ONDERZOEK NAAR GEHUWDE ZWAKZINNIGEN IN DE GEMEENTE UTRECHT

Transcriptie

1 ONDERZOEK NAAR GEHUWDE ZWAKZINNIGEN IN DE GEMEENTE UTRECHT DOOR Fr. V ISSE R. Sedert op 1 Januari 1934 in Duitschland het Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchs in werking trad werden tienduizenden en nog eens tienduizenden gesteriliseerd, voornamelijk zwakzinnigen. Dr. F. Douglas Turner, lid van de Wood-commissie, in 1933 door de Engelsche regeering in het leven geroepen om o.a. een onderzoek in te stellen naar de wenschelijkheid van sterilisatie, verklaart hiervan geen verbetering in eugenetischen zin te verwachten, er op wijzende, dat nog slechts zeer weinig bekend is van de erfelijkheid van zwakzinnigheid. Sterilisatie wordt in 27 staten van Noord-Amerika toegepast, is in 1929 in Zwitserland en Denemarken wettelijk geregeld, terwijl in Noorwegen een wettelijke regeling in voorbereiding is. Geen wonder, dat ook hier de belangstelling voor dit vraagstuk steeds groeiende is. Verschillende periodieken publiceerden er min of meer belangrijke artikelen over, voorstanders en tegenstanders gingen elkaar fel te lijf, beweringen werden geplaatst tegenover beweringen, buitenlandsche meeningen deden opgeld, maar gegevens, rekening houdend met Nederlandsche toestanden, gebaseerd op Nederlandsch ervarings-materiaal, ontbraken zoogoed als geheel. W ij achtten het daarom wenschelijk, door een eigen onderzoek indrukken te verzamelen betreffende 1. Het aantal gehuwde zwakzinnigen. 2. Het aantal kinderen uit die huwelijken. 3. Het aantal zwakzinnigen onder die kinderen. 4. Het aantal gevallen, waarin een zwakzinnige huwde met een zwakzinnige. 5. De gezinnen van zwakzinnigen als opvoedings-milieu. 6. De economische omstandigheden van die gezinnen. 7. Het voorkomen van ongehuwde moeders onder de zwakzinnigen. Hoe was dit te bereiken? De beschikking hebbende over het archief van de buitengewone

2 ONDERZOEK NAAR GEHUWDE ZWAKZINNIGEN TE UTRECHT 417 school voor openbaar L.O. te Utrecht, legden we een lijst aan van al de jongens en meisjes, die, na een nauwgezet medisch-paedagogisch onderzoek, als leerling dier school waren ingeschreven tusschen 1908 (het jaar van oprichting) en Dat materiaal zou als uitgangspunt moeten dienen. Ingeschreven bleken te zijn 292 leerlingen en wel 204 jongens tegen 88 meisjes, wier leeftijd thans varieert van jaar. Om een juiste vergelijking te verkrijgen tusschen zwakzinnigen en normalen stelden we eveneens een lijst samen van 204 jongens en 88 meisjes, allen oud-leerlingen van een gewone school voor openbaar L.O. te Utrecht, er zorg voor dragend dezen zoo te kiezen, dat ook zij thans van denzelfden leeftijd zijn en het maatschappelijke milieu van gelijken aard kon worden geacht. Deze twee groepen willen wij aan duiden als groep A en groep B. V an groep A waren overleden 18 jongens en 5 meisjes. vertrokken onvindbaar 4 Als thans nog in Utrecht woonachtig, bleven dus over 135 jongens en 59 meisjes, waarvan gehuwd 52 jongens en 11 meisjes, derhalve in totaal 32.5 %. Voor groep B vonden wij de volgende cijfers: overleden 5 jongens en 2 meisjes, vertrokken 82,, 34 onvindbaar 6 3 Rest 111 jongens en 49 meisjes, waarvan gehuwd 71 jongens en 32 meisjes, dus 64.4 %. Op grond van deze uitkomst zou men de juistheid van de bewering, dat zwakzinnigen zoo lichtvaardig tot het sluiten van een huwelijk overgaan, in twijfel kunnen trekken. 2o. Het aantal kinderen. Hierbij moge worden opgemerkt, dat ge~ zinsvermeerdering bij deze betrekkelijk jonge huwelijken geenszins uitgesloten is. Ook hier is echter de vergelijking tusschen beide groepen leerzaam. W ij hebben alle gehuwden uit groep A persoonlijk bezocht en vonden slechts één geval, waarin een zwakzinnige man met een zwakzinnige vrouw was getrouwd. Er was na een vijfjarig huwelijk één kind, een meisje van 11 maanden, terwijl een tweede kind werd verwacht. De man was werkloos. Het gezin maakte geen gunstigen indruk. Uit het huwelijk van de tien zwakzinnige meisjes met normale mannen kwamen voort 17 kinderen, de 51 mannelijke zwakzinnigen, gehuwd met een normale vrouw, hadden gezamenlijk 81 kinderen. De 62 gezinnen telden dus te samen 99 kinderen, of 1.60 per gezin.

3 418 Fr. VISSER In de 103 gezinnen van groep B werden 168 kinderen aangetroffen, of wel 1.64 per gezin. Hieruit valt af te leiden, dat althans in de door ons onderzochte gevallen geen sprake is van een beduidend grooter kinderaantal in gezinnen met zwakzinnigen vader of moeder. De heer F. Schrijver, gemeentearts te Amsterdam, schrijft in Erfelijkheid bij de mens van October 1935: Niet alleen zien we tegenwoordig de minderwaardigen zich voortplanten, maar als men hun kindertal vergelijkt met dat van volwaardige personen, dan ziet men dat de vruchtbaarheid in het algemeen stijgt, naarmate de sociale waarde afneemt. W ij bevonden dat niet d e minderwaardigen zich voortplanten, maar slechts 32.5%. Zooals gezegd constateerden we evenmin meerdere vruchtbaarheid. Per 100 volwassenen komen we voor groep A tot een aantal van 51, voor groep B van 105 kinderen. Hieruit blijkt, dat oud-1.1. van buitengewone scholen minder kans hebben op een groote nakomelingschap dan normalen. 3o. Het aantal zwakzinnige kinderen in groep A. Zooals bekend is, valt het constateeren van zwakzinnigheid bij kinderen beneden den schoolleeftijd uiterst moeilijk, tenzij men met de zware vormen te maken heeft, die dikwijls reeds bij de geboorte zijn te onderscheiden. Met het oog hierop verdeelden we de kinderen in drie groepen: I. die beneden den schoolleeftijd; II. de schoolgaanden; III. die, boven den schoolleeftijd. Groep I telde 61 kinderen, zoo op het gezicht af gezond en levenslustig genoeg, maar van wier verstandelijke vermogens nog weinig met zekerheid kon worden gezegd. Groep II was 35 kinderen groot, waarvan 4 een buitengewone school bezochten, terwijl 2 vermoedelijk achterlijk waren. In groep III troffen we slechts drie kinderen aan. Twee hadden de gewone L.S. normaal afgeloopen, één was oud-leerlinge van een buitengewone school. Van de 38 kinderen uit II en III waren dus 5 zeker, 2 vermoedelijk achterlijk, 31 vermoedelijk normaal, zaten althans in klassen overeenkomstig hun leeftijd en gaven geen reden tot klagen over geringe vorderingen. In Die deutsche Sondernschule lazen we, dat in huwelijken van zwakzinnigen gemiddeld meer dan vier kinderen per gezin werden aangetroffen, die meerendeels zwakzinnig, psychopatisch of asociaal zijn. Op grond van ons onderzoek kunnen we het met die qualificatie niet eens zijn. In verband hiermede zij nog opgemerkt, dat op buitengewone scholen slechts bij uitzondering kinderen van zwakzinnigen

4 ONDERZOEK NAAR GEHUWDE ZWAKZINNIGEN TE UTRECHT 419 worden geplaatst. Verreweg het grootste gedeelte stamt van normale ouders. De verdeeling van de kinderen over de gezinnen was als volgt: 12 huwelijken kinderloos bij groep A. 23 bij groep B. 23 m. 1 kind.. A. 33 B. 16 m. 2 kinderen A. 22 B. 6 3 A. 16 B. 2 4 A. 1 B. 1 5 A. 4 B. 1 6 A. 2 B. 1 7 A. 1 B. Gelijk men ziet, loopen hier de cijfers niet ver uit elkaar. 4. W ij wezen er reeds op, dat wij slechts één geval ontmoetten van een huwelijk van zwakzinnigen onderling. Naar onze meening behoeft dit geen verwondering te baren. Immers, uit het oog, uit het hart geldt in verhoogde mate voor achterlijke kinderen. Dat zij elkaar van de schoolbanken af trouw zouden blijven, is vrijwel uitgesloten. Het aantal huwbare zwakzinnige meisjes is, over de geheele stad genomen, zeer gering, zoodat zwakzinnigen van beiderlei kunne slechts toevallig met elkaar in aanraking komen, waardoor huwelijken onderling tot uitzonderingsgevallen worden. 5. Gezinnen met zwakzinnigen vader of moeder als opvoedingsmilieu. Als een van de merkwaardigste uitkomsten van ons onderzoek kan worden beschouwd, dat wij zooveel goede, harmonische, we zouden haast zeggen gelukkige gezinnen aantroffen. Misschien mag dit mede worden toegeschreven aan het feit, dat de normale vrouw haar minder schoolknappen echtgenoot zoo dikwijls moest bijstaan, ja vervangen, wanneer brieven moesten worden geschreven, belastingbiljetten behandeld, rekeningen nagezien, enzoovoort. Men zou zeggen, haar moeder-instinct strekte zich op dit terrein over haar man uit, terwijl hij in haar méér de huwelijks-kameraad leerde zien, die bijspringen kon, daar waar hij zelf te kort schoot. Haar positie in het gezin werd er door versterkt, zijn waardeering voor haar vond telkens nieuw voedsel en beiden konden als eindresultaat meer van elkaar verdragen dan men wel in huwelijken van normalen ziet. Ook in de huwelijken waarin de vrouw zwakzinnig (licht-debiel) was, vonden wij overwegend een rustige, gezonde verhouding. W aar men in Denemarken, zooals Dr. A. van Voorthuyzen in zijn opstel Zwakzinnigenzorg in Denemarken meedeelt, sterilisatie in hoofdzaak toepast op grond van de sociale overweging, dat de kinderen,

5 420 Fr. VISSER welke geboren worden, niet door de ouders kunnen worden grootgebracht, is het ongetwijfeld van belang er de aandacht op te vestigen, dat o.i. tegen de door ons bezochte gezinnen als opvoedings-milieu in groote meerderheid geen ernstige bezwaren naar voren kunnen worden gebracht. Deze opvatting wordt nog versterkt door het feit, dat in hoofdzaak alleen licht-debielen, die getoond hebben door betrouwbaarheid, ijver en plichtsbetrachting zich maatschappelijk te kunnen handhaven, tot het sluitèn v.e. huwelijk overgaan. Slechts in 3 van de 62 gevallen werd een huwelijk gesloten, terwijl de man werkloos was. 6. Van de 52 gehuwde mannelijke oud-leerlingen voorzien op t oogenblik nog 29 in eigen onderhoud en wel als: S t o k e r...ƒ 26. per week Wegwerker S.S K le e r m a k e r Aannemer van metselwerk Groentehandelaar Barbier met eigen zaak Glazenwasscher Timmerman Tuinder Bakkersknecht Magazijnknecht Timmerman Koopman Straathandelaar

6 ONDERZOEK NAAR GEHUWDE ZWAKZINNIGEN TE UTRECHT 421 W ij meldden, dat 11 meisjes-oudleerlingen waren gehuwd, waarvan 10 met normale mannen. Hiervan waren 8 werkloos. Een van de 10 was zwaar achterlijk en totaal ongeschikt om aan het hoofd van een huishouding te staan. U it haar schooljaren (van ) herinnerde zij zich letterlijk niets meer. Haar man zei goedig: mijn vrouw is wat vergeetachtig! Van haar vier kinderen (het vijfde is hel'aas al weer op komst) bezoeken reeds twee een B.L.S. In het geheel vonden we een zevental gezinnen, die als opvoedings-milieu voor kinderen minder geschikt of wel ongeschikt moesten worden verklaard. 7 o. Onder de 48 bij ons onderzoek betrokken ongehuwde vrouwelijke zwakzinnigen bevond zich slechts één moeder van een onwettig kind. W e zouden hieruit niet de conclusie willen trekken dat er op het zedelijk leven der 47 overigen dus niets aan te merken viel, doch er op willen wijzen, dat sterilisatie voor deze groep althans weinig effectief zou zijn geweest. In Duitschland wordt school-sterilisatie voorgestaan. Die deutsche Sondernschule nam in het eerste nummer van den tweeden jaargang een artikel op van Dr. J. Gottschick, assistent van het rassen-biologisch instituut te Hamburg, waarin de wenschelijkheid van onvruchtbaarmaking voor alle leerlingen der buitengewone scholen wordt uitgesproken daar deze in hooge mate de kwaliteit der nakomelingschap kunnen beïnvloeden. In het Tijdschrift voor Buitengewoon Onderwijs van Januari 1934 wordt verondersteld: 1. dat de debielen en imbecillen minder veelvuldig trouwen dan de normalen; 2. dat het kindertal bij hen geringer is dan normaal; 3. dat onder dit kindertal geen beduidend hooger percentage debielen of imbecillen voorkomt dan bij de normalen. W ij bevonden: 1. dat procentsgewijze het aantal huwelijken van normalen tweemaal zoo groot is als van de debielen, terwijl imbecillen niet trouwen; 2. dat het kindertal per gezin genomen even groot is als bij de normalen; 3. dat onder dit kindertal wèl een vrij groot percentage achterlijken wordt gevonden. Gaarne zagen wij onze cijfers door een meer uitgebreid onderzoek bevestigd.

7 422 Fr. VISSER Zullen de gegevens voor ons onderzoek iets kunnen bijdragen om de bepaling van ons standpunt in zake onvruchtbaarmaking van zwakzinnigen te bevorderen? W ij meenen van wel. Dr. D. Herderschee (Achterlijke kinderen, 1934) maakt zich ongerust over de snelle toename van het aantal achterlijke kinderen en breekt een lans voor sterilisatie. Dat wij uit een toekomstoogpunt ieder huwelijk van een niet gesteriliseerde zwakzinnige, met wie ook, absoluut afkeuren, spreekt van zelf. Dr. H. beveelt arbeidskolonies voor volwassen zwakzinnigen aan. Volgens professor Rüdin (München) zijn, wanneer één der ouders zwakzinnig is, 33 50% van de kinderen eveneens zwakzinnig. Bij zwakzinnigheid van beide ouders zelfs 90%. Aan Dr. Herderschee zouden we willen opmerken, dat de snelle toename (zoo daar al sprake van is) van het aantal achterlijke kinderen moeilijk op rekening van de gehuwde zwakzinnigen kan worden gesteld. Van de pl.m. 300 achterlijke kinderen in schoolleeftijd in Utrecht zijn er 6, waarvan de vader of de moeder zwakzinnig is. In een voordracht over degeneratie en sterilisatie verklaart Dr. A. van Voorthuysen vele bezwaren te hebben tegen sterilisatie van zwakzinnigen op eugenetische gronden. Z.i. is de erfelijkheid te problematisch en is het zelfs in vele gevallen zeer goed mogelijk, dat het nageslacht van een zwakzinnige geheel normaal is, ook al is de erfelijke vorm van zwakzinnigheid aanwezig. Dr. van Voorthuysen schijnt ons geen principieel tegenstander van sterilisatie, doch deze evenals men in Denemarken doet, te willen baseeren op sociale overwegingen. W ij kunnen ons hiermede wel vereenigen. Laten wij er echter op grond van de door ons verkregen uitkomsten aan toevoegen, dat sociale overwegingen slechts zelden sterilisatie van zwakzinnigen schijnen te rechtvaardigen. Ten slotte zij het ons vergund te verwijzen naar een zeer belangrijk artikel van Dr. A. C. Hagedoorn en Dr. A. L. Hagedoorn (de laatste is secretaris van de Nederlandsche Genetische vereeniging) verschenen in het Nederl. Tijdschrift voor Geneeskunde, Juni 1933, getiteld: De eugenetische beweging en de eugenetica, waaruit blijkt, welk standpunt deze bekende genetici innemen o.a. tegenover de hypothetische vermeerdering van het aantal zwakzinnigen in Engeland. Naar onze bescheiden meening zal men, wanneer het gaat over de beteekenis en de waarde van sterilisatie van zwakzinnigen, verstandig doen de voorlichting van de genetici in te roepen: de quastie ligt goeddeels op hun terrein.