J.W.F. Elte D. Overbosch R.O.B. Gans M.O. van Aken. Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde

Transcriptie

1 J.W.F. Elte D. Overbosch R.O.B. Gans M.O. van Aken Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde

2 Onder redactie van: J.W.F. Elte D. Overbosch R.O.B. Gans M.O. van Aken Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde Vijfde, herziene druk

3 Enkele kleurenafbeeldingen bij de hoofdstukken 17 en 18 zijn te vinden op 7 Vul op deze website in het zoekveld Search ISBN dit ISBNnummer in: Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes. ISBN Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Eerste druk 1994 Tweede, herziene druk 1998 Derde, herziene druk 2003 Vierde, herziene druk 2005 Vijfde, herziene druk 2015 NUR 878 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 V Woord vooraf bij de vijfde, herziene druk Meer dan twintig jaar geleden verscheen de eerste editie van Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde. Voor u ligt de vijfde, geheel herziene editie. Hierin komen opnieuw alle aspecten van de interne geneeskunde aan de orde. De hoofdstukken zijn nu veelal herschreven door nieuwe auteurs die gebruikmaakten van de oorspronkelijke teksten van de eerdere auteurs. De redactie wil met nadruk de eerdere auteurs danken voor hun bijdragen die dit boek tot zo n vaak gebruikt praktijkboek hebben gemaakt. Voor het eerst maakt de eerste redacteur van alle vier vorige edities, prof. dr. W.D. Reitsma, geen deel meer uit van de redactie. Hij heeft met zijn kennis, nauwgezetheid en enthousiasme zeer veel bijgedragen aan het tot stand komen van dit boek. De redactie van de huidige druk is hem zeer veel dank verschuldigd. De redactie is aangevuld met twee nieuwe leden: dr. M.O. van Aken en prof. dr. R.O.B. Gans. Bij deze druk van compendium en handboek is ervoor gekozen om alle tabellen en figuren alleen in het compendium op te nemen en niet in het handboek. Het compendium beoogt een praktisch en handzaam boek te zijn en het handboek kan als naslagwerk gebruikt worden naast het compendium. In het handboek dat nu hetzelfde formaat heeft als het compendium, wordt verwezen naar de tabellen en figuren in het compendium. Het handboek is bedoeld om theoretische achtergronden te geven, overwegingen hoe tot een bepaalde diagnose te komen en vormt zo als het ware de rode draad. De beide boeken vormen een onlosmakelijk geheel en zijn dan ook slechts gezamenlijk verkrijgbaar.

5 VI Woord vooraf bij de vijfde, herziene druk De redactie hoopt dat ook deze editie velen zal helpen bij het opstellen van de juiste differentiële diagnose en staat, als tevoren, open voor eventuele op- of aanmerkingen. De redactie, juni 2015

6 VII Inhoud 1 Algemene problemen R.O.B. Gans, J.B.L. Hoekstra 1.1 Lichaamssamenstelling Water- en zouttekort Dorst en polyurie Hypovolemie Gegeneraliseerd oedeem en longoedeem SIADH (syndroom van inappropriate ADH-secretie) Hypernatriëmie en hyponatriëmie Hypernatriëmie Hyponatriëmie Hyperkaliëmie en hypokaliëmie Inleiding Hyperkaliëmie Hypokaliëmie Afwijkingen van het zuur-base-evenwicht Metabole acidose Metabole alkalose Respiratoire acidose Respiratoire alkalose Overgewicht en ondervoeding Adipositas Ondervoeding Literatuur Cardiale ziektebeelden P.P. van Geel, R.A. Tio 2.1 Pijn op de borst; angina pectoris, myocardinfarct, pericarditis Angina pectoris Myocardinfarct Pericarditis Hartkloppingen Hartkloppingen Ritme- en geleidingsstoornissen

7 VIII Inhoud 2.3 Harttonen en -geruisen Harttonen Souffles bij klepafwijkingen Hartfalen Definitie en voorkomen Oorzaken Pathofysiologie en symptomatologie Anamnese Onderzoek Aanvullend onderzoek Literatuur Afwijkingen van het respiratoire systeem G.J. Braunstahl, J.C.C.M. in t Veen, A. Rudolphus 3.1 Dyspnoe Definitie Anamnese Lichamelijk onderzoek Laboratoriumonderzoek Aanvullend onderzoek Hypoxemie en centrale cyanose Definitie Klinische verschijnselen Aanvullend onderzoek Pneumonie Definitie Klinische verschijnselen Risicofactoren Classificatie Aanvullend onderzoek Hemoptoë Definitie Klinische verschijnselen Laboratoriumonderzoek Aanvullend onderzoek Pulmonale massa/noduli Definitie Differentiële diagnose

8 Inhoud IX Klinische verschijnselen Laboratoriumonderzoek Beeldvormend onderzoek Aanvullende diagnostiek Diffuse longafwijkingen Definitie Differentiële diagnose Klinische verschijnselen Laboratoriumonderzoek Beeldvormend onderzoek Aanvullend onderzoek Verbreed mediastinum Definitie Klinische verschijnselen Laboratoriumonderzoek Beeldvormend onderzoek Pleuravocht Definitie Klinische verschijnselen Laboratoriumonderzoek Beeldvormend onderzoek Pleurapunctie Literatuur Shock J.G. van der Hoeven 4.1 Definitie en herkenning Klinische verschijnselen Laboratoriumdiagnostiek Klinische indeling Hypovolemische shock Cardiogene shock Obstructieve shock Longembolie Tamponnade Spanningspneumothorax Distributieve shock Sepsis

9 X Inhoud Anafylaxie Dwarslaesie Klinische aanpak Literatuur Hypertensie J. Deinum 5.1 Inleiding Heeft de patiënt echt hypertensie? Meting van de spreekkamerbloeddruk Automatische bloeddrukmetingen Dreigt er een complicatie op korte termijn? Hypertensieve crisis Is er een eenduidige oorzaak voor de hypertensie? Primaire en secundaire hypertensie Hypertensie en zwangerschap Orgaanschade als gevolg van hypertensie Anamnese en onderzoek Literatuur Aandoeningen van de nieren C.E.H. Siegert 6.1 Pijn uitgaand van de tractus urogenitalis Inleiding Nefrolithiasis Urineweginfectie Hematurie en proteïnurie Proteïnurie Acute en chronische nierinsufficiëntie Inleiding Acute nierinsufficiëntie Chronische nierinsufficiëntie Literatuur Afwijkingen van de koolhydraat- en vetstofwisseling C.J. Tack, M. Castro Cabezas, J.W.F. Elte 7.1 Diabetes mellitus Inleiding

10 Inhoud XI Diagnose Bewusteloosheid bij diabetes mellitus Hypoglykemie Ernstige hyperglykemische ontregelingen Hyperosmolaire hyperglykemische ontregeling Melkzuuracidose Hypoglykemie bij mensen zonder diabetes Langetermijncomplicaties van diabetes mellitus Afwijkingen van de vetstofwisseling Inleiding Primaire of erfelijke hyperlipidemieën Primaire hypercholesterolemie Primaire hypertriglyceridemie Primaire gecombineerde hyperlipidemie Secundaire hyperlipidemie Andere oorzaken van secundaire hyperlipidemie Literatuur Endocrinologie J.W.F. Elte, M.O. van Aken 8.1 Afwijkingen van de schildklier Inleiding Vormafwijkingen/struma Schildklierfunctiestoornissen Interpretatie van schildklierfunctieonderzoek Afwijkingen van de calciumstofwisseling Inleiding Hypercalciëmie Hypocalciëmie en hypomagnesiëmie Overige stoornissen: fosfaatmetabolisme, hypermagnesiëmie Metabole botziekten Aandoeningen van de hypofyse Hypofysetumoren Prolactinoom Acromegalie Ziekte en syndroom van Cushing Hypofyse-insufficiëntie

11 XII Inhoud 8.4 Afwijkingen in samenhang met de bijnieren Tumoren van de bijnier Bijnierschorsinsufficiëntie Congenitale bijnierschorshyperplasie Groei en seksuele rijping Groeistoornissen Vertraagde puberteit Pubertas praecox Hypogonadisme bij de man Infertiliteit bij de man Erectiele disfunctie Gynaecomastie Amenorroe Hirsutisme Literatuur Ziekten van de tractus digestivus D.R. de Vries, P.D. Siersema 9.1 Inleiding Anamnese Lichamelijk onderzoek Misselijkheid en braken Inleiding Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Zuurbranden en pijn op de borst Inleiding Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Passageklachten Inleiding Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Hikken en boeren Inleiding Aanvullend onderzoek Bloedbraken en melena Inleiding

12 Inhoud XIII Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Rectaal bloedverlies Inleiding Aanvullend onderzoek Obstipatie Inleiding Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Diarree Inleiding Aanvullend onderzoek Buikpijn Inleiding Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Anale klachten Inleiding Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Acute buik Literatuur Leverziekten R.A. de Man 10.1 Icterus en gestoorde serumleverenzymwaarden Hyperbilirubinemie Diagnostiek De gele patiënt Anamnese Lichamelijk onderzoek Laboratoriumonderzoek Verdere diagnostiek Acute hepatitis Chronische hepatitis Levercirrose Een ruimte-innemend proces in de lever Vochtophoping in de peritoneale holte Literatuur

13 XIV Inhoud 11 Hematologische aandoeningen M.H.H. Kramer 11.1 Bleek, moe en anemie Inleiding Anamnese en lichamelijk onderzoek Lymfadenopathie Inleiding Anamnese en onderzoek Splenomegalie Inleiding Anamnese en onderzoek Afwijkingen van de witte bloedcellen, myelodysplasie en leukemie Inleiding Anamnese en onderzoek Polycytemia, polyglobulie en trombocytose Polycytemie en polyglobulie Trombocytose Ziekten die gepaard gaan met abnormale bloedeiwitten Inleiding Anamnese en onderzoek Lymfoplasmocytair lymfoom (ziekte van Waldenström) Multipel myeloom Amyloïdose Literatuur Hemostase en trombose V.E.A. Gerdes 12.1 De pathologische bloeding Verlengde protrombinetijd (PTT) en verlengde geactiveerde partiële tromboplastinetijd (APTT) Verlengde geactiveerde partiële tromboplastinetijd Verlengde protrombinetijd Bloedingsneiging bij normale APTT en PTT Verlengde bloedingstijd en platelet function analysis (PFA) Diffuse intravasale stolling Trombosebeen Longembolie Literatuur

14 Inhoud XV 13 Gemetastaseerde maligniteit bij onbekende primaire tumor K.P.M. Suijkerbuijk, E. van der Wall 13.1 Definitie en epidemiologie Definitie Incidentie Prognose Diagnostiek Anamnese en lichamelijk onderzoek Laboratoriumonderzoek Radiologisch onderzoek Endoscopisch onderzoek Pathologie Moleculaire markers Behandeling Targeted therapy Literatuur Infectieziekten J.T. van Dissel, D. Overbosch 14.1 Inleiding: micro-organisme, gastheer en omgeving Infectie, ontsteking en koorts Koorts en koude rillingen als diagnosticum Verklikkertekenen bij anamnese en lichamelijk onderzoek Bijzondere gastheer omstandigheden Febris e causa ignota: speuren naar sporen Koorts bij cardiale aandoeningen Aanvullend onderzoek Koorts bij hiv-geïnfecteerde patiënten Koorts bij een patiënt met, of verdacht van een hiv-infectie Literatuur Importziekten D. Overbosch, P.J.J. van Genderen 15.1 Benadering van een patiënt uit de tropen Impact Activiteiten Reiziger

15 XVI Inhoud 15.2 Importziekten met koorts Malaria Koorts bij een negatief dikkedruppelpreparaat Koorts en leukocytose Koorts zonder leukocytose Chronische koortsende importziekten Importziekten met diarree Acute diarree Chronische diarree Dunnedarmdiarree en malabsorptie Dikkedarmdiarree Niet-infectieuze oorzaken van dikkedarmdiarree Importziekten met jeuk en/of ulceratie Jeuk Ulceraties Gelokaliseerde jeuk Gegeneraliseerde jeuk Belangrijke aandoeningen zonder jeuk Ulceraties Tot slot Literatuur Ziekten die gepaard gaan met gewrichtsklachten en vaatafwijkingen P.J. Barendregt 16.1 Artralgie Monoartritis Anamnese en lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Polyartritis Anamnese en lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Lage rugpijn Anamnese en lichamelijk onderzoek Laboratorium- en aanvullend onderzoek Vasculitis Anamnese en lichamelijk onderzoek Laboratorium- en aanvullend onderzoek

16 Inhoud XVII 16.6 Het fenomeen van Raynaud Anamnese en lichamelijk onderzoek Laboratorium- en aanvullend onderzoek Amyloïdose Anamnese en lichamelijk onderzoek Laboratorium- en aanvullend onderzoek Cryoglobulinemie Anamnese en lichamelijk onderzoek Laboratorium- en aanvullend onderzoek Classificatiecriteria Reumatoïde artritis Systemische lupus erythematosus (SLE) Axiale spondylartropathie (spondylitis ankylopoetica) Ziekte van Still Polymyalgia rheumatica Arteriitis temporalis Literatuur Huidverschijnselen R.I.F. van der Waal, J.J.E. van Everdingen 17.1 Erythemateuze huidaandoeningen Inleiding Erythema palmare Erythema perstans Erythema nodosum Erythema migrans Erythema (exsudativum) multiforme Anamnese en onderzoek Geneesmiddelenexantheem Klinisch beeld en etiologie Anamnese en onderzoek Urticaria Klinisch beeld en etiologie Anamnese en onderzoek Pruritus Etiologie Anamnese en onderzoek Literatuur

17 XVIII Inhoud 18 Inflammatoire aandoeningen van het oog P.M. van Hagen, K. van Bilsen, G.S. Baarsma 18.1 Wat is uveïtis? Klinische presentatie van uveïtis Onderzoek van de patiënt met uveïtis Diagnostiek bij uveïtis Onderzoek naar frequente oorzaken van uveïtis Infectieuze oorzaken Endogene uveïtis Systeemaandoeningen Specifieke vormen van uveïtis zonder systeemaandoening Maskeradesyndroom Tot slot Literatuur Neurologische afwijkingen S.E. Hoogers, S.F.T.M. de Bruijn 19.1 Hoofdpijn Secundaire hoofdpijn Primaire hoofdpijn Duizeligheid Wegrakingen Epileptische insulten Syncope Verlaagd bewustzijn en coma Bewustzijnsstoornissen met primair cerebrale oorzaak Bewustzijnsstoornissen met een extracerebrale oorzaak Spierzwakte Perifere zenuwen Spieren Literatuur Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) J.H. Bolk 20.1 Inleiding

18 Inhoud XIX 20.2 Zijn er kenmerken van de patiënt, de setting, de klacht of het klachtenpatroon en/of de presentatie die voorspellen of de klacht onvoldoende lichamelijk verklaard blijft? Analyse van de klachten Veel voorkomende klachten en syndromen Het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) Fibromyalgie Prikkelbaredarmsyndroom Chronische buikpijn bij vrouwen Chemical sensitivity syndroom Chronisch whiplashsyndroom RSI: repetitive strain-injury Posttraumatische stressstoornis (PTSS) Burn-out Hyperventilatie Pathofysiologie van SOLK-syndromen De aanpak en behandeling van patiënten met SOLK en somatoforme stoornissen Literatuur Bijlagen Afkortingenlijst Register

19 XXI Redactie en auteurs Redactie dr. J.W.F. Elte internist-endocrinoloog, Gouda dr. D. Overbosch internist, Epse prof. dr. R.O.B. Gans internist, UMC Groningen dr. M.O. van Aken internist-endocrinoloog Hagaziekenhuis, Den Haag Auteurs dr. M.O. van Aken internist-endocrinoloog, Hagaziekenhuis, Den Haag dr. G.S. Baarsma oogarts, Rotterdams Oogheelkundig Instituut (ROI), Rotterdam dr. P.J. Barendregt reumatoloog, Maasstad Ziekenhuis, Rotterdam K. van Bilsen, MD Aios Interne/PhD kandidaat Immunologie, Interne Geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam

20 XXII Redactie en auteurs prof. dr. J.H. Bolk (em.) internist, niet praktiserend, LUMC, Leiden dr. G.J. Braunstahl longarts, St. Franciscus Gasthuis, Rotterdam dr. S.F.T.M. de Bruijn neuroloog, Hagaziekenhuis, Den Haag dr. M. Castro Cabezas internist-endocrinoloog, St. Franciscus Gasthuis, Rotterdam dr. J. Deinum internist, St. Radboud UMC, Nijmegen prof. dr. J.T. van Dissel internist, LUMC, Leiden, directeur Centrum Infectieziektebestrijding RIVM dr. J.W.F. Elte internist-endocrinoloog, Gouda dr. J.J.E. van Everdingen dermatoloog, AMC Amsterdam prof. dr. R.O.B. Gans internist, UMC Groningen dr. P.P. van Geel cardioloog, UMC Groningen dr. P.J.J. van Genderen internist, Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten, Rotterdam

21 Redactie en auteurs XXIII dr. V.E.A. Gerdes internist, Slotervaartziekenhuis, Amsterdam prof. dr. P.M. van Hagen internist-immunoloog, Erasmus MC, Rotterdam prof. dr. J.B.L. Hoekstra internist, AMC Amsterdam prof. dr. J.G. van der Hoeven internist-intensivist, Radboud UMC, Nijmegen dr. S.E. Hoogers neuroloog, Spijkenisse Medisch Centrum en Erasmus MC, Rotterdam prof. dr. M.H.H. Kramer internist, VUmc, Amsterdam dr. R.A. de Man maag-, darm- en leverarts, Erasmus MC, Rotterdam dr. D. Overbosch internist, Epse dr. A. Rudolphus longarts, Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam dr. C.E.H. Siegert internist-nefroloog, Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam prof. dr. P.D. Siersema maag-, darm- en leverarts, UMC Utrecht

22 XXIV Redactie en auteurs dr. K.P.M. Suijkerbuijk oncoloog i.o., UMC Utrecht prof. dr. C.J. Tack internist, Radboud UMC, Nijmegen dr. R.A. Tio cardioloog, UMC Groningen dr. J.J.C.M. in t Veen longarts, Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam dr. D.R. de Vries maag-, darm- en leverarts, UMC, Utrecht dr. R.I.F. van der Waal dermatoloog, Ter Gooi Ziekenhuizen, Hilversum/Blaricum prof. dr. E. van der Wall internist-oncoloog, UMC Utrecht