Effekten van de schelpdiervisserij op het bodemleven in de Voordelta

Transcriptie

1 Effekten van de shelpdiervisrij op het bodemleven in de Voordelta Fa-rapport over de onderdelen 'natuurlijke ontwikkeling' en 'effekten shelpdiervisrij J.A. raeymeersh, EB.M. Brummelhuis, W. Dimmers, A. Engelberts, M.M. Markus, P. Shout & J.M. Vershuure oktober 996 Koninklijke Nederland Akademie van Wetehappen NEDERLANDS INSTITUUT VOOR OEOLOGISH ONDERZOEK entrum voor Estuariene en Mariene Oeologie Vierstraat 8 44 EA Yerke - Nederland

2 Inhoud I. INLEIDING IL MATERIAAL EN METHODEN 3 II.. SITUERING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED - BEMONSTERINOSOPZET Natuurlijke ontwikkeling, 3... Effektonderzoek 3.. BEPALING VAN DIHTHEID EN BIOMASSA INFAUNA 4.3, MATHEMATISHE VERWERKING 4 H.3,. Natuurlijke ontwikkeling Effektonderzoek 5 III. RESULTATEN 6 III.. NATUURLIJKE ONTWIKKELING 6 III., EFFEKTONDERZOEK 6 IV.DISKUSSIE 8 IV.. NATUURLIJKE ONTWIKKELING 8 IV.. EFFEKTONDERZOEK 8 V. ONLUSIES EN VERDER ONDERZOEK VI. REFERENTIES LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN BIJLAGE. LENGTE-GEWIHTREGRESSIES 46

3 I. Inleiding Het gebied zeewaarts van de Zuidholland en Zeeuw eilanden is een relatief beshutte overgangszone tusn de (voormalige) estuaria en volle zee. Het gebied wordt gekenmerkt door een rijke bodernfauna. Hierdoor is dit gebied ook een belangrijke kinderkamer voor vis, en fourageer-, overwinterings- en broedgebied voor vogels. Voor het gebied tusn dè Nieuwe Waterweg en de kop van Walheren is daarom een beleidsplan opgesteld: het Beleidsplan Voordelta (van Alphen & Molendijk, 993). Het gebied omvat de (voormalige) buitendelta's van Haringvliet, Grevelingen en Oostershelde. Het mondingsgebied van de Westershelde is in het Beleidsplan niet opgenomen. De zeewaart begrenzing valt samen met de ligging van de NAP -m dieptelijn. Het Beleidsplan Voordelta is geriht op het veilig stellen van de natuurlijke ontwikkeling. Door een werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de provinies Zuid-Holland en Zeeland en van de ministeries van LNV en V&W (RWS) is een opzet uitgewerkt voor monitorjng en onderzoek naar de effekten van verstoring op de natuurlijke ontwikkeling (Rijkswaterstaat, 994). Dit monitorings- en onderzoeksplan valt in vier delen uiteen: a. monitoring natuurlijke ontwikkeling b. onderzoek effekten gebruiksfunkties op de natuurlijke ontwikkeling;. monitoring rereatie (m.n. verspreiding t.g.v. beleidsplan); d. monitoring visrij (m.n. eonomishe effekten t.g.v. beleidsplan). In dit kader voert het Nederlands Itituut voor Oeologish Onderzoek (NIOO), samen met het Rijksitituut voor Visrij-Onderzoek (RIVO-DLO) en het Rijksitituut voor Kust en Zee (RWS-RIKZ), een onderzoek uit naar de effekten van de shelpdiervisrij op het bodemleven. Het onderzoeksprojekt bestaat uit drie deelprojekten, die onder de delen a) en b) van het genoemde monitorings- en onderzoeksplan vallen. Het eerste deelprojekt, "Omvang shelpdierbestanden en -vangsten" (), omvat een jaarlijk inventarisatie van de shelpdierbestanden in de gehele Voordelta. Het tweede deelprojekt, "Effekten shelpdiervisrij op bodemdiereehappen" (), beshrijft de direkte invloed van shelpdiervisrij op de bodemdieren. Het derde deelprojekt, "Natuurlijke ontwikkeling bodemeehappen" (3), is erop geriht de verspreiding, de dihtheid en de biomassa van de marobenthishe fauna in de gehele Voordelta in kaart te brengen. Dit is nodig om na te gaan in hoeverre de bij het effektonderzoek gevonden resultaten van belang zijn voor de gehele Voordelta. De bemoteringen geven bovendien inziht in de natuurlijke ontwikkeling van het bodemleven en het voedlaanbod voor hogere trofishe niveaus. In dit fa-rapport worden de resultaten van a) de bodemdierbestandsopnames in 994 en 995 (deelonderzoek ) en b) het effektonderzoek (deelonderzoek 3) geprenteerd. De verspreiding en omvang van de shelpdierbestanden zijn gerapporteerd in van der Land (995, 996, onept).

4 II. Materiaal en methoden IL. Situering van het onderzoeksgebied - bemoterinasopzet II.l.l. Natuurlijke ontwikkeling Voor de inventarisatie van de verspreiding, dihtheid en biomassa van de marobenthishe infauna is uitgegaan van het monitoringsonderzoek dat in de buitendelta Haringvliet gebeurt in het kader van het projekt 'Evaluatie Grootshalige Lokatie voorde Berging van Baggerspeie' (GLBB) (zie o.a. raeymeersh, 99). In dit gebied waren reeds bemoteringen voorzien in 994 en 996. Het gebied werd uitgebreid rihting Haringvlietsluizen, en in de buitendelta's van de Oostershelde en de Grevelingen werden nieuwe gebieden gekozen. De drie gebieden zijn verder onderverdeeld in hokken. Per hok zijn random statio gekozen.. De positie van de statio in het GLB B-gebied is reeds in 989 vastgelegd. In het najaar 994 werden in de buitendelta Haringvliet drie punten per hok bemoterd, zoals gebruikelijk in het GLBB-projekt, In de buitendelta's Grevelingen en Oostershelde werd één punt per hok bemoterd. De bemotering vond plaats tusn 4 augustus en 3ktober. Door de laattijdige planning is een deel van de buitendelta Grevelingen niet bemoterd, en zijn een aantal moters in de buitendelta Haringvliet genomen tijde en na de kokkelvisrij. In 995 is uitgegaan van het in 994 bemoterde gebied. In de buitendelta Grevelingen is, onform de oorspronkelijke planning, een iets groter gebied bemoterd dan in 994. In de buitendelta Haringvliet is één punt per hok bemoterd. De bemotering vond plaats van 7 tot augustus. In figuur wordt de positie van de moterpunten gegeven. De bemotering in de buitendelta's Grevelingen en Oostershelde gebeurde met een Reinek box-orer (oppervlakte,683 of 4m^). In de buitendelta Haringvliet werd, zoals gebruikellijk in het GLBB-projekt, bemoterd met een van Veen-grijper (oppervlakte.m). De maximum diepte van een moter genomen met een van Veen-grijper is kleiner dan van een moter genomen met een box-orer. Daardoor worden de dieper levende dieren met een grijper minder of helemaal niet gevangen. Maar, een grijper is veel lihter dan een boxorer en kan op kleinere boten met een geringe diepgang gebruikt worden. Gezien de geringe diepte van het gebied tusn de Hinderplaat en de kust van Voorne moet de bemotering in dit gebied met kleinere boten uitgevoerd worden. De moters werden aan boord op een lmm-zeef gespoeld en in 4% gebufferde formaline bewaard. II... Effektonderzoek Om de direkte effekten van shelpdiervisrij op het bodemleven te kunnen onderzoeken, is het in een gevarieerd gebied als de Voordelta nodig dat bestaande shelpdierbanken deels wel en deels niet bevist worden. Gebaerd op een bestandsopname van shelpdieren in 994, en op gegeve over de verspreiding van kokkels in het reente verleden, zijn, in overleg met de kokkeltor, gebieden aangewezen die gedurende de onderzoeksperiode voor de visrij open of gesloten zullen blijven (van der Land, 995), Uit de shelpdierbestandsopname bleek dat in 994 enkel het kokkelbestand in de monding van het Haringvliet voor de visrij interessant was. Twee belangrijke kokkelbanken werden door een sheidingslijn bevist-onbevist doorsneden, respektievelijk gelegen aan de zuidoostpunt van de Hinderplaat en tegen de Westplaat. Volge het werkplan moest, direkt aaluitend op de visrij-aktiviteiten - het visrij-izoen eindigde eind november - de in- en epifauna van beviste en niet beviste gebieden bemoterd worden. Door omstandigheden (zie raeymeersh et al., 995) vond de eerste bemotering ehter pas na de winter plaats. Eventuele direkte effekten op de bodemfauna kunnen aldus in de tusnliggende periode teniet gedaan zijn, bijv. door de inwerking van getij en golven, of winterstormen. Anderszijds betekent dit dat, als er geen effekten gevonden worden, eventuele direkte effekten na een winter niet meer waarneembaar zijn en dus, waarshijnlijk, niet belangrijk voor de ontwikkeling van de bodemfauna in het gebied.

5 De marobenthishe infauna van de (in 994) twee belangrijke kokkelbanken - gelegen in het mondingsgebied van het Haringvliet aan de zuidoostelijke rand van de Hinderplaat en ten zuiden van de Westplaat - is driemaal bemoterd. De eerste twee bemoteringen vonden plaats 995, met name in februari (5-7.5) en oktober (4-6.5). De derde bemotering gebeurde na de winter, in maart 996 (4-6.36). Beviste en onbeviste gebieden van beide banken werden met boeien afgebakend, en binnen ieder gebied werden 5 happen (van Veen; O.lm^) genomen, in het totaal happen. Ahteraf is gebleken dat de positionering van de boeien blijkbaar niet steeds preies genoeg was, en het aantal moters daardoor niet gelijk verdeeld is over bevist en onbevist gebied (figuur ). Ieder moter werd in het veld op een lmm zeef uitgespoeld, en het residu in gebufferde 4% formaldehyde bewaard. De moters worden verder in het lab uitgezoht. De epifauna werd viermaal bemoterd in 995, met name in februari (5-7.), april (-), augustus (-3.8) en oktober (4-6.), en tweemaal in 996, in maart (4-6.3) en mei (8-9). In bevist en onbevist gebied van beide banken werden 5 slepen van ±5 meter, bij iedere ampagne opnieuw random gekozen, met een 3m boomkor (maaswijdte m) genomen. Door omstandigheden (gesheurd net) is ehter in februari 995 en mei 996 met een fijner net gevist (maaswijdte m). De moters werden aan boord uitgezoht, en de aantallen van de vershillende visn (demersale en pelagishe) en epibenthishe ongewervelden genoteerd. Van de meest dominante soorten is teve het natgewiht bepaald. Van garnalen is enkel het natgewiht bepaald. In ieder gebied zijn ook telke diepte, saliniteit en een aantal andere parameters eten... Bepaling van dihtheid en blomassa Infauna In het lab werden de moters verder gesorteerd. Alle organismen (met uitzondering van Atiniaria, Nemertea en Oligohaeta) werden, voor zover mogelijk, op soort gebraht en de aantallen van iedere soort bepaald. Bij de wormen werd dit aantal bepaald door het tellen van het aantal koppen. Van Deapoda en Mollusa werd de lengte bepaald. De biomassa (uitgedrukt in asvrijdrooggewiht) werd meestal indirekt bepaald aan de hand van een lengte-gewiht relatie of een natgewiht-asvrijdrooggewiht onversiefaktor. Bijlage geeft een overzihte van de gevonden lengte-gewiht relaties ogw=a+b*logl met W»ADW (asvrijdrooggewiht) in mg en L-lengte in mm). Voor de exemplaren die gebruikt werden bij de bepaüng van de lengte-gewihtregresstes werd de direkt bepaalde biomassa gebruikt bij de biomassaberekeningen. Voor de overige soorten werd het natgewiht bepaald met een Sartorius bala tot op. mg nauwkeurig. Hiervoor werden de natte exemplaren even (- ) op een filtreerpapier gedroogd en dan gewogen. Grote exemplaren werden langere tijd gedroogd. Voor de omrekening van natgewiht naar asvrijdrooggewiht werden dezelfde onversiefaktoren gebruikt als opgesteld in het kader van het monitoringsprogramma van de zoute wateren van het Deltagebied (raeymeersh et al 994a,b)..3. Mathematishe verwerking II.3.. Natuurlijke ontwikkeling De (rekenkundig) iddelde totale dihtheid en biomassa en de iddelde dihtheid en biomassa per soort werden berekend a) voor iedere buitendelta afzonderlijk en b) over het gehele gebied. Omdat de fauna in de buitendelta Haringvliet ten oosten en ten westen van de Hinderplaat sterk vershillend is (o.a. raeymeersh et al., 99), zijn de iddelde waardes voor beide gebieden afzonderlijk berekend. Bij de berekeningen zijn de moters gelegen op en direkt ten zuiden van de Hinderplaat niet meegenomen. De berekeningen zijn uitgevoerd met het programm BIOSTRAT van Rijkswaterstaat, Rijksitituut voor Kust en Zee. De iddelde waardes (en standaardfouten) zijn afgerond volge Sokal & Rohlf (98, p. 5).

6 U.. Effektonderzoek Voor zowel de infauna (dihtheid) als de epifauna en visn (dihtheid; voor garnalen natgewiht) is voor iedere ampagne via een tweewegsvariantie-analy getest of het aantal individuen gevonden in het beviste en onbeviste deel van beide kokkelbanken vershilden. Om aan de voorwaarden voor een variantie-analy te voldoen (Sokal & Rohlf, 98), zijn de data logaritmish getraformeerd.

7 III. Resultaten III.. Natuurlijke ontwikkeling De iddelde dihtheid en biomassa (totaal en per soort) is gegeven in tabellen 4 tot en met 6. Voor de totale dihtheid en biomassa, en voor de meest dominante soorten is de verspreiding weergegeven in figuren 3 tot en met 4. Duidelijk is dat niet al deze soorten overal voorkomen, en dat er van jaar tot jaar sterke fluktuaties kunnen optreden. De draadworm Heteromastus filiformis bijvoorbeeld vinden we vooral in hoge aantallen in het gebied ten oosten van de Hinderplaat, al is de dihtheid er in 995 zevenmaal lager dan in 994. Ook de strandgaper Mya arenaria vinden we vooral in dit gebied, en ook deze soort kende een sterke ahteruitgang, zowel in dihtheid als in biomassa. De Amerikaae zwaardshede Eis diretus vinden we vooral in de buitendelta Grevelingen. Daarnaast is een hoge biomassa enkel in de Oude Roompot (buitendelta Oostershelde) gevonden. Verder blijkt ook dat vele soorten vooral op de vooroever en de hellingen tusn geulen en platen in hoge aantallen voorkomen (zie bijv. Lanie onhilega, Abra alba), zoals reeds operkt voor veel shelpdieren door van der Land (995). Van de halfgeknotte strandshelp Spisuia subtrunata is in 995 in de buitendelta Grevelingen en het gebied ten westen van de Hinderplaat een sterke toename genoteerd, in het gebied ten oosten van de Hinderplaat een sterke afname. Op de vooroever van de buitendelta's Grevelingen in Haringvliet blijkt de dihtheid van de shelpkokerworm Lanie onhilega in 995 vee] hoger dan het jaar voordien. III.. Effektonderzoek Infauna Tabellen 5 tot en met 7 geven de iddelde dihtheid en biomassa (totaal en per soort) voor de beviste en onbeviste gebieden nabij de Hinderplaat en de Westplaat. De resultaten van de tweewegsvariantie-analy zijn weergegeven in tabel 8 (voor soorten die niet in tabel voorkomen, werden geen signifikante vershillen gevonden). Beide banken zijn duidelijk niet gelijk wat soorteametelling en/of dihtheid betreft. Soorten als Bathyporeia pilosa, erastoderma editie, Heteromastus filiformis, Pygospio elega en Streblospio shrubsolii komen in februari 995 op de ene bank meer voor dan op de andere. Er blijken meer signifikante vershillen te zijn in dihtheid dan in biomassa. Opvallend is verder dat er in het najaar minder signifikante vershillen zijn dan in het voorjaar. Vooral in februari 995 blijken er signifikante vershillen tusn beviste en onbeviste gebieden, met name voor de volgende soorten: orophium volutator, Maoma balthia, Mya arenaria, Nereis (N. spe., N. diversiolor, N. suinea), Oligohaeta, Petinaria koreni, Pygospio elega, Streblospio shrubsolii en Tharyx marioni. Maar deze vershillen doen zih slehts voor op één bank (interaktieterm signifikant vershillend van nul), met name op de kokkelbank nabij de Westplaat, Voor een aantal van deze soorten is de verspreiding weergegeven in figuur 5, Epibenthos en visn In tabel 9 is een overziht gegeven van het iddeld aantal individuen (. biomassa voor garnalen) gevonden in het beviste en onbeviste deel van beide kokkelbanken. Duidelijk is dat de aantallen van enkele soorten in de tijd vershillen, ook als we de eerste en laatste ampagne (bemotering met fijnere maaswijdte) buiten beshouwing laten. Ook is het effekt van de zoetwaterlozingen begin 995 duidelijk te zien. Een aantal zoetwatersoorten (bijv. blankvoorn) zijn met het zoete water mee naar de Voordelta gevoerd.

8 De resultaten van de variantie-analys zijn in tabel gegeven (voor soorten die niet in tabel voorkomen, werden geen signifikante vershillen gevonden). Signifante vershillen tusn beviste en onbeviste gebieden vinden we vooral in februari 995, maar slehts bij vier soorten.

9 IV. Diskussie IV.. Natuurlijke ontwikkeling Dat de Voordelta op basis van de soorteametelling en dihtheden van de infauna onderverdeeld kan worden volge een dieptegradiënt, is bekend (raeymeersh et al., 99). De huidige gegeve (dit rapport; van der Land, 995, 996) bevestigen dit. Verder blijkt ook nu weer dat er grote vershillen bestaan tusn de vershillende buitendelta's. Zo blijkt het oostelijk deel van de Haringvliet buitendelta duidelijk vershillend qua soorteametelling van de rest van de Voordelta. En opnieuw blijken er ook grote jaarlijk fluktuaties te bestaan. Zo blijkt de biomassa in de buitendelta's van de Oostershelde en de Grevelingen in 995 dubbel zo hoog dan in 994. De fluktuaties in de Haringvlietmonding zijn zeker deels toe te shrijven aan het langdurig spuien van zoet water begin 995. De afname van Spisuia subtrunata in het oostelijk deel van de Haringvliet buitendelta is zeker een gevolg van de lage saliniteit in dit gebied begin 995. Verder suggereert Van der Land (996) dat de ahteruitgang van Mya arenaria vermoedelijk te wijten is aan sterfte van adulte dieren door het zoete water. Anderszijds is wel gekend dat Mya arenaria plot en grote shommelingen in saliniteit goed kan verdragen (Matthiesn, 96). Ze kunnen plot fluktuaties van 8 %» doorstaan, en lange tijd saliniteiten van slehts 4 %o overleven. De soort komt trouwe vooral diep in estuaria voor. De tolerantie is wel proportioneel met de lengte. In 994 vonden we vooral dieren tusn en mm. In februari 995 noteerden we in dit gebied saliniteiten lager dan 4%o; in april lag de saliniteit nog beneden de %o (raeymeersh et al., 995). Waarshijnlijk zijn de dieren toh te lang aan een erg laag zoutgehalte blootgesteld, en hebben vooral de kleinere exemplaren dit niet overleefd. In de gebieden waar het effektonderzoek uitgevoerd is, vonden we trouwe in februari 995 nog wel heel veel dieren met een lengte tusn en mm (> ind/m), maar in oktober 995 nog slehts enkele exemplaren. IV.. Effektonderzoek Infauna Vooral in februari 995 blijken de aantallen van enkele soorten signifikant te vershillen tusn bevist en onbevist gebied op de kokkelbank nabij de Westplaat. Uit figuur 5 blijkt dat de dihtheidsvershillen voor oligohaeten, Nereis diversiolor en Tharyx marioni veroorzaakt worden door de grotere dihtheden op slehts enkele punten in onbevist gebied. De lagere dihtheden in het beviste gebied moeten dus niet aan visrij worden toegeshreven. Verder is het opvallend dat waar grotere aantallen Mya's gevonden zijn in bevist gebied, daar ook nog grotere aantallen kokkels voorkwamen. Kortom, is daar wel gevist? De kokkels gevonden in bevist gebied waren, op enkele uitzonderingen na, ehter allen tot mm lang (jaarklas 994), en waren in 994 zeker nog te klein om opgevist te worden. In onbevist gebied werden ook veel grotere kokkels gevonden (jaarklas 993). We kunnen er dus van uitgaan dat de het beviste en onbeviste gebied nabij de Westplaat inderdaad ook bevist en onbevist zijn. Verder is het de vraag of de vershillen niet het gevolg zijn van een natuurlijke gradiënt. Voor M, bauhia, M. arenaria, P. elega en S. shrubsolii is daarom de verspreiding in het najaar 994 (natuurlijke ontwikkeling) in het gebied op en rond de kokkelbank nabij de Westplaat nader bekeken (figuur 6). Voor geen van deze vier soorten is in het najaar 994 een duidelijke gradiënt te zien. Anderszijds bleek bij de shelpdierinventarisatie in het voorjaar van 994 wel duidelijk een gradiënt voor het nonnetje (M. balthia): naar de Westplaat toe hogere aantallen (fig. 7b in van der Land, 995). Ook voor Streblospio shrubsolii is waarshijnlijk sprake van een natuurlijke gradiënt. Immers, ook in oktober 995 en maart 996 zijn de dihtheden in onbevist gebied (dihter

10 bij de Westplaat) veel hoger dan in bevist gebied. Bij Pygospio elega is er waarshijnlijk geen sprake van een natuurlijke gradiënt, altha niet van een altijd aanwezige gradiënt. Immers, in oktober 995 en maart 996 is de dihtheid in onbevist gebied niet meer hoger dan in onbevist gebied. En dit niet door een sterke rekolonisatie van deze opportunistishe soort in het beviste gebied, maar door een sterke ahteruitgang in niet bevist gebied. Rest nog de vraag of de vershillen bij Mya arenarla aan visrij te wijten zijn. Hierover valt op basis van de gegeve geen definitieve uitspraak te doen. Voor beide kokkelbanken is ook nagegaan in hoeverre er soorten in februari 995 niet meer voorkwamen ten gevolge van de spuien van zoet water. In tabel 9 wordt de iddelde dihtheid gegeven voor alle soorten die in het najaar 994 op de veertien op en nabij beide kokkelbanken gelegen statio gevonden werden. Teve is het aantal statio gegeven waarop de soorten voorkwamen. Op de kokkelbank nabij de Westplaat werden volgende soorten niet meer in februari 995 gevonden: Abra al ba, Anaitides muosa, Harmothoe spe., Lanie onhilega, Matra orallina, Magelona papüliornis, Mylla bidentata, Polydora ligni, Pudopolydora pulhra, Spio martineis, Spisuia subtrunata, Tellina fabula, Tellina tenuis en Venerupis pullastra. Nabij de Hinderplaat werden volgende soorten niet meer gevonden: Abra alba, Anaitides muosa, Barnea andida, orbula gibba, Haustorius arenarius, Lanie onhilega, Magelona papilliornis, Mylla bidentata, Nephtys irrosa, Notomastus laterieus, Petinaria koreni, Polydora ligni, Proerea ornuta, Spio martineis, Spiophanex bombyx, Spisuia subtrunata en Venerupis pullastra. Veelal gaat het hierbij om dieren die slehts in f statio gevonden werden. Veel van deze soorten worden altijd al zelden gevonden in de Voordelta (bijv. Barnea andida, Matra orallina), of komen nooit in grote aantallen voor in het gebied tusn Hinderplaat en Voorne (bijv. Lanie onhilega, Venerupis pullastra, Magelona papilliornis). Het verdwijnen van Spisuia subtrunata kan aan het zoete water toegeshreven worden. De halfgeknotte strandshep kent zowiezo sterk fluktuerende aantallen in dit gebied. Aantallen als in 994 werden tijde het onderzoek naar de evaluatie van de GLBB slehts eenmaal eerder gevonden. Veelal wordt de broedval in de buitendelta Haringvliet grotendeels of weggepredateerd of tijde de winter uitgespoeld (mond. med. M. van Stralen in raeymeersh, 99). Rest nog de opvallende ahteruitgang van twee borstelwormen van de familie Spionidae, Spio martineis en Polydora ligni. De ahteruitgang van P. ligni is vrijwel zeker niet te wijten aan het zoete water. Immers, de soort wordt ook elders bij zeer lage zoutgehaltes (tot -3 %o -) gevonden (Wolff, 973). Het verdwijnen van S. martineis kan samenhangen met de lage saliniteit. In het Deltagebied komt de soort niet voor in het Veer Meer en in lagere aantallen in het brakke deel van de Westershelde (eigen waarnemingen). Beide soorten worden trouwe wel weer gevonden in oktober 995. Gezien Spionidae veelal opportunistishe soorten zijn, is het trouwe te verwahten dat een eventuele sterfte ten gevolge van visrij niet lang merkbaar zal zijn. Epibenthos en visn De vangstsametelling was in de vershillende bemoteringen duidelijk vershillend. Een deel van deze vershillen hangt uiteraard samen met de zoetwaterlozing begin 995. Maar voor veel soorten is het gebied een opgroeigebied (de Groot, 983), en van veel vissoorten (bot, shol, haring, shar) werden dan ook vooral kleine exemplaren gevangen. Voor de garnaal is het gebied zowel opgroeigebied als verblijfplaats voor volwasn exemplaren (de Groot, 983). Garnalen werden dan ook bij iedere ampagne gevonden. De vershillen tusn de banken blijken zih niet gedurende het hele onderzoeksperiode voor te doen. Vershillen tusn de fauna nabij de Westplaat en de Hinderplaat in februari 995 zijn waarshijnlijk deels toe te shrijven aan vershillen in saliniteit (daarom ook meer blankvoorn nabij Westplaat). Slehts voor enkele soorten werden voor meerdere ampagnes signifikante vershillen gevonden. Zo zijn de aantallen van, vooral kleine, bot meestal hoger nabij de Westpiaat dan nabij de Hinderplaat. Ook de vershillen in februari 995 tusn bevist en onbevist gebied zijn mogelijks toe te shrijven aan vershillen in saliniteit. Zo had shol duidelijk de grootste aantallen in het onbeviste gebied nabij de Hinderplaat. Maar na februari is slehts één noemewaardig vershil in dihtheid tusn bevist en onbevist

11 gebied te noteren in maart 996 voor de strandkrab: hogere aantallen in onbevist dan in bevist gebied. Dit kan uiteraard niet meer aan bevissing in 994 toegeshreven worden. V. onlusies en verder onderzoek onluderend kunnen we dus stellen dat de vershillen tusn beviste en onbeviste gebieden hoogstwaarshijnlijk niet aan visrij toe te shrijven zijn, als is dit zeker voor Mya arenaria met de bestaande gegeve niet aan te tonen. Helaas heeft er noh in 995 noh in 996 kokkelvisrij plaatsgevonden in de Voordelta. Hierdoor kunnen de resultaten niet geverifieerd worden (wat, gezien de lange periode van lage saliniteiten in het gebied, weelijk is), en blijven de resultaten beperkt tot een speifiek gebied in de Voordelta, namelijk de Haringvlietmonding. Wel heeft er in 996 visrij op Spisuia plaatsgevonden. Maar de visrij is dit jaar vroeg begonnen en eind juli waren alle bevisbare Spisula-banken reeds min of meer bevist. Het zou daarom onmogelijk geweest zijn een zeker niet bevist gedeelte te vinden (van der Land, pers, med.). Daarom is door NIOO-EMO, RIVO en RTKZ besloten een 'nep-bevissing' (dit is een bevissing zonder dat er shelpdieren aanwezig zijn) uit te voeren op een tweetal stroken van ongeveer 5 bij 5 meter, één in het kokkelgebied in de Haringvlietmonding en één in het Brouwerhavee Gat. De kokkelktor heeft hiervoor een ship beshikbaar gesteld en de bevissing is op 6 augustus uitgevoerd. Op 7 en 8 augustus is door het NIOO-EMO de fauna bemoterd in en langs beide zijden van de beviste gebieden. Bedoeling is deze bemotering eind oktober en begin volgend jaar te herhalen. Een belangrijke voorwaarde voor dit type experiment is uiteraard dat de afwezigheid van de doelsoort geen invloed heeft op de aanwezigheid of afwezigheid van andere organismen. In het gebied ten oosten van de Hinderplaat blijkt de fauna in jaren zonder kokkels ehter niet wezenlijk vershillend van deze in jaren met kokkels (gegeve onderzoek naar evaluatie GLBB). En ook in de Grevelingenmonding blijkt, in geval diepte en diment gelijk zijn, de fauna op statio met Spisuia's niet wezenlijk anders dan de fauna op nabijgelegen statio zonder Spisuia's (gegeve onderdeel natuurlijke ontwikkeling).

12 VI. Referenties raeymeersh, J.A., O. Hamerlynk, K. Hoste, A. Vanreul & M. Vinex 99. De ekologishe ontwikkeling van de Voordelta. Deelrapport. De huidige ekologishe situatie van de Voordelta. Delta Itituut voor Hydrobiologish Onderzoek, Yerke / Rijksuniversiteit Gent, Itituut voor Dierkunde, Gent. raeymeersh, J.A. 99. Het marobenthos in de Haringvlietbuitendelta. Onderzoek naar de effekten van de aanleg van de grootshalige lokatie voor de berging van baggerspeie Nederlands Itituut voor Oeologish Onderzoek, entrum voor Estuariene en Mariene Oeologie, Yerke. raeymeersh, J.A., E.B.M. Brummelhuis, W. Dimmers, W. Sisterma & E.G.J, Wesl 994a. Het marobenthos van de Westershelde, de Oostershelde, het Veer Meer en het Grevelingenmeer in het voorjaar 993. Nederlands Itituut voor Oeologish Onderzoek, entrum voor Estuariene en Mariene Oeologie, Yerke, raeymeersh, J.A., E.B.M. Brummelhuis, W. Dimmers, W. Sisterma & E.G.J. Wesl 994b. Het marobenthos van de Westershelde, de Oostershelde, het Veer Meer en het Grevelingenmeer. Najaar 993. Nederlands Itituut voor Oeologish Onderzoek, entrum voor Estuariene en Mariene Oeologie, Yerke. De Groot, S.J., 983. Enkele aspeten betreffende de kinderkamerfuntie en visrij in het zeegebied tusn Voorne en Goeree en de mogelijke effeten hierop van de uitvoering van het Slufterdamprojet. Rijksitituut voor Visrijonderzoek, Ijmuiden. Rapport A Matthiesn, G.., 96. Obrvatio on the eology of the soft lam, Mya arenaria, in a small salt pond. Limnol. Oeanogr. 5: 9-3. Rijkswaterstaat, 994. Onderzoeks- en Monitoringsplan Voordelta. van Alphen, J. & R. Molendijk (red.) 993. Vorm in Verandering. Integraal Beleidsplan Voordelta. Rijkswaterstaat. van der Land, M.A., 995. Effeten van de shelpdiervisrij op het bodemleven in de Voordelta, De shelpdierbestanden in de Voordelta in 994. BEON rapport nr van der Land, M.A., 996. Effeten van de shelpdiervisrij op het bodemleven in de Voordelta. De shelpdierbestanden in de Voordelta in 995. BEON-rapport nr van der Land, M.A., onept. Effeten van de shelpdiervisrij op het bodemleven in de Voordelta. De shelpdierbestanden in de Voordelta in 996. Wolff, W.J., 973. The estuary as a habitat. An analysis of data on the soft-bottom marofauna of the estuarine area of the rivers Rhine, Meu and Sheldt. Zoölogishe Verhandelingen No. 6.

13 Lijst van tabellen en figuren Tabel. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en standaardfout () in het najaar 994. Tabel. Gemiddelde biomassa (gadw/m ) en standaardfout () in het najaar 994. Tabel 3. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en standaardfout () in het najaar 995, Tabel 4. Gemiddelde biomassa (gadw /m ) en standaardfout () in het najaar 995. Tabel 5. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en biomassa (gadw/m ), en standaardfout (), van de marobenthishe infauna op beviste en onbeviste delen van de kokkelbanken nabij de Hinderplaat en de Westplaat in februari 995. Tabel 6. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en biomassa (gadw/m ), en standaardfout (), van de marobenthishe infauna op beviste en onbeviste delen van de kokkelbanken nabij de Hinderplaat en de Westplaat in oktober 995. Tabel 7. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en biomassa (gadw/m ), en standaardfout (), van de marobenthishe infauna op beviste en onbeviste delen van de kokkelbanken nabij de Hinderplaat en de Westplaat in maart 996. Tabel 8. Overziht tweewegsvariantie-analys infauna. Tabel 9. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en aantal statio (N) waarop soort gevonden werd in het najaar 994 op en nabij de kokkelbanken bij de Hinderplaat en Westplaat (Nmax = 4). Tabel. Gemiddelde aantal individuen (biomassa voor garnalen) per trek van de epifauna en visfauna op beviste en onbeviste delen van de kokkelbanken nabij de Hinderplaat en de Westplaat. Tabel. Overziht tweewegsvariantie-analys epifauna en visfauna. Figuur. Lokaties bemoterd in 994 en 995. Figuur. Lokaties op kokkelbanken nabij Hinderplaat en Westplaat Figuur 3, Totale dihtheid (ind/m ) per moterpunt Figuur 4. Totale biomassa (gadw/m ) per moterpunt Figuur 5. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Abra alba Figuur 6. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Heteromastus filiformis Figuur 7. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Lanie onhilega Figuur 8. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Mya arenaria Figuur 9. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Spio martineis Figuur. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Spiophanes bombyx Figuur. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Spisuia subtrunata Figuur. Verspreiding en biomassa (gadw /m ) van Eis diretus Figuur 3. Verspreiding en biomassa (gadw /m ) van Mya arenaria Figuur J 4. Verspreiding en biomassa (gadw /m ) van Spisuia subtrunata Figuur 5. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Mya arenaria, Maoma balthia, Streblospio shrubsolii, erastoderma edule, Pygospio elega, Nereis diversiotor, Tharyx marioni en oligohaeten op de kokkelbank nabij de Westplaat in februari 995 (nf =onbevist gebied; f = bevist gebied). Figuur 6. Verspreiding en dihtheid (ind/m ) van Mya arenaria, Maoma balthia, Pygospio elega en Streblospio shrubsolii op de kokkelbank nabij de Westplaat in het najaar 994. De moterpunten februari 995 zijn aangeduid met een ruitje ().

14 3 Tabel Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en standaardfout () in het najaar 994 stratum - buitendelta Oostershelde, stratum - buitendelta Grevelingen, stratum 3» buitendelta Haringvliet, west van Hinderplaat, stratum 4 = buitendelta Haringvliet, oost van Hinderplaat Stratum Aantal statio - B. ae gent Totaal Gebied Abra alba Abtfl nitlda Atiniaria indet. Ampeliaa breviornia Amphilohus neapolitanus Anaitides groenlandia Anaitidea tnuosa Art&itides roa Anaitides ape. Anoplodatylua petiolatus Aora typta Arenleola marina As teeias rube Atylus falatua Atylus swanunerdami Autolytu» langerhai Autolytua ape. Barnea andida Bathyporela gullllarsonlan Bathyporeia pelagia Bathyporeia pilosa Bathyporeia ape. Bival^ia indet. apitella apitata apreltdae indet. arlnua maenaa arldea indet. erautoderma edule erilloy * haetozone tosa haetognata Indet. irratulidae indet. orbula gibba orophium aherusiuro orophlum spe. orophium volutator rangon rangon rangon spe tepldula fornieata Deapoda i ndet. Diastylls bradyi Dlaatylis sp&e. Diogenes pugilator Donax ^ittatua Ehtnoardium ordatum Eneia (Uretua Eis spe. Eteane spe. Eulalia viridis Eumida spe. Éurydie pulhra Gammarus riniornie Gammarus sallnus Gammarus spe. Gastrosaus spinifer Gattyana irrosa Harmothoe lmbriata Harmothoe impar Harmothoe lunulata Harmothoe spe. Hauatonus arenarius Hetermastus filiformla HippoK te Varlafs Hydrobia ulvae tdotea inearls ïngolflellidae indet. Jaasa spe. Laniee onhiiega Lioaiinus holsatus Lloaiinus spe. Maoma balthia Maropodia spe. Matrd <jrallina Magelona papilliornis Malaoeros Euliginosus Melita obtusata Mesopdopsis slabben Mlrophthalinus fragllis Hiropiotopus maulatus Mirophthalmus similis Mirophhalmus spe. Montaua ferruglnosa Mya aienaria Myidai? Lndet. Mylla bldentata Mytilus udulis ,5 rf t.3 5, l e Q S B E g i , , SI Q UU , B JÜ , ïl 9.4 4,.7 < V , P Q i U U SI S ï.e a , t i 4 ) 3 3 ] t 5,6 3 6 j B «;J7 i I B.4B ].sa

15 4 Tabel. vervolg Stratum Aantal statio gen, Totaal Gebied. 9 era Natia aldert Nemertlnae indet, Nephtys aea Hephtys lrrooa Nephtys hombetgil Nephtys fipe. Hereia diveraiolor Hereia longiaaima Heroie spe. Netels stiinea Notomastus laterleus Nudibranhla tndet, Oligohaeta indet. Opheli? limaina Ophiura albida Ophiura spe. Ophiura textutata Owenia fustforroia Pagurus bernhardus Paraonis fulfe Paragra * Paraonidae indet, Petinatla koten! Petinarla apee, Petriola pholadiformis Phüloe minuta Phoronidea lndet. Poeeilohaetus rpena Polyhaeta tndet. Polydora ligni Polydora ape, pontoerateb altamarinus Pontoratee arenarius Pontophylüö trispinosus Portumnus latipeö Proeraea eornutfl Poeudopolydora pulhra Pygoepio elega Sehlstornyeia kervixlei Soloplos armiger Solelepia bonnieri Solelepis aquamata Sigalion mathildae Sigaspe * Spiophanes bombyx Spio martlneneis Spionidae lndet. 9piPUla spe. Spiaula subtrunata stenothae marl na Sthenelaia boa Strebloapio shrubsolii Syllidia armata Tellina fabula Telllnaea lndet. Tellina ape. Tellina tenuis Tharyx marioni Travisia forbesii Urothoe brevieornis Urothoe potdonis Urothoe spe. Venerupia pullaatra.s l.a 8 4 l.a t , IS «.3.3 3, 8 Ifi ,9 3,4 4. U 7, ,B t..8 9, , , 8, e « e.9 7.3,9 5, 8 e , B, S 58 3, , , , , ,54,7S ,37.34, e.8 i , t I t J 4.67 \ B 8. IS l »,67, ,64 3, Totaal per stfatum B

16 5 Tabel. Gemiddelde biomassa (gadw/m ) en standaardfout () in het najaar 994. otratutn - bultendelta Ooatershelde, stratum - billtendelta Grevellngen, stratum 3 - buitendelta Haringvliet, west van Hlnderplaat, stratum 4 - buitendélta Haringvliet, oost van Hinderplaat Stratüm - Aantal statio B , Totaal Gebied, Abra alba Abra nitlda Atlniarla Indet. Ampelisa breviornls totiphuohub neapolltanue Analtides groen lartdia Anaittdes muosa Anaitldes röa Analtides ape. Anoplodatylus petlolatus Aora typia Areniola marina Asterias rubena Atylus falatue Atylus Bwairanerdami Autolytua langerhai Autolytua spe Barnea andlda Bathyporela elegant Bathyporela guilliamsonian Bathyporela pelagia Bathyporeia piloaa Bathyporeia spee. Blvalvia indet. apitella apitata aprellidae indet. arlnus muenaa aridea Indet. erastoderma edule erilloy * haetoaone ratosa haetognata indet. irratulidae indet. orbula gibba orophiurn aherusleum orophium arenarlum oropmum epe orophium volutator rangon rahgon rangon spe. repidula fornlata Deapoda Indet. [Hastylis bradyi Diastylis spe. Donax vittatus Ehinoardium eordatum Eis diretus Eia spe. Eteone spe. Eulalia vlrldis Eumida &pe. Eurydie pulhra Gammarua riniornifl GanunaruB salines Gaminaxua spe. Gagtrosaus spinifer Gattyana irro&a HarmothoD Imbriata H&rjnotlioe impar Harmothoe lunulata Harmotlioe spe Haustorius arenarius Heteromastus flllformis Hippolyte varia Hydrobla ulvae Idotea linearis Ingolflellidae indet. Jassa spe. kanie onhllega Lioarinus aruatus Lloarinus holsatus LLoarinus ape. Maoma balthia Maropodia öpe. Matra orallina Hagelona papilliornis Malaoeros fuliginosus Melita obtuaata Mepapodopsia slabberl i-iirophthalpus fragilts MiroproLüpus rnaulatus Hirophtiialmus SLNUILS Hirophthalmus spe Montautü ferruglnosa Hya arenaria Myidae indet Hyaella bidentata Mytilus eduli-s Hatia alderi 3. 3.S.33 7,9.34 5,7.«6.35 O.35.., o B S9 7.OD , OOS.86.Q ,aa o o, oooiio e... i I. I.35 I...8 I I.7 6 l -oo3a I.39 I I...3 I I I. I I S S B I I.5 I.34 I. I! «t o ] I. I..3.! I.8 I I I.,6. 7 I o I.38 I.35 I I I D o i o. I 7 I.. 9 I.3 I 4 j I o I,6 \. i.8 I ) i. t 9 l I I i o! I I t> f 7 t O , OG4& B , oooe , as , S , ,99 O

17 6 Tabel. vervolg Stratum - Aantal statio + Nemertlnae Indet. Nephtys aea Hephtys irroaa Hephtys hombergll Hophtys spe. Hereis diveraiolor Nareia longlaoima Kerels spe. Kerels suinea tfotomaatua laterleus Nudibranhia indet. Oligohaeta Indet. Ophella limaina. Qphiura albida Ophiura spe. Ophiura texturata wenla fuaifortnie Pagurua bernhardus Paraonis fulgena Paragrae Paraonidae indet. Petinaria koreni PetinarLa «pee, Petriala pholadifortnla Pholoe minuta Phoronldea indet. Poeeilohaetua aerpena Polyhaeta indet. Polydora llgni Polydora eptf. Pontorates altamariiuiö Pontoratefl arenarius Pontophylua triapinoau3 PortumnuQ latipes Proeraea ornuta Psaudopolyd<»ra pulhra Pygospio elegana Shistomyaia Rervillei Soloplos armiger Solelepis bonnieri Solelepia aqüamata Slgallon mathlldae Sigaspe * Spiopnanes bambyx Spio martineis Splanidae indet. Spiaula ape. Splsula subtruneta Stenothoe rnarina SthenelaiQ boa Streblospio ührubsolii Syllidia armata TeXllna (abula Tellinaea indet. Teil i na ape Telltna tenuls Tharyx marloni Travlsia forbeaii yrothoe brevlornis Urothoe poidonis Urothoe spe. Venerupia pullastra Totaal per ötratum a. gen ae.34, , ,3.OBJ., ,4.3, , , o , I 33 3, J 59. gein ae, , , o o ,3.3.6.S 4.97, 6. ****************. biomassa < 3 gftdw/m , , gein 3 sè ''.47, o o o oo o.8 oo o.8 oo o o.9.8 o ,3 93. gein , , ,3.OOOD ,3 9.4 Totaal Gebied. gein.oa , , ,6 4, ,65 4.7,43.3,53 8 7, , ,3a.3.3 a B

18 7 Tabel 3. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en standaardfout () in het najaar 995. stratura - buitendelta Oosterghelde, stratum 3 «buitndelta Grevelingen, atratum 3 - buitendelta Haringvliet, ueat van Hindetplaat, stratum 4 - buitendelta Haringvliet, ooat van Hinderplaat Stratum Aantal statio - Abra alba Ahelia ehlnata Atinia anguioma Atiniaria lndet. Atnpelisa breviornia Amphilohua neapolitanus Anaitidea groenlandia Anaitides muoaa Anaitidea roa Anthozoa Lndet. Aora typia Aorldae inrïet. Areniola marina Asterlas rubetie Atylus falatub Atylus swammerdami Autolytus langerhal Barnea andida Bathyporeia elega Bathyporeia guilliaonian Bathyporeia pelagia Btthyporeia epe. Blvalvla lndet. Bodotria eorpioides apltella apltata apltellidae indet. aprellidae indet. arlnus maenas aridea indet. erastodextna edule erilloy haetoone tosa heiroratua aundevallil lrratulldae indet. orbula gibba orophiwn aheruslum orophium arenarium orophiun ape. orophium volutator orystes asaivelaunua rangon rangon repidula forniata umaea indet. Deapoda indet. Dlastylis bradyl Dlaatylis luifera Dlastylis ope. Diogenea pugilator Ehinaardium ordatuin Eis dlretus Eis speo. Eteone spe Eumida flpe. Ganunartdea indet. Gammarua ape Gastrosaua spinlfer Harmothoe itnpar Harmothoe lunulata Harmothoe spe. Besionldae indet, Heteromastus f ilifoi-mis Hydrobia ulvae IngolfLellldae indet. Leuothoe inisa Lioajrinug aruatus Lioearinua iiolgatus Lioarintta ape Maoma balthia Marpodla spe. Matra orallina Magelona papil Lornis Mareviri * Melita obtuaatd Hiroprotopus maulatus Mierophthalmus ginulls Montauta ferruginoaa Mya aienana Myi-dae ifidet Mylla bidentala Hytllus edulis Natla spe. Nemertinao indet Nephtys aea Nepliti s irroaa Nephtys hombergii Heplitys ape HereiE diversio]or S. 9 4 B 5 a. 9.i 3..S i & a b 6 6.' ae : < l.ofi y> 5 3 S Jij e 7..e. -..e 6..«4 5.B..,..8, ,6 I 3 i. I l 37!. 3. 4, J.3!,6 i «, «3,8 I ) 44 3 ] l 3e B..34.3i ( , , , ,7..4,4, I 3 47 I ae B , ift S 4 9. ijem D o i o ae e.o Totaal ebted e E I IJ l i a je 58 I 64 i 3 9 9,.O J [ j i t,97 t a 4 7 S [ 35.54,46.87,5.36. i 7 3 ).S ,

19 8 Tabel 3. Vervolg Stratiim -> Aantal statio * ja, oei gent ee 73. gent ae 3, ae 4 9. gen Be Totaal Gebied 5. Herels longlaaima Nerela spe. Nerela sueinea Hotomastus laterius Oligohaeta lndet. Ophelia llmaina 3phiura albida Ophiuridae lndet. Ophlura ape. Owetiia fuslforjoia Pagurus bernhardua Paraonis fulge Patinaria koreni Petrieola pholadifortnio Pholoe olnutü Phoronldea lndet. Photi3 reinhardi Polydora lignl Polydora ape. Portuianus latlpee Proeraea ornuta Pudopolydora pulhra pygosplo elega ShiotoinyBis kervillei Soloplos anniger Solelepis bonnieri Solelepis squamata Slgallon ntathildae Spiophanes bombyx Splo rartinenals Spionidae indet, Spisuia subtrunata Stenothoe marina Sthenelaia boa Strebloapio ahrubsolii Telllna fabula Telllnaea indet. Tellina sp. Telllna tenula ïharyx marioni Urothoe brevlornls Urothoe poaeidonls Urothoe spe. Venerupis pullastra e 3 4., e , ,6.8,B ?! e ,.,4. 3 4,J « IA i-o 3 S , , , , , S n S S..36 B [ 4, e i,4 ; S Totaal per stvatunt O 9

20 9 Tabel 4. Gemiddelde biomassa (gadw/m ) en standaardfout () in het najaar 995. atratum - bultendelta Oosterhelde, stratum buitendelta Grevelingen, Btratum 3 - buitendelta Haringvliet» Hinderplaat, strflturo 4 - bultendelta Haringvliet, oost van Hlnderplaat west van Stratum * Aantal statio - 8. gein AbLa alba.54 fthelia ehinata fttlnia anguioma o Atlniarla indet. 4,&& Ampelisa breviornis o AmphilohtiB neapolitanus % # #****# * Analtidea gro&nlandiea o o Anaitides muosa,3 Anaitides roa o Anthozoa ndet. Aora typia,45 Aoridae Indet o Areniola marina o Aateriaa rube -5 Atylus falatus Atylus swammerdami 7 Autolytus langerhai.oo5 8 Barnea andida Bathyporeia elqgana.5*7 Bathyporeia gullliamsonlan Bathyporeia pelagia,34,7 Bathyporeia spe. Ü Bivalvia indet..7.7 Bodotria sorpioidea,39 apitella apttata..33 apitellidae indet, **********+** * aprellidae Indet arinus maenas.8 9 aridea Lndet.. 6 eraatoderraa edule Q erilloy * haetozone tosa D o heijroratuö aundevallü irratulidae indet. orbula gibba o orophium aherusium orophium arenarlum o orophium spe. 3 orophiuro volutator orystes aivelaunus o rangon rangon.3 $ repidula forniata ***«<» #*#* umaea lndet. Deapoda indet.. Diaatylis bradyi Dlaetylis luifer» o Diastylls spe. o Diogenes pugilator +4 Ehinoardtutn ordatum,5.34 Enais diretus 4 6 Eis spe. 6.3 Eteonö spe. *************** Eumida spe..3 6 Gammaridea indet. 5 Gammarus öpe. +l8 5 Gastrosaus spinifej: 3 Harmotboe impar 9.ÜS3 HatmOthoe lunulata ÜÜ9 4 Hamothoe ape. o Haustoriua arenarius o Hesionidae lndet.»»»*** +****** Hetaromastus f iliformj-p -. Ö9B Hydrobia ulvae o IngOlfiellidae indet. Jassa spee * # * +*****» Lanie onhiletja 9. Leuothoe iniaa D Lioarinua aruatua ü o Lioareinus holsatus o Lloarinua spe,. 3 Maoma balthia,3,3 5 Maropodia spe. 7 5 Matra torallina 5 Magelona papilliornis -3 7 Marevn ï Melita obtuaata <H 3 3 Hiroprotopus maulatus 6 O34 Mirophthalmus similis B Moiltauta ferruginosa Q Hya arenarxa 7.9 Myidae indet. o Myaella bidentata J9 Mytilus edulis 6 ÜÖ4 Natia spe D Nexnertinae indet. 5? A Nephtys aea o Nephtys eirrosa J 7 Nephtys hombergi-l,5 68 Hepht>s spe. Ü-,65 Uereis diversiojor 73. dein.3,7.35.,9.3, ee UUUU4 ö.9b d OOOllfl B B,B7.57 B.3..,. oüooe , , Ü OuuluU 95 7B D D gein.4 3 I.3 I I. I. 8 I I I.! I t I o ft /> f* ft T, ) Totaal Gebied 5. s.5, , , I , OOSS , B O , ootei 4t

21 Tabel 4. Vervolg I i'i.' Stratum Aantal statio - 3 B.O Se Totaal Gebied 5. gein s Hereis longisaima Herels ape. NereIs suinea Hotomastus laterieua Oligohaeta indet. Ophqlia limaina Ophlura albida Ophiuridae indet. Ophlura ape, Owenia fusiformis Pagurus bernhardus Paraonis fuxge PeetinaTia foteni Petriola pholadiformls Pholoe mirmta Phoronldea indet, Photia reinhardi Polydora ligni Polydora apeo. Pontoratea altamarinua Pontorates arenarius Portumnus latipeö Proeeraea ornuta Pudopolydora pqlhra Pygoapio elega Shistomysis kervillet Soloplos armiger Solelepis bonnieri Sölelepis squamata Sigalion mathildae Splophanee bombyx Spio martineia Spionidae indet. Spisuia aubtrunata Stenothoe marina Sthenelaie boa Streblospio ohrubsolii Tellina fabula Tellinaöa itidöt, Tellina ape. Tellina Lonuia Thaïyx m&iioni Urothoe breviornls Urothoe poaeidonis Urothoe ape. Venerupis pullastra. 8.,DOI> , , ,5,b.OU 5.43,7.oje ,33.38, ooie.8.OOJ3.ooooe , J ,68.46,7 3.47, a 4 9.3,4a.3 7.3,45 rt rt rtn ^ ^ 3., , , S.39.8 nnaaf, , ooie.3 oo o,35.3 o o o o O.4 O,45, OOOOSB -a, , ,.8 7.B,B , , , R Totaal per stratum B !. biomassa <.3

22 Tabel 5. Gemiddelde dihtheid (ind/m ) en biomassa (gadw/m ), en standaardfout (), van de marobenthishe infauna op beviste en onbeviste delen van de kokkelbanken nabij de Hinderplaat en de Westplaat in februari 995. ind/m niet Hinderplaat bevlst bevlst westplaat niet bevist bevibt Aantal statio - 7- gern 3 7 gern 3 Batïiyporeia piloaa Bathyporeia spe. BivalvAa indet. apitella apitata arinus maenaa erastoderma edule orophium arenarium orophium volutator rangon rangon Eis spe, Eteone spe. Gammaridea indet. Gammarug lousta Gammarus ape, Haustorius arenarius Heterotsastus flliforms Hydrobia ulvae Maoma balthia Mya.ure nar la Mytilus edulu Hephtys irroaa Nephtys homberg II Kereis diversiolor Nereis spe. Hereis suinea Oligohaeta indet. Ophiura spe. Paraonis fulgena Petinaria koreni Petnola pholadiformia Pygospio elegana Seolelspis squamata Strebloapio ahrubaolii Tellina spe. Tharyx marioni S ( , e : ] Totaal per stratum : <jadw/rr Hinderplaat niet bevist bevist Westplaat liet bevi Bt beviat Aantal statio Bathypareia piloaa Bathyf>arei^ spe, Bival\ia indet. apitella apitata arinus maenas erastderma edule orophium arenarium oroph-um volutator rangr rangon Eis spe. Etööne spe. Gamma ndea indet. Gamma rt: 3 lousta Gdnlitis^^s Spe. Haust.nÜ9 arenarlus Heteiorastua filiformis Maoma oaltliia Mya arenana HyLil-s edulis Nephtys irrosa Nephtys hombergi Nereis dlversiolor Nereis spe. Netels suinea igo.aeta indet - Ophiu:a spe. Parao:. s fulge Petira L ia koreni - U*_._..J4.É~ Pygosrio elega Solel* pis squamata "larioni 9. OOO6B ,S 8.88 Q J.8 8.OB J. 9 # + * T T *... ooooe. 5 ( 3 oooo^i , 'OIO J 3.39 O \.t , » 7 4 6, , Totaal _"6r st i'atuni i 9? biomassa <.3