Een goed gesprek. in Graafstroom, Liesveld en Zederik. Regionale Rekenkamer Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Eindrapportage 29 september 2008

Transcriptie

1 Een goed gesprek in Graafstroom, Liesveld en Zederik Eindrapportage 29 september 2008 Regionale Rekenkamer Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

2 Inhoud 1 Kern Onderzoek Inventarisatie Zes projecten Proces Resultaten Bestuurlijke reacties Bijlage 1 Zeven bestuursstijlen Bijlage 2 Overzicht burgerparticipatieprojecten Bijlage 3 Voorwaarden voor burgerparticipatie Bijlage 4 Handreikingen voor succesvolle communicatie Bijlage 5 Gemeentelijke ambitieniveaus Bijlage 6 Elementen van een afwegingskader Bijlage 7 Bronnenlijst

3 1 Kern De gemeenten Graafstroom, Liesveld en Zederik vinden burgerparticipatie belangrijk. De gemeente Graafstroom wil samen leven door samen werken en inwoners meer betrekken bij het gemeentelijke beleid, In Zederik stelt het bestuur de inwoner centraal en Liesveld wil burgers betrekken bij die beleidsvelden waar ze een mening over hebben. De gemeenten wekken met deze uitspraken verwachtingen ten aanzien van de mogelijke invloed en betrokkenheid van burgers. Het waarmaken van deze verwachtingen vraagt het nodige van de gemeenten in organisatie, communicatie, procesbegeleiding en persoonlijke vaardigheden. Uit onderzoek en de praktijk blijkt dat het niet vanzelf gaat en niet vanzelf goed gaat. 1 Helaas is er geen recept dat als oplossing kan dienen: elke situatie is anders en daardoor de aanpak ook. Het doel van het onderzoek is inzicht krijgen in hoe de drie gemeenten burgers bij het beleid betrekken (het proces) en in de mate waarin de betrokkenheid van burgers feitelijk doorwerkt in het gemeentelijke beleid en de gemeenten burgers hierover informeren (de resultaten). De Rekenkamer inventariseert de projecten waarbij de gemeenten de afgelopen jaren burgers hebben betrokken en voert een verdiepend onderzoek uit naar twee projecten per gemeente. Sinds 1990 zijn gemeenten bezig met een ontwikkelingsproces om burgerparticipatie vorm te geven. In dit ontwikkelingsproces zetten de gemeenten in op een of meerdere ambities. Het eerstgenoemde niveau betreft het op orde hebben van de wettelijke inspraak. De gemeente heeft hier de ambitie om burgers bezwaar of beroep tegen een voorgenomen besluit te laten aantekenen. In het vijfde ambitieniveau stelt de gemeente haar gehele organisatie in het teken van het op alle fronten maximaal betrekken van de inbreng van burgers. Uit de inventarisatie blijkt dat de gemeenten inzetten op ambitieniveau 1 en 2 en in mindere mate op ambitieniveau 3. Vijf ambities in het ontwikkelingsproces van burgerparticipatie 2 1 Wettelijke inspraak op orde 2 Interactieve trajecten op projectbasis 3 Een ingeburgerde huisstijl voor burgerparticipatie 4 Politieke keuzes als inzet van burgerparticipatie 5 Het samenspel met andere partijen staat centraal 1 2 Zie bijvoorbeeld: Igno Pröpper, Bart Litjens en Ester Weststeijn, Wanneer werkt participatie, een onderzoek bij de gemeenten Dordrecht en Leiden naar de effectiviteit van burgerparticipatie en inspraak, in opdracht van Het Stedelijk Innovatieprogramma, juli Igno Pröpper, Bart Litjens en Ester Weststeijn, Wanneer werkt participatie, een onderzoek bij de gemeenten Dordrecht en Leiden naar de effectiviteit van burgerparticipatie en inspraak, in opdracht van Het Stedelijk Innovatieprogramma, juli Zie ook bijlage 5 voor uitleg over de ambitieniveaus. 2

4 CONCLUSIE Alleen de gemeente Liesveld heeft een aantal aspecten van een algemeen afwegingskader vastgesteld. Vier van de zes beoordeelde projecten worden adequaat voorbereid en doordacht. Bij het project klankbordgroepen is de keuze voor de bestuursstijl en als gevolg daarvan het plan van aanpak niet passend bij de voorwaarden. Bij het project Reconstructie Voorstraat, Sluis en Gelkenes heeft in het plan van aanpak het aspect communicatie weinig aandacht gekregen. Het verwachtingenmanagement is bij alle zes projecten een onderwerp in ontwikkeling. De eerste informatieverstrekking aan de burgers bevat nog niet alle informatie waarin zij geïnteresseerd zijn en is niet in alle gevallen consistent. Deze achterstand wordt bij de eerste bijeenkomst ingelopen. In alle zes projecten werkt de inbreng van burgers door in het beleidsproces of het inhoudelijke beleid. In alle zes projecten wordt verantwoording afgelegd over wat met de inbreng van burgers is gedaan. Vooral bij projecten met een breed onderwerp, zoals bij de Wmo en het structuurplan, vindt geen terugkoppeling op individueel niveau plaats. De deelnemers die de Rekenkamer heeft gesproken zijn over het algemeen tevreden over het door de gemeente gevoerde proces en de wijze waarop hun inbreng is verwerkt. Wel hebben de deelnemers over beide aspecten aanbevelingen voor de gemeente geformuleerd. AANBEVELING 1 Stel een afwegingskader vast dat standaard toegepast wordt ten behoeve van een vroegtijdige en doordachte keuze voor de mate van burgerparticipatie in een beleidsproces. Werk vervolgens aan het 'levend' houden van het 'papieren' afwegingskader en voedt dit gemeentebreed continu met nieuwe inbreng. Burgerparticipatie gaat uiteindelijk om de mensen die het doen. Een open houding leren mensen niet van papier. Ga bijvoorbeeld in eerste instantie uit van het afwegingskader in bijlage 6 en stel dit bij op basis van ervaringen uit de praktijk. 2 Neem in het plan van aanpak standaard het element evaluatie op en betrek daarbij alle deelnemers, zowel de interne betrokkenen als de burgers of andere instellingen. Besteed hierbij niet alleen aandacht aan de mate waarin zij tevreden zijn, maar vraag ook naar het proces, de doorwerking en welke resultaten hen het meest hebben aangesproken. Verwerk de resultaten van de evaluatie vervolgens in het (algemeen) geldende afwegingskader zodat toekomstige projecten hiervan kunnen profiteren. Een kwetsbare opstelling als gemeente is een voorwaarde voor een goede evaluatie. 3 Besteed aandacht aan het managen van verwachtingen bij burgers door hen zo vroeg mogelijk op de hoogte te brengen van de inhoud van het project, de rol van de burgers, het verloop van het proces en de manier waarop de uiteindelijke keuzes worden gemaakt. Strategische communicatie door alle betrokkenen (raad, college en medewerkers) is hierbij belangrijk. De handreikingen voor succesvolle communicatie bij burgerparticipatieprojecten in bijlage 4 kunnen hierbij behulpzaam zijn. 3

5 4 Organiseer vooraf dat de uitkomsten van een burgerparticipatieproces op een goede manier een vervolg krijgen in het totale beleidsproces. Reserveer daar bij de start ook tijd en capaciteit voor. 5 Bepaal als gemeente aan welk ambitieniveau de gemeente zou willen voldoen en onderneem stappen om dit voor elkaar te krijgen. Maak hierbij gebruik van de succesfactoren in bijlage 4. Bedenk hierbij dat (al bij ambitieniveau 2) een van de succesfactoren is: Voor het bereiken van goede resultaten zijn voldoende en adequate personele capaciteit en hulpmiddelen nodig. 4

6 2 Onderzoek DOEL VAN HET ONDERZOEK 1 Inzicht krijgen in de mate waarin en de wijze waarop het gemeentebestuur burgers bij het beleid betrekt. 2 Inzicht krijgen in de mate waarin burgerparticipatie feitelijk doorwerkt in het gemeentelijk beleid en de mate waarin en wijze waarop het gemeentebestuur hierover aan burgers verantwoording aflegt. 3 Het doen van aanbevelingen om de betrokkenheid van burgers bij het bestuur en het beleid te vergroten. VRAAGSTELLING EN DEELVRAGEN De centrale vraagstelling valt uiteen in twee delen, namelijk over de vormgeving van burgerparticipatie (a) en de resultaten daarvan (b): a Op welke wijze, in welke mate en met welk doel betrekt het gemeentebestuur burgers en instellingen bij het beleid? b In welke mate werkt burgerparticipatie door in het beleidsproces en inhoudelijke beleid, legt het bestuur daarover verantwoording af aan burgers en zijn deze burgers tevreden over burgerparticipatie? De centrale vraagstelling valt uiteen in een beschrijvende vraag (vraag 1) en vier toetsende vragen (vraag 2 tot en met 5). 1 Hoe vaak, op welke wijze en met welk doel betrekt het gemeentebestuur burgers bij de totstandkoming van beleid? 2 Wat is de kwaliteit van de burgerparticipatieprojecten door het gemeentebestuur? 3 In welke mate werkt burgerparticipatie door in het beleidsproces en/of de inhoud van het beleid? 4 In hoeverre legt het gemeentebestuur verantwoording af over de resultaten van burgerparticipatie aan burgers? 5 In hoeverre zijn burgers die deelnemen tevreden over de praktijk van burgerparticipatie? Het toetsende onderzoek (vraag 2 tot en met 5) richt zich op twee onderdelen. A Processen. B Resultaten. TOETSINGSKADER De twee onderdelen van dit onderzoek zijn verder gespecificeerd in een aantal toetspunten. 5

7 Processen Helder afwegingskader voor burgerparticipatie. Adequate voorbereiding en doordenking van het burgerparticipatieproject. Goed verwachtingenmanagement. Resultaten Doorwerking in het beleidsproces en/of het inhoudelijke beleid. Afleggen van verantwoording over de resultaten aan deelnemers. Tevredenheid van deelnemers. METHODE VAN DATAVERZAMELING Voor het onderzoek wordt gebruikt gemaakt van twee verschillende methoden van dataverzameling. Het bestuderen van schriftelijke stukken over burgerparticipatie in de periode Interviews met hoofden communicatie, beleidsmedewerkers voor twee geselecteerde projecten per gemeente, deelnemers bij deze projecten. BEGRIPSBEPALING Met burgerparticipatie doelen we op het door de gemeente in een zo vroeg mogelijk stadium betrekken van burgers bij het beleid om in open wisselwerking met hen tot de voorbereiding/bepaling/uitvoering/evaluatie van beleid te komen. Burgers krijgen voldoende ruimte voor een eigen inbreng. Burgerparticipatie is hiermee een interactieve manier van het tot stand laten komen van beleid. Allereerst het begrip burger. Hiermee wordt in dit onderzoek niet alleen gedoeld op de individuele burger, maar ook op georganiseerde burgers in verenigingen, maatschappelijke organisaties of non-profit instellingen. We specificeren dit begrip nog iets verder. Een bij het beleid betrokken burger is een deelnemer, bijvoorbeeld een burger die een informatieavond bezoekt. Een deelnemer kan bij het beleid zijn betrokken op persoonlijke titel, of namens een groep van belanghebbenden. Een belanghebbende is een burger voor wie het (voorgenomen) beleid directe impact heeft. Bijvoorbeeld een bewoner van een straat die wordt opgebroken. Niet alle belanghebbenden zijn per definitie deelnemers. De bewoner van de op te breken straat kan bijvoorbeeld geen interesse hebben in het leveren van een bijdrage aan de burgerparticipatie. Een belangstellende is een burger voor wie het (voorgenomen) beleid geen directe impact heeft, maar die geïnteresseerd is, op de hoogte gehouden wil worden of een bijdrage wil leveren aan de publieke zaak. In de participatieladder, figuur 2.1, zijn zeven verschillende bestuurstijlen opgenomen. Een bestuursstijl is een combinatie van de ruimte die de gemeente burgers geeft om invloed uit te oefenen op het beleid en de daarbij behorende rol van de burgers. De zeven bestuursstijlen in de participatieladder variëren hoofdzakelijk in de ruimte die de gemeente aan burgers geeft om invloed uit te oefenen op het beleid. In de gesloten 6

8 autoritaire bestuursstijl wil de gemeente het heft volledig in eigen hand houden en burgers op geen enkele manier bij het beleid betrekken. In de faciliterende stijl krijgen burgers vrijwel onbeperkte inbreng in het beleid. Welke keuze de gemeente maakt hangt af van de situatie. Een meer open bestuursstijl (een stijl waarin meer ruimte is voor inbreng van burgers) is niet beter. Het gaat om een bij de situatie passende bestuursstijl. In bijlage 1 zijn de bestuursstijlen verder uitgewerkt. Deze bestuursstijlen hebben een directe relatie met de ambitieniveaus van de gemeente. Vier bestuursstijlen uit de participatieladder voldoen aan de kenmerken van burgerparticipatie. In deze stijlen betrekt de gemeente burgers in een vroegtijdig stadium bij het beleid om in een open wisselwerking met hen te besluiten. Dit zijn de faciliterende stijl, de samenwerkende stijl, de delegerende stijl en de participatieve stijl. Faciliterende stijl Burgerparticipatie Samenwerkende stijl Delegerende stijl Participatieve stijl Consultatieve stijl Inspraak Invloed en inhoudelijke openheid voor burgers groter Open autoritaire stijl Gesloten autoritaire stijl Figuur 2.1: de participatieladder 3 In de participatieladder komt ook het bekende begrip inspraak voor. Dit begrip is toegevoegd om het begrip burgerparticipatie beter te illustreren. Inspraak is een verzamelterm voor alle vormen van advies aan de gemeente in de voorbereiding, bepaling, uitvoering en/of evaluatie van beleid (zowel het wettelijke verplichte advies als het niet verplichte advies). Burgerparticipatie gaat dus verder dan inspraak. Bij burgerparticipatie gaat het om samenwerken en samen beslissen. 3 Zie: Igno Pröpper en Deanneke Steenbeek, 2001, De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders. Zie ook: Igno Pröpper, 1999, Interactieve beleidsvoering, de binnenkant van het proces. 7

9 3 Inventarisatie De Rekenkamer heeft op basis van aangeleverde stukken en de gehouden interviews een overzicht gemaakt van 46 projecten waarin burgers op enigerlei wijze bij het beleid van de gemeenten zijn betrokken, zowel in een vroeg als in een laat stadium. 4 De inventarisatie is niet bedoeld om een volledig overzicht te geven van alle projecten met betrokkenheid van burgers. Het doel is het schetsen van de spreiding van de wijze waarop en het doel waarmee de gemeenten burgers betrekken bij het beleid. In bijlage 2 is een overzicht opgenomen van de geïnventariseerde projecten. ONDERWERP EN/OF BELEIDSVELD De meeste projecten waarbij burgers zijn betrokken hebben betrekking op het beleidsveld welzijn (cultuur, sport, minderheden, jeugd, emancipatie, en dergelijke), ruimtelijke ordening en openbare werken. De gemeente Graafstroom realiseert een groot deel van de burgerparticipatie op het gebied van welzijn via de klankbordgroepen in de diverse kernen. Deze klankbordgroepen bedenken zelf projecten om de leefbaarheid te verbeteren. Zo is in het verleden een schoolplein ingericht en openbaar toegankelijk gemaakt en een trapveld ontwikkeld. Projecten uit de gemeente Liesveld met betrokkenheid van burgers zijn de bouw van een sporthal en het in gebruik nemen van een JOP-container (jeugd ontmoetingsplek). In Zederik zijn jongeren betrokken bij de inrichting van een skatebaan en zijn hun wensen en ideeën ten aanzien van het jeugdbeleid geïnventariseerd. Projecten op het gebied van de ruimtelijke ordening variëren van het vinden van een meer geschikte plaats voor glasbakken in Graafstroom (via de klankbordgroepen) en het centrumplan Ameide in Zederik tot het opstellen van een visie over hoe Liesveld er in 2015 uit zou moeten zien. In alle gemeenten zijn burgers betrokken bij de uitvoering van projecten voor openbare werken. Het gaat dan bijvoorbeeld om de reconstructie van de Voorstraat, Sluis en Gelkenes in Liesveld, de aanleg van het bergbezinkbassin Meerkerk in Zederik en de rioolvernieuwing aan de Van der Hoevenstraat in de gemeente Graafstroom. Meestal heeft de gemeente een voorstel gemaakt voor de nieuwe inrichting en kunnen bewoners hierop reageren tijdens een inloop-/of informatieavond. 4 Het betreft 23 projecten uit de gemeente Graafstroom, 9 projecten uit Liesveld en 14 projecten uit Zederik. Aan het aantal projecten kunnen geen conclusies worden verbonden over de mate waarin een gemeente actief is op het gebied van het betrekken van burgers. 8

10 FASE IN BELEID Het brede beleidsproces bestaat uit vier fasen: voorbereiding, bepaling, uitvoering en evaluatie. Burgerparticipatie, dus het in een vroeg stadium betrekken van burgers, kan in alle vier de fasen plaatsvinden. De opmerking vroeg stadium heeft betrekking op het betrekken van burgers op een zodanig moment dat nog niet alles vastligt. Bij de voorbereiding van het beleid kunnen burgers ideeën aanleveren die de gemeente gebruikt om beleid te formuleren. Tijdens het bepalen van het beleid kan de bijdrage van burgers bestaan uit het afwegen van belangen en het nemen van een besluit. Bij de uitvoering kunnen burgers bijvoorbeeld uitvoeringsmogelijkheden bedenken. Bij de evaluatie kan de gemeente burgers vragen wat zij van het beleid of de uitvoering vonden. In Graafstroom, Liesveld en Zederik zijn burgers vooral betrokken bij de voorbereiding en uitvoering van beleid. Het onderscheid tussen deze fasen is afhankelijk van de breedte waarmee naar een project wordt gekeken en daarmee open voor discussie. Zo kunnen de projecten die de klankbordgroepen in Graafstroom zelf aandragen worden gezien als voorbereiding omdat er geen plan van de gemeente aan vooraf is gegaan (smalle visie op het proces). Deze projecten kunnen echter ook als uitvoering worden geclassificeerd. Immers, de gemeente heeft de klankbordgroepen ingesteld om de leefbaarheid in de dorpen te bevorderen (brede visie op het proces). De plannen van de klankbordgroepen zijn vanuit een brede visie voorbeelden van de uitvoering van het leefbaarheidbeleid van de gemeente. Het betrekken van burgers bij de reconstructie van een straat kan worden gezien als voorbereiding omdat de plannen nog kunnen worden aangepast (smalle visie op het proces). Dit soort projecten kan ook worden gezien als uitvoering omdat de gemeente al heeft besloten de betreffende straat opnieuw te gaan inrichten (brede visie op het proces). De Rekenkamer bekijkt de projecten vanuit de brede visie. In de drie gemeenten komen voorbereiding- en uitvoeringsprojecten ongeveer even vaak voor. De Rekenkamer heeft geen voorbeelden aangetroffen van betrokkenheid van burgers tijdens de bepaling en evaluatie van het brede gemeentelijke beleidsproces. De projecten van de klankbordgroepen in Graafstroom komen het dichtst in de buurt bij bepaling (vanuit een smalle visie op het gehele proces). Aangezien de voorstellen door het college worden geaccordeerd is van formele bepaling van beleid geen sprake. Evaluaties waarbij burgers zijn betrokken hebben wel plaatsgevonden. Bijvoorbeeld de evaluatie van het project Voorstraat, Sluis en Gelkenes in de gemeente Liesveld en het Wmo-project in Zederik. In deze voorbeelden is een afzonderlijk project geëvalueerd. Evaluaties van het bredere beleidsproces, waarvan deze projecten een onderdeel zijn, heeft de Rekenkamer niet aangetroffen. Bij een evaluatie van een breed beleidsproces gaat het om de mate waarin het project heeft bijgedragen aan het behalen van de doelen die de raad heeft gesteld met bijvoorbeeld het jeugdbeleid. HET RICHTEN VAN DE DISCUSSIE MET BURGERS Het afbakenen en richten van de inbreng van burgers zorgt voor heldere verwachtingen en voorkomt teleurstellingen. Dit speelt zowel aan de kant van de gemeente als aan de kant van de deelnemende burgers. Het richten van de discussie gebeurt door middel van 9

11 de activiteiten waaruit het gesprek met burgers kan bestaan en de inzet van het gesprek met de burgers. Activiteiten waaruit het gesprek met burgers kan bestaan Inventariseren van wensen en belangen van burgers. Reacties vanuit de samenleving op voornemens en plannen horen. Reageren van raadsleden op standpunten, visies en argumenten van burgers. Inventariseren van politieke keuzevraagstukken. Reacties op vooraf gedefinieerde politieke keuzevraagstukken: argumenten, consequenties van keuzen en (alternatieve) visie horen. Inventariseren van mogelijkheden van eigen inbreng vanuit partijen in de samenleving en van samenwerking met hen (wat doet u zelf?). Verantwoorden, uitleggen en toelichten van gemaakte of overwogen keuzes. Tabel 3.1 Activiteiten waaruit het gesprek met burgers kan bestaan 5 Vaak bevatten projecten waarbij burgers worden betrokken meer dan één activiteit. Een informatieavond kan bijvoorbeeld bestaan uit het inventariseren van wensen en gelijktijdig uit het presenteren van een bepaald voornemen waarop reactie gewenst is. Een ander voorbeeld is de presentatie van een conceptplan voor het aanpassen van een weg. De gemeente wil dan een reactie op een plan, maar tegelijkertijd ook de gemaakte keuzes in dat plan uitleggen of toelichten. In de drie gemeenten zijn burgers met name ingeschakeld bij het inventariseren van hun wensen en belangen en bij het peilen van de reactie op een voornemen of een plan. Uit de interviews blijkt dat van de informatie- en/of inloopavonden omtrent openbare werken en ruimtelijke ordening over het algemeen uitgebreide verslagen zijn gemaakt. In deze verslagen zijn vragen van burgers beantwoord en gemaakte keuzes beargumenteerd. Het betrekken van burgers bij het inventariseren van politieke keuzevraagstukken komt in de drie gemeenten relatief weinig voor. Voorbeelden zijn het inrichten van de Wet maatschappelijke ondersteuning in Zederik en in Liesveld het opstellen van het structuurplan Liesveld In de drie gemeenten zijn geen voorbeelden aangetroffen van projecten waarin burgers zijn gevraagd deel te nemen aan een geheel vrijblijvend gesprek. De gemeenten nemen de Een onderwerp is een politiek keuzevraagstuk als: 1 sprake is van een belangenafweging en/of dilemma s in de samenleving; én 2 het onderwerp leeft in de samenleving (of is van belang voor toekomstige generaties); én 3 de gemeenteraad er over moet of wil gaan: zelf beslissen advies geven (bv. Aan provincie of gemeente) invloedspoging ondernemen; én er 4 sprake is van inhoudelijke politieke profileringmogelijkheden. 5 Igno Pröpper en Hans Kessens, 2005, Tussen pluche en publiek, p

12 inbreng van burgers serieus en geven in ieder geval aan dat de inbreng voor een bepaald doel wordt gebruikt. Inzet van het gesprek met burgers Een geheel vrijblijvend gesprek Het louter verzamelen van informatie Een vrijblijvend advies (naast tal van andere adviezen) Een zwaarwegend advies Een beslissing van de burgers zelf Tabel 3.2 De inzet van het gesprek met burgers 6 De inzet van het gesprek heeft in de drie gemeenten vooral betrekking op het louter verzamelen van informatie, een vrijblijvend advies en een zwaarwegend advies. In de meeste voorbeelden is het niet goed mogelijk het onderscheid te maken tussen deze drie activiteiten. Dit omdat het niet in voor alle projecten duidelijk is met welke vraag burgers zijn benaderd. Ook omdat niet bekend is of de gemeente naast burgers nog aan andere partijen advies vraagt. Als burgers bij een project in de uitvoeringsfase zijn betrokken is het advies van de burgers vaak zwaarwegend, bijvoorbeeld bij projecten rondom openbare werken of ruimtelijke ordening. Bij betrokkenheid in de voorbereidende fase richt de inzet zich meer op het louter verzamelen van informatie, zoals bij de brainstormavond over recreatie en toerisme in Zederik. De Rekenkamer heeft geen voorbeelden aangetroffen van projecten waarin de burgers zelf een beslissing kunnen nemen. ROLLEN VAN BURGERS TIJDENS INTERACTIEVE BIJEENKOMSTEN Rollen van burgers in relatie tot participatiestijlen Geen rol; Gesloten autoritaire stijl; Toehoorder of object van Open autoritaire stijl; onderzoek; Adviseur (aan het eind); Consultatieve stijl; Adviseur (vanaf het begin); Participatieve stijl; Medebeslisser; Delegerende stijl; Samenwerkingspartner (coproducent); Samenwerkende stijl; Initiatiefnemer. Faciliterende stijl. Tabel 3.3 Mogelijke rollen van burgers Als de gemeenten een informatieavond organiseert om burgers over een bepaald (voorgenomen) besluit te informeren hebben burgers over het algemeen de rol van 6 Igno Pröpper en Hans Kessens, 2005, Tussen pluche en publiek, p

13 toehoorder of object van onderzoek of als adviseur aan het eind. Minder vaak hebben burgers de rol van adviseur vanaf het begin en kunnen in een vroeg stadium meedenken en input leveren voor een bepaald besluit van de gemeente. In de gemeenten zijn geen voorbeelden aangetroffen van burgers die de rol hadden van initiatiefnemer, of samenwerkingspartner. Het is altijd de gemeente die besluit een bepaald project op te starten. Ook is het de gemeente die randvoorwaarden bepaalt waarbinnen de oplossing die al dan niet in samenspraak met burgers wordt gekozen moet voldoen. Rollen raadsleden Bemiddelaar. Tabel 3.4 Mogelijke rollen van de gemeente 7 Geen bijdrage; Waarnemer: alleen luisteren; Onderzoeker: luisteren en vragen stellen; (Open) discussiedeelnemer: luisteren, vragen stellen en (open) stelling nemen; Discussieleider: het richten en ondersteunen van de discussie tussen burgers onderling; Verkoper: standpunten uitdragen; Onderhandelaar; De rol geen bijdrage is bijvoorbeeld van toepassing als een raadslid niet aanwezig is op een bijeenkomst. Aanwezige raadsleden die niet actief hun mening verkondigen of vragen stellen zijn waarnemers. Raadsleden kunnen als doel hebben tijdens een avond te peilen wat er leeft. Een onderzoekend raadslid stelt burgers bijvoorbeeld gerichte vragen over de mate waarin zij tevreden zijn over de speelvoorzieningen in het dorp. Nog meer openheid geeft het raadslid als (open) discussiedeelnemer. Tijdens een bijeenkomst zegt het raadslid bijvoorbeeld dat hij/zij van mening is dat er voldoende speelvoorzieningen zijn, maar geeft hierbij tegelijkertijd aan dat hij/zij wil weten waarom de burger een andere mening heeft. Dit raadslid vraagt burgers naar argumenten om zijn eigen mening bij te stellen. Een discussieleider zorgt ervoor dat iedereen zijn zegje kan doen zonder daarbij een specifiek standpunt te verdedigen. Uit interviews blijkt dat raadsleden geïnteresseerd zijn in de inbreng van burgers. Zij bezoeken bijeenkomsten en hebben daarin vaak de rol van waarnemer. Uitzondering hierop zijn de spreekuren die de raad van Liesveld heeft gehouden. In deze projecten vervulden raadsleden de rol van (open) discussiedeelnemer. In de gemeenten is de discussieleider vaak een externe. Argument hiervoor is dat een externe meer inhoudelijke kennis en/of ervaring met een bepaald onderwerp heeft wat de discussie met burgers een meer open karakter geeft. Burgers kennen een bepaalde autoriteit toe aan een raadslid, wethouder of ambtenaar en voelen zich hierdoor minder vrij in het uiten van hun mening. 7 Igno Pröpper en Hans Kessens, 2005, Tussen pluche en publiek, p

14 DOELEN De doelen hebben betrekking op de doelstellingen van het interactieve proces en niet op de inhoudelijke doelen van het beleid. Mogelijke doelen van interactieve beleidsvoering 1 inhoudelijke verrijking 2 ambitieuzere doelstellingen 3 betere verstandhouding met externe partijen 4 draagvlak 5 verbeteren democratie 6 uitvoerbaarheid beleid groter 7 tijdwinst 8 vergroten maatschappelijke verantwoordelijkheid externe partijen 9 meer invloed externe partijen 10 verbeteren ambtelijke organisatie 11 imagoverbetering Tabel 3.5 Mogelijke doelen van interactieve beleidsvoering 8 De drie gemeenten betrekken burgers met een specifiek doel bij het beleid. De inbreng van burgers is vooral gebruikt om het beleid beter te maken (inhoudelijke verrijking). In tweede instantie, en als uitvloeisel van de betere kwaliteit, ontstaat draagvlak voor de plannen en wordt de uitvoerbaarheid van het beleid te vergroot. Het idee van de gemeenten is ook dat dit klachten en vertragingen tijdens de uitvoering voorkomt. 8 Igno Pröpper en Deanneke Steenbeek, 2001, De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders, p

15 4 Zes projecten Per gemeente zijn twee projecten geselecteerd die als casus verder zijn uitgediept. Dit zijn (grotendeels) afgeronde projecten waarbij volgens eigen opgave van de gemeente sprake is van het betrekken van burgers in een zo vroeg mogelijk stadium van het beleid en dus van burgerparticipatie. Bij de selectie heeft de Rekenkamer rekening gehouden met spreiding over de beleidsvelden. Ook is geprobeerd projecten te selecteren die in de visie van de gemeente goed zijn verlopen én projecten waarvan de gemeente veel heeft geleerd omdat niet alles goed ging. Zes geselecteerde projecten 1 Brede school Lexmond (Zederik) 2 Integraal plan openbare ruimte (Graafstroom) 3 Klankbordgroepen per kern (Graafstroom) 4 Reconstructie Voorstraat, Sluis en Gelkenes (Liesveld) 5 Structuurplan Liesveld 2015 (Liesveld) 6 Wet maatschappelijke ondersteuning 9 (Zederik) Tabel 4.1 Zes geselecteerde projecten 1 BREDE SCHOOL LEXMOND 10 De raad neemt in 2003 het besluit de nieuwe openbare basisschool in Lexmond volgens het brede school concept uit te werken. Begin 2005 bezoeken de deelnemers een informatiedag over het concept brede scholen (fase in beleid: uitvoering). Tot dit moment hadden de openbare school en de christelijke school geen contact met elkaar. Uiteindelijk tekenen de gemeente, de openbare basisschool, de christelijke basisschool, de peuterspeelzaal, het kinderdagverblijf en de bibliotheek een intentieverklaring om het project gezamenlijk vorm te geven In eerste instantie was door de Rekenkamer het project jeugd geselecteerd. Omdat hiervoor geen informatie aanwezig was is een ander project gekozen. In het project Brede School Lexmond zijn twee afzonderlijke burgerparticipatieprojecten gevolgd. Een project betreft de inrichting van de school door de twee scholen, de peuterspeelzaal, de bibliotheek en de kinderopvang. In het tweede project zijn de omwonenden van de toekomstige school geïnformeerd over de plannen en de voortgang. De Rekenkamer richt zich op het eerstgenoemde project. 14

16 Om het project te realiseren is een interne projectgroep (met wethouder en ambtenaren) en een externe werkgroep (met vertegenwoordigers namens de zes partijen en het externe adviesbureau) opgericht. Het doel van de werkgroep is het opstellen van een gezamenlijke visie voor de Brede school Lexmond (inzet: een beslissing van de burgers zelf). De zes partijen die in de toekomst letterlijk gaan samenwonen vergaderen regelmatig en nemen deel aan twee workshops (activiteiten: inventariseren van wensen en belangen van burgers). De visie is opgenomen in het kader. De discussies onder leiding van de externe projectleider zijn open, met respect voor elkaars visie en gericht op het opbouwen van een onderlinge relatie. De Brede school in Lexmond wil een school zijn waar kinderen vanuit een veilige en uitdagende omgeving geprikkeld worden om zich te ontplooien; die bijdraagt aan een brede maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid (ouderbetrokkenheid/participatie, dorpsbetrokkenheid/participatie); waar kinderen zich kunnen ontwikkelen binnen een breed cultureel aanbod; die bijdraagt aan de doorlopende (0-12 jaar) ontwikkeling waarbij taal een belangrijk speerpunt is; die bijdraagt aan een divers extra aanbod van activiteiten aan de kinderen en hun leefomgeving door actieve samenwerking van alle betrokkenen. Na de afronding van het visiedocument richt de samenwerking in de werkgroep zich op de indeling van het gebouw en de manier waarop de gezamenlijke ruimten worden ingericht (inzet: een beslissing van de burgers zelf; activiteit: inventariseren van mogelijkheden van eigen inbreng vanuit partijen in de samenleving en van samenwerking). Zo is besloten de bovenbouw van de openbare basisschool op de verdieping te plaatsen, dat de kinderen van de bovenbouw via een vide contact hebben met het binnenplein, dat het binnenplein waarop alle ruimten uitkomen een ruime uitstraling heeft en dat een gebalanceerde ventilatie wordt aangelegd. Raadsleden hadden, buiten het vaststellen van het krediet, geen specifieke rol in dit project (rol: geen bijdrage). De wethouder fungeerde als vertegenwoordiger namens de gemeente in de werkgroep (rol: (open) discussiedeelnemer). Op haar website geeft de gemeente Zederik aan dat de Brede school Lexmond in december 2008 wordt opgeleverd en begin 2009 in gebruik kan worden genomen. Bestuursstijl De rol van de twee scholen, de peuterspeelzaal, het kinderdagverblijf en de bibliotheek is die van medebeslisser omdat de gemeente hen zelf laat beslissen, binnen de kaders van de gemeenteraad (dit zijn de keuze voor het brede school concept, het krediet en de verordening onderwijshuisvesting). De gehanteerde bestuursstijl is de delegerende stijl. 2 INTEGRAAL PLAN OPENBARE RUIMTE Het integraal plan openbare ruimte is een beheersplan voor projecten op de gebieden verkeersveiligheid, wegbeheer, rioolbeheer, gemeentelijke riolering en oevervoorzieningen (beleidsveld Ruimtelijke Ordening). Burgerparticipatie vindt plaats 15

17 als de gemeente een deel van het beheersplan in uitvoering neemt en daar veranderingen voor de burgers uit voortvloeien (fase in beleid: uitvoering). Een voorbeeld van een recent project is de reconstructie van de Dorpsstraat en Abbekesdoel in Bleskensgraaf. De gemeente wil hier maatregelen treffen om de snelheid te verminderen en daarmee de veiligheid te verhogen. Hiervoor is een informatieavond georganiseerd waarvoor de aanwonenden, de klankbordgroep en de gemeenteraad zijn uitgenodigd. De gemeente wil van gedachten wisselen (activiteiten: inventariseren van wensen en belangen van burgers en horen van reacties vanuit de samenleving op voornemens en plannen) en overeenstemming bereiken over vier varianten (inzet is een zwaarwegend advies). Schetsen van deze varianten zijn vooraf toegestuurd zodat daaruit tijdens de avond een keuze gemaakt zal worden (doelstelling is inhoudelijke verrijking en draagvlak). De wethouder opent de avond, de behandelende ambtenaar verzorgt de toelichting. De wethouder reageert op politiek inhoudelijke vragen en kan namens het college beslissen. Raadsleden hebben geen specifieke rol (waarnemer). Bestuursstijl De deelnemende burgers hebben van de gemeente de rol van medebeslisser gekregen. De gemeente betrekt de burgers direct bij het nemen van de definitieve besluit, binnen de kaders van de gemeente (snelheid verminderen en veiligheid verhogen). De gemeente heeft kaders gesteld (de vier mogelijkheden), maar wijkt hier van af ten gunste van de burgers. De voorkeur van de burgers om op de kruisingsvlakken geen drempels of plateaus aan te brengen is gevolgd. Zonder verdere tussenkomst van college of raad wordt het plan in uitvoering genomen. De gevolgde bestuursstijl is de delegerende stijl. 3 KLANKBORDGROEPEN De gemeente Graafstroom heeft zes klankbordgroepen voor de zeven kernen van de gemeente Graafstroom opgericht. Oorspronkelijk hadden deze groepen tot doel om gerichte voorzieningen voor de jeugd te realiseren (doel: inhoudelijke verrijking). Later is het doel verbreed tot het bevorderen van de leefbaarheid in de kernen. De gemeente heeft hiervoor jaarlijks een budget van per Klankbordgroep beschikbaar. Ook vragen het college en de raad de Klankbordgroepen incidenteel om advies. De Klankbordgroep van één van de kernen is bijvoorbeeld uitgenodigd voor de informatieavond over de Reconstructie Dorpsstraat en Abbekesdoel, het project uit het Integraal plan openbare ruimte (inzet: vrijblijvend of zwaarwegend advies; activiteit: inventariseren van wensen en belangen van burgers). De Klankbordgroepen hebben geen leden en zijn voor iedere inwoner uit de kern toegankelijk. Dit betekent dat de samenstelling van de groepen kan wisselen naar gelang het onderwerp. Iedere Klankbordgroep bestaat wel uit een vaste kern. De Klankbordgroepen ontwikkelen voorstellen (fase: voorbereiding) voor de besteding van het budget (activiteit: Inventariseren van mogelijkheden van eigen inbreng vanuit de samenleving met hen). Zij doen dit tijdens de vier à vijf vergaderingen die elke Klankbordgroep gemiddeld per jaar heeft (rol burger: adviseur (vanaf het begin)). Zo is de vrije ruimte in de kernen die in het verleden vooral uit grasvelden bestond, nu ingericht als wandelpad, skatebaan of trapveld. 16

18 Ook zijn faciliteiten voor verenigingen of buurtfeesten aangeschaft, zoals een industriële frituurpan, een geluidsinstallatie, een mobiel biljard en een podium. De Klankbordgroepen verzorgen zelf de communicatie naar hun achterban. Sommige doen dit via een website (zie kader), anderen via een nieuwsbrief. 11 Elke Klankbordgroep heeft een raadslid als voorzitter (rol: discussieleider). De leden van de zogenaamde beleidsgroep wegen de voorstellen uit de zes Klankbordgroepen tegen elkaar af. Deze beleidsgroep bestaat uit een of twee vertegenwoordigers van elke Klankbordgroep en een onafhankelijke voorzitter, een burger uit de gemeente. Deze groep bepaalt welke voorstellen worden voorgelegd aan het college. De wethouder is bij de meeste vergaderingen van de beleidsgroep aanwezig, maar heeft hier geen speciale taak. Tot op heden heeft het college alle voorstellen van de beleidsgroep overgenomen (inzet: een zwaarwegend advies). De gemeente zorgt voor de uitvoering van de plannen en levert daarnaast ook secretariële ondersteuning aan enkele Klankbordgroepen. Ook denkt de gemeente Bron: Website van Klankbordgroep Wijngaarden mee over bijvoorbeeld subsidiemogelijkheden. Bestuursstijl De Klankbordgroepen hebben van de gemeente de rol van adviseur vanaf het begin gekregen. De ruimte die de Klankbordgroepen hebben is groot, maar het college neemt het uiteindelijke besluit neemt niet samen met de Klankbordgroepen. Door het ontbreken van een gezamenlijk beslismoment is de gehanteerde bestuursstijl de participatieve stijl. 4 RECONSTRUCTIE VOORSTRAAT, SLUIS EN GELKENES 12 De Voorstraat, Sluis en Gelkenes vormen een belangrijke doorgaande route door Groot-Ammers. Het doel van de reconstructie was het verhogen van de verkeersveiligheid. De gemeente wilde dit doen door de verkeerssnelheid te verlagen en het vrachtverkeer terug te dringen. Ook wilde de gemeente de geluidsoverlast verlagen en een Omdat weinig informatie voorhanden was over de beginfase van het project is niet bekend of in deze fase burgers zijn betrokken. De Rekenkamer richt zich daarom op de betrokkenheid van burgers tijdens de uitvoeringsfase van het project. 17

19 karakteristieke omgeving creëren. De gemeente heeft, volgens eigen zeggen, veel van dit project geleerd. De projectleiding was in handen van de gemeente en de uitvoering is na een aanbesteding in handen gegeven van een extern ingenieursbureau. Tijdens de uitvoering van het project (fase: uitvoering) zijn belanghebbenden geïnformeerd via o.a. brieven, de website van de gemeente en twee informatieavonden voor ondernemers (activiteit: reacties vanuit de samenleving op voornemens en plannen horen). De reden voor het organiseren van de informatieavonden was de onrust die was ontstaan bij ondernemers rondom het afsluiten van de belangrijkste schakel in de doorgaande route in de periode rondom de kerstdagen, de Sluis. De ondernemers voorzagen een inkomstenderving tijdens deze voor hen belangrijke periode. De burgemeester zegt tijdens de tweede informatieavond: Het is juist dat u bij het maken van de keuze geen inspraak heeft gehad. Wij hebben ons huiswerk gedaan en de minst bezwaarlijke oplossing gekozen. De ondernemers gaan akkoord met de afsluiting van de weg tussen 3 november en 21 november en nogmaals vanaf 6 januari. Tijdens de feestdagen bleef de doorgaande route Sluis dus open. Uit de evaluatie die de gemeente heeft uitgevoerd na afloop van dit project onder de bewoners van de straten blijkt dat de doelstellingen zijn gehaald maar dat de communicatie rondom het project beter had gekund. Burgers waren tevreden over de hoeveelheid informatie die zij van de gemeente ontvingen (vooral de brieven werden gewaardeerd) maar klaagden ook over voorbeelden van tegenstrijdige informatie. De raad stemt in met aanbevelingen om de communicatie rondom projecten in de toekomst beter te laten verlopen. Onder andere moet in de toekomst voor ieder project een communicatieparagraaf worden opgesteld. Ook neemt de gemeente zich voor in de toekomst belanghebbenden eerder bij projecten te betrekken. Bestuursstijl De rol van de burgers was die van toehoorder. Zij konden vragen stellen of hun mening geven over de wijze en fasering van de uitvoering (tijdens de informatieavond) en antwoorden geven op gerichte vragen (tijdens de enquête ter evaluatie). De burgers hadden geen stem bij het nemen van het uiteindelijke besluit. De gehanteerde bestuursstijl is de open autoritaire stijl, een stijl die op grond van de definitie in de participatieladder niet als burgerparticipatie wordt gekenmerkt. 5 STRUCTUURPLAN LIESVELD 2015 Het structuurplan geeft een beeld van hoe de gemeente Liesveld er over tien à vijftien jaar uit kan zien. De gemeente Liesveld heeft burgers de kans gegeven in een vroegtijdig stadium ( er staat nog geen letter op papier ) (fase: voorbereiding) over de toekomst van de gemeente mee te denken, te praten én te beslissen (inzet: een vrijblijvend of zwaarwegend advies). 18

20 De gemeente organiseert in april 2005 een toekomstbijeenkomst waarvoor honderd burgers (via een aselecte steekproef) en diverse bedrijven, instellingen, organisaties en verenigingen zijn uitgenodigd. De toekomstbijeenkomst is bezocht door ongeveer zestig belangstellenden. De wethouder opent de avond en de externe projectleider fungeert als gespreksleider. Tijdens de avond maken deelnemers in kleinere groepjes zelf tekeningen van hun beeld van de toekomst van Liesveld (activiteit: inventariseren van wensen en belangen van burgers). Deze tekeningen en de discussie tijdens de avond vormen de input waarmee het externe bureau een concept voorontwerp maakt. Na de toekomstbijeenkomst is een klankbordgroep geformeerd van ongeveer veertig personen, grotendeels afkomstig uit de deelnemers aan de toekomstbijeenkomst. Deze klankbordgroep komt in totaal drie keer bijeen. De wethouder opent de avonden maar heeft, net als de aanwezige raadsleden, geen specifieke rol. In de klankbordgroep discussiëren de deelnemers onder leiding van het externe bureau over de opeenvolgende versies van het plan die het externe bureau heeft opgesteld (activiteit: reacties vanuit de samenleving horen). Ook geeft de discussieleider een verklaring voor de gemaakte keuzes (verantwoorden, uitleggen en toelichten van gemaakte of overwogen keuzes; rol: bemiddelaar). Het structuurplan is uiteindelijk vastgesteld door de gemeenteraad (de inzet blijkt dus geen beslissing van de burgers zelf). Bestuursstijl Burgers zijn voordat er inhoud op papier stond bij het proces betrokken en fungeren daarmee als adviseur vanaf het begin. De burgers zijn geen medebeslisser omdat het de gemeenteraad is het uiteindelijke besluit neemt, zonder een directe discussie met de burgers. De gehanteerde bestuursstijl is de participatieve stijl. 6 WET MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING De aanleiding voor dit project is de vaststelling en het van kracht worden van de Wet maatschappelijke ondersteuning op 1 januari In de wet is opgenomen dat de gemeente over het ontwerpplan advies moet vragen aan vertegenwoordigers van representatieve organisaties. Na het vaststellen van een eenjarig beleidsplan kiest de raad ervoor om het project voor het meerjarige beleidsplan op te starten en ingezetenen en belanghebbenden te betrekken in de Wmo consultatie. Binnen deze Wmo consultatie is de inbreng van de diverse partijen, professionele organisaties, cliëntenorganisaties en burgers bewust van elkaar gescheiden. De burgers zijn via posters en huis-aan-huis bladen uitgenodigd voor een discussieavond waarin zij kunnen meepraten, meedenken en meedoen tijdens een 19

21 eenmalige bijeenkomst in een dorpentocht. De gemeente wil bouwstenen aangereikt krijgen (activiteit: inventariseren van wensen en belangen van burgers; inzet: een vrijblijvend of zwaarwegend advies). Deze bouwstenen hebben betrekking op wat burgers belangrijk vinden voor hun eigen dorp en in de gemeente in het algemeen op het gebied van leefbaarheid, (mantel)zorg en welzijn. De wethouder is de gastheer, raadsleden zijn uitgenodigd als toehoorder, niet om burgers te overtuigen. Ook ambtenaren én de projectleider zijn als toehoorder aanwezig. De gespreksleider is een externe en aangetrokken om te bevorderen dat alle burgers hun zegje kunnen doen. De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van een aantal korte stellingen die zijn bedoeld om het gesprek op gang te brengen (activiteit: inventariseren van wensen en belangen van burgers). De cliëntenorganisaties Zedje en de Seniorenraad hadden al (afzonderlijke) lopende afspraken met de gemeente over de voortgang van de invoering van de Wmo (activiteit: reacties vanuit de samenleving op voornemens en plannen horen). Ten tijde van de Dorpentocht zijn deze cliëntenorganisaties ook door de gemeente benaderd om bouwstenen aan te dragen (activiteit: inventariseren van wensen en belangen van burgers; inzet een vrijblijvend of zwaarwegend advies). De inbreng van professionele organisaties is regionaal georganiseerd. Ter afsluiting wordt een centrale Wmo avond georganiseerd in het gemeentehuis. Bestuursstijl De rol van de burgers en die van de cliëntenorganisaties is die van adviseur vanaf het begin. Zij zijn, nog voordat een plan op papier staat, gevraagd advies te geven (bouwstenen aan te leveren). De gehanteerde bestuursstijl is de participatieve stijl. Leren of afrekenen De basis voor de beoordeling van de zes projecten in hoofdstuk vijf en zes zijn de zes projecten die in dit hoofdstuk zijn beschreven. Deze zes projecten zijn zeer verschillend van aard en zijn zowel goede als minder goede voorbeelden uit het verleden van de gemeenten. De Rekenkamer onthoudt zich daarom van een oordeel over welke gemeente goed of minder goed is. De Rekenkamer richt zich op de goede en minder goede punten uit de zes geselecteerde projecten zodat alle drie gemeenten hiervan kunnen leren. 20

22 5 Proces Hebben de gemeenten een helder afwegingskader voor burgerparticipatie? Zijn de projecten adequaat voorbereid en doordacht? Is goed verwachtingenmanagement gevoerd? AFWEGINGSKADER Het afwegingskader is een methodiek of voorgeschreven werkwijze die door iedereen in de organisatie gebruikt kan worden voor het inrichten van burgerparticipatieprojecten. Dit afwegingskader is een hulpmiddel voor de te nemen besluiten, zoals het bepalen van het moment waarop burgers bij het beleid worden betrokken, het bepalen van de rol van de gemeente, het bepalen van de ruimte waar burgers wel en niet iets over mogen zeggen. Ook kan dit afwegingskader aanwijzingen geven voor het inrichten van projecten, zoals over de voorbereiding, het plan van aanpak of de communicatie. 13 Dit afwegingskader kan bijvoorbeeld zijn opgenomen in een nota inspraak, een stappenplan, of in een inspraakverordening. Met behulp van dit afwegingskader kunnen ambtenaren bepalen of een beleidsproces geschikt is om voor burgerparticipatie te worden ingericht. Ook kan een afwegingskader een stappenplan bevatten van achtereenvolgens te maken keuzes. Bevinding afwegingskader Bij het Structuurplan Liesveld 2015 is gebruik gemaakt van een formeel afwegingskader voor de communicatie bij burgerparticipatieprojecten dat door de raad van de gemeente Liesveld is vastgesteld. In de overige twee gemeenten is geen formeel algemeen afwegingskader aangetroffen. Wel is bij de Brede school Lexmond en het Integraal Plan Openbare Ruimte gebruik gemaakt van een minder algemeen geldend afwegingskader. Het formele afwegingskader dat gehanteerd is bij het project Structuurplan Liesveld 2015 is door de raad vastgesteld als uitvloeisel van de evaluatie van het project Reconstructie Voorstraat, Sluis en Gelkenes (het andere voor de gemeente Liesveld geselecteerde project). De afwegingen zijn opgenomen in het kader op de volgende pagina. Het project Brede school Lexmond is ingericht op basis van een projectplan dat vastgesteld is voor vijftien grote projecten in de gemeente Zederik. Dit plan is niet gebruikt voor de inrichting van het project Wmo in diezelfde gemeente. Het project binnen het Integraal Plan Openbare Ruimte in Graafstroom is ingericht op basis van een impliciet afwegingskader dat gebruikt is voor eerder uitgevoerde, vergelijkbare projecten. Dit afwegingskader bevindt zich in het hoofd van de organiserende ambtenaar en is een resultaat van eerdere ervaringen. Voor het inrichten van de Klankbordgroepen per kern is geen afwegingskader gebruikt. 13 In bijlage 6 is een voorbeeld opgenomen van elementen waaruit een afwegingskader kan bestaan. 21

23 Het afwegingskader van de gemeente Liesveld 14 eenduidige communicatie naar inwoners en belanghebbenden door verbetering van interne en externe afstemming; voor projecten met omvang van meer dan en/of complex door betrokkenheid van meerdere belanghebbenden en/of complex door plaatselijke situatie wordt een driemaandelijkse rapportage naar de raad gemaakt; voor ieder project wordt een communicatieparagraaf opgesteld; voor ieder project groter dan wordt een interne maandelijkse voortgangsrapportage opgesteld en bij de voorbereiding van ieder project wordt de uitvoering van het project bekeken. DOORDENKING EN VOORBEREIDING Voorafgaand aan de start van het project is het van belang pas op de plaats te maken en na te denken over wat er aan de hand is, wat de wensen zijn en hoe deze kunnen worden gerealiseerd. De eisen aan de doordenking en voorbereiding zijn sterk afhankelijk van de specifieke situatie van de projecten. Past de gekozen bestuursstijl bij de voorwaarden? Sluit het plan van aanpak aan bij de bestuursstijl? Bevinding doordenking en voorbereiding Bij alle zes projecten is sprake geweest van doordenking en voorbereiding. De manier waarop dit gebeurt hangt af van de mate van complexiteit van het project. Bij vijf van de zes projecten past de gekozen bestuursstijl bij de mate waarin aan de voorwaarden is voldaan. Bij de Klankbordgroepen per kern had de gemeente voor een bestuursstijl met meer invloed van de burgers kunnen kiezen. Het plan van aanpak past bij vier van de zes projecten bij de beleidssituatie en de gekozen bestuursstijl. De organisatie rondom de Klankbordgroepen per kern is gelet op de gekozen bestuursstijl te zwaar georganiseerd. Bij het project Reconstructie Voorstraat, Sluis en Gelkenes is vooraf te weinig nagedacht over de communicatie. Geen van de zes projecten kent een expliciete interne én externe evaluatie met alle betrokkenen. De manier waarop de zes projecten zijn doordacht en voorbereid is bij alle zes anders. Bij het Structuurplan Liesveld 2015, de Wmo en de Brede school Lexmond is een (formeel) plan van aanpak of een startnotitie opgesteld. De voorbereiding voor de projecten Integraal Plan Openbare Ruimte en de Klankbordgroepen per kern vond de grotendeels plaats in het hoofd van de behandelende ambtenaar. Voor het project Reconstructie Voorstraat, Sluis en Gelkenes is een bestek opgesteld waarin alle technische aspecten zijn opgenomen. Deze variatie weerspiegelt het verschillende karakter van de projecten. 14 Gemeente Liesveld, Eindrapportage Een sluis naar verbetering, 14 maart De raad heeft met de aanbevelingen ingestemd op 26 april