor een taak te kiezen. Aangezien de leerlingen volgens het nieuwe leren grotendeels zelf hun leertraject bepalen valt te verwachten dat zij in grote mate intrinsiek gemotiveerd zijn om te leren. Echter, er kunnen ook andere (extrinsieke) motivaties zijn om voor een bepaalde taak te kiezen, bijvoorbeeld omdat een van de medeleerlingen het ook doet of omdat ouders gezegd hebben dat de leerling meer moet oefenen voor een bepaald vak. De vraag is in hoeverre de keuze voor een bepaalde taak afhankelijk is van intrinsieke en extrinsieke motivatie en welke rol dit speelt dit in het beleven van plezier en het idee van relevantie van de taak 'Zelfbeeld', toegepast op het nieuwe leren Het nieuwe leren gaat gepaard met een grote mate van zelfregulatie en zelfverantwoordelijkheid van leerlingen. De vraag is hoe leerlingen omgaan met deze vrijheid en verantwoordelijkheid. Wat voor beeld hebben leerlingen van hun kwaliteiten en op basis waarvan maken zij bepaalde keuzes? Voelen zij zich zeker en vaardig genoeg over de keuzes die ze hierin maken en speelt leeftijd hierbij een rol? Het verantwoordelijk stellen van de leerling en de mate van zelfreflectie kan invloed hebben op het zelfvertrouwen. Bij veel educatieve applicaties is het resultaat van een taak direct zichtbaar. Dit biedt een snelle manier om de eigen prestaties te vergelijken, ook met andere leerlingen. Dit kan het zelfbeeld verduidelijken, maar eventueel ook zorgen voor onzekerheid. 2.7 Interdisciplinariteit De schoolbeleving, het nieuwe leren en het werken met tablets op school kunnen zoals uit het theoretisch 16

17 kader blijkt vanuit verschillende perspectieven en disciplines benaderd worden. Het betreft dan ook een interdisciplinair onderzoek. Al deze verschillende benaderingen hebben een aandeel in dan wel de oorsprong en/of de verklaring van de betreffende nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs en dienen daarom allen in acht genomen te worden om een volledig beeld te krijgen van het onderwerp. Zo kan het thema bekeken worden vanuit onderwijskundig perspectief door in te gaan op leerprocessen en invloeden hierop. Wat voor effect heeft het nieuwe leren en het gebruik van tablets bijvoorbeeld op het leerrendement? En wat voor invloed heeft de nieuwe, coachende rol van de docent hierop? Ook op het individu gerichte, psychologische perspectieven over bijvoorbeeld zelfkennis, motivatie en zelfvertrouwen hebben betrekking tot het onderwerp. De ervaring van de schoolomgeving, nieuwe leermethodes en groepssamenstellingen kunnen per leerling verschillen. En wat voor eisen stelt het zelfstandig leren en kiezen voor een bepaald leertraject eigenlijk aan een kind? Zijn alle kinderen hier toe in staat, of bestaan er ook sekse en/of leeftijdsverschillen in de omgang hiermee? Dit heeft eveneens te maken ontwikkelingstheorieën vanuit de pedagogiek. Vanuit dit perspectief kun je bijvoorbeeld kijken naar de gemiddelde behoeften en capaciteiten van kinderen van een bepaalde leeftijd en in hoeverre dit correspondeert met het aanbod en de verwachtingen van de school. Ook sociologische, breed maatschappelijke thema's zijn van invloed op de nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs en de beleving hiervan. De opkomst van een kennismaatschappij en technologische ontwikkelingen bieden mogelijkheden waar enkele jaren terug nog geen sprake van was. Steve Jobsscholen spelen met nadruk in op deze ontwikkelingen, wat onder andere nieuwe verwerkingstechnieken van lesstof en vereiste vaardigheden met zich meebrengt. Omdat al deze perspectieven betrekking hebben tot het onderwerp vormt de interdisciplinaire kijk op de schoolbeleving van leerlingen van basisschool de Ontplooiing de basis van het theoretisch kader, de opzet van interviewvragen en aandachtspunten voor observaties en de terugkoppeling en verklaring van de resultaten. 17

18 3. Probleemstelling 3.1 Doelstelling Er is met betrekking tot de meest recente ontwikkelingen nog weinig onderzoek gedaan naar het gebruik van het nieuwe leren en tablets in het onderwijs en de rol die dit speelt in de schoolbeleving van leerlingen. Dit onderzoek heeft dan ook als doelstelling om inzicht te krijgen in dit onderwerp, waarbij gekeken zal worden naar de schoolbeleving van leerlingen (6-11 jaar) van basisschool de Ontplooiing; een school die werkt met principes van het nieuwe leren en tablets. 3.2 Onderzoeksvraag & deelvragen Om inzicht te krijgen in de schoolbeleving van leerlingen van scholen die via tablets met de principes van het Nieuwe Leren werken is de volgende centrale onderzoeksvraag opgesteld: Wat is de schoolbeleving van leerlingen van basisschool 'de Ontplooiing', een school die met de principes van het Nieuwe Leren en tablets werkt? Om de onderzoeksvraag te beantwoorden zijn er drie deelvragen opgesteld. Het begrip 'schoolbeleving' is onderverdeeld in drie verschillende aspecten: de schoolbeleving van leerlingen ten opzichte van het schoolleven, schooltaken, en het zelfbeeld (Smits et al., 2010). Het schoolleven gaat over de beleving van de gebouw, de relatie met de docent en medeleerlingen (Smits et al., 2010). Om dit aspect te onderzoeken is de volgende deelvraag opgesteld: 'Wat is de beleving ten opzichte van het schoolleven van leerlingen van basisschool 'de Ontplooiing', een school die met de principes van het nieuwe leren en tablets werkt? Wat betreft de schooltaken zal er gekeken worden in hoeverre leerlingen gemotiveerd zijn om met bepaalde schooltaken bezig te zijn (Smits et al., 2010). Op basis waarvan zetten leerlingen zich in voor schooltaken en in hoeverre zijn ze van mening dat hetgeen dat ze leren zinvol en relevant is? Om dit aspect te onderzoeken is de volgende deelvraag opgesteld: 'Wat is de beleving ten opzichte van de schooltaken van leerlingen van basisschool 'de Ontplooiing', een school die met de principes van het Nieuwe Leren en tablets werkt?' Tot slot wordt gekeken naar het beeld dat leerlingen van zichzelf hebben. Dit zal bekeken worden in relatie tot de omgang met de vrijheid die leerlingen krijgen binnen het nieuwe leren en de zelfregulatie en zelfverantwoordelijkheid die hiermee gepaard gaan (Smits et al., 2010). Om dit aspect te onderzoeken is de volgende deelvraag opgesteld: Wat is de beleving ten opzichte van het zelfbeeld van leerlingen van basisschool 'de Ontplooiing', een school die met de principes van het Nieuwe Leren en tablets werkt? 18

19 3.3 Maatschappelijke relevantie De kinderen en jongeren die nu onderwijs genieten vormen de werkende bevolking van toekomstige samenleving. Die samenleving verandert bovendien voortdurend. Kennis en informatie wordt steeds belangrijker, en de manieren waarop men dit kan vergaren worden steeds veelzijdiger (Voogt & Pareja Roblin, 2010). Om kinderen voor te bereiden op een toekomst waarin samenwerking, communicatie, ict, creativiteit, kritisch denken en probleemoplossend vermogen (de zogenaamde '21st century skills ) centraal staan dient het onderwijs zich aan te passen aan het vergaren van deze vaardigheden (Voogt & Pareja Roblin, 2010). In dit onderzoek wordt bekeken hoe de toepassing van deze gedachte in het nieuwe leren en het gebruik van tablets in het onderwijs tot uiting komt en ervaren wordt door de leerlingen zelf. Op deze manier kan een beter beeld ontstaan van de werking en het effect van deze nieuwe onderwijsvorm op de leerlingen die uiteindelijk de toekomst van onze maatschappij grotendeels zullen bepalen. Onderwijsvernieuwingen met betrekking tot het nieuwe leren en het gebruik van tablets zijn volop in ontwikkeling en om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen is onderzoek noodzakelijk. 3.4 Wetenschappelijke relevantie Omdat het om relatief nieuwe ontwikkelingen binnen het onderwijs gaat is er nog weinig onderzocht op dit gebied. Over het gebruik van tablets en de mogelijkheden die dit biedt binnen het onderwijs zijn positieve resultaten te vinden. Echter, inhoudelijk blijkt veel digitaal educatief materiaal nog onvoldoende ontwikkelt. Educatieve uitgeverijen spelen in op de ontwikkelingen door boeken digitaal uit te geven, maar maken hierbij dikwijls nog weinig gebruik van de o.a. interactieve en adaptieve mogelijkheden (Oerlemans & Starmans, z.d.). Van een positief effect is sprake wanneer op een juiste manier gebruik van de mogelijkheden gemaakt wordt (Schampaert, 2013). De leerlingen zijn de uiteindelijke doelgroep van het digitale educatieve materiaal. Hoe zij het werken hiermee ervaren is dan ook erg relevant voor de verdere ontwikkeling van het educatieve materiaal. Welke aspecten aan virtuele schooltaken ervaren de kinderen als prettig, wat is volgens hen de meerwaarde ervan? In dit onderzoek zal getracht worden hier meer kennis over te vergaren. Er is veel discussie over het nieuwe leren en het gebruik van tablets in het onderwijs, deze discussie vindt echter voornamelijk plaats onder volwassenen. Er is nog geen onderzoek naar de schoolbeleving van leerlingen van scholen die met het nieuwe leren en tablets werken. Wanneer hier meer over bekend is kan een beter beeld gevormd worden van dit type onderwijs en inzicht bieden in aandachtspunten waar eventueel vervolgonderzoek verder op in kan gaan. 19

20 4. Methode 4.1 Strategie Het gebruik van tablets in het onderwijs is een relatief nieuwe ontwikkeling. Over het gebruik ervan specifiek binnen het nieuwe leren en de rol die dat speelt in de schoolbeleving van basisscholieren is nog niet eerder onderzoek gedaan. Er is dan ook uitgegaan van een verkennend onderzoek en een kwalitatieve onderzoeksstrategie. Kwalitatief onderzoek leent zich goed voor dit onderwerp omdat een belangrijk kenmerk hiervan is dat de theorie meer als uitkomst van het onderzoek gezien wordt in plaats van als uitgangspunt (Bryman, 2013). Dit wordt ook wel inductief genoemd, waarbij het anders dan bij kwantitatief deductief onderzoek niet om het testen van een theorie draait (Bryman, 2013). Epistemologisch gezien wordt er in dit onderzoek uitgegaan van het interpretivisme. Deze visie stelt dat er in onderzoek onderscheid gemaakt moet worden tussen het object van natuurwetenschappen en de mens als object in de sociale wetenschappen. Sociale handelingen kennen subjectieve doeleinden en geen objectieve waarheid zoals in natuurwetenschappen het geval is (Bryman, 2013). Op het gebied van ontologie wordt uitgegaan van het constructivisme: sociale verschijnselen kunnen niet los gezien worden van sociale actoren. De sociale werkelijkheid wordt gevormd door betekenisgeving van deze actoren en is dus veranderlijk (Bryman, 2013). Kwalitatief onderzoek biedt meer dan kwantitatief onderzoek de mogelijkheid om de diepte in gaan en de interpretatie van individuen een rol te laten spelen (Bryman, 2013). De keuze voor een kwalitatieve onderzoeksstrategie hangt hiermee samen, daar het onderzoek gericht is op het achterhalen van de belevingswereld en betekenisgeving van respondenten. 4.2 Onderzoeksopzet Het onderzoek heeft de opzet van een case-study. In een case-study staat een bepaalde case centraal, die uitgebreid en diepgaand onderzocht kan worden (Bryman, 2013). In dit onderzoek is deze case Steve Jobsschool de Ontplooiing uit Amsterdam: een school die werkt met het nieuwe leren en tablets. Doordat een relatief kleine gemeenschap onderzocht wordt biedt het de mogelijkheid om inhoudelijk diepgaand op het onderwerp in te gaan. Aangezien het een verkennend onderzoek betreft is het prettig om de omvang van de respondenten en onderzoeksgebied klein te houden, zodat daadwerkelijk ingegaan kan worden op de verschillende dimensies, de complexiteit en processen die betrekking hebben tot het onderwerp (Bryman, 2013). Het type case kan omschreven worden als een representative- of typical case. Dit houdt in dat de case waarschijnlijk niet uniek is, maar representatief is voor andere Steve Jobs scholen (Bryman, 2013). De case 20

21 biedt een context om de schoolbeleving op dit type school te onderzoeken, maar de kern van de onderzoeksvraag had ook toegepast kunnen worden op een vergelijkbare school. 4.3 Methode In het onderzoek zijn verschillende methoden worden toegepast. Bij een eerste bezoek aan de betreffende school is gewerkt met een semi-gestructureerde observatie. Hiervoor is aan de hand van indicatoren die de verschillende concepten meten een schema opgesteld. Daarmee kan geanalyseerd worden in hoeverre er sprake is van de indicatoren waarna deze bevestigd dan wel aangepast kunnen worden voor het vervolg van het onderzoek. Voor deze observatie is gebruik gemaakt van de operationalisering van de dimensies 'schoolleven', 'schooltaken' en 'zelfbeeld'. De observatie was echter niet geheel gestructureerd. Omdat het een verkennend onderzoek is zijn de indicatoren ingezet als leidraad, maar opvallende gedragingen en gebeurtenissen die buiten de indicatoren vallen zullen eveneens in het observatieverslag genoteerd worden. Zo is getracht om ook zaken die buiten de vooraf opgestelde indicatoren vallen, maar wel te maken kunnen hebben met de schoolbeleving alsnog op te merken. Voor deze wijze van observeren is gekozen om een zo volledig mogelijk beeld van de schoolbeleving en bijbehorende indicatoren te krijgen. Voorafgaand aan het volgende bezoek zijn foto s genomen binnen het gebouw. Het beeldmateriaal is verzameld vanuit een realistische positie. Dit houdt in dat de invloed van de onderzoeker op het beeldmateriaal niet weergegeven wordt (Bryman, 2013). Het doel hiervan was in eerste instantie om een visuele etnografie te vormen waarbij gebruik wordt gemaakt van visueel materiaal om informatie, gevoelens of discussie op te wekken bij de respondenten (Bryman, 2013). Het materiaal is echter vooral gebruikt als houvast voor de gestelde vragen tijdens de semi-gestructureerde interviews. Deze interviews zijn gehouden met twee tot drie leerlingen tegelijk. Dit was praktisch gezien handig om zoveel mogelijk kinderen te kunnen spreken binnen de beperkte tijd die hiervoor beschikbaar was gedurende de schooldag. Daarnaast leken de kinderen zich gemakkelijker open te stellen in het bijzijn van medeleerlingen. Ook is de respondenten met betrekking tot de schooltaken gevraagd een aantal virtuele taken te presenteren. Hierbij is gevraagd om een uitleg te geven van de educatieve applicaties, de werkzaamheid en beoordeling ervan. Ook hiervoor zijn de indicatoren als leidraad gebruikt. De aspecten van het zelfbeeld zijn geïntegreerd in het stellen van open vragen tijdens het interview ten opzichte van het schoolleven en de schooltaken. Er is aan de hand van de indicatoren een interview guide opgesteld waarin is vastgelegd welke specifieke aspecten aan bod moeten komen om een beeld te krijgen van de verschillende concepten en dimensies. Per indicator zijn vragen opgesteld, die als houvast gelden maar niet vaststaan. Op die manier blijft er net als tijdens de observatie ruimte bestaan voor aspecten die buiten de opgestelde indicatoren vallen, maar wel relevant kunnen zijn om een realistisch beeld 21

22 te krijgen van de schoolbeleving. 4.4 Operationalisering Hoofdconcept Concepten Dimensies Indicatoren Schoolbeleving Schoolleven Gebouw Voorkeursplekken, Relatie docent Relatie medeleerlingen vaklokalen, stamgroeplokaal, wisselen van ruimtes Begrepen/vertrouwd voelen, mate van gewenste sturing/begeleiding, stamgroepdocent, overige docenten samenwerking, vriendschap, conflict, omgang leeftijdsverschillen, invloed van medeleerlingen op keuzes Schooltaken Fysieke schooltaken meerwaarde, wanneer Virtuele schooltaken voorkeur, begrip lesstof, motivatie: intrinsiek en extrinsiek meerwaarde, wanneer voorkeur, begrip lesstof, motivatie: intrinsiek en extrinsiek Zelfbeeld Omgang vrijheid omgang/ervaring Zelfkennis zelfregulatie en zelfverantwoordelijkheid kennen van capaciteiten, kennen van interesses, omgang met sterke en zwakke capaciteiten en interesses 22

23 4.5 Populatie De populatie betreft de leerlingen van basisschool 'de Ontplooiing' in Amsterdam. Op deze school zitten zo'n 75 kinderen. In de observaties zijn in principe alle kinderen meegenomen. Daarnaast zijn er interviews gehouden met twaalf kinderen van zes tot elf jaar van de school, waarvan vijf jongens en zeven meisjes. 4.6 Sampling Er is voor dit onderzoek gebruik gemaakt van purposive sampling waarbij een deel van de gehele populatie leerlingen van basisschool 'de Ontplooiing' is onderzocht (Bryman, 2013). Daarnaast is er sprake van convenience sampling. Er is namelijk niet zozeer één specifieke school gevraagd om mee te werken, maar aan meerdere geschikte scholen. Op welke school het onderzoek uiteindelijk uitgevoerd is was afhankelijk van welke school bereid was om medewerking te verlenen. Tevens zijn enkel de scholen binnen een voor de onderzoeker bereikbare regio die aan het profiel voldoen gevraagd om mee te werken, waardoor niet iedereen die binnen de populatie valt een gelijke kans had om geselecteerd te worden (Bryman, 2013). 4.7 Methode data-analyse Voor het verwerken van de verkregen data zullen de data eerst thematisch gestructureerd worden op basis van de eerder bepaalde indicatoren, dimensies en concepten om het vervolgens te kunnen analyseren (Bryman, 2013). De verkregen data zal worden geordend door data die niet relevant is voor de onderzoeksvragen te schrappen. Vervolgens zal de relevante data aan de hand van opgestelde indicatoren en te kiezen labels onderverdeeld worden. Dit zal gebeuren door middel van een thematische analyse waarbij bepaalde woorden en zinnen geselecteerd worden die betrekking hebben op de onderzoeksvragen en de dimensies die daarbij horen (Bryman, 2013). De analyse die hierop volgt zal deels beschrijvend zijn en deels verklarend. Vervolgens kunnen op basis hiervan conclusies getrokken worden met betrekking tot de hoofd- en deelvragen. 4.8 Ethische kwesties Omdat de respondenten een leeftijd van zes tot elf jaar hebben dient zorgvuldig omgegaan te worden met de werving. Uiteraard is allereerst de school akkoord gegaan om het onderzoek uit te kunnen voeren. Daarbij dient tijdens het onderzoek rekening gehouden worden met de voorwaarden die de school stelt. In overleg met de school zijn ook de ouders aan de hand van een brief met informatie over het onderzoek op de hoogte van het onderzoek gebracht. Zowel ouders als leerlingen zullen tijdens en na het onderzoek aan kunnen geven of zij hun medewerking (nog) willen verlenen of niet. Ook zal de anonimiteit van de respondenten gewaarborgd 23