R f M R /* P D H ' : 1 THF. 1 H i h' T-\ VERSLAG VAN EEN ORIËNTEREND ONDERZOEK NAAR DE BODEMFAUNA VAN DE HAAKSGRONDEN NABIJ TEXEL

Transcriptie

1 VERSLAG VAN EEN ORIËNTEREND ONDERZOEK NAAR DE BODEMFAUNA VAN DE HAAKSGRONDEN NABIJ TEXEL M.A. Binsbergen & W.J. Wolff RINrapport 85/23 Rijksinstituut voor Natuurbeheer Texel 985 H i h' T\ Bip,,.ir,iP^K RIJi'v..;^S":.TUUT VOOR NATUURBEHEER POSTBUS HB ARNHEMNEDERLAND R f M R /* P D H ' : THF

2 VOORWOORD Door het Projectbureau Pompaccumulatiecentrale, ingesteld door de Nederlandse Energie Ontwikkelings Maatschappij B.V., werd het Rijksinstituut voor Natuurbeheer op Texel in augustus 985benaderd met het verzoek een oriënterende studie te verrichten naar deaard en samenstelling van de bodemfauna vanhet zeegebied rond de Noorderhaaks, een zandbank ten zuidwesten van Texel. Overwogen wordt namelijk of dit gebied, hier verder de Haaksgronden genoemd, geschikt is voor de vestiging van een zogenaamde pompaccumulatiecentrale. Omdat de studie diende te zijn afgerond voor november 985,konhet onderzoek niet anders dan oriënterend van aard zijn. Fluctuaties die zich inde loop van de seizoenen voordoen, konden bijvoorbeeld niet worden bestudeerd. Ook ontbrak de tijd voor een uitvoerige analyse van de verzamelde gegevens. Mochten te zijner tijd de plannen voor een pompaccumulatiecentrale op de Noorderhaaks vastere vorm gaan aannemen, dan zal een gedegener onderzoek noodzakelijk zijn. Tijdens de studie werd medewerking ontvangen van derijkswaterstaat en het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. Hiervan wordtmet erkentelijkheid gewag gemaakt. Binnen het Rijksinstituut voor Natuurbeheer werd aande studie gewerkt door Drs. D. Tensen, A. Meijboom, Mw. V.L.A. de Wit en beide auteurs van dit rapport. De Directie

3 INHOUD SAMENVATTING. INLEIDING 2. KORTE BESCHRIJVINGVANHETONDERZOCHTE GEBIED 8 2.Geomorfologie 8 2.2Hydrografie 9 2.3Biotischeeigenschappen 9 3. METHODEN 4. RESULTATEN 2 4. Sedimentanalyse Samenstellingfauna 3 4.3Biomassa's 9 5. BESPREKINGVANDERESULTATEN 2 5. Soortenrijkdom 2 5.2Verspreiding vandeafzonderlijkesoorten Biomassa's GECITEERDELITERATUUR 27

4 O. SAMENVATTING In september en oktober 985 is de bodemfauna van de Haaksgronden, inclusief de zandbank Noorderhaaks, te zuidwesten van Texel onderzocht. Met behulp van een VanVeenhapper werden 49 bodemmonsters uit het gebied beneden de laagwaterlijn verzameld, terwijl inde getijzone vande Noorderhaaks nog 3 monsters werden uitgegraven. Alle monsters werden uitgezeefd over een mm zeef waarna de achterblijvende dieren inhet laboratorium werden uitgezocht, gesorteerd, gedetermineerd en gemeten. Tenslotte werden van alle dieren het asvrije drooggewicht bepaald. Van een deel van de bodemmonsters werd de korrelgrootteverdeling van het sediment bepaald. De Haaksgronden blijken bewoond te worden door een soortenarme bodemfauna. De aanwezige soorten hebben het zwaartepunt van hun verspreiding meestal in de Noordzee liggen,doch er komt ook een aantal Waddenzeesoorten voor. De gevonden soorten zijn merendeels karakteristiek voor zandbodems met veelwaterbeweging zoals die op de Haaksgronden worden veroorzaakt door de branding en degetijstromen. De Noorderhaaks herbergt in de getijzone een typische Strandfauna met eengering aantal soorten die echter gedeeltelijk zeer karakteristiek zijn voor dit milieutype. Het gebied boven de hoogwaterlijn vande Noorderhaaks wordt niet of nauwelijks door met het blote oog zichtbare soorten bewoond. Voor het overgrote deel van de Haaksgronden zijn lage tot zeer lage biomassa's gevonden (< 2 g AVD m2). Slechts ten noordwesten van het Molengat ligt eengebied met een naar verhouding hoge biomassa (> 2 g AVD m2). Vrij hoge biomassa's zijn ook aangetroffen inhet onderste deel van de getijzone van de Noorderhaaks (55 gavd m2) en ten zuidoosten van deze bank waar een beschut gebied ligt. Voor het gehele onderzochte gebied werd de gemiddelde biomassa geschat op. g AVD m2 met een 95% betrouwbaarheidsinterval van,6,7 g AVD m2. Zowel wat betreft soortenrijkdom als biomassa zijn de Haaksgronden armer aan bodemfauna dan de aangrenzende Noordzee en Waddenzee. Een vergelijking met in 97 verzamelde gegevens laat zien dat de bodemfauna van de Haaksgronden ingrote lijnen hetzelfde is gebleven, doch ook dat zichopbeperktere schaal veranderingen inde fauna voordoen.

5 . INLEIDING In augustus 985 werd het Rijksinstituut voor Natuurbeheer optexel door het Projectbureau Pompaccumulatiecentrale namens de Nederlandse Energie Ontwikkelings Maatschappij verzocht een oriënterende studie uit te voeren naar de aard en de samenstelling van de levensgemeenschap van bodemdieren rond de zandbank Noorderhaaks ten zuidwesten van Texel. Dit gebied, hier verder als Haaksgronden aangeduid, is bij een voorlopige selectie uitgekozen als êén van de mogelijke locaties voor de bouw van een pompaccumulatiecentrale. Een dergelijke centrale bestaat uit een door hoge dijken omgeven bekken waarin water kan worden opgeslagen. Tijdens perioden met een ruim aanbod van energie kan het water inhet bekken worden gepompt zodat er een zo hoog mogelijk niveau wordt bereikt. Door het water weer terug te laten stromen, kan het in perioden van energiebehoefte worden gebruikt om energie op te wekken. Door de bouw van een dergelijke centrale wordt een aanzienlijk gebied ingrijpend gewijzigd. Onder andere zal de huidige levensgemeenschap van bodemdieren in dit gebied geheel verdwijnen. Dit kan consequenties hebben voor de populaties van o.a. vissen en vogels die indit gebied voedsel zoeken. Dit rapport geeft een oriënterend overzicht van de samenstelling ende aard van deze levensgemeenschap. Daartoe zijn een drietal verschillende typen bemonsteringen uitgevoerd. Ten eerste werd in het zeegebied van de Haaksgronden een net van "at random" gekozen punten bemonsterd teneinde een zo betrouwbaar mogelijke schatting van de biomassa te kunnen maken. Inde tweede plaats werd een serie monsterpunten in een tweetal loodrecht op elkaar staande raaien met de Noorderhaaks als snijpunt onderzocht om een indruk te krijgen van de ruimtelijke verspreiding van voorkomen van de bodemfauna. Tenslotte werden opde Noorderhaaks zelf enige monsters verzameld om de bodemfauna van de plaat te kunnen karakteriseren. Dank zij bereidwillig door Dr.J.J. Beukema (Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee) ter beschikking gestelde gegevens was het ook mogelijk de nu verzamelde gegevens te vergelijken met een bemonstering uit 97. Op deze wijze kon een zeer voorlopige indruk worden verkregen van de variatie vande bodemfauna inde loop vande tijd.

6 7 Fig..Overzichtvanhetgebiedvande Haaksgronden.

7 8 2. KORTEBESCHRIJVINGVANHETONDERZOCHTEGEBIED 2. Geomorfologie Fig. geefteenoverzichtvanhetgebied vande Haaksgronden.Hetkan wordengekarakteriseerd alsdebuitendeltavanhetzeegatmarsdiep.aan denoordoostzijdevormthetmolengatdescheidingmetheteiland Texel. Inzuidwestelijkerichting loopthetschulpengatdatdebelangrijkste geulinhethelegebied vormt.tussenschulpengat en Molengatenten zuidoostenvanhetschulpengat liggenuitgestrekte ondiepten. Het noordelijkedeelhiervankomtalsdezandbanknoorderhaaks,ook wel RazendeBolgenoemd,boven water.indelaatstejarenhaddenoorderhaaks eenoppervlaktevanca. 75 habijlaagwaterenca.5habijhoog water.hetzuidelijkedeelvande HaaksgrondendatdoorhetWestgat gescheidenis vanhetnoordelijkedeel,heetzuiderhaaks.ookbijlaag waterkomenhiergeenzandbankenboven water. Zoalsallebuitendelta's isookhetgebiedvandehaaksgrondeneen zeeronrustiggebied.uithistorischegegevens (bijv.schoorl973; Van der Vlis977)blijktdathetpatroon vangeulenengrondenvoortdurend aanverandering onderhevig is. Waarnemingenuitdeafgelopenjarenlaten ziendatdezeveranderingsprocessennogsteedsvoortduren.ditheeft consequentiesvoordebodemfauna.zoweldoorgolvenenbrandingalsdoor degetijstromenwordtdebodemzeerfrequentomgewoeld,zodatalleen soortendieaaneendergelijkdynamischmilieuzijnaangepastzichhier kunnenhandhaven. Het sedimentvanhetgebiedweerspiegeltdeonrustvanhetgebied. Slibkomtslechtslokaaltotbezinkingeninhetovergrotedeel vanhet gebiedbestaatdebodemuitfijne, goedgesorteerdezanden. Hetgrootstedeel vanhetonderzochtegebied isrelatief ondiep. Over honderdenhaisdedieptenietmeerdan 3 4 mnapendezandbank Noorderhaakssteektzelfsbovengemiddeldhoog wateruit. Hethoogste puntbereiktomstreeks 2 m +NAP. Desondankskanzichopdeplaatgeen begroeiinghandhaven (ongepubliceerdegegevens RIN).Jaarnajaar vegen de winterstormendeheleplaat schoon.bovengemiddeldhoogwater komen slechtslageduintjesvoordiedoorde wind worden verplaatst. IndegetijgeulendiedoordeHaaksgrondenlopen, wordenhieren daar grotedieptenbereikt. Hetmaximumisca.5 minhetbreewijd,eendeel van hetschulpengat. Opdezeplaatsenbestaatdebodemvaakuitgrof materiaal,zoalsschelpen.

8 9 2.2Hydrografie Vrijwelhetgehelegebied staatonderinvloedvandegolvenvande Noordzee. Wanneerdaargroteregolvenoptreden,brekendezeoverhet algemeenopderandenvande Haaksgronden.Hetgehelegebied is dan echterzeeronrustig.slechtsindebeschutting tenzuidenvande Noorderhaaksbevindtzicheengebiedmetzeerrustig water. Degetijstromenbereikenhungrootstesnelhedenindegrote geulen. Volgens Koolet al. (984)zijndemaximumwaarden tijdensvloedca.,5 ra sec,tijdenseb, m sec.bijstormkunnen waarschijnlijkhogere waarden wordenbereikt. Overdestroomsnelhedenbovendegrondenbestaat weinig informatie;hierzullen minderhoge waardenwordenbereikt. Dewaterkwaliteitwordt tijdensvloedenhoogwatervooralbepaald doordievandenoordzee,terwijlbijebenlaag waterhetwatervanhet Marsdiepdeomstandighedenbepaalt. Vander Hoeven (983)geefteenzeer langjarig overzichtvandezoutgehaltenvanhetmarsdiep.inhetalgemeen zullenopdehaaksgrondenhogezoutgehalten voorkomen. Postma (954)enDeJonge&Postma(974) geveninformatieoverandere hydrochemischeeigenschappeninhetmarsdiepgebied. 2.3Biotischeeigenschappen OverhetfytoplanktonvanhetkustgebiedvandeNoordzeegeveno.a. Gieskes & Kraay (975,977)enigeinformatie.Overhetzoöplanktonzijn enigegegevenstevindenbij Fransz (98).Hetplanktonvande Haaksgrondenkan wordengekarakteriseerd alsnoordzeeplanktonmetenkele Waddenzeeelementen. Beukema (977)geeftenige informatieoverdebodemfaunavande Haaksgrondenenaangrenzende zeegebieden.dedoorhemvermeldelage biomassa'szijnkarakteristiekvoorhetkustgebiedvande Noordzee. Overde visfaunais weinigbekend. Hetgebied vande Haaksgrondenisbetrekkelijk rijk aanvogels.in het ondiepegebiedzoekensterns, meeuwenenzeeëenden voedsel.opde Noorderhaaks rustengroteaantallenmeeuwenensternsenerzijnelkjaar broedpogingenvanscholeksters.doorhetstaatsbosbeheerzijn hierover gegevensverzameld,dochdezezijnnognietuitgewerkt. InhetgebiedvandeHaaksgrondenenspeciaalopdeZWpuntvande Noorderhaaks wordenregelmatig zeehonden waargenomen. Hetgaathier zowelomdegewonezeehond (Phocavitulina)alsomdegrijzezeehond (Halichoerusgrypus)(ongepubliceerdegegevens RIN).

9 3. METHODEN Er werdendrieseries monstersgenomen. Eenserievan24 monsterswerdop 25september985 op willekeurig ("at random")gekozenplaatsen genomen. Deplaatsen werdenbepaalddoordecoördinatente bepalenmetbehulp van eentabel met "randomnumbers". Deandereserie van25 monsterswerdop 2september985 verkregendoorintweeloodrechtopelkaarstaande raaienop eenonderlingeafstandvan ca. 9 mstationste kiezen. De derde seriewerdop 24september985tijdenslaagwaterop de Noorderhaaksverkregendooropregelmatigeafstandenverdeeld overtwee raaiendwarsoverdeplaatstationste kiezen. Debodemmonsterswerden metbehulpvaneen Van Veenhappermet een oppervlakvan,7 m2genomenvanafhet vaartuigbreesem.tijdenselke monsternamewerdende diepteendepositiebepaalddoormiddel van respectievelijkhetecholooden hetsyledesplaatsbepalingssysteem.aan boordwerdvanelk monsterhet volumebepaaldom eenindrukte krijgen van hetsuccesvan de bemonstering.daarnawerduit het monstereen kleinehoeveelheid (ca. 3 g) materiaalverzameld voorsedimentanalyse. Devolgendestap was dathet monsteraanboordwerduitgezeefd overeen mmzeefin een bak metzeewater.hetresiduwerdvoorzichtiguitdezeef verwijderdennaarhetlaboratoriumop Texelgebrachtwaarhet werd o opgeslagenineen koelcelbij 5 C. De monsterswerdenuitgezochtin een bak met wittebodem terwijlde dierennogleefden. Daarna werdenze gefixeerdin 4%gebufferde formaline.alle individuenwerdengedetermineerd,voorzovermogelijktot opsoortniveau,dochin bepaaldegevallen (bv. Nemertini)nietverder dan toteen hogertaxonomischniveau. Vanschelpdierenwerd tevensdelengte bepaaldenzo mogelijkde jaarklasse. Nadeterminatiewerdenalleorganismenuiteenbepaaldmonster o gedurende48 uur bij 6 C gedroogd,gewogen, verastbij 52 C gedurende 3uuren weergewogenteneindehetasvrijdrooggewicht (AVD)te bepalen. Helaaszijndooreentechnischestoringaan de droogstoofeen aantal monstersblootgesteld geweestaan eenonbekendeperiodemet een o temperatuurvan ca.5 C. Aangenomenis dat heteffecthiervanop de gewichtennietgroterkanzijngeweestdan ca. %. o Desedimentmonsterswerdengedurende48 uur bij 6 C gedroogden daarnagezeefd overeenseriezeven meteen maaswijdtevan,63,,4,,25 m,,6 m,,25 m,,8 men,63 m.uitdegewichten van de o

10 verschillende zeeffracties werd daarna een cumulatieve gewichtsgrafiek geconstrueerd waaruit een mediane korrelgrootte en een maat voorde spreiding werden afgelezen. Daarvoor werden yeenheden gebruikt. De tijdens de monstername bepaalde diepten werden niet gecorrigeerd voorde verticale getijbeweging, aangezien deze slechts iets meer dan een m bedraagt. Op de Noorderhaaks werden de monsters genomen door binneneen frame van, m2 het sediment met een schopuitte graven enin een plas of kreekje met zeewateruit te zeven over een mm zeef. De hoogte van de monsterpunten op de plaat werd op het ooggeschat waarbijde niveaus van hoog enlaag water als referentie dienden. Nadien werd dit eventueel nog gecorrigeerd met een hoogtekaart. Fig. 2 geeft een overzicht van alle monsterpunten. \ \. )». <^' I lï' : r < &.., u > rr «ie,'v y\ tnsr Fig. 2. Monsterpunten tijdens het onderzoek van de Haaksgronden. Driehoekjes: monsters benedenlw met VanVeenhapper op2 september 985; vierkantjes: idem volgens "random" netop 25 september 985; stippen: uitgegraven monsters in de getijzone van de Noorderhaaks.

11 2 4. RESULTATEN 4.Sedimentanalyse Intabel wordendegegevensvandesedimentanalysegegeven. Tabel.Resultaatvandesedimentanalyses.Degrenzenvande zeeffractieszijngegevenin microns, de waardenvoorde fractiesin grammen.demedianekorrelgrootte isgegevenin micronsen yeenheden, despreiding in yeenheden. Monster Zeeffractie MediaanSpreiding >25 >6 >25 >8 >63 <63 mie. y y 2,66 3,45 8,46,7,5,2 47 2,8.3 5,248,7 2,33,22,4,2 29 2,2 6,88,22 2,86,35,5, 99 2,3,2 8 3,27 9,6 3,,36,2, 24 2,3,98 6,68,5,8,3, 3,7,4 4 7,5,79 4,26,9,2,7 22 2,2 8 8,34 4,58 3,9,33,5,5 22 2,2 2 3,562,65,57,7,2, 247 2,,4 22 3,68 8,72,86,38,8,6 27,8,5 24,45 8,94 6,7,6,2,9 69 2,5,4 33,63 9,8 6,37,54,9,8 75 2,5,4 36,33 3,34,8 2,2,,6 45 2,8,3 37,8 6,56 7,85 2,4,9,2 54 2,7,4 38,52 7,77 2,55,5,5,6 95 2,3,4 39,73 6,87 6,39,9,7,6 6 2,6,4 4,82,5 2,6,27,5,4 96 2,3,3 45 8,6 9,8 2,2,34,6, , 47 7,88 5,53,9,24,6,6 27,9,4 48 5,87 9,7,37,24,5,5 52 5,55 9,3,24,27,9, , 2, 68 3, 2,22,39,25,9, 2 2,2,3 72 2,5 9,55,9,2,5,3 2 2,2,3 73 2,56,77,28,29,9, 28 2,2,3

12 3 4.2 Samenstelling fauna In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de waargenomen soorten vande bodemfauna. Tabel 2.Overzicht van de soorten die tijdens het onderzoek vande Haaksgronden zijn aangetroffen. Gastropoda Slakken Hydrobia ulvae Wadslakje Bivalvia Tweekleppigen Cerastoderma edule Donax vittatus Macoma balthica Montacuta ferruginosa Mya arenaria Mysella bidentata Spisuia subtruncata Tellina fabula Tellina tenuis Kokkel Zaagje Nonnetje Strandgaper Geknotte strandschelp Rechtsgestreepte platschelp Tere platschelp Nemertini Niet nader gedetermineerd Polychaeta Borstelwormen Anaitides maculata Branchiomma bombyx Capitella capitata Eteone longa Harmothoe lunulata Heteromastus filiformis Lanice conchilega Magelona papillicornis Nephtys caeca N. cirrosa N. hombergi N. longosetosa Dieseltreinworm Zeerups Schelpkokerworm Zandzager

13 4 (vervolg Tabel 2) Nereis longissima Ophelia limacina Paraonis fulgens Scolelepis bonnieri S. squamata Scoloplos armiger Spio filicornis Spiophanes bombyx Tharyx marioni Zeeduizendpoot Gemshorenworm Wapenworm Isopoda Pissebedden Eurydice pulchra Agaatpissebed Amphipoda Vlokreeften Atylus swammerdami Bathyporeia sp. Corophium cf.arenarium Gammarus sp. Haustorius arenarius Synchelidium haplocheles Urothoe sp. Amphipoda sp. Kniksprietkreeftje Zandvlokreeft Bulldozerkreeft je Mysidacea Aasgarnalen Gastrosaccus spinifer Decapoda Krabben en garnalen Carcinus maenas Crangon crangon Strandkrab Garnaal Echinodermata Stekelhuidigen Echinocardium cordatum Zeeklit

14 5 De tabellen 3, 4 en 5 geven een overzicht van de per monster aangetroffen soorten en aantallen individuen. Tevens wordt aangegeven de diepte waarop het monster is genomen,de inhoud vanhet monster en de hoeveelheid schelpgruis inhet monster. Tabel 3. Overzicht van de aantallen bodemdieren voorkomend inde monsters genomen inde getijzone van de Noorderhaaks.Alle monsters waren 2, m groot. Zie voor de plaats van de monsterpunten fig. 2 en voor de hoogte ten opzichte vanhw en LW tabel Volume monster Hydrobia ulvae _ Cerastoderma edule _ i _ Macoma balthica! i Mya arenaria _ i _ i 9 _ Anaitides aaculata _ 2 Capitella capitata _ i _ 4 _ Eteone longa _ Heteromastus filiformis Scolelepis sguamata Spiophanes bombyx i j _ Nemertini i i j 2 Eurydice pulchra 2 Bathyporeia sp Haustorius arenarius 32 5 _ l 2 Corophium cf. arenarium _ Amphipoda sp. j 2

15 6 I t t I I J CN* I I CN l i l O o T3 C <Ö U I I I I I I I CN I CN l l l l VU I I I CM I I I c CO CÜ w C ) rh &> > c O) e o c a> tr> ui M <p 4> U) c e eu TI c H e Q) IH 4 U 4 ) tp c (Ö ( c (IJ M (IJ il Ö 6 OJ T3 X3 e <D ll rt ( 4 c ( ( (IJ T3 G ( > 4.C u H N M <U è to En * i Di <\ UI W ) H 4 H UI a <y TD n o > OJ H N, * CN E r TH». o ' n <D ft a ( ^ G ) <D > C <Ö > c () ) 4) OJ e 4 Ö o. «r a <u rt > a u o H 4 SX rt at OJ > ai s. I I I I l l ir, I l I I OJ I o» * J I I I I I I I I I > i I I I I I I I I I I I I ra o H sx u ri o a ID a o «3 U U 4 «44 O 4J 3 Ü ID P C z n) H 3 «4t <Q C H rh rh (U B en H 3 d O) P HJ C H rh it ) Ei I I I I I I I I I O CN I I I I «^T I I ( i m I l I l I (N I I l CN CD I * (M t I LT> t l rn * I l l l l l l l l r o co i *T i in I I CN I m i i i 3 o, & rh a l l l l I I I CN I H I rn I I I CN I I I CN I I CN > CN I I m i m l i m m H i I I I l «I I I I u o Ck > H u +j H rh Q> JZ? A H o u

16 Tabel 5. Overzicht vande aantallen boderadierenaangetroffen inde bodemmonsters genomen volgens raaienmet een VanVeenbodemhapper (,7 m2). Zievoor de posities fig.. n Diepte hap (m) Volume hap Hoeveelheid schelpgruis IH Macoma balthica Montacuta ferruginosa Mya arenaria Spisuia subtruncata Tellina fabula 6 24 Teilina tenuis 32 3 Nemertini Analtides maculata 4 Capitella capitata Eteone longa Lanice conchilega Magelona papillicornis Nephtys caeca 2 N. cirrosa N. hombergi Ophelia limacina Paraonis fulgens Scoloplos armiger 3 5 Spio filicornis Atylus swammerdami Bathyporeia sp Haustorius arenarius Synchelidium haplocheles Urothoe sp _ 2 Gastrosaccus spinifer 2 5 Echinocardium cordatum 2 6 De volgende soorten zijn elk één keer in een monster aangetroffen: Hydrobia ulvae 3 exx. nr.24 Branchiommabombyx ex. nr.25 Scolelepls bonnieri 2 exx nr. Donax vittatus Mysella bidentata ex. ex. nr. nr. Harmothoe lunulata ex. Nephtys longósetosa ex. nr. nr. Spiophanes bombyx ex. nr. 24 Tharyx marioni 5 exx nr. 25

17 8 (vervolg Tabel 5) Diepte hap (m) Volume hap Hoeveelheid schelpgruis Macoma balthica Montacuta ferruginosa Mya arenaria Spisuia subtruncata Tellina fabula Teilina tenuis Nemertini Anaitides maculata Capitella capitata Eteone longa Lanice conchilega Magelona papillicornis Nephtys caeca N. cirrosa N. hombergi Ophelia limacina Paraonis tulgens Scoloplos armiger Spio filicornis Atylus swaomerdani Bathyporeia sp. Haustorius arenarius Synchelidium haplocheles Urothoe sp Gastrosaccus spinifer 6 Echinocardium cordatum 34 Gammarus sp. ex. nr. 3 Amphipoda sp. ex. nr.5 Crangon crangon ex. nr.23

18 9 4.3.Biomassa Tabel 6geefteenoverzichtvande biomassa's. Tabel6. Biomassa'suitgedruktalsgrammenasvrijdrooggewichtper vierkantemeter,gevondenopdeverschillende monsterpunten. Tevenszijnaangegevendediepte (m)endehoeveelheid schelpgruisinhetmonster (g). Monsternr. Diepte Schelpgruis Biomassa ,4 4,2 3,5 3,5 3,5,5 3,8 2,7 4, 3,7 2,4 2,3 5,9 7,3 7,6 25,7 2,3 8,5 4, 6,7 7,5,5 5,3 5,5, ,7 2,9 24,9,8,5,2,,5,3,7,2,6,4,4,6,4,5,5,2,5,,7 2,2,5,9

19 2 (vervolgtabel 6) IA half half half half half 24,5 2,,8 9, 8,7 4,2 3,7 8,,2 4,5 2,8,5 4,3 4,5 5,6 4,9 7,3 6,6 5, 9,4 4, 6,3 9,5 22,9 LW tij HW LW tij HW LW LW+ tij tij tij LW+ LW ,2,,3,2 3,7 3,6 4,4 4,3,8,8,2,,3,9,,3,2,8,6,6,,7,2, 5,8,5,,3 9,,,9 8,4 5,2 5,8, 2,2 2,

20 2 5. BESPREKING VAN DE RESULTATEN 5.. Soortenrijkdom Fig. 3geeft de soortenrijkdom op de verschillende monsterpunten. Gegeven is voor elk station het aantal soorten dat inhet monster is aangetroffen. Zoals door Wolff (973)is aangetoond, is dezemaat goed gecorreleerd met andere diversiteitsmaten. Inhet overgrote deel van het gebied worden lagewaarden voorde soortenrijkdom gevonden. Wat hogere waarden worden aangetroffen inde diepere monsters aan de noordwestzijde vanhet gebied waar een overgang is te zien naar waarden die normaal zijn voor de Noordzee.Ook in het beschut gelegen gebied ten zuidoosten vandenoorderhaaks worden enkele wat hogere waarden gevonden.zeer lage waarden komen voor opde.w «.5..3 e»,3 \ e e«b 6 ** 4 \. V' > ^ ^JIJ 7.» e 3 '.«.«" Msrs* ' ',r e«e««5 / e«/ e«3 2e.«e« ƒ e«5 Aantal soorten par monster Fig. 3. Aantal soorten bodemdieren aangetroffen per monster.

21 22 brandingsstrandenvandenoorderhaaks enindedieperedelenvande geulen.inhetlaatstegevalzijndemonstersvaakookgekenmerktdoor grotehoeveelhedenschelpgruis (tabel 4en 5). HetbeeldvoordeNoorderhaakskomtovereenmetdatbeschrevendoor Wolff (973)voordebuitendelta'svandeestuariavanhetDeltagebied. OokdegegevensvanGovaereet al. (98)voorhetgebiedvlakonderde Belgischekustendie vanseip (984) voorde Hinderplaat inde buitendeltavanhetharingvliet levereneenvergelijkbaarbeeldop. 5.2Verspreiding afzonderlijkesoorten Sommigesoortenkomeninvrijwelhetgeheleonderzochtegebiedvoor, zoalsbathyporeia sp.en Nephtyscirrosa (Fig. 4). Verschillendesoortenzijninhunverspreidingvooralgebondenaande gebiedenmeteennaarverhouding rustigebodem,zoalsin watdieper water naardenoordzee toeenindebeschuttingvande Noorderhaaks. Dit verspreidingspatroonwordtvertoonddooro.a.echinocardiumcordatum (fig. 5), Montacutaferruginosa (fig. 5), Spisuia subtruncataen Tellina fabula. Een watverdergaande tolerantielijktmagelonapapillicornis (fig. 6)tehebben.Dezesoortkomtinhethelegebiedvoor met uitzonderingvandezeeronrustigegetijgeulenendebrandingsstranden. DeaasgarnaalGastrosaccus spinifer (Fig. 7) vertoont juisthet tegengesteldebeeldalsmagelonaenkomtvooralindemeestonrustige gebieden voor. Tenslottezijnersoortendiegebondenzijnofeengrotevoorkeur vertonenvoordebrandingsstrandenvandenoorderhaaksenenkele vergelijkbareondiepegebieden. Voorbeeldenzijn Eurydicepulchra, HaustoriusarenariusenScolelepis squamata (Fig. 8). KarakteristiekeWaddenzeesoorten zijninhetonderzochtegebiedvan ondergeschiktebetekenis (Cerastodermaedule, Macomabalthica, Tharyx marioni)ofontbrekengeheel (Mytilusedulis, Arenicola marina). Degevondenverspreidingspatronenkomeninhoge mateovereenmethet beelddatbeukema (pers. meded.)in97aantrof.opvallend isechterdat enkeledoorhemaangetroffensoorten,zoalspectinariakorenien Mactra corallina,ontbrekeninhethiergerapporteerde onderzoek.aangezienhet hieromgrote, gemakkelijkeherkenbaresoortengaat,duidtditopde aanwezigheidvanfluctuaties indeloop vandetijd. Degevondenpatronen komenovereen metpatronendie Wolff (ongepubl. geg.)indebuitendelta'svandeestuariavanhetdeltagebiedaantrof.

22 2 3 Fig. 4 (links).verspreidingvandeborstelwormnephtyscirrosain het gebiedvande Haaksgronden. Fig. 5 (rechts). VerspreidingvandezeeklitEchinocardiumcordatum (geslotensymbolen)endealscommensaallevendetweekleppigemontacuta ferruginosa (opensymbolen)inhetgebiedvande Haaksgronden. 5.3.Biomassa's Fig. 9laatdeverdelingvandebiomassa'szien. Overhetgrootstedeel vanhetgebiedkomennaarverhouding zeerlagebiomassa'svoor.slechts tennoordenvande Noorderhaaksaande NWzijde vanhetmolengatligteen gebiedmethoge waarden.ookindebeschuttingvandenoorderhaaksligt aandezozijdeeengebiedje met ietshogere waarden.opde Noorderhaaks zelfblijktdeonderstehelftvandegetijzonete wordengekenmerktdoor

23 24 Magelona papillicornis Fig. 6 (links).verspreiding vandeborstelwormmagelonapapillicornisin hetgebiedvande Haaksgronden. Fig. 7 (rechts).verspreidingvandeaasgarnaalgastrosaccus spiniferin hetgebiedvande Haaksgronden. vrij hogebiomassa's,zoalsdieookophetstrandvantexelzijn aangetroffen (Dankers,in voorbereiding). Debovenstehelftvande getijzoneisarmenbovenhethoogwaterniveauleeftvrijwel niets. Hetbeeldkomtnauwkeurig overeen metdegegevensvanbeukema (977). Ook hijvondeenoverhetalgemeenlagebiomassaopdehaaksgronden met eenkleingebiedvanhogebiomassa'saandenwzijdevanhet Molengat. Ookdedoorhemgevonden waardenliggenindezelfdeordevan grootte. Uithet "random"net vande monsterpunten3toten met52iseen

24 25 Scolelepis squamala Bl H» Fig.8. Verspreiding vandeborstelwormscolelepissquamata inhetgebiedvande Haaksgronden. gemiddeldebiomassavoorhetgebiedvande Haaksgronden (metuitzondering vandenoorderhaaks)berekend.dezekomtuitop, gavd m2.het 95% betrouwbaarheidsgebiedvoordezewaardeligttussen,6 en,7 gavd m2. Metbehulpvaneenlogtransformatiekanhet95%betrouwbaarheidsgebied nogiets wordeningekrompen (.7.5 gavd m2),dochhet beeld verandertniet. Bovengenoemde waardenkomenovereen metde waardendieseip (984) vondindeomgevingvande Hinderplaat indebuitendeltavanhet Haringvliet.Zezijnechterlagerdande waardendieopgrotereafstand vandekustindenoordzeevoorkomen (zieb.v.beukema977) en aanzienlijk lagerdande waardendiegevondenzijninde Waddenzee (Beukema976,977)enhetDeltagebied(Wolff& DeWolf 977).

25 26..3.W. 5. V.OS 8«Asvfij drooggewicht per m 2 Fig.9.Verdelingvanbiomassa's (gavd m2)inhetgebiedvande Haaksgronden. Overdeproduktiviteitvandebodemfaunaopde Haaksgrondenvallen geenconclusiestetrekken wegensgebrekaangegevens.hiervooris langdurigonderzoeknodig.

26 27 6.GECITEERDELITERATUUR Beukema, J.J.,976.Biomassand speciesrichnessofthe macrobenthic animalslivingontidalflatsofthedutch WaddenSea. Neth.J.Sea Res. : Beukema,J.J., 977. Derolvanbodemdierenindevoedselketensvande zee. Vakbl.Biol.57: Fransz, H.G.,98. Quantitativedataontheplanktonofthe WaddenSea proper.in: N. Dankers, H.Kühl & W.J.Wolff (eds.)invertebratesof the WaddenSea:2533. Balkema,Rotterdam. Gieskes, W.W.C. &G.W.Kraay,975. Thephytoplankton springbloominthe Dutchcoastal watersofthe NorthSea. Neth.J.Sea Res.9:6696. Gieskes, W.W.C. &G.W.Kraay,977. Primaryproductionandconsumptionof organicmatterinthesouthernnorthseaduring thespringbloomof 975. Neth.J.Sea Res.: Govaere,J.C.R., D. van Damme,C.Heip & L.A.P.deConinck,98. Benthic communitiesinthesouthernbightofthenorthseaand theirusein ecologicalmonitoring.helgoländermeeresunters.33: Hoeven,P.C.T. vander,982. Watertemperatuuren zoutgehaltewaarnemingenvanhetrijksinstituutvoor Visserij Onderzoek (RIVO): Kon. Ned. Meteorol.Inst. Wet. Rapp. 828:8 pp. Jonge, V.N.de & H.Postma,974. Phosphoruscompoundsinthe Dutch WaddenSea. Neth.J.Sea Res.8: Kool,G.,R.Peereboom, M.F. Lieshout & M.de Boer,984. Waterbeweging westelijkewaddenzee. Verloopnatteendrogeoppervlaktenen kombergingen.rijkswaterstaatnotawwkz 84.H9:3 +24 pp. Postma, H.,954. HydrographyoftheDutch WaddenSea. Archs. néerl. Zool.: 455. Seip,P.,984. Macrozoöbenthosonderzoek (983)in hetzeegebiedvoor VoorneenGoeree (Haringvlietmond). Bijlagebij ProjectGrootschalige LokatiebergingBaggerspecie DeelrapportEcologie(984):98 pp. Schoorl, H.,973. Zeshonderd jaar waterenland. WoltersNoordhoff, Groningen,534 pp. Vlis,J.A.vander,977. 't LandvanTexsel, 2edruk.Langeveld & De Rooy,de Burg,528 pp. Wolff, W.J.,973. Theestuaryas ahabitat.ananalysisofdataonthe softbottommacrofaunaoftheestuarineareaoftherivers Rhine, Meuse,andScheldt.Zool. Verh., Leiden26:242.

27 28 Wolff, W.J. &L.de Wolf,977. Biomassandproductionofzoobenthosin thegrevelingenestuary,thenetherlands. Estuarine,CoastalMar.Sei. 5:24.

28

29