Prof. dr. Jan Hendriks VU/UVA/De Waag. Brussel: 1 december 2016

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Prof. dr. Jan Hendriks VU/UVA/De Waag. Brussel: 1 december 2016"

Transcriptie

1 Prof. dr. Jan Hendriks VU/UVA/De Waag Brussel: 1 december 2016

2 Prevalentie (wat betekenen de cijfers?) Recidive (reden tot zorgen?) Risicotaxatie (hoe nu verder?) Behandeling (hoe nu verder?)

3 PREVALENTIE

4 In Brazilië worden dagelijks 1500 vrouwen verkracht: dat is per maand een volle Kuip (stadion Feyenoord).

5 Eén op de vier Europeanen vindt dat seks zonder toestemming onder bepaalde omstandigheden te rechtvaardigen is.

6 Mannen % Vrouwen % Nederlands 11 5 Ander Europees 17 4 Turks/Marokkaans 16 4 Surinaams/Antilliaans 21 7 Indonesie 21 4

7 % toename ruim 30% afname 2011: aangifte van 1500 verkrachtingen en 2100 aanrandingen Daling wordt wereldwijd waargenomen Geen duidelijke verklaring

8

9 Mannelijke verdachten Alle delicten Mannelijke Verdachten Zedendelict en (1.6%) (1.5%) (1.3%) Jeugdige Verdachte n Alle delicten Jeugdige verdachten Zedendelict en (2.0%) (1.7%) (1.5%)

10 Zedencriminaliteit neemt af, aldus officiële cijfers

11 Betere empathie bij jongens/mannen? Betere voorlichting? Beschikbaarheid internetporno?

12 Dark number is erg groot, mogelijk het grootst van alle type delicten. Leugens, grote leugens en statistieken

13 (Vrijwel) laagste aangiftebereidheid van alle typen delicten Grotere bereidheid als dader onbekende en met wapen is gedreigd Veel zaken geseponeerd op technische gronden

14 RECIDIVE

15 N=325 Onderscheid kindmisbruikers, leeftijdgenootmisbruikers en groepsdaders 106 poliklinisch behandeld via De Waag 219 niet behandeld via De Waag en niet via Harreveld Gemiddelde volgtijd = 8 jaar (1-18 jaar)

16 Niet behandeld Negatief of neutraal verloop Positief verloop Geen recidive 41% 29% 58% Wel recidive 59% 71% 42%

17 Niet behandeld Negatief of neutraal verloop Positief verloop Geen recidive 77% 76% 88% Wel recidive 23% 24% 12%

18 Niet behandeld Negatief of neutraal behandeld Positief behandeld Geen recidive 91% 81% 96% Wel recidive 9% 19% 4%

19 10% van de totale groep recidiveert op gebied van zeden (4% tijdens behandeling niet meegeteld en 2% mogelijk) 15% van de obsessieven (kindmisbruikers) recidiveert 0% van de opportunisten recidiveert recidive na twee jaar: 70% van totale volume

20 Reconviction studies: N=12 N= 46 tot 350 (Kahn & Lafond, 1988) Follow up periode 20,4 tot 120 maanden Recidive percentage: 1.7% to 19% Totale N van recidivisten: 158 van 1515: 10%

21 Tussen 1992 en 2010 ex-gedetineerden daling 74% over periode van 3 jaar Daling ook zichtbaar bij jeudige zedendelinquenen?

22 Studies tussen 1980 en 1995: 10,3% Studies tussen 2000 en 2015: 2,75% Verklaringen: Effectiviteit van programma s en toezicht? Vooral veel vragen????

23 Zedenrecidive bij jeugdigen neemt af

24 RISICOTAXATIE

25 RT kent ook zijn beperkingen Niet voor elke subgroep dezelfde risicofactoren Werk beschermt voor vrijwel alle subtypen daders. Risicotaxatie is wellicht technisch niet haalbaar vanwege beperkte recidive Vragen bij actuariële risicotaxatie

26 Seksuele drang/preoccupatie Impulsief/antisociaal gedrag Interventie Stabiliteit binnen de thuissituatie/leefgemeenschap Valideringsonderzoek in NL is nog gaande Richt zich op de gehele groep jeugdige zedendelinquenten

27 Risicotaxatie m.b.t. jeugdige zedendelinquenten staat nog in de kinderschoenen

28 BEHANDELING

29 Behandelde daders vertonen 30% tot 50% minder recidive. Cognitieve gedragstherapie vertoont, naast medicamenteuze behandeling (hormonaal of psychofarmacologisch), meest robuuste effecten. Programma s gericht op jeugdigen hebben grootste effecten. Niet-specifieke programma s hebben geen effect op recidive. Ambulante behandeling heeft grotere effecten dan klinische behandeling. Dropouts? Behandeling voor laag-risicodaders?

30 Behandeling dient plaats te vinden volgens de RNR-principes Jeugdige zedendelinquenten vormen een heterogene groep. Het is onwaarschijnlijk dat één type behandeling/protocol werkzaam is voor alle jeugdige zedendelinquenten. Maatwerk en combinatie van interventies ligt voor de hand.

31 Isoleren van de jeugdige zedendelinquent Bestraffend benaderen Stigmatiseren Gedrag als alleen individueel probleem benaderen Gedrag als alleen systeemprobleem benaderen Alleen vanuit protocollen denken

32 Zo snel en jong mogelijk interveniëren Zo veel mogelijk ambulant behandelen Betrekken systeem (in de breedste zin van het woord) Versterken bindingen (familie, werk, vereniging) Cognitieve gedragstherapie Controle Verbeteren coping Medicatie (hyperseksualiteit)

33 Wanneer er evident sprake is van een hoog risico (jong begin, veel slachtoffers, toepassen van geweld, onbekende slachtoffers) Wanneer de psychische toestand van de jeugdige aandacht behoeft Wanneer er duidelijk risico is op andere (ernstige) delicten Specifieke daderbehandeling is vaak overbodig (dat is toch een mooi slot!!!!)

34 Bedankt voor jullie aandacht!

JEUGDIGE ZEDENDELINQUENTEN - DE STAND VAN ZAKENdr. Jan Hendriks. Hoofd Jeugd De Waag Den Haag UVA Adviseur Harreveld

JEUGDIGE ZEDENDELINQUENTEN - DE STAND VAN ZAKENdr. Jan Hendriks. Hoofd Jeugd De Waag Den Haag UVA Adviseur Harreveld JEUGDIGE ZEDENDELINQUENTEN - DE STAND VAN ZAKENdr. Jan Hendriks Hoofd Jeugd De Waag Den Haag UVA Adviseur Harreveld ONDERWERPEN Typologie Recidive Risicotaxatie Behandeling MEISJES ALS DADER Relatief klein

Nadere informatie

Achtergronden en aanpak jeugdige zedendelinquenten

Achtergronden en aanpak jeugdige zedendelinquenten Achtergronden en aanpak jeugdige zedendelinquenten specifiek belicht: de aanpak in het kader van een leerstraf Rutgers Nisso Groep Marianne Jonker unitmanager afdeling jeugd- en zedenprojecten Odette Arts

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Zedendelicten vormen een groot maatschappelijk probleem met ernstige gevolgen voor zowel het slachtoffer als voor de dader. Hoewel de meeste zedendelicten worden gepleegd door

Nadere informatie

Omvang van verschillende sanctiegroepen; volwassen en jeugdige daders met minstens één strafzaak afgedaan in 1997

Omvang van verschillende sanctiegroepen; volwassen en jeugdige daders met minstens één strafzaak afgedaan in 1997 Welke recidive volgt er op de sancties die in Nederland worden opgelegd? Het Nederlandse strafrecht kent een uitgebreid pakket aan straffen en maatregelen, maar we weten niet goed welke uitstroomresultaten

Nadere informatie

seksueel grensoverschrijdend gedrag en geweld onder hoog risico meisjes

seksueel grensoverschrijdend gedrag en geweld onder hoog risico meisjes seksueel grensoverschrijdend gedrag en geweld onder hoog risico meisjes Anne-Marie Slotboom Vrije Universiteit Amsterdam Jan Hendriks De Waag, UVA, Harreveld Presentatie NVK - 2008 Aanleiding onderzoek

Nadere informatie

Jeugdige zedendelinquenten Jong geleerd, oud gedaan?

Jeugdige zedendelinquenten Jong geleerd, oud gedaan? 95 Jeugdige zedendelinquenten Jong geleerd, oud gedaan? C. Bijleveld en J. Hendriks* Over zedendelinquenten bestaan veel hardnekkige ideeën. In de pers, in het publieke debat, en soms ook in het politieke

Nadere informatie

Risicotaxatie en risicohantering geweld bij jongeren

Risicotaxatie en risicohantering geweld bij jongeren Risicotaxatie en risicohantering geweld bij jongeren dr. Henny Lodewijks hlodewijks@lsg-rentray.nl Kijvelanden conferentie 1-12-2011 SAVRY Historische risicofactoren: 1. Eerder gewelddadig gedrag 2. Eerder

Nadere informatie

Sex Offender Risk Assessment in the Netherlands: Towards a Risk Need Responsivity Oriented Approach W.J. Smid

Sex Offender Risk Assessment in the Netherlands: Towards a Risk Need Responsivity Oriented Approach W.J. Smid Sex Offender Risk Assessment in the Netherlands: Towards a Risk Need Responsivity Oriented Approach W.J. Smid SUMMARY Het leidt weinig twijfel dat zedendelicten in onze moderne samenleving worden beschouwd

Nadere informatie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig

Nadere informatie

CGt binnen de ambulante forensische GGz: nieuwe ontwikkelingen

CGt binnen de ambulante forensische GGz: nieuwe ontwikkelingen CGt binnen de ambulante forensische GGz: nieuwe ontwikkelingen Achtergrond symposium Criminaliteit heeft grote gevolgen voor samenleving: -Fysieke verwondingen -Psychische klachten -Materiële schade -Kosten:

Nadere informatie

Onderzoek met de SAPROF

Onderzoek met de SAPROF Onderzoek met de SAPROF De Vries Robbé & De Vogel SAPROF 2 e Editie handleiding, 2012 Betrouwbaarheid en validiteit Retrospectief dossieronderzoek In verschillende internationale instellingen wordt momenteel

Nadere informatie

Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar

Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar Kinder- en jeugdpsychiatrie Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar Lucres Nauta-Jansen Tom, 14 jaar 14 jaar Verdacht van plegen van ontuchtige handelingen met 6 jarig buurjongetje

Nadere informatie

Vers van de pers: recidive na forensische zorg

Vers van de pers: recidive na forensische zorg Vers van de pers: recidive na forensische zorg Klaus Drieschner, Jessica Hill FFZ, Opbouw 1. Achtergrondinformatie over de forensische zorg; 2. Onderzoeksresultaten 3. Blik in de toekomst Disclaimer: 1.

Nadere informatie

Rijks Justitiële Jeugdinrichting. Locatie Den Hey-Acker Breda. Landelijke bestemming ESP; Behandeling van jongens met Ernstige Seksuele Problematiek

Rijks Justitiële Jeugdinrichting. Locatie Den Hey-Acker Breda. Landelijke bestemming ESP; Behandeling van jongens met Ernstige Seksuele Problematiek Rijks Justitiële Jeugdinrichting Locatie Den Hey-Acker Breda Landelijke bestemming ESP; Behandeling van jongens met Ernstige Seksuele Problematiek Wetenschap zedendelinquenten I Dé zedendelinquent bestaat

Nadere informatie

Crimiquiz over trends en ontwikkelingen

Crimiquiz over trends en ontwikkelingen Crimiquiz over trends en ontwikkelingen Quiz voor de deelnemers aan de SSR cursus Criminologie/effectiviteit interventiestrategieën, Zwolle 22 november Jaap de Waard, Ministerie van Veiligheid en Justitie,

Nadere informatie

Huiselijk Geweld in Nederland

Huiselijk Geweld in Nederland Huiselijk Geweld in Nederland Workshop Movisie Congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Henk van der Veen Stefan Bogaerts 9 mei Inhoud Workshop Kennis maken Opzet onderzoek (kort) Belangrijkste resultaten

Nadere informatie

Bloody Mary Op zoek naar Bloody Mary - studiedag forensische systeem therapie 6/21/2017

Bloody Mary Op zoek naar Bloody Mary - studiedag forensische systeem therapie 6/21/2017 Bloody Mary Vrouwen als dader Mars versus Venus of een beetje van beiden Anne-Marie Slotboom Universitair hoofddocent strafrecht en criminologie, VU 1 2 o Veel stereotypen over verschillen tussen mannen

Nadere informatie

Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie

Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie Jelle A. Troelstra, psychiater Van der Hoevenkliniek Utrecht EFP 17 november 2009 Is het voorschrijven van libidoremmers te

Nadere informatie

Citation for published version (APA): van Vugt, E. S. (2011). Moral development and juvenile sex offending. Oisterwijk: Boxpress.

Citation for published version (APA): van Vugt, E. S. (2011). Moral development and juvenile sex offending. Oisterwijk: Boxpress. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Moral development and juvenile sex offending van Vugt, E.S. Link to publication Citation for published version (APA): van Vugt, E. S. (2011). Moral development and

Nadere informatie

Recidive bij jeugdige zedendelinquenten

Recidive bij jeugdige zedendelinquenten Recidive bij jeugdige zedendelinquenten Onderzoek naar verschillen in persoon(lijkheid)s-, achtergrond- en delictkenmerken en recidivepatronen tussen kindmisbruikers en leeftijdgenootmisbruikers Bernou

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling. Welke ontwikkelingen zijn er in de omvang, aard en afdoening van jeugdcriminaliteit in de periode ?

Samenvatting. Vraagstelling. Welke ontwikkelingen zijn er in de omvang, aard en afdoening van jeugdcriminaliteit in de periode ? Samenvatting Het terugdringen van de jeugdcriminaliteit is een belangrijk thema van het beleid van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Met het beleidsprogramma Aanpak Jeugdcriminaliteit is de aanpak

Nadere informatie

Instrument Risicotaxatie Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Instrument Risicotaxatie Seksueel grensoverschrijdend gedrag Instrument Risicotaxatie Seksueel grensoverschrijdend gedrag Naam jeugdige: Geboortedatum: Sekse jeugdige: Man Vrouw Datum van invullen: Ingevuld door: Over dit instrument Dit instrument is een hulpmiddel

Nadere informatie

Behandeling van problematisch middelengebruik van leefstijltraining naar cognitieve gedragstherapie

Behandeling van problematisch middelengebruik van leefstijltraining naar cognitieve gedragstherapie Behandeling van problematisch middelengebruik van leefstijltraining naar cognitieve gedragstherapie Dr Wencke de Wildt Directeur behandelzaken Jellinek GZ psycholoog VGCT 2016 Inhoud 15 jaar cognitieve

Nadere informatie

Zorgcentrum na seksueel geweld. Pilootproject

Zorgcentrum na seksueel geweld. Pilootproject Zorgcentrum na seksueel geweld Pilootproject 2017-18 Wat is seksueel geweld? iedere vorm van ongewenst seksueel contact Verkrachting: seksuele penetratie zonder toestemming van het slachtoffer met bv penis,

Nadere informatie

Recent seksueel geweld. Zorgcoördinatie in cijfers

Recent seksueel geweld. Zorgcoördinatie in cijfers Recent seksueel geweld Zorgcoördinatie in cijfers Amsterdam, januari 2016 Deel 1 - Wie zijn de slachtoffers? Recent seksueel geweld - Zorgcoördinatie in cijfers 1. Aantal slachtoffers per jaar Slachtoffers

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2014 2015 33 745 Wijziging van de Penitentiaire beginselenwet en het Wetboek van Strafrecht in verband met de herijking van de wijze van de tenuitvoerlegging

Nadere informatie

When Things are Getting out of Hand. Prevalence, Assessment, and Treatment of Substance Use Disorder(s) and Violent Behavior F.L.

When Things are Getting out of Hand. Prevalence, Assessment, and Treatment of Substance Use Disorder(s) and Violent Behavior F.L. When Things are Getting out of Hand. Prevalence, Assessment, and Treatment of Substance Use Disorder(s) and Violent Behavior F.L. Kraanen Samenvatting Criminaliteit is een belangrijk probleem en zorgt

Nadere informatie

Seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding

Seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding Hoofdstuk 7 Willy van Berlo & Denise Twisk Seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding We spreken van seksueel geweld als iemand wordt gedwongen iets seksueels te doen wat die persoon niet wilde, of

Nadere informatie

Samenvatting. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Cahier

Samenvatting. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Cahier Samenvatting Aanleiding en achtergrond van het onderzoek Sinds november 2004 maken de drie Nederlandse reclasseringsorganisaties gebruik van het instrument Recidive Inschattingsschalen (RISc) om het recidiverisico

Nadere informatie

Vera Commandeur Judith Yntema De Waag

Vera Commandeur Judith Yntema De Waag Vera Commandeur Judith Yntema De Waag Signs of Safety & Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag Signs of Safety Gathering Nederland Zwolle, 2 februari 2016 Judith Yntema Vera Commandeur Nooit meer alleen met

Nadere informatie

GEWELDCIJFERS: EEN INVENTARISATIE VAN MONITOREN EN WEERGAVE VAN TRENDS IN GEWELD

GEWELDCIJFERS: EEN INVENTARISATIE VAN MONITOREN EN WEERGAVE VAN TRENDS IN GEWELD GEWELDCIJFERS: EEN INVENTARISATIE VAN MONITOREN EN WEERGAVE VAN TRENDS IN GEWELD GEWELDCIJFERS: EEN INVENTARISATIE VAN MONITOREN EN WEERGAVE VAN TRENDS IN GEWELD - factsheet - dr. M. Witvliet dr. M. Timmermans

Nadere informatie

Datum 13 juni 2019 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over berichten jongeren niet behandeld en aanhoudingen groepsverkrachtingen

Datum 13 juni 2019 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over berichten jongeren niet behandeld en aanhoudingen groepsverkrachtingen 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/jenv

Nadere informatie

De psychometrische eigenschappen van de HKT-R Michelle Willems

De psychometrische eigenschappen van de HKT-R Michelle Willems De psychometrische eigenschappen van de HKT-R Michelle Willems Symposium HKT-R: introductie van een gereviseerd instrument voor risicotaxatie en behandelevaluatie Donderdag 13 juni 2013, Conferentiecentrum

Nadere informatie

Recidive na een rechterlijke beslissing

Recidive na een rechterlijke beslissing Recidive na een rechterlijke beslissing Nationale cijfers op basis van het Centraal strafregister Eric Maes & Luc Robert (zie artikel, pp.173-189) Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie

Nadere informatie

richtlijnen opstellen, al dan niet voor specifieke dadertype/doelgroepen

richtlijnen opstellen, al dan niet voor specifieke dadertype/doelgroepen een overzicht van behandelprogramma s gericht op dynamische risicofactoren (Thornton, 2013) Behandelprogramma: (psycho) therapeutische interventies op cognities, emoties en gedrag richtlijnen opstellen,

Nadere informatie

Effectief vroegtijdig ingrijpen: Een verkennend onderzoek naar effectief vroegtijdig ingrijpen ter voorkoming van ernstig delinquent gedrag.

Effectief vroegtijdig ingrijpen: Een verkennend onderzoek naar effectief vroegtijdig ingrijpen ter voorkoming van ernstig delinquent gedrag. Effectief vroegtijdig ingrijpen: Een verkennend onderzoek naar effectief vroegtijdig ingrijpen ter voorkoming van ernstig delinquent gedrag. Samenvatting De Top600 bestaat uit een groep van 600 jonge veelplegers

Nadere informatie

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE Seksuele gezondheid (WHO, 2002) Een staat van fysiek, emotioneel en mentaal welbevinden met betrekking tot seksualiteit Het is

Nadere informatie

Waar moet het heen? Wat is het doel? What works? (Andrews & Bonta, 2010) What works? Hoe kunnen we het risico per individu bepalen?

Waar moet het heen? Wat is het doel? What works? (Andrews & Bonta, 2010) What works? Hoe kunnen we het risico per individu bepalen? Waar moet het heen? Wat is het doel? Wineke Smid wsmid@hoevenkliniek.nl VFS Symposium, Utrecht, Nederland, 22-01-2014 Het terugbrengen van het aantal slachtoffers! What works? What works? (Andrews & Bonta,

Nadere informatie

SAMENVATTING Schadelijk gebruik van alcohol staat wereldwijd in de top vijf van risicofactoren die tot ziekte, arbeidsongeschiktheid of overlijden kunnen leiden. Het alcoholgebruik is stabiel of neemt

Nadere informatie

#Sex 3.0_update.2017

#Sex 3.0_update.2017 4/23/17 #Sex 3.0_update.2017 Autisme en Dr. Cyril Boonmann seksualiteit Dr. Jeroen Dewinter Seksueel gedrag Seks onder je 25ste II (De Graaf et al. 2012) http://www.rutgers.nl/feiten-en-cijfers/seksuele-gezondheid-en-gedrag/seks-onder-je-25e

Nadere informatie

Vervolgstudies huiselijk geweld Samenvatting

Vervolgstudies huiselijk geweld Samenvatting Vervolgstudies huiselijk geweld Samenvatting S. Bogaerts H. van der Veen Vervolgstudies huiselijk geweld Samenvatting Wat vooraf ging In opdracht van de Ministeries van Justitie, Volksgezondheid, Welzijn

Nadere informatie

Recidive van jongens die de Leerstraf Seksualiteit hebben gevolgd

Recidive van jongens die de Leerstraf Seksualiteit hebben gevolgd 47 Onderzoek Recidive van jongens die de Leerstraf Seksualiteit hebben gevolgd Stans de Haas 1, Chantal van den Berg 2, Catrien Bijleveld 3, Marianne Jonker 4, Jan Hendriks 5 1 Senior Onderzoeker, Rutgers

Nadere informatie

Onderzoeksbulletin. Recidive bij jongeren in de ambulante forensische ggz. Joan van Horn, Jaap van Slageren & Mara Eisenberg

Onderzoeksbulletin. Recidive bij jongeren in de ambulante forensische ggz. Joan van Horn, Jaap van Slageren & Mara Eisenberg Onderzoeksbulletin Recidive bij jongeren in de ambulante forensische ggz Joan van Horn, Jaap van Slageren & Mara Eisenberg Recidive bij jongeren behandeld bij de Waag Eerder dit jaar verscheen het onderzoeksbulletin

Nadere informatie

Jeugdige daders van zedendelicten Inzichten uit de Respect Limits-trainingen

Jeugdige daders van zedendelicten Inzichten uit de Respect Limits-trainingen Jeugdige daders van zedendelicten Respect Limits Gedragstraining; 10-20 wekelijkse individuele trainingsbijeenkomsten van 1,5 uur Gedragsverandering: Beïnvloeding denkfouten en opvattingen Verbeteren vaardigheidstekorten

Nadere informatie

Factsheet meldingen Vertrouwensinspecteurs Inspectie van het Onderwijs over het schooljaar

Factsheet meldingen Vertrouwensinspecteurs Inspectie van het Onderwijs over het schooljaar Factsheet meldingen Vertrouwensinspecteurs Inspectie van het Onderwijs over het schooljaar 2015-2016 Ouders, leerlingen, docenten, directies en besturen, maar ook vertrouwens kunnen de vertrouwensinspecteur

Nadere informatie

Korps Politie Suriname. Criminaliteitsoverzicht KPS 2017

Korps Politie Suriname. Criminaliteitsoverzicht KPS 2017 Korps Politie Suriname Criminaliteitsoverzicht KPS 217 Paramaribo, 12 januari 218 1 Criminaliteitsbeeld 217 Onderstaand wordt een overzicht gegeven van delicten die een nog al grote impact hebben op de

Nadere informatie

Daling totale criminaliteit ten opzichte van 2012 en 2011, opsporing boekt resultaat

Daling totale criminaliteit ten opzichte van 2012 en 2011, opsporing boekt resultaat Daling totale criminaliteit ten opzichte van 2012 en 2011, opsporing boekt resultaat Datum : 22-01-2014 1. Algemeen Onderstaand cijfermateriaal betreft een aanvulling op de reeds gepresenteerde criminaliteitscijfers

Nadere informatie

Ontwikkeling van een recidivemonitor

Ontwikkeling van een recidivemonitor Ontwikkeling van een recidivemonitor Promotoren: Prof. Dr. Lieven Pauwels (UGent), Dr. Antoinette Verhage (UGent) en Prof. Dr. Marleen Easton (HoGent). Onderzoekers: Jannie Noppe (UGent) en Kenneth Hemmerechts

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in

Nadere informatie

Innovatie in gestructureerde risicotaxatievan geweld: De HCR:V3 en SAPROF. Donderdag 6 december 2012 Kevin Douglas, Michiel de Vries Robbé

Innovatie in gestructureerde risicotaxatievan geweld: De HCR:V3 en SAPROF. Donderdag 6 december 2012 Kevin Douglas, Michiel de Vries Robbé Innovatie in gestructureerde risicotaxatievan geweld: De HCR:V3 en SAPROF Donderdag 6 december 2012 Kevin Douglas, Michiel de Vries Robbé Programma 13.00-13.15 Opening 13.15-14.30 HCR:V3, part I 14.30-15.00

Nadere informatie

Zedendelinquenten Onderscheiden:

Zedendelinquenten Onderscheiden: Zedendelinquenten Onderscheiden: Een Globaal Overzicht van de Stand van Zaken met Betrekking tot Subgroepen, Recidiverisico s en Behandelbaarheid van Zedendelinquenten (en Drie Calls voor Verder Onderzoek)

Nadere informatie

Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema

Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA) Definitie consensus groep EPA¹ - Sprake van psychische stoornis

Nadere informatie

allochtone seksuele daders

allochtone seksuele daders allochtone allochtone seksuele daders STUDIEDAG Sprekers maandag 10 FEBRUARI 2014 Auditorium Kinsbergen Universitair Ziekenhuis Antwerpen mevr. sultan Balli dadertherapie DHR. JOHAN VAN NUFFEL WERKEN MET

Nadere informatie

P. de Beurs, psychiater en adviseur voor de IGZ

P. de Beurs, psychiater en adviseur voor de IGZ P. de Beurs, psychiater en adviseur voor de IGZ Dilemma s bij risicotaxatie Risicotaxatie is een nieuw en modieus thema in de GGZ Veilige zorg is een illusie Hoe veiliger de zorg, hoe minder vrijheid voor

Nadere informatie

Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet?

Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Stijging criminaliteit meisjes Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Anne-Marie Slotboom Vrije Universiteit Amsterdam 1 BRISBANE 2010 - Steeds meer jonge meisjes tussen tien en veertien

Nadere informatie

Datum 13 augustus 2018 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over Aangiftebereidheid van minderjarige slachtoffers mensenhandel

Datum 13 augustus 2018 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over Aangiftebereidheid van minderjarige slachtoffers mensenhandel 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/jenv

Nadere informatie

Actuarieel Risicotaxatie Instrument voor Jeugdbescherming (ARIJ)

Actuarieel Risicotaxatie Instrument voor Jeugdbescherming (ARIJ) Actuarieel Risicotaxatie Instrument voor Jeugdbescherming (ARIJ) Mirte Forrer, Jeugdbescherming Regio Amsterdam Claudia van der Put, Universiteit van Amsterdam Jeugdbescherming Ieder kind veilig GGW FFPS

Nadere informatie

WERKT DE WEBCARE INTERVENTIE?

WERKT DE WEBCARE INTERVENTIE? WERKT DE WEBCARE INTERVENTIE? Onderwerp: Hoe lees ik een wetenschappelijk artikel? Marjolein Snaterse, docent/onderzoeker Faculteit Gezondheid, Hogeschool van Amsterdam TOCH MAAR WEER: EVIDENCE BASED PRACTICE

Nadere informatie

Leren van eerder gemaakte fouten. Leren van Delict

Leren van eerder gemaakte fouten. Leren van Delict Leren van eerder gemaakte fouten. Leren van Delict Jongeren vinden het zinvol om hun gedrag te begrijpen. Leren van Delict Leren van Delict vermindert de kans op recidive bij jongeren die vanwege hun gewelddadige

Nadere informatie

Temperamentsprofielen bij verslaving

Temperamentsprofielen bij verslaving 17 februari 2017 Temperamentsprofielen bij verslaving Dr Els Santens Psychiater Team Verslavingszorg Inhoud Kader doctoraatsonderzoek Verslaving Gray s Reinforcement Sensitivity Theory (RST) Temperamentsprofielen

Nadere informatie

Mastertrack, Klinische Forensische Psychologie

Mastertrack, Klinische Forensische Psychologie Mastertrack, Klinische Forensische Psychologie 5. Klinisch Forensische Psychologie 5.1 Doelgroep, toelatingseisen, selectie De track Klinisch Forensische Psychologie is in principe toegankelijk voor studenten

Nadere informatie

Met de deur in huis vallen

Met de deur in huis vallen Met de deur in huis vallen Aard en kenmerken van huiselijk geweld in de provincie Groningen in 2005 in opdracht van de provincie Groningen afdeling Welzijn Groningen, 31 oktober 2006 Drs. R.A. Jaarsma

Nadere informatie

Vlaamse richtlijn: Valpreventie bij thuiswonende ouderen. Prof. Dr. Koen Milisen

Vlaamse richtlijn: Valpreventie bij thuiswonende ouderen. Prof. Dr. Koen Milisen Vlaamse richtlijn: Valpreventie bij thuiswonende ouderen Prof. Dr. Koen Milisen www.valpreventie.be expertisecentrum@valpreventie.be 1 Vlaamse richtlijn: Valpreventie bij thuiswonende ouderen Milisen et

Nadere informatie

Grensoverschrijdend gedrag ten aanzien van kinderen in de sport in Vlaanderen en Nederland

Grensoverschrijdend gedrag ten aanzien van kinderen in de sport in Vlaanderen en Nederland Grensoverschrijdend gedrag ten aanzien van kinderen in de sport in Vlaanderen en Nederland Een retrospectieve zelfrapportering van ervaringen met psychisch, fysiek en seksueel in de sport voor de leeftijd

Nadere informatie

Woonsituaties voor en na detentie. Maaike Wensveen Hanneke Palmen Anke Ramakers Paul Nieuwbeerta Anja Dirkzwager

Woonsituaties voor en na detentie. Maaike Wensveen Hanneke Palmen Anke Ramakers Paul Nieuwbeerta Anja Dirkzwager Woonsituaties voor en na detentie Maaike Wensveen Hanneke Palmen Anke Ramakers Paul Nieuwbeerta Anja Dirkzwager Inleiding Gedetineerden komen als zij instromen in detentie uit heel diverse leefomstandigheden

Nadere informatie

Stadsmonitor. -thema Veiligheid-

Stadsmonitor. -thema Veiligheid- Stadsmonitor -thema Veiligheid- Modules Vermogensdelicten 2 Geweld 4 Vernieling en overlast 6 Verdachten 8 Onveiligheidsgevoelens 9 Preventie 11 Oordeel over functioneren politie en gemeente m.b.t. veiligheid

Nadere informatie

Ondanks de geboekte vooruitgang op het gebied van

Ondanks de geboekte vooruitgang op het gebied van S A M E N V A T T I N G Ondanks de geboekte vooruitgang op het gebied van preventie en behandeling van het herseninfarct, blijft deze aandoening een veelvoorkomende oorzaak van mortaliteit en morbiditeit.

Nadere informatie

Seksuele intimidatie en andere ongewenste omgangsvormen. VSK Seminar NBB, 7 september 2013

Seksuele intimidatie en andere ongewenste omgangsvormen. VSK Seminar NBB, 7 september 2013 Seksuele intimidatie en andere ongewenste omgangsvormen VSK Seminar NBB, 7 september 2013 ? Petra Vervoort Vertrouwenscontactpersoon NBB Eigenaar van De Vertrouwenspersoon, gespecialiseerd in advies, begeleiding,

Nadere informatie

Samenvatting. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Cahier

Samenvatting. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Cahier Samenvatting In dit rapport worden voor het eerst cijfers over de strafrechtelijke recidive na uitstroom uit de hele forensische zorg (FZ) gepresenteerd. Eerder beperkte het recidiveonderzoek voor de FZ

Nadere informatie

Veiligheid kernthema: maatschappelijk evenwicht & veiligheid

Veiligheid kernthema: maatschappelijk evenwicht & veiligheid Veiligheid kernthema: De criminaliteitscijfers en de slachtoffercijfers laten over het algemeen een positief beeld zien voor Utrecht in. Ook de aangiftebereidheid van Utrechters is relatief hoog (29%).

Nadere informatie

Datum 19 juni 2018 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over Meer homogeweld en veel zaken komen niet bij Openbaar Ministerie terecht

Datum 19 juni 2018 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over Meer homogeweld en veel zaken komen niet bij Openbaar Ministerie terecht Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG 9 juni 208 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over Meer homogeweld en veel zaken komen niet bij Openbaar Ministerie

Nadere informatie

Jeugdcriminaliteit en jeugdveiligheid in Groningen

Jeugdcriminaliteit en jeugdveiligheid in Groningen FACTSHEET Jeugdcriminaliteit en jeugdveiligheid in Groningen In deze factsheet worden trends en ontwikkelingen ten aanzien van de jeugdcriminaliteit en jeugdveiligheid in de provincie Groningen behandeld.

Nadere informatie

Bijlage 1 Gebruikte gegevens

Bijlage 1 Gebruikte gegevens Bijlagen hoofdstuk 7 Tabellen bij Huijbregts en Leertouwer (2007) De invloed van etniciteit en pakkans op de geweldscriminaliteit van minderjarigen. In Van der Laan et al (red) Justitie en Demografie.

Nadere informatie

HUISELIJK GEWELD IN NEDERLAND 2010 Facts and Figures. 9 Mei 2010

HUISELIJK GEWELD IN NEDERLAND 2010 Facts and Figures. 9 Mei 2010 HUISELIJK GEWELD IN NEDERLAND 2010 Facts and Figures 9 Mei 2010 Stefan Bogaerts Hoogleraar Victimologie, INTERVICT (FRW) Hoogleraar Forensische Psychologie (FSW) Hoofd onderzoek en behandelinnovatie Kijvelanden/Dok

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 11. Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15

Inhoud. Voorwoord 11. Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15 Inhoud Voorwoord 11 Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15 1 Kenmerken van eetstoornissen 17 1 Inleiding 17 2 Criteria voor anorexia nervosa 17 Wat zijn de criteria voor

Nadere informatie

Citation for published version (APA): van der Put, C. E. (2011). Risk and needs assessment for juvenile delinquents

Citation for published version (APA): van der Put, C. E. (2011). Risk and needs assessment for juvenile delinquents UvA-DARE (Digital Academic Repository) Risk and needs assessment for juvenile delinquents van der Put, C.E. Link to publication Citation for published version (APA): van der Put, C. E. (2011). Risk and

Nadere informatie

Aantrekkelijke interventies: Gaming voor mentale gezondheid (2) Marlou Poppelaars, promovenda

Aantrekkelijke interventies: Gaming voor mentale gezondheid (2) Marlou Poppelaars, promovenda Aantrekkelijke interventies: Gaming voor mentale gezondheid (2) Marlou Poppelaars, promovenda Waarom video games? Nadelen van huidige interventies Effectiviteit Toegankelijkheid Stigmatisering Didactische

Nadere informatie

Posttraumatische groei bij gedetineerden

Posttraumatische groei bij gedetineerden Posttraumatische groei bij gedetineerden Een existentiële benadering Siebrecht Vanhooren Posttraumatische groei: Is een grondige positieve wijziging in hoe we onszelf, de ander en de wereld ervaren. Dit

Nadere informatie

D-SCOPE: Naar een brede kijk op kwetsbaarheid bij ouderen. Gerichte detectie en preventie

D-SCOPE: Naar een brede kijk op kwetsbaarheid bij ouderen. Gerichte detectie en preventie D-SCOPE: Naar een brede kijk op kwetsbaarheid bij ouderen. Gerichte detectie en preventie Prof. dr. Liesbeth De Donder Vrije Universiteit Brussel 17 februari 2017 Take away home messages 1. D-SCOPE is

Nadere informatie

Seksuele delinquentie De prevalentie door de jaren heen

Seksuele delinquentie De prevalentie door de jaren heen 37 Seksuele delinquentie De prevalentie door de jaren heen M. Brouwers en P.R. Smit* In dit artikel wordt een overzicht gegeven van het vóórkomen van seksuele delicten in Nederland in de afgelopen jaren.

Nadere informatie

CONGRESVERSLAG: DE JEUGDIGE EN VERSTANDELIJK GEHANDICAPTE ZEDENDELINQUENT 1. Bernard ten Hag 2

CONGRESVERSLAG: DE JEUGDIGE EN VERSTANDELIJK GEHANDICAPTE ZEDENDELINQUENT 1. Bernard ten Hag 2 Tijdschrift voor Seksuologie, 2002, 26: 115-119 CONGRESVERSLAG: DE JEUGDIGE EN VERSTANDELIJK GEHANDICAPTE ZEDENDELINQUENT 1 Bernard ten Hag 2 Het was de derde keer dat de Nederlandse Vereniging voor Forensische

Nadere informatie

Hulpverlening aan plegers van huiselijk geweld: (On)mogelijkheden, methodische aspecten en resultaten

Hulpverlening aan plegers van huiselijk geweld: (On)mogelijkheden, methodische aspecten en resultaten Hulpverlening aan plegers van huiselijk geweld: (On)mogelijkheden, methodische aspecten en resultaten Prof.dr. Corine de Ruiter Universiteit Maastricht en Trimbos-instituut 29-5-2007 1 De cyclus van relationeel

Nadere informatie

Wat weten wij over de gevangenispopulatie?

Wat weten wij over de gevangenispopulatie? Wat weten wij over de gevangenispopulatie? Een overzicht van bevindingen uit verschillende onderzoeken Jo-Anne Wemmers maart 1995 Justitie Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Ov 6600 . J

Nadere informatie

Enige belangrijke voorwaarden voor de gewetensvorming Ontwikkeling van de hersenen (1) Organisatie en planning

Enige belangrijke voorwaarden voor de gewetensvorming Ontwikkeling van de hersenen (1) Organisatie en planning gewetensvorming van jeugdige zedendelinquenten Het geweten: een complex fenomeen Nederlands: het geweten; Engels: Con-science: samen weten; De vraag luidt vanzelfsprekend: hoe ontwikkelt zich dit samen-weten?

Nadere informatie

ARIJ-Veiligheidstaxatie en ARIJ-Behoeftetaxatie (ARIJ-Needs)

ARIJ-Veiligheidstaxatie en ARIJ-Behoeftetaxatie (ARIJ-Needs) ARIJ-Veiligheidstaxatie en ARIJ-Behoeftetaxatie (ARIJ-Needs) Dr. Mark Assink (M.Assink@UvA.nl) Dr. Claudia van der Put (C.E.vanderPut@UvA.nl) Universiteit van Amsterdam ARIJ-Veiligheidstaxatie Doel: Vaststellen

Nadere informatie

Over Grenzen-2 UITNODIGING

Over Grenzen-2 UITNODIGING Over Grenzen-2 UITNODIGING Werkconferentie over het begeleiding- en behandelaanbod aan plegers van seksueel geweld met een verstandelijke beperking in de Provincie Utrecht Donderdag 15 april 2010 bij de

Nadere informatie

Verslaving en comorbiditeit

Verslaving en comorbiditeit Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,

Nadere informatie

Samenvatting. Tabel a Onderzoeksaantallen recidivemetingen ex-pupillen JJI uitgesplitst naar wettelijk kader

Samenvatting. Tabel a Onderzoeksaantallen recidivemetingen ex-pupillen JJI uitgesplitst naar wettelijk kader Welke strafrechtelijke recidive volgt er op opnames in justitiële jeugdinrichtingen? In de justitiële jeugdinrichtingen (JJI s) vindt opvang plaats van jongeren in voorlopige hechtenis en wordt uitvoering

Nadere informatie

Mythen van criminaliteitsbeleid {Jaap de Waard, Ministerie van Veiligheid en Justitie, DGRR}

Mythen van criminaliteitsbeleid {Jaap de Waard, Ministerie van Veiligheid en Justitie, DGRR} Mythen van criminaliteitsbeleid {Jaap de Waard, Ministerie van Veiligheid en Justitie, DGRR} 2 juli 2014 Mythe: hoe meer politie, hoe minder criminaliteit De Noord / Zuid scheiding binnen Europa laat zien

Nadere informatie

Samenvatting. Achtergrond

Samenvatting. Achtergrond Samenvatting Achtergrond Sinds 1990 bestaat er binnen het Huis van Bewaring (HvB) van de penitentiaire inrichting (PI) de Boschpoort in Breda de afdeling beschermd wonen. Deze afdeling was oorspronkelijk

Nadere informatie

Jeugdige zedendelinquenten

Jeugdige zedendelinquenten VRIJE UNIVERSITEIT Jeugdige zedendelinquenten - een studie naar subtypen en recidive - ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad Doctor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, op gezag van de rector

Nadere informatie

Welkom bij de workshop: Een veiliger gevoel? Contact helpt

Welkom bij de workshop: Een veiliger gevoel? Contact helpt Welkom bij de workshop: Een veiliger gevoel? Contact helpt Silvia Zuidgeest (senior bemiddelaar) Manon Elbersen (beleidsmedewerker) Wie bent u en waar werkt u? Ambulante forensische psychiatrie klinische

Nadere informatie

Groepszedendelinquenten blijken veeleer generalisten (plegen meerdere vormen van delicten) dan specialisten. De recidive naar zedendelicten is

Groepszedendelinquenten blijken veeleer generalisten (plegen meerdere vormen van delicten) dan specialisten. De recidive naar zedendelicten is VOORWOORD Naar aanleiding van Kamervragen heeft de Minister van Justitie de Tweede Kamer in november 2005 toegezegd onderzoek te laten verrichten naar groepsverkrachtingen door jeugdigen. Het Ministerie

Nadere informatie

Effectiviteit van sanctieprogramma's: op zoek naar interventies die werken

Effectiviteit van sanctieprogramma's: op zoek naar interventies die werken Effectiviteit van sanctieprogramma's: op zoek naar interventies die werken Met name bij zeden- en geweldsdelinquenten en delinquenten met cognitieve tekorten Een literatuuronderzoek E.M.Th. Beenakkers

Nadere informatie

De gevolgen scheiding (strafciviel) voor behandeling en beleid. Christian van Dam, 27 mei 2010

De gevolgen scheiding (strafciviel) voor behandeling en beleid. Christian van Dam, 27 mei 2010 De gevolgen scheiding (strafciviel) voor behandeling en beleid Christian van Dam, 27 mei 2010 Organisatie Sinds 1 januari heten wij Avenier, ontstaan uit een fusie tussen Jongerenhuis Harreveld en JPC

Nadere informatie

Het Imago van TBS in de Nederlandse samenleving. Resultaten van een representatief imago-onderzoek, Symposium 29 oktober 2015

Het Imago van TBS in de Nederlandse samenleving. Resultaten van een representatief imago-onderzoek, Symposium 29 oktober 2015 Het Imago van TBS in de Nederlandse samenleving Resultaten van een representatief imago-onderzoek, Symposium 29 oktober 2015 Een onderzoek naar het imago van (de beeldvorming rondom) TBS Waarom behoefte

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 135 Zeer jeugdige delinquenten: wie lopen risico? Een tweejarig vervolgonderzoek naar de ontwikkeling van delinquent gedrag en problemen die daarmee samenhangen.

Nadere informatie

5 juni 2012 ONDERZOEK BEPERKT WEERBAAR

5 juni 2012 ONDERZOEK BEPERKT WEERBAAR 5 juni 2012 ONDERZOEK BEPERKT WEERBAAR HET ONDERZOEK In opdracht van het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport Uitgevoerd door onderzoekers van Rutgers WPF en Movisie Hoofdvragen Hoe vaak komt

Nadere informatie

Criminele carrières van adolescenten en jongvolwassenen

Criminele carrières van adolescenten en jongvolwassenen Criminele carrières van adolescenten en jongvolwassenen Arjan Blokland Hanneke Palmen Jonge criminelen die volwassen worden 22 september 2015 Utrecht Aangehouden verdachten per 1.000 Leeftijd en criminaliteit

Nadere informatie

Integrated treatment for Substance abuse and Partner violence (I-StoP)

Integrated treatment for Substance abuse and Partner violence (I-StoP) Integrated treatment for Substance abuse and Partner violence (I-StoP) De effectiviteit van een gecombineerde behandeling gericht op problematisch middelengebruik en partnergeweld bij plegers van partnergeweld

Nadere informatie