HYDROMETRA BIJ DE GEIT

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar HYDROMETRA BIJ DE GEIT Door Chris VAN HAM Promotoren: Dr. B. De Temmerman Prof. dr. G. Opsomer Literatuurstudie in het kader van de Masterproef 2016 Chris Van Ham

2

3 Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de gegevens vervat in deze masterproef, noch dat de inhoud van deze masterproef geen inbreuk uitmaakt op of aanleiding kan geven tot inbreuken op de rechten van derden. Universiteit Gent, haar werknemers of studenten aanvaarden geen aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid voor enig gebruik dat door iemand anders wordt gemaakt van de inhoud van de masterproef, noch voor enig vertrouwen dat wordt gesteld in een advies of informatie vervat in de masterproef.

4 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar HYDROMETRA BIJ DE GEIT Door Chris VAN HAM Promotoren: Dr. B. De Temmerman Prof. dr. G. Opsomer Literatuurstudie in het kader van de Masterproef 2016 Chris Van Ham

5 VOORWOORD Er zijn enkele personen die ik uitdrukkelijk zou willen bedanken voor hun bijdrage aan deze literatuurstudie. Ik wil Dr. De Temmerman en Prof. Dr. Opsomer hartelijk bedanken. Zij hebben mij de kans gegeven een onderwerp, dat ik zelf voorgesteld had, uit te werken. Ik wil hen ook bedanken voor het nalezen, de snelle feedback en handige tips. Vervolgens wil ik Tom en Leen Van Looveren Stevens bedanken. Ik heb enkele jaren geleden, in het kader van Ethiek, Ethologie en Dierenwelzijn in de 3 e bachelor, stage gevolgd op hun geitenbedrijf. Op deze stage heb ik de inspiratie opgedaan voor mijn literatuurstudie. Tenslotte wil ik mijn ouders bedanken dat ze me de kans gegeven hebben om diergeneeskunde te studeren. Bovendien wil ik hen en mijn zus Ellen bedanken voor de hevige discussies, de lange telefoongesprekken, de korte nachten, maar vooral voor hun steun en begrip tijdens het schrijven van deze literatuurstudie en mijn volledige studie.

6 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING... 1 INLEIDING... 2 LITERATUURSTUDIE DE HORMONALE CYCLUS BIJ DE GEIT HYDROMETRA Voorkomen van hydrometra Kenmerken Macroscopisch Histologie Inhoud in de uterus Cloudburst Factoren geassocieerd met hydrometra Leeftijd en pariteit Gebruik van progestagenen Seizoen Genetische aanleg Duurmelken Embryonale sterfte Recidieven Het persisterend corpus luteum Oxytocine en Prostaglandine F-2α LH Melatonine Prolactine Progesteron Oestradiol-17β SYMPTOMEN DIAGNOSE Klinische diagnose Echografische diagnose Radiografische diagnose Diagnose door bloedonderzoek Differentiaaldiagnoses BEHANDELING Prostaglandines Andere behandelingen BESPREKING REFERENTIELIJST BIJLAGE I: Prevalentiecijfers uit verschillende studies...24

7 SAMENVATTING Nagenoeg alle geitenbedrijven worden geconfronteerd met hydrometra. De aandoening houdt in dat er zich een hoeveelheid heldere (of quasi heldere) aseptische inhoud in de uterus accumuleert. De hoeveelheid vloeistof die zich opstapelt in de uterus is erg variabel. De inhoud is duidelijk verschillend van bloed, plasma, allantoïs- of amnionvocht. Bovendien kunnen dode foeti in de uterus aanwezig zijn. Hydrometra wordt geassocieerd met embryonale sterfte, maar hoe beiden geassocieerd zijn, is niet helemaal duidelijk. Ook zijn steeds een corpus luteum persistens en één of meerdere grote follikels aanwezig op de ovaria. De diagnose wordt meestal gesteld door transabdominale echografie. Er is in de literatuur nog heel wat discussie of het corpus luteum persistens de hydrometra in stand houdt of dat het omgekeerde het geval is. De oplossing van het probleem bestaat uit het induceren van luteolyse van het persisterend geel lichaam. Luteolyse kan door meerdere hormonen, zoals bijvoorbeeld bromocryptine en oxytocine geïnduceerd worden. Toch worden in de praktijk nagenoeg steeds prostaglandines aangewend. Enkele dagen na de eerste prostaglandinebehandeling, treedt cloudburst op, als gevolg van het ledigen van de uterus. Als na luteolyse, de uterus onvoldoende geledigd wordt, treden vaak recidieven op. Wanneer twaalf dagen na de eerste behandeling nogmaals prostaglandines worden toegediend, zullen meer geiten ritsig worden en meer geiten drachtig zijn na inseminatie of dekking. Bovendien worden dan minder recidieven vastgesteld. Wanneer niet behandeld wordt, zal op een gegeven ogenblik cloudburst spontaan optreden. Hoe luteolyse spontaan kan veroorzaakt worden, is echter niet gekend. Het corpus luteum persistens is de volledige tijd functioneel en logischerwijze worden verhoogde progesteronconcentraties vastgesteld in het bloed. Ook zijn de oestradiol-17β-concentraties verhoogd. Oestradiol-17β kan de activiteit van de klieren in het endometrium stimuleren. Wellicht is de inhoud, die geaccumuleerd wordt, geproduceerd door de endometriumklieren. Wat de onderliggende oorzaak is van de verhoogde oestradiol-17β, is niet duidelijk. Key words: Goat Hydrometra Pseudopregnancy Corpus luteum persistens Luteolysis 1

8 INLEIDING In België zijn veel eigenaars van geiten eerder hobbyfokkers, maar de professionele geitensector groeit snel. De prijzen voor geitenmelk zijn momenteel bijzonder goed. In tegenstelling tot melkvee zijn geiten uitgesproken seasonal breeders. Ze lammeren in het voorjaar. De productie van melk is gedaald in de winter (wintermelk). Bovendien lammeren de geiten niet elk jaar. Deze duurmelkers blijven gedurende meerdere jaren ononderbroken in lactatie, zonder droogstandsperiode. Ook kan een tweede lammerseizoen in hetzelfde jaar geïntroduceerd worden door een deel van de geiten te sponsen. De gesponste geiten en de duurmelkers zullen de daling van de wintermelk -productie beperken. Er is een spelbreker: hydrometra, ook schijndracht genoemd. Bij geiten is hydrometra één van de belangrijkste, wellicht de belangrijkste reproductiestoornis. Meer dan 50% van de geitenbedrijven wordt ermee geconfronteerd (Duquesnel et al., 1992; Batista et al., 2001). Zoals het woord zegt: het lijkt alsof de geit drachtig is. Het abdomen gaat uitzetten en de geit is niet meer ritsig (Pieterse en Taverne, 1986). Bij hydrometra is immers steeds een functioneel corpus luteum aanwezig op de ovaria. De geiten vallen uit de melk, met andere woorden, de melkproductie gaat afnemen (Duquesnel et al., 1992). Wanneer de geiten geïnsemineerd of gedekt werden, is hydrometra tijdens de eerste maanden klinisch niet te onderscheiden van dracht. Hydrometra kan eveneens optreden bij geiten die niet geïnsemineerd of gedekt werden (Pieterse en Taverne, 1986). Op professionele bedrijven wordt 40 dagen na de inseminatie of de dekking echografische drachtdiagnose toegepast. Wanneer op het echografisch beeld noch placentomen, noch een embryo, noch vruchtvliezen vast te stellen zijn, kan hydrometra gediagnosticeerd worden (Pieterse en Taverne, 1986). Toch is het af en toe moeilijk te onderscheiden van andere afwijkingen, zoals pyometra. De geiten zullen niet lammeren op het verwachte tijdstip, maar vroeg of laat zal cloudburst optreden. Bij cloudburst wordt de uterus spontaan geledigd (Pieterse en Taverne, 1986). Dit kan vroegtijdig geïnduceerd worden, door het inspuiten van prostaglandines (Pieterse en Taverne, 1986; Hesselink, 1993, b). Deze behandeling wordt ook in de praktijk toegepast. De prostaglandines veroorzaken luteolyse van het corpus luteum waarna cloudburst optreedt. In deze literatuurstudie zal ik beperkt de hormonale cyclus van de geit beschrijven. Vervolgens zullen cloudburst, de pathologische kenmerken van een hydrometra en enkele predisponerende factoren besproken worden. Verder zal dieper worden ingegaan op het corpus luteum persistens en de onderliggende oorzaken van de uitgestelde luteolyse. Tenslotte zullen de symptomen, de diagnose en de behandeling worden aangekaart. 2

9 LITERATUURSTUDIE 1. DE HORMONALE CYCLUS BIJ DE GEIT Geiten zijn polyoestrisch, dat wil zeggen dat verschillende cycli elkaar opvolgen gedurende een seizoen. Een oestruscyclus is de periode tussen twee opeenvolgende oestrusperiodes (Fig. 1). Gemiddeld duurt de cyclus 21dagen, maar variaties zijn mogelijk. Cycli tussen 17 en 25 dagen worden als normaal beschouwd. Het aantal cycli gedurende dit cyclische seizoen is verschillend tussen dieren en onder andere afhankelijk van de lengte van het voortplantingsseizoen. Het begin en de duur van het voortplantingsseizoen worden bepaald door fysiologische en omgevings- factoren. De aanwezigheid van een bok, de breedtegraad en het bijhorende klimaat, de beschikbaarheid van voeding van een goede kwaliteit, management, het ras zijn enkele van deze factoren. De regio en het klimaat zijn bepalend voor de variaties in fotoperiode gedurende het jaar. Het voortplantingsseizoen bij de geiten in deze regio ligt in de herfst en de winter, bij het korten van de dagen. In tropische regio s is dit seizoen langer, tot een volledig jaar. Gedurende de cyclus worden fysiologische als morfologische veranderingen vastgesteld (Fatet et al., 2011). Fig. 1 Veranderingen tijdens een oestruscyclus: de verschillende folliculaire golven, de verschillende stadia van groeiende follikel tot luteolyse en de hormonale veranderingen. Uit Fatet et al. (2011). 3

10 Primordiale follikels zijn aanwezig bij de geboorte van de geit. Het follikel stimulerend hormoon (FSH), geproduceerd door de hypofyse, stimuleert de primordiale follikel tot het zich omvormen tot primaire follikel en vervolgens secundaire follikel. De secundaire follikels gaan zich verder organiseren tot antrale follikels. Een aantal van deze FSH-afhankelijke antrale follikels met diameter van 2-3mm worden gerekruteerd en gaan verder groeien. Slechts 2 of 3 follikels per cyclus, de dominante follikels, kunnen groeien tot een diameter van 4mm. De andere, niet-dominante follikels gaan degenereren. Dit heet folliculaire atresie. De dominante follikels, gevoelig voor luteïniserend hormoon (LH), groeien verder tot ze de pre-ovulatoire diameter (6 tot 9mm) bereiken. Ook gaan ze oestradiol-17β produceren. Toename van de plasmaconcentraties van deze oestrogenen gaan oestrusgedrag en veranderingen in het geslachtsapparaat induceren. De periode in de folliculaire fase, net voor de duidelijke oestrus, wordt de pro-oestrus genoemd. Wanneer oestrusgedrag (ritsigheid) wordt getoond, begint de oestrus. Het positieve feedbackmechanisme gaat via de hypothalamo-hypofysaire as leiden tot verhoogde vorming van het gonadotrophine-releasing hormoon (GnRH) en vervolgens een toename van LH veroorzaken. Deze LH-piek zal 20 tot 26 uur later ovulatie induceren en luteïnisatie veroorzaken van de follikelcellen. Het aantal follikels dat gaat ovuleren is verschillend. Meestal ovuleren twee follikels. Het tijdstip in het jaar en de beschikbare voeding beïnvloeden het aantal follikels dat gaat ovuleren. De gelutëiniseerde follikels gaan zich organiseren tot een corpus luteum (CL). De luteale cellen van dit CL beginnen progesteron te produceren. Deze fase is de metoestrus. De plasmaconcentraties van progesteron zullen hoog blijven gedurende ongeveer 16 dagen, de dioestrusfase (Gaafar et al., 2005; Fatet et al., 2011). 16 tot 18 dagen na oestrus gaat de niet-drachtige uterus prostaglandine (PG-F2α) produceren. De prostaglandines gaan luteolyse veroorzaken waardoor de plasmaconcentraties van progesteron dalen. Na deze luteale fase volgt weer een folliculaire fase. Wanneer de geit drachtig is, zal de uterus geen PG-F2α vormen. Bijgevolg blijft het CL aanwezig en zal het progesteron vormen tot het einde van de dracht (Gaafar et al., 2005; Fatet et al., 2011). Tijdens de volledige oestruscyclus volgen golven van folliculaire groei elkaar op. De follikels zullen oestrogenen produceren maar in aanwezigheid van progesteron, geproduceerd door het CL, zullen deze geen gedragsveranderingen veroorzaken. Bovendien zullen deze follikels niet kunnen ovuleren doordat progesteron de vorming van GnRH verhindert en er bijgevolg geen duidelijke LH-piek is en ondergaan folliculaire atresie. Gedurende een oestrus cyclus kunnen er 2 tot 6 folliculaire golven elkaar opvolgen, meestal 3 of 4 (Fatet et al., 2011). 4

11 2. HYDROMETRA Hydrometra is te definïeren als een accumulatie van een hoeveelheid aseptische vloeistof in de uterus, geassocieerd met hoge progesteronconcentraties en een persisterend corpus luteum (CLP) (Pieterse en Taverne, 1986; Kornalijnslijper et al., 1997, b; Lopes Júnior et al., 2004). Een corpus luteum persistens is ten minste 25 dagen functioneel (Lopes Júnior et al., 2004). Dit CLP is essentieel (Taverne et al., 1988). Na ovariectomie van het ovarium met een CL wordt de geit weer cyclisch (Pieterse en Taverne, 1986). Een CLP kan voorkomen nadat de geit al dan niet gedekt of geïnsemineerd werd (Pieterse en Taverne, 1986). Bovendien treedt het op bij cyclische en niet-cyclische geiten (Pieterse en Taverne, 1986; Wittek et al., 1997). Vanaf de 31e dag van de verlengde luteale fase wordt de vloeistof snel geaccumuleerd (Kornalijnslijper et al., 1997, b). Het abdomen gaat (meestal) uitzetten en de geit is in anoestrus. De uitwendige kenmerken lijken op een dracht. Bijgevolg wordt hydrometra door bepaalde auteurs schijndracht of pseudodracht genoemd (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992). 2.1 Voorkomen van hydrometra Meestal wordt hydrometra gediagnosticeerd bij drachtdiagnose door middel van echografie. De vastgestelde prevalenties zijn heel erg variabel. De verschillende prevalenties uit verschillende studie zijn weergegeven in een tabel (Bijlage I). Door Batista et al. (2001) werd hydrometra vastgesteld bij 43 van 1321 geiten. De percentages zijn zeer verschillend tussen bedrijven (Hesselink, 1993, a; Batista et al., 2001) (Tabel 1). Bovendien kan het heel erg variëren van jaar tot jaar (Duquesnel et al., 1992; Hesselink, 1993, a). Door Hesselink (1993, a) werd op hetzelfde bedrijf in drie opeenvolgende jaren hydrometra gediagnosticeerd bij 8.1%, 20.8% en 5.2% van de geiten. Tabel 1 Prevalentie van schijndracht op zes verschillende bedrijven. Uit Batista et al.( 2001). Bedrijf aantal geiten op het bedrijf aantal hydrometra (in %) (2.72) (3.90) (0) (0) (18.67) (2.03) Totaal (3.26) 5

12 2.2 Kenmerken Macroscopisch Beide uterushoornen zijn symmetrisch gevuld met 0.1 tot 8.3 liter waterige inhoud (Fig.2) (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992; Hesselink en Taverne, 1994; Wittek et al., 1997; Wittek et al., 1998). De inhoud is helder of lichtjes troebel en kan zachte witte massa s van 1 tot 2 mm bevatten. De karunkels zijn te zien als witte plekjes op de dunne en transparante uteruswand (Wittek et al., 1998). Granulaire, bruingekleurde mucus bedekt het endometrium (Pieterse en Fig. 2 De baarmoeder, na laparotomie. Uit Pieterse en Taverne, 1986). Bij 17 van 143 geiten Taverne (1986). werden echografisch embryonale of foetale overblijfselen vastgesteld (Wittek et al., 1998; Souza et al., 2013). Wittek et al. (1998) en Hesselink en Taverne (1994) vonden zelfs dode foeti in de uterus. De foeti waren 3.5 cm groot, ongeveer 40 dagen oud tot 5 cm. Er zijn steeds één of meerdere corpora lutea op het ovarium aanwezig (El-Shafey et al., 1980; Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al. 1992; Wittek et al., 1998). Bovendien zijn er al dan niet op hetzelfde ovarium één of meerdere grote follikels (>5mm) aanwezig (Duquesnel et al., 1992; Wittek et al., 1998) Histologie Het endometriumepitheel is een éénlagig kubus- of pseudomeerlagig epitheel. De vorm van de cellen varieert van kubus- tot prismavormig. De epitheelcellen vormen pseudocrypten. De lamina propria mucosae bestaat uit een meer oppervlakkig stratum cellulare en een dieper stratum reticulare. Deze zijn duidelijk afgelijnd. Het stratum cellulare is bijzonder dun. In het stratum cellulare werden slechts een klein aantal verspreide leukocyten en lymfocyten aangetroffen. Bijgevolg is hydrometra geen Fig. 3 Haematoxyline-Eosine-kleuring, 1:200. Gedilateerde uterusklieren. Uit Wittek et al. (1998). inflammatoir proces. De sterk vergrote uterusklieren vallen op. Het lumen van de klieren bevat echter geen of slechts weinig uterien secreet. De uterusklieren zijn gedilateerd en atrofisch. Wellicht is in dit stadium de secretorische activiteit reeds stilgevallen door verhoogde druk van de vloeistof in het lumen van de baarmoeder. Het endometrium en perimetrium zijn niet afwijkend (Wittek et al., 1998). 6

13 2.2.3 Inhoud in de uterus De inhoud in de uterus werd geanalyseerd (Tabel 2). Deze samenstelling is duidelijk verschillend van plasma, bloed, allantoïs- of amnionvocht (Wittek et al., 1998). Door bacteriologisch onderzoek werd aangetoond dat de inhoud aseptisch is (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al, 1992; Wittek et al., 1998). Tabel 2 Verschillende parameters, bepaald in de uterusinhoud. Naar Wittek et al. (1998). Parameter (Gemiddelde ± SD) Hoeveelheid 2.98±2.1 l ph 6.1 Osmolariteit 294±15.6 mosmol/l Glucose 0.5±0.53 mmol/l Ureum 6.4±2.8 mmol/l Fosfaat 0.03±0.09 mmol/l Natrium 100.9±28.8 mmol/l Kalium 9.7±7.5 mmol/l Calcium 7.6±4.5 mmol/l Chloride 123±32.2 mmol/l Totaal eiwit 4.05±3.6 g/l Albumine 0.9±1.5 g/l Cloudburst Op een gegeven ogenblik in de verlengde luteale fase gaat de progesteronconcentratie geleidelijk afnemen. Een progesteronconcentratie van minder dan 1 ng/ml geeft luteolyse met cloudburst (wolkbreuk) tot gevolg (Taverne et al, 1994; Kornalijnslijper et al., 1997, b; Wittek et al., 1998; Souza et al., 2013). Dit is het einde van de luteale fase. De uterus wordt spontaan geledigd. De staart en de regio rond de vulva zijn nat (Pieterse en Taverne, 1986). Het treedt spontaan op rond ± 33.5 dagen (Lopes Júnior et al., 2004) tot ± 23.5 dagen (Kornalijnslijper et al., 1997,b). Tegelijkertijd zal ook de melkproductie weer op gang komen (Taverne et al., 1995; Kornalijnslijper et al., 1997,b). 7

14 2.3 Factoren geassocieerd met hydrometra Leeftijd en pariteit Hydrometra kan optreden bij geiten van elke leeftijd of pariteit. Het werd vastgesteld bij geiten na inseminatie en in de periode tussen partus en volgende inseminatie. Zelfs bij éénjarige geiten, die nog niet gedekt werden. Bij deze jonge geiten wordt het minder vastgesteld, in vergelijking met de pluripare (Duquesnel et al., 1992; Hesselink, 1993, a; Wittek et al., 1997). Wanneer de geiten ouder worden, zal hydrometra meer optreden (Hesselink, 1993, a) Gebruik van progestagenen Progestagenen kunnen de luteolyse uitstellen, ze verlengen met andere woorden de luteale fase. Ze worden frequent aangewend op (grote) bedrijven. Door behandeling met progestagenen kunnen de cycli van de geiten gesynchroniseerd worden. Bovendien kunnen geiten zo over het volledige jaar geïnsemineerd worden. Geiten worden met fluorogestone acetaat en medroxyprogesterone acetaat of andere progestagenen behandeld. Deze progestagenen kunnen oestrus uitstellen. De geiten worden gesponst, dat wil zeggen dat er vaginaal een spons geplaatst wordt, geïmpregneerd met progestagenen. Deze blijft gedurende 11 dagen zitten. Wanneer de spons verwijderd wordt, wordt IU equine chorion gonadotropine (ecg) intramusculair ingespoten. De geiten worden ritsig en kunnen 47 tot 55 uur later geïnsemineerd worden. Een andere mogelijkheid is de combinatie van sponsen en inspuiten van prostaglandines. De spons kan dan na 6 dagen verwijderd worden. Tegelijkertijd wordt PGF2α en ecg intramusculair ingespoten (Fatet et al., 2011). Hydrometra wordt meer vastgesteld bij geiten die behandeld werden met progestagenen en ecg (Duquesnel et al., 1992; Wittek et al., 1997; Batista et al., 2001). In een andere studie, door Lopes Júnior et al. (2004), was het verschil tussen de niet-behandelde (4/14, 28.6%) en de behandelde (3/9, 33.3%) niet significant (p>0.05). De behandeling is geen risicofactor, volgens deze laatste studie. Bovendien werd de studie uitgevoerd in Brazilië. In tegenstelling tot de studie door Duquesnel et al. in Frankrijk, zijn de geiten in Brazilië gedurende het volledige jaar cyclisch Seizoen Hydrometra treedt meer op bij geiten die geïnsemineerd worden buiten de natuurlijk cyclische periode (Wittek et al., 1997). In Frankrijk is het aantal duidelijk verhoogd bij geiten die geïnsemineerd worden in mei, juni en juli (Tabel 3) (Duquesnel et al., 1992). Desalniettemin werd hydrometra niet meer vastgesteld bij gesynchroniseerde cyclische geiten dan bij geiten die gesynchroniseerd werden in anoestrus (Batista et al., 2001). 8

15 Tabel 3 Verschillende prevalenties, gerangschikt volgens inseminatietijdstip en ras, vastgesteld bij echografische drachtdiagnose. Uit Duquesnel et al. (1992) Genetische aanleg In de studie uitgevoerd door Hesselink en Elving (1996), wordt een verband tussen moeder- en dochtergeiten aangetoond. Enerzijds werd bij 37.8% van de dochters van een moeder, die hydrometra had ontwikkeld, eveneens hydrometra vastgesteld. Dit is significant verschillend van 9.1% bij dochters van moeders die geen hydrometra ontwikkeld hadden. Anderzijds hadden 35.7% van de dochters met hydrometra, een moeder die hydrometra ontwikkeld had, in vergelijking met 21.4% van de dochters zonder hydrometa. De resultaten wijzen op een mogelijke genetische aanleg. Desalniettemin werd geen verband tussen bepaalde vaders en hydrometra bij hun dochters aangetoond. Bij verschillende rassen treedt hydrometra op. Het werd vastgesteld bij onder andere Toggenburg-, Saanen-, Alpen-, Boer- en Anglo-Nubische geiten (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992; Moraes et al., 2007). Hydrometra komt minder frequent voor bij vleesrassen, zoals Boergeiten en Anglo- Nubische geiten (Moraes et al., 2007). Verder is er geen specifiek gepredisponeerd ras aangetoond (Tabel 3) (Duquesnel et al., 1992; Wittek et al., 1997; Moraes et al., 2007) Duurmelken Duurmelkers zijn geiten die ononderbroken een tweede of zelfs derde jaar in lactatie blijven. Hydrometra zou bij deze geiten frequent voorkomen tijdens dit tweede jaar (Matthews, 2011) Embryonale sterfte Zoals voorgaand vermeld, werden dode foeti in de uterus aangetroffen (Wittek et al., 1998; Hesselink en Taverne, 1994). Hesselink en Taverne (1994) beschrijven hydrometra bij een drachtige geit. Bij deze geit werd, 48 dagen na inseminatie, dracht gediagnosticeerd. 165 dagen na de inseminatie werd hydrometra vastgesteld. Desalniettemin is niet duidelijk of hydrometra optreedt na embryonale sterfte of dat het vruchtje doodgaat door ontwikkeling van een hydrometra in een drachtige baarmoeder. 9

16 2.3.7 Recidieven Gedurende 44 maanden stelden Lopes Júnior et al. (2004) elf keer hydrometra vast bij 7 geiten. Bij 3 geiten werd binnen deze periode de diagnose twee tot zelfs drie keer gesteld. De 3 geiten werden niet behandeld voor oestrusinductie of synchronisatie. Deze vaststelling deden ook Hesselink en Elving (1996). Bij 7 van 43 geiten werd hydrometra nogmaals vastgesteld in een volgend seizoen. Echter, wanneer een geit meer dan één keer tijdens één seizoen hydrometra ontwikkeld had, werd deze als één geteld. Bijgevolg zou dit percentage (7/43; dit is 16.3%) in de praktijk hoger kunnen liggen wanneer een tweede keer hydrometra wordt vastgesteld (en meegeteld) na behandeling, binnen hetzelfde seizoen. Dit aantal kan aanzienlijk zijn. Bij 8 van 39 geiten wordt nogmaals hydrometra vastgesteld in hetzelfde seizoen (Hesselink, 1993, b). Dit toont aan dat een geit geen immuniteit kan ontwikkelen. 2.4 Het persisterend corpus luteum Als de geit niet drachtig is, gaat de uterus 16 tot 18 dagen na het begin van de oestrus PGF-2α produceren. Deze prostaglandines moeten luteolyse veroorzaken. Luteolyse treedt echter niet op. De plasmaconcentraties van progesteron zijn verhoogd, hoger dan 2 ng/ml (Pieterse en Taverne,1986; Duquesnel et al., 1992). Wittek et al. (1998) en Souza et al. (2013) stelden vast dat concentraties hoger dan 1 ng/ml voldoende zijn. Desalniettemin zijn de progesteronconcentraties bij dracht nog significant hoger. Tijdens de verlengde luteale fase zullen de progesteronconcentraties vroeg of laat dalen. Welke factor(en) het corpus luteum in stand houden is nog niet volledig opgeklaard. Bovendien kan hydrometra optreden na conceptie. Levende embryo s kunnen luteolyse uitstellen. Bij hydrometra zal, na embryonale sterfte, het corpus luteum toch in stand gehouden worden. Ook wanneer de geiten niet cyclisch zijn, kan een corpus luteum aanwezig zijn op de ovaria. Dit corpus luteum kan een bepaalde tijd blijven bestaan bij schijndracht. Verder worden verschillende hormonen besproken die een invloed op dit corpus luteum kunnen hebben Oxytocine en Prostaglandine F-2α Oxytocine en PGF-2α zijn betrokken bij de luteolyse van het corpus luteum. Oxytocine stimuleert de synthese van PGF-2α in de uterus (Cooke en Homeida, 1985). PGF-2α zal luteolyse veroorzaken. Deze synthese wordt geblokkeerd bij dracht. Gedurende vier opeenvolgende dagen, tweemaal daags, 50 IU oxytocine intramusculair inspuiten, veroorzaakt luteolyse (Pieterse en Taverne, 1986). De uterus is bijgevolg gevoelig voor oxytocine en in staat prostaglandines te produceren. Bovendien kan door actieve immunisatie tegen oxytocines de luteolyse uitgesteld worden (Fig.3) (Cooke en Homeida, 1985). Tevens zijn de oxytocine concentraties stabiel, door gebrek aan positieve feedback door PGF-2α. 10

17 Fig. 4 (Geit A) Aan het einde van de luteale fase worden Oxytocine en PGFM (metaboliet van PGF-2α) pulsatiel vrijgesteld. De progesteronconcentraties gaan dalen. (Geit B) Deze geit werd geïmmuniseerd. In tegenstelling tot Geit A, blijven de progesteron-, oxytocine- en PGFM- concentraties stabiel. Naar Cooke en Homeida (1985). In een studie door Kornalijnslijper et al. (1997, a) werden bij 10 geiten antistoffen geïnduceerd tegen prostaglandines. Door deze behandeling werd luteolyse uitgesteld bij 6 dieren. Bovendien werd bij elk vloeistof geaccumuleerd in de uterus. Dit corpus luteum persistens werd in stand gehouden gedurende 103 tot 168 dagen (Kornalijnslijper et al., 1997, a) LH LH wordt gevormd in de hypofyse, door GnRH gestimuleerd. Kawate et al. (2000) toonden aan dat LHpieken tijdens de luteale fase noodzakelijk zijn om het corpus luteum in stand te houden. Op dag 0 dit is de dag van ovulatie dag 5, dag 10 en dag 15 werd een GnRH-antagonist subcutaan ingespoten. Na ovulatie namen de progesteronconcentraties toe. Een plateaufase tussen dag 6 en 9 werd gevolgd door een snelle daling op dag 9 en 10 tot basale concentraties zoals op dag 0. Normaliter zou de progesteronconcentratie blijven toenemen tot een maximum rond dag 12 en weer afnemen tot basale concentraties op dag Melatonine Bij het korten van de dagen in augustus en september, zullen de geiten weer cyclisch worden. Melatonine wordt s nachts vrijgesteld en zal de LH- pulsfrequentie beïnvloeden. Bij kortere nachten wordt de frequentie verminderd door oestradiol. Bij langere nachten had oestradiol dit effect niet. Melatonine regelt met andere woorden de feedback van oestradiol-17β naar centraal (Chemineau et al., 1988). 11

18 2.4.4 Prolactine Prolactine wordt gevormd in de hypofyse. Deze staat onder controle van de hypothalamus, door prolactine inhibiting factoren (PIF). Dopamine is een prolactine inhibiting factor. De prolactineconcentraties bij hydrometra zijn erg variabel (Taverne et al., 1988; Hesselink et al., 1995)). Bromocryptine is een dopamine-agonist en onderdrukt bijgevolg de release van prolactine. Taverne et al. (1988) stelden vast dat behandeling met bromocryptine tot daling van de prolactineconcentratie en luteolyse leidt. Zeven dieren met een hydrometra werden door Taverne et al. behandeld met bromocryptine. Twee keer per dag werd 1mg bromocryptine subcutaan ingespoten, gedurende zes tot tien dagen. Deze behandeling leidde bij zes dieren tot een daling van prolactine. Een progesterondaling tot 1 ng/ml (3.3 nmol/l) of minder gaf bij vijf dieren aanleiding tot een lediging van de uterus. Taverne et al. (1994) herhaalden deze behandeling bij acht andere geiten, gedurende vier dagen. Tijdens de behandeling nam de prolactineconcentratie in het bloed bij alle dieren af. Na de behandeling nam deze weer toe. Ook daalde de progesteronconcentratie bij alle geiten, zoals in het vorige onderzoek. Echter, na behandeling, nam de progesteronconcentratie weer toe bij vijf dieren. Bij de andere drie dieren daalde de progesteronconcentratie verder. Bovendien was de gemiddelde prolactineconcentratie voor, tijdens en na de bromocryptine-behandeling lager bij deze geiten. Bij deze drie geiten werd de uterus geledigd. Tijdens en na de behandeling bleef LH onveranderd. Taverne et al. vermoedden een belangrijke rol van prolactine in de etiologie van hydrometra. Dit werd door Hesselink et al. (1995) weerlegd. Bij 12 op 14 geiten met een hydrometra zijn de prolactineconcentraties vergelijkbaar met de concentraties van drachtige geiten. Kornalijnslijper et al. (1997, a) en Wittek et al. (1997) deden dezelfde vaststelling. Tot 120 dagen in de verlengde luteale fase zijn de prolactineconcentraties vergelijkbaar bij geiten met hydrometra, drachtige geiten en na hysterectomie bij drachtige geiten. Ook kan exogene prolactine het corpus luteum niet in stand houden na hypofysectomie, in tegenstelling tot LH (Buttle, 1978). Het is verder nog onduidelijk hoe bromocryptine luteolyse kon veroorzaken Progesteron Bij een hydrometra werden verhoogde progesteronconcentraties tussen 2 en 10 ng/ml bepaald in het bloed (Pieterse en Taverne, 1986). Later werd gesteld dat bij plasmaconcentraties van minder dan 1 ng/ ml cloudburst optreedt (Taverne et al, 1994; Wittek et al., 1998; Souza et al., 2013). De progesteronconcentraties bij dracht zijn echter meer verhoogd dan bij hydrometra. De progesteronconcentraties zullen geleidelijk dalen tijdens de verlengde luteale fase. Na hysterectomie bij drachtige geiten dalen de concentraties eveneens. De progesteronconcentraties na hysterectomie zijn desalniettemin hoger dan bij hydrometra op hetzelfde tijdstip in de luteale fase (Kornalijnslijper et al., 1997, b) Oestradiol-17β Door Wittek et al. (1998) worden relatief hoge concentraties oestradiol -17β vastgesteld. Deze concentraties zijn hoger dan normaliter tijdens dioestrus. 12

19 3. SYMPTOMEN De geit wordt niet ritsig, zoals in een anoestrus-periode. Bovendien zal de druk in het abdomen toenemen. Dit zou pollakisurie en tenesmus kunnen veroorzaken (Pfister et al., 2007). De buikomvang neemt toe. Bij niet-lacterende geiten gaat de uier zich ontwikkelen (Taverne et al., 1995; Kornalijnslijper et al., 1997,b). Bij lacterende geiten zal de melkproductie dalen (Duquesnel et al., 1992). De uterus die spontaan geledigd wordt (cloudburst) kan een indicatie zijn. Plots komt er een hoeveelheid vloeistof uit de vulva. De staart en de regio rond de vulva zijn bijgevolg nat (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992). Bepaalde geiten zullen gedurende enkele dagen kleine hoeveelheden uitscheiden, zoals bij een cystitis (Matthews, 2011). Cloudburst is bovendien moeilijk te onderscheiden van een abortus. Bij abortus worden meestal noch de foeti, noch de placenta gevonden (Duquesnel et al, 1992) Bovendien kan de uitvloei na cloudburst wat bloederig zijn (Reddy et al., 2014). 4. DIAGNOSE 4.1 Klinische diagnose Dracht en hydrometra zijn klinisch moeilijk te onderscheiden. Toch kan de anamnese vaak dracht uitsluiten. Wanneer de geit niet gedekt of geïnsemineerd werd, is het wellicht een schijndracht. Deze diagnose is niet 100% sluitend, de geit kan per ongeluk drachtig zijn. Zo kan een bok die ontsnapt is, één of meerdere geiten gedekt hebben. De behandeling met prostaglandines kan abortus veroorzaken bij een drachtige geit. Derhalve is echografische diagnose meer aangewezen. 4.2 Echografische diagnose Echografie is veruit de meest aangewende methode. Doppler- en A-mode echografie worden niet (meer) gebruikt. B-Mode echografie wordt meestal rechts, ventrolateraal op het abdomen, net craniaal voor de uier toegepast (Pieterse en Taverne, 1986). Echografie op het linkerabdomen is eveneens mogelijk, maar vaak neemt de pens veel ruimte in. Een beter contact tussen de transducer en de huid, door te scheren, kan de beeldkwaliteit verhogen. Meestal wordt een lineaire of sectoriële 5MHz-transducer gebruikt. Na de 100 e dag van de dracht is een 3.5 MHz-transducer aangewezen (Hesselink en Taverne, 1994). 13

20 De transducer wordt in de richting van de bekkeningang geplaatst. De uterus ligt craniaal van de duidelijk zichtbare, anechogene blaas. Een nietdrachtige uterus kan niet gedifferentieerd worden van de omliggende structuren. De eerste tekenen van dracht zijn echografisch zichtbaar vanaf dag 22 van de dracht. Op dag 22 kan men dracht en hydrometra nog niet onderscheiden. Een heldere, anechogene vloeistof in ruimtes gescheiden door zeer fijne wanden, is een typisch beeld. Een undulerende beweging van de fijne trabekels in het lumen van de uterus kan veroorzaakt worden. Deze fijne trabekels zijn plooien in de wand van de uterushoornen (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al.,1992; Hesselink en Taverne, 1994). Vanaf dag 25 beginnen de placentomen te ontwikkelen. Na 40 dagen zijn deze zichtbaar. Na dagen zijn het witte halvemaanvormige tot circulaire structuren met een anechogeen centrum op echografisch beeld (Hesselink en Taverne, 1994; Dawson, 1999). De foetus en foetale membranen zijn ten vroegste dag 25, meestal vanaf dag 30 echografisch te zien (Hesselink en Taverne, 1994; Dawson, 1999). Ze zijn steeds in beeld te brengen vanaf dag 35. De 35 e dag van de dracht is ook een kloppend hartje zichtbaar (Hesselink en Taverne, 1994; Padilla-Rivas et al., 2005; Suguna et al, 2008). In de praktijk worden de geiten vanaf dag 40 gecontroleerd. Wanneer de geit niet gedekt of geïnsemineerd werd dracht is met andere woorden uitgesloten is in principe de diagnose reeds voor dag 35 van de verlengde luteale fase mogelijk. Noch één of meerdere foeti, noch placentomen en membranen zijn zichtbaar (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992). Een andere mogelijkheid is transrectale B-Mode echografie. De ovaria kunnen in beeld gebracht worden, in tegenstelling tot bij transabdominale echografie. Een hartritme wordt vastgesteld tussen 19 en 23 dagen na inseminatie (Martinez et al.,1997; Suguna et al., 2008) Vanaf 26 dagen is de drachtdiagnose betrouwbaar bij melkgeiten (Dawson, 1999; Gonzalez et al., 2004). De hartslag is vanaf 27 dagen zichtbaar bij Boergeiten (Padilla-Rivas et al., 2005). Transrectale echografie wordt minder frequent toegepast. Afweerbewegingen van de geit bij het inbrengen van de transducer kunnen schade van de rectumwand en zelfs perforatie veroorzaken. Fig. 5 Echografisch beeld van hydrometra. Naar Moraes et al. (2007). 14

21 4.3 Radiografische diagnose Radiografische opnames van het abdomen worden niet frequent gedaan. Het is mogelijk vanaf dagen (Dawson, 1999). De diagnose op basis van anamnese en klinisch onderzoek kan bevestigd worden op basis van de opname. Het skelet van de foetus (of foeti), zichtbaar als radiodense structuren, is niet aanwezig (Pieterse en Taverne, 1986). 4.4 Diagnose door bloedonderzoek De pregnancy-associated glycoproteins (PAG s) worden gevormd door cellen van het trofectoderm. Deze glycoprotëinen zijn vanaf 21 dagen na inseminatie significant verhoogd in de maternale circulatie (González et al., 1999; 2004). De PAG melk-test is vanaf dag 32 geschikt voor drachtdiagnose (González et al., 2001). Natuurlijk kan deze test enkel drachtig en niet drachtig onderscheiden, dus hydrometra zelf kan niet worden vastgesteld. De pregnancy-associated glycoproteïnen kunnen ook rechtstreeks in het bloed aangetoond worden (González et al, 1999; 2004). Deze test is bruikbaar vanaf 26 dagen na inseminatie (González et al., 2004). Op dit tijdstip in de dracht kan embryonale sterfte optreden. Het is niet duidelijk hoe lang deze test positief blijft na sterfte (Smith en Sherman, 2009). Hydrometra wordt geassocieerd met embryonale sterfte, dit is bijgevolg een belangrijke beperking. 4.5 Differentiaaldiagnoses Bij een klinische diagnose is dracht de belangrijkste differentiaaldiagnose. Dit is meestal duidelijk te onderscheiden op een echografisch beeld, na 40 dagen dracht. Pyometra is de belangrijkste differentiaaldiagnose van hydrometra op een echografisch beeld. Beide zijn af en toe moeilijk te onderscheiden. Bij een pyometra is de uterusinhoud meestal meer diffuus echogeen. Hydrometra is duidelijk anechogeen (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992). Segmentele aplasie van de uterus of de cervix wordt beschreven bij de geit. Dit is niet direct een differentiaaldiagnose, maar hydrometra kan een secundair probleem zijn (Batista et al., 2006). Verder kunnen langdurig hoge spiegels oestradiol-17β de klieractiviteit van het endometrium continue stimuleren, waardoor secreet opgestapeld wordt in de uterus. Bovendien zou chronisch hyperoestrogenisme een kwaadaardig adenocarcinoma kunnen veroorzaken in de uterus (Pfister et al., 2007). 15

22 5. BEHANDELING De behandeling is het opwekken van luteolyse van het corpus luteum persistens (Hesselink, 1993, b). In de praktijkomstandigheden worden enkel prostaglandines aangewend. Binnen 24 tot 96 uur wordt het CL afgebroken en wordt de uterus geledigd (Fig. 5). Eén tot vier dagen na het begin van de behandeling worden de geiten weer ritsig (Pieterse en Taverne, 1986; Duquesnel et al., 1992; Batista et al., 2001). Fig. 6 Klinisch en echografisch beeld voor (a) en na (b) de behandeling. Naar Souza et al. (2013). 5.1 Prostaglandines Prostaglandines worden normaliter geproduceerd door de uterus, wanneer er geen dracht wordt herkend (dag 16-18). Luteolyse treedt op bij alle geiten, die behandeld worden met natuurlijke PGF2α of cloprostenol (Estrumate ) (Pieterse en Taverne, 1986). Bij 3 van de 8 behandelde geiten werd de uterus slechts deels geledigd. Deze geiten werden nogmaals, succesvol, behandeld met 15 IU oxytocine. 16

23 Tabel 4 Resultaten na één en twee keer behandelen bij Group 1 respectievelijk Group 2. Uit Hesselink (1993, b). Hesselink (1993, b) behandelde 49 hydrometra s (Tabel 4). Bij alle geiten werd luteolyse geïnduceerd en werd de uterus geledigd. Groep 1 werd één keer behandeld met dinoprost, Groep 2 werd 12 dagen later nogmaals behandeld. Na een tweede behandeling, neemt het aantal geiten dat ritsig wordt toe (Hesselink, 1993, b; Batista et al., 2001; Souza et al., 2013). Bovendien worden 48.3% van de geiten drachtig, in tegenstelling tot slechts 15.0% na de eerste behandeling. Tevens wordt hydrometra minder vastgesteld (Hesselink, 1993, b). Echter, bij Souza et al. (2013) werd slechts 10.5% van de geiten die twee keer behandeld werden, drachtig. In de studie van Souza et al. (2013) werden negen geiten (47.4%) nadat ze twee keer behandeld werden, niet ritsig. Bij twee geiten werd de uterus niet (volledig) geledigd. Bij vier (21.1% van de geiten die behandeld werden) werd een cysteuze ovariële follikel vastgesteld op het andere ovarium. Cysteuze ovariële follikels werden eerder niet beschreven bij hydrometra. Natuurlijke prostaglandines (dinaprost) zijn luteolytisch en stimuleren bovendien de uteruscontracties en het opengaan van de cervix. Bij voorkeur worden deze aangewend (Verstegen et al, 2008; Matthews, 2011). 5.2 Andere behandelingen Zoals in bovenstaande onderzoeken kunnen oxytocines en dopamine-agonisten aangewend worden. In de praktijk wordt dit niet toegepast. Ook kan cloudburst geïnduceerd worden door punctie en aspiratie van een hoeveelheid uterusinhoud. Enkele dagen later zal cloudburst optreden (Kornalijnslijper et al., 1997, a). Tevens kan ovariëctomie tegelijkertijd behandelijk en preventie van hydometra zijn. Natuurlijk kunnen de geiten daarna niet meer drachtig worden (Smith en Sherman, 2009). 17

24 BESPREKING Over de hele wereld veroorzaakt hydrometra problemen op geitenbedrijven. Hydrometra is niet zozeer een probleem voor de geit want ze is niet klinisch ziek. Uitzonderlijk zou tenesmus of pollakisurie kunnen voorkomen (Pfister et al., 2007). De diagnose wordt gesteld aan de hand van anamnese en klinisch onderzoek aangevuld met een echografisch onderzoek. In tegenstelling tot transrectale echografie, zijn de ovaria niet in beeld te brengen bij het transabdominale onderzoek (Hesselink en Taverne, 1994). Toch wordt doorgaans transabdominale echografie aangewend. Pieterse en Taverne (1986), Wittek et al. (1998) en andere studies beschrijven een corpus luteum persistens op de ovaria bij een hydrometra. Bovendien werd aangetoond dat prostaglandines lyse van dit corpus luteum veroorzaken (Pieterse en Taverne, 1986; Hesselink, 1993, b). In de praktijk worden geiten vrijwel altijd behandeld met prostaglandines, gebaseerd op deze studies. De uterus wordt echter niet altijd volledig geledigd. Dit kan recidieven veroorzaken (Hesselink, 1993, b). Bovendien werden door Souza et al. (2013) bij 4 op 19 geiten een corpus luteum én een cysteuze ovariële follikel vastgesteld. Na behandeling met prostaglandines verhinderen deze cysteuze follikels dat de geiten ritsig worden. De vraag die wordt gesteld is: verhindert de hydrometra luteolyse of kan het uitblijven van luteolyse (door een andere oorzaak) hydrometra veroorzaken. En hoe? De communicatie tussen het corpus luteum en de uterus is alleszins verstoord. Tijdens een hydrometra is luteolyse mogelijk. Exogeen toegediende oxytocines kunnen de synthese van PGF-2α door het endometrium stimuleren waardoor vervolgens luteolyse ontstaat (Pieterse en Taverne, 1986). Toch treedt bij hydrometra luteolyse niet spontaan op. Cooke en Homeida (1985) toonden aan dat, door immunisatie tegen oxytocines, de synthese van prostaglandines onvoldoende werd gestimuleerd en zo de luteale fase verlengd werd. Bovendien stelden Howard et al. (1990) vast dat de luteale fase ook verlengd wordt, wanneer continu oxytocine werd toegediend, via een infuus. Daarnaast kon hydrometra geïnduceerd worden door actieve immunisatie tegen prostaglandines. De luteale fase werd ook verlengd tot 103 à 168 dagen (Kornalijnslijper et al.,1997, a) in tegenstelling tot 29.1 ± 1.7 dagen door immunisatie tegen oxytocines. Tevens spelen progesteron en oestradiol-17β een rol (Kombé et al., 2003). Duidelijk is dat er momenteel in de literatuur nog heel wat discussie is omtrent de vraag waarom er geen luteolyse optreedt. Hesselink et al. (1995) stellen dat een verstoorde luteolytische werking aan de basis van een hydrometra ligt. Desalniettemin is het mogelijk dat het corpus luteum persistens luteotroop ondersteund wordt. Tevens zijn de concentraties van oestradiol-17β verhoogd (Wittek et al., 1998). Ze zijn hoger dan in dioestrus wordt verwacht. Omtrent deze verhoogde concentraties zijn geen verdere studies uitgevoerd. Pfister et al. (2007) beschreven een mogelijk verband. Bij een dwerggeitje werd hydrometra vastgesteld aan de hand van echografisch onderzoek. Het werd meerdere dagen behandeld met PGF-2α. Cloudburst trad niet op. Later bleek uit de bloedanalyse dat de progesteronconcentraties voor de behandeling niet verhoogd waren. De concentraties van oestradiol-17β waren wel verhoogd. Zoals bij hydrometra beschreven is (Wittek et al., 1998), was de uterus opgezet door 1.5 liter heldere, kleurloze inhoud. Na ovariohysterectomie werden ook de histologische kenmerken van hydrometra vastgesteld. Verschillende cysteuze ovariële follikels zijn aanwezig. Deze kunnen verantwoordelijk zijn voor de hoge 18

25 oestradiol-17β-concentraties. Desalniettemin zijn ook na ovariectomie de concentraties verhoogd. Waar en hoe de oestradiol-17β geproduceerd werd, is niet duidelijk. Enkele maanden later werd post mortem een adenocarcinoma opgemerkt ter hoogte van het achtergebleven stompje van de uterus. Wellicht werd de hyperplasie en het kwaadaardig ontaarden van het endometrium veroorzaakt door (chronisch) hyperoestrogenisme (Radi, 2005; Pfister et al., 2007). In tegenstelling tot de meeste studies, werd hier vastgesteld dat een corpus luteum niet essentieel zou zijn. Bovendien werd bij meer dan 20% van de geiten met hydrometra ook een cysteuze ovariële follikel opgemerkt. Het belang van hyperoestrogenisme en de onderliggende reden er van, is niet aangetoond. Hoe de luteale fase beëindigd wordt is evenmin duidelijk. Luteolyse treedt eveneens op na hysterectomie bij drachtige geiten (Kornalijnslijper et al., 1997, b). Na hysterectomie kan de uterus geen PGF-2α vormen. Toch zullen de progesteronconcentraties dalen. Is er een specifieke factor die deze luteolyse veroorzaakt? Wellicht wordt het corpus luteum onvoldoende luteotroop ondersteund en gaat het verouderen, waardoor de progesteronconcentraties gaan afnemen. Hydrometra wordt frequenter vastgesteld bij gesponste geiten (Duquesnel et al., 1992; Wittek et al., 1997: Batista et al., 2001). Bovendien trad het niet meer (of niet minder) op nadat de geiten gesponst werden in de cyclische dan de niet-cyclische periode in het jaar (Batista et al., 2001). Wellicht is er sprake van een confounding bias in de studie door Duquesnel et al. (1992). Tijdens de studie werden relatief meer geiten gesponst in de niet-cyclische periode dan in de cyclische periode. Zo is de periode niet de risicofactor, maar het sponsen. Lopes Júnior et al. (2004) hebben dit weerlegd. Deze laatste studie werd uitgevoerd op een beperkt aantal geiten, slechts 23 geiten. Het is mogelijk dat deze studie simpelweg te beperkt is om een significant verschil aan te tonen. Hoe sponsen en hydrometra verband kunnen hebben, is niet duidelijk. Langdurige hoge progesteronconcentraties veroorzaken geen hydrometra (Wittek et al., 1997). Hoe ecg geassocieerd wordt met hydrometra is evenmin aangetoond. 19

26 REFERENTIELIJST Batista M., Medina J., Calero P., González F., Quesada E., Gracia A. (2001). Incidence and treatment of hydrometra in Canary Island goats. Veterinary Record 149, Batista M., Alamo D., Caballero M.J., González F., Cabrera F., Rodríguez N., Espinosa A., Gracia A. (2006). Segmental aplasia of the uterus associated with hydrometra in a goat. Veterinary Record 159, Buttle H.L. (1978). Maintenance of pregnancy in hypophysectomized goats. Journal of reproduction and fertility 52, Chemineau P., Martin G.B., Saumande J., Normant E. (1988). Seasonal and hormonal control of pulsatile LH secretion in the dairy goat (Capra hircus). Journal of Reproduction and Fertility 83, Cooke R.G., Homeida A.M. (1985). Suppression of prostaglandin F-2α release and delay of luteolysis after active immunization against oxytocin in the goat. Journal of Reproduction and Fertility 75, Dawson L.J. (1999). Pregnancy Diagnosis in Goats. Voordracht: 14th Annual Goat Field Day, Langston,1999. Duquesnel R., Parisot D., Pirot G., Mialot J.P., Saboureau L., Étienne P., Delaval J., Guéraud J.M., Prengere E., De Montigny G., Guerrault P., Perrin G., Humblot P., de Fontaubert Y., Chemineau P. (1992) La pseudogestation chez la chèvre. Annales de zootechnie 41, El-Shafey S., Fathalla M., Habib I., Al-Dahash S. (1980). Mucometra with Persistent Corpus Luteum in Goats. The Canadian Veterinary Journal 21, Fatet A., Pellicer-Rubio M.T., Leboeuf B. (2011). Reproductive cycle of goats. Animal Reproduction Science 124, Gaafar K.M., Gabr M.K., Teleb D.F. (2005). The hormonal profile during the estrous cycle and gestation in Damascus goats. Small Ruminant Research 57, González F., Sulon J., Garbayo J.M., Batista M., Cabrera F., Calero P., Gracia A., Beckers J.F. (1999). Early pregnancy diagnosis in goats by determination of pregnancy-associated glycoprotein concentration in plasma samples. Theriogeniology 52, González F., Sulon J., Calero P., Batista M., Gracia A., Beckers J.F. (2001). Pregnancy-associated glycoproteins (PAG) detection in milk samples for pregnancy diagnosis in dairy goats. Theriogenology 56, González F., Cabrera F., Batista M., Rodríguez N., Álamo D., Sulon J., Beckers J.F., Gracia A. (2004). A comparison of diagnosis of pregnancy in the goat via transrectal ultrasound scanning, progesterone and pregnancy-associated glycoprotein assays. Theriogenology 62,

27 Hesselink J.W. (1993). Incidence of hydrometra in dairy goats. Veterinary Record 132, Hesselink J.W. (1993). Hydrometra in dairy goats: reproductive performance after treatment with prostaglandins. Veterinary Record 133, Hesselink J.W., Taverne M.A.M. (1994). Ultrasonography of the uterus of the goat. Veterinary Quarterly 16 (1), Hesselink J.W., Taverne M.A.M., Bevers M.M., van Oord H.A. (1995). Serum prolactin concentration in pseudopregnant and normally producing goats. The Veterinary Record 137, Hesselink J.W., Elving L. (1996). Pedigree analysis in a herd of dairy goats with respect tot he incidence of hydrometra. Veterinary Quarterly 18 (1), Holdsworth R.J., Davis J. (1979). Measurement of progesterone in goats milk early pregnancy test. Veterinary Record 105, 535. Howard H.J., Morbeck D.E., Britt J.H. (1990). Extension of oestrus cycles and prolonged secretion of progesterone in non-pregnant cattle infused continuously with oxytocin. Journal of Reproduction and Fertility 90, Kawate N., Morita N., Tsuji M., Tamada H., Inaba T., Sawada T. (2000). Roles of pulsatile release of LH in the development and maintenance of corpus luteum function in the goat. Theriogeniology 54, Kombé A., Sirois J., Goff A.K. (2003). Prolonged progesterone treatment of endometrial epithelial cells modifies the effect of estradiol on their sensitivity to oxytocin. Steroids 68, Kornalijnslijper J.E., Bevers M.M., van Oord H.A., Taverne M.A.M. (1997). Induction of hydrometra in goats by means of active immunization against prostaglandin F2α. Animal Reproduction Science 46, Kornalijnslijper J.E., Kemp B., Bevers M.M., van Oord H.A., Taverne M.A.M. (1997). Plasma prolactin, growth hormone and progesterone concentrations in pseudopregnant, hysterectomized and pregnant goats. Animal Reproduction Science 49, Lopes Júnior E.S., Cruz J.F., Teixeira D.I.A., Lima Verde J.B., Paula N.R.O., Rondina D., Freitas V.J.F. (2004). Pseudopregnancy in Saanen Goats (Capra hircus) Raised in Northeast Brazil. Veterinary Research Communications 28, Lyngset O. (1986). Studies on reproduction in goat. 5. Pathological conditions and malformations of genital organs of goat. Acta Veterinaria Scandinavica 9, Mahler X., Younes A.B. (1987). Zootechnical factors of infertility in goat. Recueil de Médecine Vétérinaire 163, Martinez M.F., Bosch P., Bosch R.A. (1998). Determination of early pregnancy and embryonic growth in goats by transrectal ultrasound scanning. Theriogenology 49,