Rapportage in het kader van het Biologisch Monitoring Programma. E.B.M. Brummelhuis, W. Sistermans & E.C. Stikvoort

Transcriptie

1 I I I Rapportage in het kader van het Biologisch Monitoring Programma -. E.B.M. Brummelhuis, W. Sistermans & E.C. Stikvoort I I- - Konlnktljke Nederlandse Akademle van Wetenschappen NEDERLANDS INSTITUUT VOOR OECOLOGISCH ONDERZOEK Centrum voor Estuar~ene en Marlene Oecolop~e Vierstlaat EA Yerseke - Nederland ' I 5. - M ~

2 HET MACROBENTHOS VAN DE WESTERSCHELDE, DE OOSTER- SCHELDE, HET VEERSE MEER EN HET GREVELINGENMEER Najaar 1990 Rapportage in het kader van het Biologisch Monitoring Programma J.A. Craeymeersch, E.B.M. Brummelhuis, W. Sistermans & E.C. Stikvoort Samenwerkingsprojekt van: NIOO-CEMO, Yerseke RWS, DGW, Middelburg Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen NEDERLANDS INSTITUUT VOOR OECOLOGISCH ONDERZOEK Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie Vierstraat EA Yerseke - Nederland

3 lnhoud II Materiaal en methoden Bemonstering Westerschelde Oosterschelde Veerse Meer Grevelingenmeer Bepaling van dichtheid en biomassa Mathematische verwerking Sedimentkarakteristieken... 6 Mistvantabellen... 9

4 I. Inleiding In het kader van het Biologisch Monitoring Programma (Colijn & Akkerman, 1990) wordt door N100- CEMO, in opdracht van Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren, van een aantal gebieden in de Westerschelde, de Oosterschelde, het Veerse Meer en het Grevelingenmeer het bodemdierenbestand bepaald. In dit rapport worden de globale resultaten van de najaarsbemonstering in 1990 gepresenteerd. II. Materlaal en methoden Bemonstering In het najaar van 1990 werden in het kader van het projekt BIOMON bemonsteringen uitgevoerd in het sub- en eulitoraal van de Westerschelde en Oosterschelde, en het sublitoraal van het Veerse Meer en het Grevelingenmeer l. Westerschelde In de Westerschelde werden monsters genomen in drie deelgebieden. De ligging van deze deelgebieden vindt zijn oorsprong in de vakindeling van de Westerschelde binnen het projekt SAWES. De Westerschelde werd oorspronkelijk in 19 vakken verdeeld (zie 0.a. SAWES, 1988). Voor het projekt BIOMON werden de meest zeewaarts gelegen vakken 17 t/m 19, de vakken 13 t/m 15, en de op Nederlands grondgebied meest stroomopwaarts gelegen vakken 9 t/m 11 telkens samengevoegd tot 64n deelgebied (verder plot 1, plot 2 en plot 3 genoemd). De vakken 16, 12 en 1 t/m 8 werden niet bemonsterd. De in het eulitoraal bemonsterde punten vormen een selektie uit de punten die in het kader van SAWES zijn bemonsterd (Stronkhorst, 1988; Meire & Develter, 1988): 10 punten in plots 1 en 2, 9 punten in plot 3. Binnen ieder deelgebied zijn zowel platen als slikken tangs de linker- en rechteroever bemonsterd. Deze stations werden ook in het voorjaar 1990 bemonsterd (Stikvoort & Brand, 1991). De punten lagen in 1987 ongeveer op NAP-hoogte. De bemonstering gebeurde in de maanden september en oktober (station 182 in november). Figuur 1 geeft de ligging van de bemonsterde stations. Gezien de punten niet gemarkeerd zijn (bijv. met een paaltje), ligt de positie niet helemaal vast Per station werden binnen een cirkel van circa 10 meter 10 kleine steekbuizen (doorsnede 4,35 cm) (totale opp m2) genomen. De bovenste 10 cm werd samengevoegd en ongezeefd meegenomen, en zo spoedig mogelijk gefixeerd met 46% gebufferde formaldehyde. Per station werden ook vijf grote steekbuizen genomen (doorsnede 15 cm; diepte: cm; totale opp m2). Deze werden in het veld gespoeld over een 3mm-zeef, bij elkaar genomen en gefixeerd. Op iedere lokatie werd ook een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 5 cm van een kleine steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Een ruwe karakterisering van het sediment (slibrijk zand, e.d. ) werd genoteerd. Sublitoraal werd ieder deelgebied verdeeld in drie dieptestrata: -2m tot -5m t.0.v. NAP, -5m tot -8m t0.v. NAP, en dieper dan 8m t0.v. NAP (fig. 2). In tabel 1 is de oppervlakte van ieder dieptestratum gegeven. Binnen ieder dieptestratum werden per deelgebied ad random 10 punten gekozen. De bemonstering gebeurde in september. Op ieder punt is een Reineck box-corer (DGW; opp m2) genomen. Hieruit werden telkens drie deelmonsters genomen met een buis van 8 cm doorsnede (totale opp m2). Deze werden samengevoegd en aan boord uitgespoeld op een Imm-zeef, en het residu werd in gebufferde formaldehyde bewaard. Ook werd op iedere lokatie een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 5 cm van een kleine steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Verder werden de diepte t.0.v. het schip, de exacte coiirdinaten en een ruwe karakterisering van het sediment genoteerd Oosterschelde In de Oosterschelde zijn zes eulitorale stations gekozen waaromheen bemonsterd werd. Daarvan lagen er 2 op de Roggenplaat, 1 op de Galgenplaat, 1 op de Hooge Kraaijer, 1 op het Verdronken Land van Zuid-Beveland en 1 op de Slikken van Vianen (figuur 3). De met 'BA' aangeduide stations (BA3, BA6, BA13, BA26 en BA34) vormen een selektie uit stations die in het kader van het projekt BALANS sinds 1983 bemonsterd werden (Coosen & Smaal, 1985; Craeymeersch et al., 1988). De lokatie op de Slikken van Vianen 016) is 66n van de stations die reeds vanaf 1979 in het kader van een studie naar de relatie voedsel-steltlopers is bemonsterd (Meire, 1980; Craeymeersch et al.,

5 1986; Seys & Meire, 1989). De stations werden ook reeds in het voorjaar 1990 bemonsterd (Stikvoort & Brand, 1991). Op de "BAU-stations werden in een gebied met een straal van 20 meter aselect 15 grote steekbui- Zen (doorsnede 15 cm; opp m2) tot cm diep genomen. De bemonstering vond plaats in de periode 21 tot 28 september. ledere gestoken sedimentkern werd apart gespoeld over een Imm-zeef, het residu werd in een plastic pot opgeslagen en zo spoedig mogelijk gefixeerd en geconserveerd met geneutraliseerde formaline. Tevens werd er op iedere lokatie een sedimentmonster genomen door driemaal de bovenste 5 cm uit een steekbuis van 4,35 cm doorsnede in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Op de lokatie op de Slikken van Vianen werd aselect binnen een gemarkeerd permanent kwadraat (50 bij 1000 m) 30 kleine steekbuizen (doorsnede 4,5 cm; opp m2) tot 30 cm diep en 15 grote steekbuizen (doorsnede 15 cm; opp m2) tot cm diep genomen. De bemonstering vond plaats op 28 september. De kleine monsters werden ongezeefd in plastic potten verzameld. Alle grote monsters werden apart gespoeld over een 3mm-zeef, en in potten verzameld. Alle residuen werden zo spoedig mogelijk gefixeerd en geconserveerd met geneutraliseerde formaline. Op iedere lokatie werd een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 10 cm van een kleine steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Een ruwe karakterisering van het sediment (slibrijk zand, e.d. ) werd genoteerd. Sublitoraal werden drie deelgebieden geselekteerd (fig4). Plot 1 ligt in het westelijk deel van de Oosterschelde (mondingsgebied), plot 2 in de noordelijke tak (Keeten-Mastgat-Zijpe) en plot 3 in het oostelijk deel (kom). Eventueel in een deelgebied gelegen mosselpercelen behoren niet tot het onderzoeksgebied. leder deelgebied werd verdeeld in drie dieptestrata: -2m tot -5m t.0.v. NAP, -5m tot -8m t.0.v. NAP, en dieper dan 8m t.0.v. NAP (fig. 4). In tabel 1 is de oppervlakte van ieder dieptestratum gegeven. Binnen ieder dieptestratum werden per deelgebied ad random 10 punten gekozen. De bemonstering vond plaats in de maand oktober. Op ieder punt is ebn Reineck boxcorer (DIHO; opp m2) genomen. Hieruit werden telkens drie deelmonsters genomen met een buis van 8cm doorsnede (tot. opp m2). Deze werden samengevoegd en aan boord uitgespoeld op een Imm-zeef, en het residu werd in gebufferde formaldehyde bewaard. Ook werd op iedere lokatie een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 5 cm van een kleine steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Verder werden de diepte t.0.v. het schip, de exacte co6rdinaten en een ruwe karakterisering van het sediment genoteerd Veerse Meer In het Veerse Meer zijn drie deelgebieden onderscheiden (fig. 5). Met uitzondering van het gebied rond de Middelplaten, beslaan de deelgebieden praktisch het hele Veerse Meer. Plot 1 en 2 liggen westelijk (Veersegatdam-Veere-Middelplaat), plot 3 oostelijk (Middelplaat-Zandkreekdam). leder deelgebied werd verdeeld in drie dieptestrata: minder dan 2m t.0.v. het zomerpeil, -2m tot -8m t.0.v. het zomerpeil, en dieper dan 8m t.0.v. het zomerpeil. Deze verdeling gebeurde op grond van vroeger onderzoek (Seys & Meire, 1988a,b, 1989; Seys et al., 1988; Fortuin & Brummelhuis, 1990). In tabel 1 is de oppervlakte van ieder dieptestratum gegeven. Binnen ieder dieptestratum werden per deelgebied ad random 10 punten gekozen. De bemonstering gebeurde hoofdzakelijk in de maanden september en oktober. Een vijftal stations werden eind november of begin december bemonsterd. Stations tot een diepte van 2 m zijn bemonsterd met een zogenaamde 'flushing sampler' van m2. Per station werd 1 monster genomen. De bovenste 5 cm van het sediment werd bemonsterd met een steekbuis op een stok (de zogenaamde 'dikke Berta'). In de andere Wee dieptestrata is op ieder punt BBn Reineck box-corer (DGW; opp m2) genomen. Hieruit werd telkens Ben deelmonster genomen met een buis van 8 cm doorsnede (opp m2). Alle monsters werden aan boord uitgespoeld op een Imm-zeef, en het residu werd in gebufferde formaldehyde bewaard. De rest van de Reineck-buis wordt nog gespoeld en de grotere Mya's (vanaf 2 cm) worden meegenomen. Ook werd op iedere lokatie een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 5 cm van een kleine steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Verder werden de diepte t.0.v. het schip, de exacte coardinaten en een ruwe karakterisering van het sediment genoteerd Grevellngenmeer In het Grevelingenmeer werden drie dieptestrata onderscheiden: minder dan 2m diep, 2m tot 6m diep, en dieper dan 6m. In tabel 1 is de oppervlakte van ieder dieptestratum gegeven. Min of meer dezetfde verdeling werd in vroeger werk (Lambeck & Brummelhuis, 1985; Lambeck & Pouwer, 1986; Lambeck & De Smet, 1987; Lambeck et al., 1988; Fortuin & Altena, 1990) gebruikt Wel werd in het verleden het diepste stratum nog verder onderverdeeld. In het ondiepe stratum werden drie transekten bemonsterd. Dit gebeurde op de meeste stations met een zogenaamde 'flushing sampler' (opp m2), op een tiental ondiepe stations met met steekbuis (gekend als 'dikke Berta'; opp m2). De raaien lagen op de Archipel, de Veermansplaat en de Slikken van Flakkee (figuur 6). De bemonstering gebeurde op 17 december. Langs de raaien waren op voorhand ad random 10 punten geselekteerd. Deze werden bemonsterd vanaf een schip met geringe diepgang. Bij de meest ondiepe punten (e 60 cm) kon de boot echter niet komen. De resterende punten werden niet op cobdinaten bemonsterd, maar op een onderlingen afstand van ongeveer 100m. De monsters werden aan boord uitgespoeld op een Imm-zeef, en het residu werd in gebufferde formaldehyde bewaard. Ook werd op iedere lokatie een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 10 cm van een steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Verder werden de diepte en een ruwe karakterisering van het sediment genoteerd. De bemonstering van de Wee diepere strata gebeurde in Wee deelgebieden van het Grevelingenmeer (en plot westelijk tegen de Brouwersdam aan, &n plot oostelijk tegen de Grevelingendam aan; fig. 6) in de maand oktober. Binnen ieder dieptestratum werden per deelgebied ad random 15 punten gekozen. Op ieder punt werd een Reineck box-corer (DIHO; opp m2) genomen. Hieruit werden telkens drie deelmonsters genomen met een buis van 8 cm doorsnede (tot. opp m2). Deze werden samengevoegd, aan boord uitgespoeld op een Imm-zeef, en het residu werd in gebufferde formaldehyde bewaard. Ook werd op iedere lokatie een sedimentmonster genomen door tweemaal de bovenste 5 cm van een kleine steekbuis in een mengmonster samen te nemen. De sedimentmonsters werden opgeslagen in een koelcel tot nadere analyse. Verder werden de diepte t.0.v. het schip, de exacte co6rdinaten en een ruwe karakterisering van het sediment genoteerd Bepaling van dichtheid en biomassa In het lab werden de monsters nagespoeld, gekleurd met bengaals rose en vervolgens uitgezocht. De monsters werden, t.b.v. vergemakkelijken van het uitzoeken, in Wee frakties verdeeld: een grote fraktie met soorten die achterblijven op de 3mm-zeef, en een kleine fraktie met soorten die achterblijven op de Imm-zeef. De dichtheden van de verschillende soorten werden verder niet per afzonderlijke zeef genoteerd. Met uitzondering van de Oligochaeta, Actinaria en Nemertea werden alle dieren, zo mogelijk, tot op de soort gedetermineerd, en werden verder de aantallen en biomassa (gemeten als asvrijdrooggewicht) bepaald. Wegens de soms sterke fragmentatie van de polychaeten, werd voor het bepalen van de dichtheid het aantal koppen geteld. Als van een bepaalde soort enkel fragmenten gevonden werden, werd het aantal gevonden exemplaren als een beschouwd. Van alle schelpdieren, en soms van de wormen Arenicola marina, Nephtys spec. en de Nereidae werd de lengte of lengteklassen genoteerd.

6 11.3. Mathematische verwerking Voor de dieptestrata afzonderiijk en voor het totale estuarium/meer is de gemiddelde dichtheid en biomassa per soort en totaal berekend. Hierbij gelden volgende opmerkingen over de berekening van de totale dichtheid en biomassa per station. Voor de eulitorale stations in de Westerschelde zijn voor de meeste soorten de waarden berekend uit de gevonden aantallen en biomassa's uit de kleine steekbuizen. Voor de soorten Nereis diversicolor, Nereis succinea, Nephtys cirrosa en Nephtys hombergii werden per station de dichtheid en biomassa van de grote dieren (gem. individueel gewicht groter of gelijk aan gadw) bepaald uit de waarden gevonden met de grote steekbuizen, de dichtheid van de kleinere dieren (gem. ind. gew. < gadw) uit de waarden gevonden met de kleine steekbuizen. D.w.2. dat als bijv. op een station het gem. ind. gew. in de grote steekbuizen kleiner was dan gadw de gevonden dieren als kiein beschouwd werden, en het gevonden aantal niet meegenomen werd in de berekening van de totaie dichtheid van deze soort. Analoog werden als het gem. ind. gew. in de kleine steekbuizen groter was dan gadw de gevonden exemplaren als groot beschouwd, niet goed bemonsterd, en dus niet meegenornen in de berekening van de totale dichtheid van deze soort. Wanneer het gem. ind. gew. in de grote steekbuizen groter was dan gadw en het gem. ind. gew. in de kleine steekbuizen kleiner dan gadw werden beide waarden, na omrekening per m2, bij elkaar opgeteld. Op een analoge manier werd voor de mollusken Mya arenaria en Scrobicularia plana het onderscheid gemaakt tussen grote dieren (r 4mm) en kleine dieren (c 4mm). De dichtheid en biomassa van de polychaeten Arenicola marina en Scolelepis foliosa werden berekend uit de waarden gevonden met de grote steekbuizen. Ill. Resultaten In tabellen 2 t/m 20 worden de (arithmetisch) gemiddelde dichtheid en biomassa per m2 gegeven per deeigebied en per estuarium/meer. De berekeningen zijn uitgevoerd met het programma BIOSTRAT van RWS,DGW. De gemiddelde waarden voor de sublitorale deelgebieden (tabelien 3 t/m 5, 9 t/m 11, 13 t/m 15, 18 en 19) zijn gewogen naar oppervlakte van de onderscheiden dieptestrata (tabel 1). Bij de berekening van de gemiddelde waarden voor het totale Grevelingenmeer minder dan 2m diep is geen rekening gehouden met de oppervlaktes van de verschillende bemonsterde gebieden (Slikken van Rakkee,...) : het zijn niet-gewogen gemiddeldes van de 30 op de raaien bemonsterde punten (tabel 17). Bij de berekening van de gemiddelde dichtheid en biomassa voor de gehele Westerschelde, Oosterschelde en Veerse Meer is aangenomen dat de verdeling van de dieptestrata in het gehele gebied gelijk is aan de verdeling over de deelgebieden samen (laatste kolom in tabellen 6, 12 en 16). Voor het Grevelingenmeer (tabel 20) is uitgegaan van de totale oppervlaktes van de drie dieptestrata: respectievelijk 42.5 km2, 30.5 km2 en 35.0 km2 (Lambeck & De Smet, 1987). Voor de Oosterschelde zijn, gezien het kleine aantal stations, geen berekeningen uitgevoerd voor het hele eulitorale gebied (tabel 7, 8). Voor de Westerschelde (tabel 2) zijn de waarden voor het gehele gebied niet-gewogen gemiddeldes. Voor V6 (Slikken van Vianen) werd een geiijkaardige berekening toegepast als in het eulitoraal van de Westerschelde. Voor de polychaeten Nereis diversicolor en Nephtys hombergii, en de mollusken Mytius edulis en Ostrea spec. werden de dichtheid en biomassa bepaald uit de waarden gevonden in de grote en de kleine steekbuizen. De dichtheid en biomassa van Arenicola marina werden uit de waarden gevonden met de grote steekbuizen berekend. Voor de berekening van de totale dichtheid en biomassa van Mya arenaria op de stations in het Veerse meer bemonsterd met een Reineck box-corer, werd een onderscheid gemaakt tussen dieren kleiner dan 2 crn en dieren groter dan 2 cm. De totale dichtheid en biornassa van de kleine exernplaren werd berekend a.h.v. de in de steekbuis gevonden waarden, de totale dichtheid en biomassa van de grote exemplaren werd berekend a.h.v. alle in de Reineck-buis gevonden exernplaren Sedimentkarakteristieken Een selektie, gebaseerd op de in het veld genoteerde ruwe karakterisering, is voor verdere analyse bewerkt door DGW, Middelburg. In deze rapportage wordt daar verder niet op ingegaan.

7 IV. Referenties Colijn, F. & I. Akkerman, Biologische monitoringprogramma zoute wateren, stand van zaken Rijkswaterstaat, Dienst Getijdewateren, nota GWAO Coosen, J. & A.C. Smaal Jaargemiddelde biomassa en activiteit van de dominante bodemdieren in de Oosterschelde. lnterimrapport BALANS Craeymeersch, J.A., P.M.J. Herman & P.M. Meire Secondary production of an intertidal mussel (Mytilus edulis L.) population in the Eastern Scheldt (S.W. Netherlands). Hydrobiologia 133: Craeymeersch, J.A., J. Coosen & A. van den Dool Trendanalyse van densiteit- en biomassawaarden van bodemdieren in het getijdengebied van de Oosterschelde ( ). Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Fortuin, A.W. & E.B.M. Brummelhuis Macrozo6bemtjps van het Veerse Meer in Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Fortuin, A.W. & H.C. Altena Macrozoijbenthos in het Grevelingenmeer: bestandsopname in voorjaar Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Larnbeck, R.H.D. & E.B.M. Brummelhuis Een bestandsopname in voorjaar 1984 voor het macrozodbenthos in het Grevelingenmeer. Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Lambeck, R.H.D. & R. Pouwer Een bestandsopname in voorjaar 1985 van het macrozo6benthos in het Grevelingenmeer, en enige notities over lange-termijnontwikkelingen. Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Lambeck, R.H.D. & G. De Smet Een bestandsopname in voorjaar 1986 van het macrozoobenthos in het Grevelingenmeer. Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen nr Lambeck, R.H.D., E.G.J. Wessel & A. Hannewijk Macrozo6benthos in het Grevelingenmeer: een bestandsopname in voorjaar Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Meire, P lnleidend onderzoek naar de voedseloecologie van enkele steltlopers (Aves- Charadriiformes) op de slikken van Vianen (Oosterschelde). tic. thesis, Rijksuniversiteit Gent. Meire, P. & D. Develter Macrozo6benthos van de Westerschelde: eerste overzicht van de resultaten van de rnacrozo6benthos bemonstering najaar 1987 in het kader van het projekt SAWES. Rijksuniversiteit Gent, rapport W.W.E. 9. SAWES, Zuurstofmodel Westerschelde. Waterloopkundig laboratorium. SAWES nota Seys, J. & P. Meire 1988a. Macrozodbenthos van het Veerse Meer: najaar Rijksuniversiteit Gent, rapport W.W.E. 2. Seys, J. & P. Meire 1988b. Macrozotibenthos van het Veerse Meer. Rijksuniversiteit Gent, rapport W.W.E. 4. Seys, J. & P. Meire, Biomassa- en densiteitsverloop van macrozo6benthos op twee stations in de Oosterschelde: Rijksuniversiteit Gent, rapport W.W.E. 7. Seys, J. & P. Meire Bodemsamenstelling van het Veerse Meer. Rijksuniversiteit Gent, rapport W.W.E. 20. Seys, J., P. Meire & M.-A. Buyse Macrozo6benthos van het Veerse Meer: voorjaar Rijksuniversiteit Gent, rapport W.W.E. 3. Stikvoort, E.C. & R. Brand Biomonitoring macrozo6benthos Deltagebied Delta lnstituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Stronkhorst, J Microverontreinigingen in enkele soorten bodemdieren uit de Westeschelde, zomer Rijkswaterstaat, Dienst Getijdewateren. Notitie GWWS Ujst van tabellen Tabel 3 Oppervlakte (km2) van ieder dieptestratum binnen de sublitorale deelgebieden van de Westerschelde, de Oosterschelde, het Veerse Meer en het Grevelingenmeer. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.im2) en biomassa standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het eulitorale gebied van de Westerschelde in het najaar 1990, per plot en over gehele gebied. Gemiddelde dichtheid standaardfout (ind.lm2) en biomassa standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het sublitorale gebied plot 1 van de Westerschelde Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWI~~) per waargenornen soort in het sublitorale gebied plot 2 van de Westerschelde Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWI~~) per waargenomen soort in het sublitorale gebied plot 3 van de Westerschelde Gemiddelde dichtheid +: standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWI~~) per waargenornen soort in het sublitorale gebied van de Westerschelde in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. Gemiddelde dichtheid t standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het eulitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990: punt V6 op de Slikken van Vianen. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDWI~~) per waargenomen soort in het eulitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990: punten BA3, BA6, BA13, BA26 en BA34. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa standaardfout (g AFDWI~~) per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWI~~) per waargenornen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. Gemiddelde dichtheid standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort in het deelgebied plot 1 van het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDWlm2) per waargenomen soort in het deelgebied plot 2 van het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort in het deegebied plot 3 van het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. Gemiddelde dichtheid 2 standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort op de drie raaien in het Grevelingenmeer in het najaar 1990, per raai en over hele ondiepe gebied. Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa * standaardfout (g ~FDWlrn2) per waargenomen soort in het deelgebied plot 1 van het Grevelingenmeer

8 Tabel 19 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa -+ standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het deelgebied plot 2 van het Grevelingenmeer Tabel 20 Gemiddelde dichtheid standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDWImZ) per waargenomen soort in het Grevelingenmeer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. Tabel 1. Oppervlakte (km2) van ieder dieptestratum binnen de sublitorale deelgebieden van de Westerschelde, de Oosterschelde, het Veerse Meer en het Grevelingenmeer. Oosterschelde plotnummer -2 tot -5m 1-5 tot -8m I < -8m Westerschelde plotnummer -2 tot -5m -5 tot -8m < -8m Z Z Veerse Meer plotnummer > -2m -2 tot -8m I Grevelingenrneer Z plotnummer tot -6m < -6m Z I

9 Tabel 2 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g Plot : Aantal stations : Arenicola marina Bathyporeia pilosa Carcinus maenas cerastoderaa edule Coro~hium uenuira cor&ium volutator crrngon crangon Cyathura cuinata Ensis spec. Etaone longa Etaone picta Eurydice plchra 6-um spec. Hetar-stus filiforais rrydrobia ulvae c an ice conchilega llscaaa hlthica nalacoceros fulighum Mya rrunuia Ily.rlla bibntata ne-rtinae *t. Nephty. cixrosa.. Nephtp hadmrgrr ~erei. divarsicolor Nereis muccinea Oligochaeta indot. mtricola phohdiforris mlydora ligni P~goaph el-gm. Retuma obtuma Scoloplos uniger Scolelepis foliosa scolelepis squunata scrobiculuia plana spio urtinensi. spisula subtruncata ~ellina tan& ~huyx vrioni mtaal per plot BIMusSA (6 ADW/MZ) Arenicola marina Bathyporsia pilosa cucinum maenas Cerastodarma dule Corophima uenuima Corophium volutator Crangon crurgon Cyathura cuinata Ensis spec. Etaone longa Eteone picta Eurydice pulchra 6Marus spec. Heteromastua filiformis Rydrobia ulvae Laniee conchilega Macoma balthica Halacoceros fuliginoaus Mya arenaria Mynella bidentata Nemrtinae indet. Nephtys cirrosa aephtys holnkrgii Nereis diversicolor Nereis succinea Oligochaeta indet. Petricola pholadif omis Retuna obtusa scoloplos amiger 8colelepis foliosa &olelapis squamata Scrobicularia plana Spio martinensis Spisula subtruncata ~ellina tenuis Tharyx marioni AFDWI~~) per waargenomen soort in het eulitorale gebied van de Westerschelde in het najaar 1990, per plot en over gehele gebied Totaal Gebied s e g e m e g e m s e Totaal per plot Tabel 3 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.im2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het sublitorale gebied plot 1 van de Westerschelde Abra alba haitides rucosa Cucinum maenas cerastodarm edule Ensis spec. Emida 8u1guinea 6astrosrooru spinifer RIIIotfior lunulata Bctarorrmtum filifornis Lanice conchilega #lac- balthiaa hgelona papillicornis Hicriphthalaum fragilis Nuartinam jndet. nephtys cirrosa Nephtys horbergii Nereim succinea Pectinuia Petricola pholadifods koreni Polydora Pontocrates ligni altunarinus Pygosph elsgans scoloplos amiger Scrobicularia pha i$ph,"trz spisula subtruncata Sthonelais boa Tellina tenuis Totaal per stratma BIOWSA (6 AOV/W) Abra alba Anaitidem aucosa cucinum maenas Corubderrr edule Ensis spec. aumida sanguinea bastrosaccum spinifer 8-thw lunulata IIataromastum f iliforris Lanice conchileaa ~erertinae indet oi -2 tot -5m -5 tot -8r dieper dan 8r totaal gem e se gem n ~aieii succinei Pectinuia koreni mtricola pholadiformis Pontocratas altamarinus Pygospio elsgan8 Scoloplos arriger scrobiculuia plana Spiophanes horbyx Spio martinensis Spisula subtruncata Sthenelais boa Tellina tenuis Totaal per stratum

10 Tabel 4 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biornassa * standaardfout (g Cerastoderma edule Lnsis spec. ateme longa Lueydice pulchra Gastrosaccru spinif er Baustoriru uenuius Eoteraustru filifoeris Bydrobia ulvae Lanice conchiloga a- balthica nagelona ypillicornis Mya uenuaa Uemrtinae indet. Nephtp cirrosa.. Uephtp hombesgax Mereis 1ongjmsi.u nerei. succinea Paraonis f ulgem Petricola pholadifornis mlydora ligni mrtumnru latips Pygo8pio olegans Spiophanes babyx Spio filicornis Spio mutinensis Spisula subtruncata Tellinn tenpi. Thuyx rurioni Totaal per stratm Cerastodenm edule Insis spec. Lteone longa Lurydiw pukka Oastrosaccru spinifor Barutoriru uonuius Eoterolastru filiforris AFDW/~~) per waargenomen soort in het sublitorale gebied plot 2 van de Westerschelde -2 tot tot -8a dieper dm 8a totaal gar M m se Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./rn2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIrn2) per waargenomen soort in het sublitorale gebied plot 3 van de Westerschelde in het najaar 1990, per dieptestraturn en over gehele plot. aathyporoia Bathyporeia OlogaM pilosa Bathyporoia spec Corophium uenuim Crangon crangon LteOne long Xnrydice pulchra ~astrosaccru spinifsr ~lrwtoriru uenuiru lioteroustru filifods Bydrobia ulvae 0 0 Uomrtinao noreis diwrsicolor indet uuei. succinea Pygospio elegana Spio nrtinensis tot tot -81 dieper dm 8r totaal gar 6. gem am Totul per stratum aathyporsia ologans Bathyporein pilo.. Bathyporein spec. capi-glla capitata Coromhium uonuium -002: -0019; 1 crur-&m crangon ~teoru longa surydice pulchra ~utrosaccru spinifer Ilrw+oriru uenuius lioteroustru f ilif ormis Bydrobia ulvaa Uomrtinae indot. mereis diversicolor uereis succinea ~ygo8pio ohgans Spio mutinensis Totaal per stratum I ageha papillicornis nya uenuia Uemrtinae indet. Uephtp cirrosa Nephtya hombergii Uereis longissima Uereis swcinea Paraonis fulgens Petricola pholadifomie Portumnus latipes sp*phy. b+w Spao f alacornas Spio rartimnsis Spisula subtruncata Tellina tenuis Thuyx marioni Totaal per stratum

11 Tabel 6 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m? en biomassa * standaardfout (g AFDW/rn? per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Westerschelde in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. -2 tot Abra alba Anaitides mucosa Bathyporeia elegans Bathyporeia pilosa Bathyporeia spec. carcinus mamas Cerastodaru edule Corophium uenuium Crangon crangon msis 8p.c. Etaone longa ~umida sanguinea aurydice pukhra caatrosaccum spinifor B- lunulata Bauetoriru uenuius Bateromastus filiformis Bydrobia ulvn Lanice conchilega hcou balthiaa Hagelona papillicornis Microphthalnu fragilis Mya uenuia Uarertinae indot. Uephtym cirrwa Uephtym h-rgii Uereis diversicolor Uereis longisah Uereis succinea Paraonia fulgens Pectinaria koreni 0 0 Petricola pholadiformis polydora ligni Ponbcrates alt~.rinus 0 0 Portumnus latipes Pygospio alegana Scoloplos dgar Scrobiculuia phna Spiophanes bcrbyx spio filicornis Spio martinensis spisula subtsnncata shenolais lwa Fellina tanuis Tharyx marioni Totaal per stratum Abra alba Anaitides -cia Bathyporeia elegans Bathyporeia pilosa Bathyporeia spec. Cucinus maenas Cerastodarma edule Corophium uenuium crangon crangon ansis spec. Itaone longa arnida sanguinea aurydice pulchra 6astrcsrccus spinifer Barmothoe lunulata Haustorius arenarius Betermstus filiformis Bydrobia ulvae mice conchilegr Wacm balthica nagelona papillicornis Hicrophthahms fragilis nya arenaria Uemertinae indet. Uephtys cirrosa Uephtys honbergii Uereis diversicolor Uereis longissimr Uereis succinea Paraonis fulgens Pectinaria koreni Petricola pholadiformis Pontocrates altunarinus Portmrmua latipes Scoloplos &gar Scrobicularia plana Spiophanes bombyx Spio f ilicornis Spio martinensis Spisula subtruncata Sthenelais boa Tellina tennis Tharyx marioni Totaal per stratum -5 tot -8m dieper dan (h totaal gu - haitides Tabel 7 Gemiddelde dichtheid standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort in het eulitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990: punt V6 op de Slikken van Vianen. mucosa 50 ~.enicola capitalla marina capitata Cucinus maenas 23 Cerastode- edule 330 crangon crangon 50 ~rnaothoe lunulata 50 Baterowtus filiformis 190 ani ice conchilega 440 Tapidochitona cinerea 50 littorinn littorea 140 Ha- ba1thica 50 Icelit. nicrophthalmw pahata scwlkowii Mysella bidentat. 23 nytilus addis 32 Uephtym m r g i i 150 Uereis diversicolor 50 oligochaeta indet Omtrea spec ~seudopolydora pulchra zec2z ~huyx marioni %ha G m/nz maitides BUCO~~ Arenhla marina capitella oapitata ckcinum Cerastoderu -nu edule Crangon crangon lunulata - Bcteroustus filiformis mice conchilega mpidochitona chorea Littorha littorea balthica Icelita nicrophthalmw pahata sc wlkowii Wymella bidentata nytilus edulis uephtym horbergii uereis diversicolor oligochaeta indet. ostrea spec. ' Polydora Psaudopolydora ligni pulchra spio mutinensis ~huyx marioni Totaal gem

12 Tabel 8 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het eulitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990: punten BA3, BA6, BA13, BA26 en BA34. Station: hantal monsters: MuTAL/nz Anaitides mucosa Anaitides spec. hrenicola marina Balanua spec. Bathyporeia susi Bathyporeia spec. Cucinus uenas Cerastodaru edule Corophirn uenarium Crangon crangon Ensis spec. Eteone flava xteone long. Eteone spec. 6-us locruta neterorastru filiformis nydrobia ul-e Lanice conchileqa nncora hlthica nicrodeutopu gryllotalpa nicroprotopu uculatus nicrophthalu. screlkowii nya uenaria nysella bidentata nytilua dulb ueartinae indet. uephtya hmberqii aephty. spec. Uereis diversicolor Uereis spc. Rereis vixens Oligochaet. indet. Phvllodooinas indet. miwhaeta indet. mlydora ligni mlydora spec. Pram- f lcxuasus Ratus. alba Scoloplos umiger spiophuras borbyx Spio mutinensis Seionidae indet. ~otaal per station gem ma W gem s gem s hbra hmpe1i.c. alba kevicornis hmphihchus neopolitanus Anaitidss spec. Anaitides subulifera Anoplodactyl~ petiolatus Anthoroa indot. kora typiaa hteriaa rulalu - Atylus sw-rdui ~utolytru langerhansi mthyporeia susi Bodotria -pioides Canitella capibta capr.11. spec. Cerutoderu dule Chutoaolu cirratulus airratus setosa corbnla g* niutj.1is spec. Echinooudim cordatua ansia ~rmid. spea. bahusiansis oattyma ckrosa 8-+hoa l~n~lab neteromastua filiformis ayclobia ulv- Idotea chelipes & oonohileaa nya uenuia Mywlla bidentat. nytilus dulis uephtys ckrosa.. Nephtys -rgu wereis div8rsiaolor rereis longissh uudikudlia indet. Oligochaeta h&tophiura texturat. Pactinaria koreni Gemiddelde dichtheid + standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~? per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde tot -5m -5 tot gar Anaitides mucosa Anaitides spec. hrenicola muina Balanus spec. Bathyporeia susi Bathyporeia spec. Carcinus uenas Cerastoderu dule Corophim uenarim crangon crangon Ensis spec. Eteone flava Eteone longa xteone spec. GanmaKus locust. Ueterorastus filiformis nydrobia ulvae Lanice conchilega ucma hlthica nicrodeutopua gryllotalpa nicroprotopua mculatua nicrophthalnus screlkovii nya arenaria nysella bidentata nytilus edulis Uemrtinae indet. uephtys hovnbcrgii Nephtys spec. Uereis diwrsicolor Uereis spec. Uereis vixens Oligochaeta indet. Phyllodocinae indet. Polychaeta indet. mlydora ligni Polydora spec. Praunua f lexuosus Retua alh Scoloplos amiger Spiophanes bmnbyx Spio martinensis Spionidae indet. Tellina tenuis ~huyx marioni Urothoe poseidonis Totaal per station s~olopi- dgir Spiophanes barbyx Spio urtinensis Seiaula -*-- subtruncata - Sthcnslais boa Nllina f.bula Tollin. spec. Totaal per stratum ( (

13 vervolg Tabel 10 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AF~wlm2) per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot Abra a m Ampelisca brevicornis Amphilochuo neopolitanus Anaitides spec. Anaitides subulifera Anoplodactylus petiolatus Anthozoa indet. Aora typic. Antarias rubens Atylus sw-rd6mi ~utolytus lan~rhanai Bathyporeia susi Bodotria swrpioides capr.11. spec. Cerastodor~ edule Chaetowne seixma Cirratulus cirratus corbula gibba crangon crangon Cre~idula fornicata niaktyli. lucifera Diastylis spec. Ilohinocudira cordatum msis spec. xd& bahusionsis Gattyma cirro~a 8-08 lunuhta Eete-stus filiformis sydrobia ulvae I&-. chelipes ani ice conchilega Mac- balthica nagelon. papillicornis Welita obtruata Ilontacuta ferruginosa Nya arenaria Hysella bidentat. Mytilus edulia Iephtya cirrosa.. wephtp hombargrr wereis diversicolor nereis longissh nudihranchia indat. Oligochuta indst. ophiua taxturata Pectinuia koreni Perioculodas longhanus Petricola pholrdif ormis -ilochaetw serpens Paeudopolydora pulchra scoloplos dger Spiophanes bodlbyx spio martinensis Spieula subtruncata Sthemlais boa Tellin.. fabula Tellin. spec. Tellina tanuis ~harnt wioni vrotkoa poseidonis Vsmrupis plllastra Totaal p r stratum tot -5 m -5 tot -8m me dieper dan 8r I Ole a Abra alba Anaitides spec. anthozor indet. Aora typic& Atylus sw-rdami Autolytuo langorhasi Balanus crenatru Bathyporeia pelagic. Bivalvia indet. Bodotria scorpioides capr.11. spec. cucinru Menu Crrastodoma dule corm. gibba Corophium spec. Crepidula fornicata cumace. spec. Diutylis brdyi niastylim lucifera Echinocudiam cordatum Elminius rod.stu8 Ensis o spa. ~ i s E.oru spec. Burid. hhruion8i8.d& s.nguin0. Emid. spec. G-us locus+. Gunuus spec. 8urothor lunulata 8.mthoe spec. Eetarowtus filiformis 8ippolyt.o vuians Eydrobia ulvae Idotea chelipes Lanice conchilega mgelona papillicornis Ilontrouta ferruginosa Mya uanuia Mysella bidontata nmertinn indet. nephtya cirroaa.. nephtp nephtya hcabrgrr spc. nereis diversicolor rereis longissha nereis succinea Wereis virens Oligochaeta indet. Ophiura texturata mctinuia koreni mriocu1od.s longhanus petricola pholadiformis Pholoe rinuta Platynereis dumerilii Poccilochaetus serpens ~olydora ligni Pseudopolydora pulchra scoloplos umiger Spiophanes borbyx Spio mutinensis Spionidae indet. Spisula subtruncata Tellina fabula Tellina spec. Tellh tenuie Tharyx muioni urothoe brevicornis Urothoe pomeidonis Venerupis pullastra -2 tot -5m -5 tot -8m dieper dan Em Totaal Gebwd gem s Totaal per stratum

14 Tabel 11 Gemiddelde dichtheid + standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/m? per waargenomen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde Dwptestratum: Oppervlakte (W): Abra 8lb. Anaitides spec. Anthoroa indet. Aora typica Atylru sw-rdari ~utolytru luagerhensi Balanru crenatur, Bathyporeia pelagica Bivalvia indet. Bodotria worpioides Capitalla capitata Capsella spec. cucinru maenas Cerastoderru odule corbula gibb. Corophium spec. Crepidula fornicata cumace. spec. Diastylim bradyi Diastylis lucifera xchinocudiu~ cordatum llainiru nodestus Knob emis Knsi. spec. I4t.80~ spec. rrnidr bahruionsis rumid. suaguinea rrnidr Spw. Grruru locruta G-tu spec. BarmotAm lunulata Ia-tho spec. neteromastru filifonmis Bippolyte vuiuas llydrobia ulvm Idotea chelipes miw conahilega mgelona papillrcornis Irontacuta ferruginosa nya uenuia nysalla bidentata Wemrtinm indot. Wephtp cirrosa Nephtp horbergii rephtp spec. Noreis divmrsicolor rereis longinsla wereis succinea wereis virena 0ligochaeta indet. Ophiura textusate Pectinuia koreni Perioculodes longimanur, Petricola pholadiforrnis Pholoe minuta Plrtynereis draerilii Poecilochaetru serpens Pseudopolydora pulchra scoloplos umiger Spiophanes bolbyx spio mutinensis Spionidae indet. Spisula subtruncata Tellina fabola Tellina spec. Tellina tends Thuyx ~ rioni Urothoe breviaornia Urothoe poseidonis Venerupia pullastrr -2 tot -5m -5 tot -8m diaper &n m gem Totaal Gebwd gem = Dieptestratum: oppervlakte (M) Anaitides mucosa Aora typica Aricidea minuta Asciadiae indet. Autolytu~ Spec. Bodotria scorpioides Caprella spec. cucinru maenas cerutocbru adule cheirocratu sundvallii Corophium sectonae crua-+n cruagon Crepidula fornicata Diastvlis bradvi.n.i;.pec. -.teone long. Steoru picta ornidr Il.bhlig.ra auaguinea af finis Guucru 3.0alut.a ~astsosaccru spinifer Gattyuaa cist00a Buamthoo h p S B-thm lunulata Beteroustua filifornis Bydrobia ulvae 1dot.a chelipes Lanice conchiloqa Lmbrineris latreilli mcou hlthica mgelona papillicornis molita pahta Microphthalnu Iberruas nicroprotopv maculatus.. microphthalnu aczelkourr mysolla bidentata nemrtinae indot. Nephtys caaa wephtp wephtys cirroaa.. horberqaa Obmlia bidentata oligochmta indet. Ophiotrix fragilis Pectinaria koreni Perioaulodos lomghus Platynereis draerilii mlydora ligni Pseudopolydora pulchra netrua &us. scoloplos umiger Spwphanes bodnbyx spio martinensis Spisula subtruncata sthenelais boa Tellina f abula Tellina spec. Tellha tends Thuyx urioni Thoralru cranchii Venerupis pullastra tot -5m -5 tot I 3.60 se gem dieper dan m Ma.1 Gebied Totaal per stratum ( / Totaal per stratum

15 Ataa alba Actinaria indet. Anaitides muceaa Aara typica Aricidea unuta Aaciadae indet. Autolytw SpC. Badotria scorpwides Caprella spec. cucinua maenas Cerashdarma edule Cheirocratua sundvallii Corophium sextonae Crangon crangon Crepidula focnicata Diastylim kadyi Snsim spec. Ltsone longa Lteane picta Lmida sanguhea rlabbeligera aff inis 0-w locruta Gastros.ccuo spinifer Gattyana cirrosa uurothoa jrprr narrothos lunulata Bctcrcmasttu f ilifocmis Uydrobia ultru Idotea chelipes Laniw ~nahilega Lumbcineris latreilli Maoou balthica figelona papillicornis Icelita pahata Microphthalmu aberrans nicroprotoplu maculatua nicrophthahru sczelkoui nysella bidentata neaartinae indet. nephtya caeca nephtys cirreaa.. nephtya hsmbergxx obelia bihntata Oligochaeta indet. ophiotrix fragilis Pectinuia koceni Perioculodes longimanue Platynareis dumerilii Pwudopolydora pulchra mtusa obtrua Scoloplos umiger Spiophanes bombyx Spio martinensis Spisula subtruncata Sthenelais boa Tellina fabula Tellina spec. hllina tennis Tharvx aarioni -2 tot - in -5 tot -8m dieper dan 8m Tabel 12 Gerniddelde dichtheid * standaardfout (ind./m? en biornassa * standaardfout (g AFDW/m2) per waargenornen soort in het sublitorale gebied van de Oosterschelde in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. Totaal Gebied gem 88-2 tot tot -8- dieper dam 8- Tau1 *bid gem.e gem me q a u, q a me htb- Gat: Aor. t~~iol Atyl.. RTW- Auto1yLo. la"p.rha".l Auto1yto. mpec..rl."u. crrmtu. Iathypomia pelagica kthyporri. susi Iivalvia indet. -ria.corgioid.. C.pitolla capitata Caprrll. -. crmino. =emu Cerastod.~ dnlo Ch..t,,ZooO UtOU Cbdrecntmm sundvallii Ckntulm. cirrata. Cort*ll. gibba C-hir soxtolue c&- spec. Cm Q Cmn90(1 CR3dull f ~ i ~ l t a c-.pa. Dkstylis brrdyi ohstyli. 1ueif.r. Di..tyli. spec. 2diaac.rdiu cordaturn rldmiu..odestus Endm onmi. Ensis spas. Eteae lonaa rteae picia rt.a. w. Elrid. bah".i.n.i. Ud. ungmim* Elrid..ecf. Flabbeligera affinis GUYN. 1ff~sta -"A..pec. Cutmmcos mpinifer Cattyma cirraa Y-tha ilpar Rwthoe lmnulata Ywthoe spec. - net-ts~. filifods YiepDlyte vrrian. Hydrnbi. u1va. Idotea Lrnirr chelipem mnchilega Llybrimeri. latmilli brlthica rhorilua cranchii Venerupis pullastsa &rtirue indet. Ilephty. caeca nephty. cirmv Totaal per stratum mphty. hhnqii Ilephty. spc. Hereis divelricolor Ilerei. 1qi..iu Ilereis suainu Ilerei. virens Uudibraochir indet. Obelia bidentsta otrix f rrgilis pktinaria Perioculode. Lormi 10" h u s Petricola pholajforri8 Pholoe rinvta Platymereis dwerilii ~oejlochaetns sezpens Pneodopolydora pllchra Pygapio elegamm Retusa 0btu.a Scolopla adger Spiophanes babyx spio martinends spionidre indet. Spisula subtruncata Sthenelais boa fellina fabula m11i.a spec. Wllina tenuis Tharyx narioni Thoralus cranchii Omthoe brevimrnie T0taal per.tratu

16 Abra a1t" Actinaria indet. mlku bmvimmin Amphilochus nupolitanus hitides mucaa hitides spec. Anaitides subulifera ~noplodactyl~s petiolatus Antho.- indet. rora typica Ariddea dnuta Ariadra indet. mterk. mbena Atylm. nr-rdui AUto1yt.s 1anqarhaIl.i Autolytum spec. Balm.. crr1lutu. Bathypomir plaqicr Bathypomk.ud sivalvi. indet. Bodolria 8corpioid.m Capitella capitat. capre11a.p.c. Cardnus maenas cerutoderu edmle cluetorme u t o v Chimcratos ulndvallii cirratulm~ drratum Corbula qibb C-Nmm.e=tmr. CormNv smc. cra -an enkm c&ula forniuta c-" spec. oi.sty1i. bradyi ~kstylim lucifrra DLstyli. spc. mhhourdilr cordaturn Elminim. mdestus Elui. ensi. Enmi. spec. Eteme loaqa Pteme picta Etem. spec. sd& hhod.asis Pdd. unqdma Edda q. Ilabbaligera dfinia -. 1-str DYYN. spec. ht-cu. winifer wata&t. fermqinov Mya arenaria Mysella bidentat. Mytilus edulis N-ertinae indet. Ilephtys caeca Ilephtys cirmv Nephtya h d r q i i Mephtys.PC. uerei. diverricolor Mereis longisaim Ilereis svecinea Ilereis virens Iludihranchia indet. obelia bidentata oliqochaeta indet. ophiotrix fraqilis ophiora texturata Pectinaria Loreni peri-lo&. lonqimnua Petrimla pholadifods Pholoe dnuta Platymereis dmerilii ~oecilochaetus serpens Polydon liqni Pseudopolydora plchra Pygapio degas Retuna d t u u Smloploa arriqer bpiophanem bmbyx Spio martinensis spianidae indet. Sdnula subtruncata sbenelais h Tellina fabula Tellina spec. Tellina tenuis ThaNX marioni venerupi; pullamtra Totaal per stratom...,g tot q- - tot gem me Tabel 13 Gerniddelde dichtheid * standaardfout (ind./rn2) en biornassa * standaardfout (g Diepteetratw: Oppervldcte (M) Actinaria indet. Arenicola ruina Balrnus impernisus Capitolla capitata Cerastocbru lmrcki corophira insidioeum Crrngon cruagon Eteone long. G-us locusts Heterorutus filiformis Hydxobia ulvae do tea chelipes Jaera albifrons Littorina littorea Wercierella enigartica Wicrodeutopua gryllotalpa Molgula manhattensis Muggelarve nya uenuia Mvtilus dulis &s.&ium reticulatus Memrtinae indet. Mereis divorsicolor Mereis swcinea Oligochaeta indot. Praunru f lanwus Pygospio 1ULitiopanopeus elegrns harrisii sphaerol. rugicauda Syllidia uuta rharyx rurioni Totaal per stratum Actinaria indmt. Arenicola marina Balrnus imprrnisus Carastoderrr luarcki Corophium insidiosum Crangon crrngon Eteone longa Ouao.rus locueta Hetoroustus filiformis Bydrobia ulvu Idotea chelipes Jaera albifrona Littorina littorea Mercierella enigartica nicrodeutopus gryllotalpa Molgula manhattensis nugge luve Mya uenuia Mytilus edulis Hassarius reticulatus Hemrtinw indet. Mereie diversicolor nereis succinea Oligochaeta indet. Praunus f lexwsue Rhitiopanopeus hurisii Sphaeroma rugicauda Syllidia umata ~haryx marioni mtaal per stratum AFDWI~~) per waargenornen soort in het deelgebied plot 1 van het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestraturn en over gehele plot. > -2m -2 tot -8m < -Em mtaal Gebied gun se

17 Tabel 14 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (indjm2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het deelgebied plot 2 van het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot. Dieptestratum: > tot -8m < -8xn Totaal Gebied oppervlakte (km2): Anaitides mucosa Actinaria indet. Arenicola marina Balanru improvisru capitella capitata cerastoderu lamarcki Corophium insidiosum Cyathuea carinata GIA.rru l0cu.t. G-ua spec. Beterouetru filifomis Ilydrobia ulvas Idotea chelipes Helita pahta mrcierella enigmatica n.icrodeutopua gryllotalpa nugge1arve Hya arenaria nytilua edulis Uemrtinae indet. Nereis diversicolor Uereh succha Oligochaeta indet. Rhitiopanoperu harrisii Sphaero~. rugioauda Tharyx marioni 'Eotaal per stratu4l BIOM&SSA (G ADW/IU) haitides uucosa Actinuia indet. nrenicol marina ~almus improvisus Capitella oapitata Cerastoderu lamucki corophium hidiolrum Cyathura carinata ~amarua locuata G.marru spec. Beteroaastru filifomis Bydrobia ulvae Idotea chelipes klita pahata krcierella enigmatic. nicrodeutopua gryllotalpa Iluggelarve nya arenuia Hytilus edulis Nerrtinae indet. Nereis divereicolor Nereis succinea oligwhaeta indet. Rhitiopanoperu harrisii Sphaerau rugicarul. Tharyx rnarioni Totaal per stratum ******+**+***** : gem. biomassa c Dieptestratum: 0ppervlakte (kmz) MNTAL/IU Alkmuia romijni Actinaria indet. nrenicola ruin. Corophium insidiosun Eteone long. Bateromastua filiformia Bydrobia ulvae Idotea chelipes Hercierella eniwtica llicrodeutopu gryllotalpa nugge larve nya arenaria nytilua Nerrtinae edulh indet. Nereis diversicolor oligochaeta indet. Polydora liqni Praunru flexuosua sphaerou rugicauda ~haryx marhi Totaal per stratum hlkauia rdjni Actinaria indet. Arenicola marina capitella capitata cerastoderma lsrrrcki corophium insidiosum Eteone longa Ileteromastru filifomis Ilydrobia ulvae Idotea chelipes krcierella enigmatica Hicrodeutopu gryllotalpa nugge larve nya arenaria nytilru edulh Nemertinae indet. Nereia diversicolor oligochaeta indet. Praunus flexuosus Pygolrpio Sphaeroma elegans rugicauda Tharyx marioni Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind.lm2) en biomassa standaardfout (g AFDWI~~) per waargenomen soort in het deegebied plot 3 van het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot. Z gem se -2 tot -m.67 Totaal Gebied 2.34 ~otaal per stratum *******++~+++** : gem. biomassa < gadw/m2

18 Tabel 16 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDWIm2) per waargenomen soort in het Veerse Meer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele gebied. AUunaria rornijni Anaitides mucosa Actinaria indet. Arenicola marina Balanus iamrovisus capitella rapitat. Cerastode- luucki cerophium insidiosum Crangon crangom cyathur. cuinata Eteone longa Gamuus locusta 6-us spec. Ilcteroustus filiformis Bydmbia ulvae Idotea chelipem Jaera albifrom Littoriau littorea Mnlita p a w Jlercierella enigmtica Uicrodeutopu8 gryllotalpa Wolgula manhattensis nugge18rve Mya arenaria nytilus sdulis Nassuius roticulatus Uemertinae indet. wereis diversicolor Nereis succinea oliawhwta indet. ---~- PGnus flexuosus Pygospio elegms Rhitiopanopeus harrisii sphaerk rugicauda syllidia umata Tharyx marioni Totaal per stratum BIOHASSA (G ADW/n2) > gem Alknrria rdjni 0 Anaitides rucosa 0 Actinuia indet. 0 Arenicola marina 4.0 Balmus improvisus Cerastocbrm luarcki 8.1 Corophium insidiosum.021 Crmgon crangon.13 Cyathuea carinata 0 Eteone lonqa.008 Gammarun locusta.21 omarus spec Iieteromstus filiformis 2.6 Hydrobia ulvae 4.0 Idotea chelipes.i4 Jaera albifrons Littorina littorea -14 Welita palnrta Wercierella enignatica.035 Microdeutopus gryllotalpa.011 Molgula manhattensis 0 Xuggelarw ttt*ttt. Mya arenaria 48 Mytilua edulis.37 Nassarius reticulatus 0 nemrtinae indet. -8 Nereis diversicolor 2.0 Nereis sucainea 0 Oligochaeta indet..ll -024 Praunus f lexwsum Rhitiopanopeua harrisii -8 Sphaerora rugicauda.051 syllidia armata 0 Tharyx marioni.22 Totaal per stratum 72 ***++***+++*+*+: gem. biomassa < gadw/raz se -2 tot -Em 7.06 c -gn 3.84 gem se Totaal 6ebied Tabel 17 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort op de drie raaien in het Grevelingenmeer in het najaar 1990, per raai en over hele ondiepe gebied. Wir Archipel slikken Plakkee Vee-nsplaat Mral Oebied Aantal stationst g- se gem oe AMw.L/*2 hthozoa salanus improvisus iadet. sodotria.o capitella Cardnu. maenam Ceratode- d m l e cera.tode- q1.ucum Csra.tode- Cirripdia hdst. -. corbu1a gibba C-him in.idio.om cnnqon cramgan empidola f-i-ta Elrinins lod.mtm. Ensis endm Eqono nridinr Ca..=r". 1-.ta Heteroumtm. filifodn Hydrobia Idotea ohelips mlva. Lepidochirolu cineraa cittorilu littom. NS.2- hlthicr baslona ~1Dilli-s My. a;en.da Wy.ella Mytilms dlis bideatrta mu-in* zutica1atu. Hephtp hdrqii Memi. vinns 01igodlact. i&t. Ontrea edulis ostrea.pet. Petrimla pholadifodo Platyosoi. d-ri1ii Polyahaeta in&t. Polydora liqni Pygoepio smlopla.inlano adgar sorobiculuia lana Sd0 -ine"j. Totaal per stratum BICUASSA (6 MU/M2) hthoroa nalanu. improsisus indei. nodotria roorpioides Carcinus usna. Cerastoderu edmle Cerastoderu qlaucum Cerastoderu.pee. Cirripedia Corbula qibba indet. Corophiv insidiosom CN"q0n CmWOhl Crepidula fornicata Elminius &atas msim Eqonend. nddinr -nu. 1oCUnta Hete-tu. filifods Hydrobia ulvae Idotaa chelipes Lepidochitav cine- Littorim littoma Mac- balthica Wageloma papillicorni. Kalroce- spec. nicmdeutopmn qryllotalpa Wicmprotopum uculatus Wyaella a ~ nbidentata a d a nytiiu. cblis Rassarium reticolatua Rephtys hdrgii Nereia Oligochaeta vixens indet. Ostrea edulis O.tR1 Petrimla S F pholadifods. Platyaersi. dumerilii Polychaeta Polydora liqni indet. Pygospio Smloplos elegans adger Scrobicularia phna Spio martinenmi. Tellina Tharyx rarimi tenuia Urothoe poaeidonis Veneropis prvllastra.. r***...*..++, gem. bias- c gww/mz roraal per stratum

19 - Tabel 18 Gemiddelde dichtheid standaardfout (ind.jm2) en biomassa * standaardfout (g ~FDwlm2) per waargenomen soort in het deelgebied plot 1 van het Grevelingenmeer in het najaar 1990, per dieptestratum en over gehele plot Dieptcklasse: Oppervlakte (M) : vervolg -2 tot -6a 7.67 Totaal Gebied gem me Anthozoa indet. Arenicola marina Ascidialla adspersa Ascidiae indet. Balanus crenatus --- ~~ - ~otryllur ;&lusseri Cerastoderma edule Cerastodecma glaucum corbu1a gibh Coromhirn bonnelli axogolu nddha Earrothoe imbricata mteronast~~ filiformis Bydeobia U~V- Kefersteinia cirrata Lepidochitona cinerea hcau ba1thica Wiorophthalaua aberrans Microdeutopru gryllotalpa Wioroprotopls maculatus Wolgula manhattensis Hya uenaria Mysella bidentata Mytilus edulia Nassuius reticulatus Nemertinae indet. Neomphitrite f igulus Nephtys hmbargii Nereia succinea Nereia vixens Nudibranchia indet. Oligochaeta indet. ostrea edulis Oatrea spec. Palaemn longicostis. Platynereis dmerilaa Polydora quadrilobnta mlydora epec. Pseudopolydora pulchra Scalibregma inf latum Scoloplos umiger sillydes gracilis Tharyx marioni Venerupis pullastra -2 tot -6m 7.67 Totaal per stratum Anthozoa inbt. Arehicola iurina Ascidiella adapersa Ascidiae indet. Balmus crenatur Balmus improvieus Botryllus schlusseri carcinus maenas Cerastoderma adule Cerastosbru glaucm corbula gibba corophirn bonnalli corophirn insidiosun Crepidula fornicata Elniniur modestus sdda sanguinea sxogone naidina ~arrom irbeicata Beteroustus filiformis Eydrobia ulvae Kefersteinia cirrata Lepidochitona cinerea wcau bnlthica Microphthalaua hrrans nicrodeutopm qryllotalpa Wioroprotopru maulatus Wolgula Mya arenuia manhattensis ~y~11a bidentata nytilur edulim Wassarius reticulatus Nemrtinae indet. Weomphitrite figulus Nephtys holbergii wereis succinea Nereis Nudibranchia virens indet. Oligochaeta indet. Ostrea edulis Ostrea spec. Palaemon longicosti~. Platynereis durerilr+ Polydora quadrilobata Polydora spec. Pseudopolydora pulchra Pygospw.legalla Scalibregm inflatum scoloploe umiger sillydes gracilis Tharyx urwni Venerupis pllastra Totaal per stratum

20 Tabel 19 Gemiddelde dichtheid * standaardfout (ind./m2) en biomassa * standaardfout (g AFDW/~~) per waargenomen soort in het deelgebied plot 2 van het Grevelingenmeer Tabel 19 Dieptaklasse: oppervlakte (h2) vervolg -2 tot -6m 6.58 < -6m 5.86 gem se ~otaal Gebied Diepteklasse : Oppervlakta (h2) Anaitides spec. Anthozoa indet. Ascidiella adspersa hetariw rubens Balanus crenatus ~alanus inprovisus Bodotria scorpioides aotryllua schlusseri cucinw uenas cerastoderu edule cerastoderma spec. cirratulidae indet. corbu1. gibba Corophium bonnelli Corophium insidiosw Cossura lonaocirrata c&~&li~f&;nicata Decapoda indet. Exogone naidina Ilabbeligera af finis G-us locusts Eaustoriua arenuius Batecomastus filiformis Eydrobia ulvae Kefersteinia cirrata Iapidochitona cinerea nacm balthica Microphthalmus aberrans Micr&utopw gryllotalpa Microprotopus maculatus Mynella bidentata Mytilua edulis Nassuius reticulatus Nemertinae indot. Nephtys hcmbergii Nereis virens oligochaeta indet. Ostrea edulis ostrea spec. ovenia fuaiformis Platynereis dumerilii Polydora ciliata Praunus f lexwlnu, scoloplos armiger Spio martinensis Totaal per stratum -2 tot -6m < -6m Totaal Gebied Anaitides spec. Anthozoa indet. hecidiella adspersa Asterias rubens Balanus crenatus aalanus improvisus Bodotria aotryllus scorpioides schluseeri carcinus maenas Cerastodarrr edule Cerastodarma spec. cirratulidae indet. corbu1a gibba corophirn bonnelli corophium insidioaum cossura 1ongocirrata crangon crangon crepidula f ornicata Decapod. indet. Elrinius -st= Exogone Ilabhligera naidina affinis G-WEaustorius locuata uenarius ~eterolustvr filifornis aydrobia ulvae xefersteinia oirrata Lepidochitona cinerea Macoma MicrophthaLru balthica.brrans &r&utop\u gryllotalpa nicroprotopru uculatus Mysella bidentata Mytilus edulis Nwsuius reticulatus Nemrtinae indet. Nephtys hoabergii Nereis Oligochaeta virens indet. Ostrea edulis Ostrea spec. Owenia Platynereis fusiformis dumerilii mlydora ciliata pramus f lexuosua scoloplos armiger spio mutinensis mtaal per stratum 80 49