Minister Schultz opent vernieuwde RWZI Nieuwe zuivering: zuiniger, milieuvriendelijker en sneller

Transcriptie

1 Aan de bewoners van dit pand Jaargang 1 nummer 3 Regelmatig onregelmatig verschijnend nieuwsblad voor Garmerwolde september 2013 IN DIT NUMMER Automobilisten niet bekend met 30 km zone Behoud van unieke graftrommels Boerenerf Wigboldus wordt opgeknapt Aardbevingen: vooral zorg over oudere huizen 1 Minister Schultz opent vernieuwde RWZI Nieuwe zuivering: zuiniger, milieuvriendelijker en sneller De nieuwbouw van de RWZI in Garmerwolde wordt 8 oktober aanstaande officieel geopend door minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur. Daarmee is een officieel eind gekomen aan een verbouwing die iets meer dan een jaar heeft geduurd. De RWZI voldoet nu aan alle Provincie wil rotonde bij afslag zuivering geldende lozingsnormen. Zuivering werkt nu ook met een techniek op basis van korrels. Een techniek die volgens de kenners veel milieuvriendelijker is dan de tot nu toe gebruikte methode. Zuiveren is eigenlijk een simpel principe, aldus Fred Klein Woolthuis, procesmanager Afvalwaterketen bij waterschap Noorderzijlvest. Slib is zwaar en dat zakt naar de bodem. We versnellen dat door chemicaliën aan het water toe te voegen. Het bovenste laagje van het water in de bassins is dus het schoonst. Dat stroomt dan over naar de volgende bakken om hetzelfde principe te doorlopen. vervolg op pagina 3 De Rijdende Popschool breidt uit met steun Oranje Fonds De provincie Groningen wil een rotonde aanleggen bij de afslag van de N360 naar de Fledderbosweg. Het fietspad langs de Rijksweg wordt daarvoor aangepast. De oversteekplaats voor fietsers wordt opgehoogd zodat het zicht en dus de veiligheid verbetert. Ook komt er een stukje fietspad vanaf de Dorpsweg naar het fietspad langs de Rijksweg zodat fietsers in de ochtendspits de rij wachtende auto s probleemloos kunnen passeren. De provincie legt deze plannen voor aan Provinciale Staten. Nog dit jaar wordt een definitief besluit verwacht. Het 60-kilometerbord bij de kruising is inmiddels al weggehaald en aan een lantaarnpaal vastgemaakt zodat het het zicht niet meer hindert. vervolg op pagina 6 De Rijdende Popschool heeft euro subsidie gekregen van het Oranje Fonds in het kader van Kinderen Maken Muziek. Met deze bijdrage, die over twee jaar wordt uitgesmeerd, worden de activiteiten uitgebreid en geprofessionaliseerd. vervolg op pagina 6

2 Regelmatig onregelmatig verschijnend nieuwsblad voor Garmerwolde Automobilisten niet bekend met 30 km zone Een groeiend aantal inwoners van Garmerwolde maakt zich sterk voor handhaving van de 30 kilometer snelheidslimiet in het dorp. Alleen aan het begin van het dorp staat aangegeven dat de snelheidsgrens 30 kilometer is, maar volgens de bewoners houdt bijna geen automobilist zich daaraan. Daar rij je zo voorbij. Je moet bij die bocht op zoveel letten, dat je dat bord niet eens signaleert. 2 Sabine Hoes, één van de verontruste bewoners van de Dorpsweg, ziet de snelheid van auto s maar soms ook landbouwverkeer door het dorp met lede ogen aan. Ik denk dat het nog niet eens onwil is van de meeste automobilisten, maar het staat gewoon niet goed aangegeven. Het bordje aan het begin van het dorp ziet bijna niemand. Er staat voor de school nog wel 30 in het wegdek, maar dat valt niet op. Het levert momenteel gewoon gevaarlijke situaties op voor met name de kinderen. Zelfs bij de school willen sommige automobilisten niet van het gas af. Het probleem van de 30 kilometerzone is vooral de handhaafbaarheid. De politie kan pas optreden als de weg ook als 30 kilometer zone is ingericht. Dat betekent een wettelijk voorgeschreven minimale breedte van de weg en de aanleg van snelheidsremmende maatregelen. De aanwezigheid van nutsvoorzieningen die vaak langs de weg in de grond liggen, verhindert de aanleg van snelheidsremmende maatregelen. Zo ook in Garmerwolde. Dan wordt 30 km per uur dus eigenlijk meer een adviessnelheid. Hoes: Het is hopen op fatsoen van de automobilist maar het is ook belangrijk om allereerst goed kenbaar te maken dat het een 30-kilometer zone ís. Dan hebben we al een deel van het probleem opgelost, want als wij het navragen wéten ook veel mensen het gewoon niet. Voor de school zijn inmiddels Eppo en Luppo aangeschaft: poppen met een kindervlaggetje. Het lijkt te werken, ook al zijn er nog steeds automobilisten die bij de school toch te hard doortrekken. En was het Hoes die onlangs midden in de nacht in koeienletters 30 op het wegdek schilderde? Welnee joh, dat had ik netter gedaan. Maar een leuk initiatief was het wel! Raedthuys ADMINISTRATIEKANTOOR GRONINGEN BV B O E K HOU DIN G JAARREKE NIN G E N L OONADMI NISTRATIE BELASTINGEN PARTICULIEREN OVERIGE DIENSTEN KALMARWEG JG GRONINGEN TEL: FAX: Colofon MAIL: INFO@RAGBV.NL Redactie RVCommunicatie Foto s Staan bij de artikelen Vormgeving CorfuDesign Drukwerk Uitbesteed aan Drukwerkdeal Uitgeverij De igup verschijnt regelmatig onregelmatig in Garmerwolde Contact e info@igup.nl i Wilt u adverteren in de igup? Dat mag en dat kan! We hebben de mogelijkheden voor u in kaart gebracht en de kosten ervan op een rij gezet. Bent u geïnteresseerd? Neem dan contact op met de redactie van de igup via info@igup.nl.

3 september 2013 vervolg pagina 1 De korrelslibtechnologie, de Nereda-techniek, werkt met korrels die het proces van slibafbraak versnellen. We hebben minder chemicaliën nodig voor hetzelfde resultaat. De slibafbraak gaat sneller en het proces vergt minder ruimte. De drie nieuwe bassins doen precies hetzelfde als de totale bestaande bouw. Bovendien kost het proces minder energie. Deze techniek heeft alleen maar voordelen. Vorig jaar is in Epe zo n zuivering met dit principe geopend, maar Garmerwolde is met deze verbouwing de grootste zuivering van het land. De uitbreiding van de zuivering ligt pal langs de dijk van het Eemskanaal. De werkzaamheden leidden tot vragen van een gemeenteraadslid van Ten Boer of de dijk de werkzaamheden wel zou overleven. Begrijpelijke zorgen, aldus Klein Woolthuis. Maar deze bakken zijn volledig bovengronds aangelegd. In tegenstelling tot de oudere bassins, die allemaal 8 meter diep zijn en volledig in de bodem zijn ingegraven. We hebben voor de 7 meter diepe, of hoge, nieuwe bassins wel een fundering moeten leggen en daarvoor moest natuurlijk geheid worden. We groeven ongeveer een meter diep voor die fundering. De uitgebreide zuivering leidt niet tot meer vrachtauto s die hun lading in Garmerwolde moeten aanleveren. Klein Woolthuis. Jaarlijks pompen we 53 miljoen kuub rioolwater door de RWZI. Alles wordt via de persleidingen aangevoerd. De vrachtwagens die hier naartoe rijden, zijn alleen slibtransporten. Dat zijn er rond de 40 per dag en dat aantal blijft gelijk. Wat ik ook mooi vind is dat we met die slib in onze eigen energiebehoefte voorzien. Het slib brengen we namelijk eerst naar onze slibbuffers, dat pompen we naar onze slibgistingstanks en dat levert methaangas. Dat zetten we om in warmtekrachtkoppeling en dat produceert elektriciteit, energie, warmte. Daarmee zijn we helemaal zelfvoorzienend. Er staat hier nu echt een unieke installatie. Ik hoop dat ook tijdens de Open Dag van 12 oktober aanstaande aan zoveel mogelijk inwoners van Garmerwolde te kunnen laten zien. Ik ben er erg trots op. De RWZI was tussen 2005 en 2006 al aangepast om aan de lozingseisen te kunnen voldoen, maar al snel bleek dat er daarvoor meer maatregelen nodig waren. Het afgelopen jaar is de RWZI uitgebreid met een installatie met korrelslibtechnologie, in combinatie met verbetermaatregelen in de bestaande zuivering. In de twee korrelslibreactoren wordt de zogenoemde Nereda-technologie toegepast. Daarnaast zijn verbeteringen op gebied van geur en geluid ingevoerd. Unieke aanbesteding De aanbesteding van de uitbreiding van de RWZI verliep volgens het principe van prestatie-inkoop (Best Value Procurement (BVP)), uniek in de afvalwatersector. Klein Woolthuis: Normaal bepaal je als opdrachtgever hoe je het werk wilt hebben uitgevoerd en daar laat je bedrijven op inschrijven. Die voeren dan het werk uit zoals de opdrachtgever heeft voorgeschreven. Bij de prestatie-inkoop gaat dat heel anders. Bij deze uitbreiding hebben we slechts eisen gesteld aan de lozingsnormen en aan de exploitatielast want we wilden veel minder chemicaliën gebruiken dan bij de oude centrale. De kosten en de investering stonden ook vast en het tijdstip waarop de verbouw klaar moest zijn. Hóé de bedrijven de gewenste prestatie uiteindelijk wilde realiseren, bepaalden ze zelf. Ze schreven dus in op de uiteindelijke prestatie, niet zozeer op het inhoudelijke bouwproces daarnaartoe. Aanbieders krijgen in het proces maximaal de ruimte om zich van elkaar te onderscheiden. Dat werkt uitstekend. We hebben alle tevoren vastgelegde prestaties gehaald. De bouw is klaar binnen de gestelde termijn en binnen budget. We voldoen aan de wettelijke normen en we werken nu met minder chemicaliën en dus veel milieuvriendelijker. Al met al is dit uniek! De wijze van aanbesteden is dermate vernieuwend dat besloten is om daarover tussen de officiële opening van 8 oktober en de Open Dag van 12 oktober nog een specifiek congres te organiseren. Bedoeld voor overheden, bedrijven en instellingen. 3 Wat is de Nereda-technologie? Nereda is een nieuwe technologie specifiek voor biologische afvalwaterzuivering. Het maakt gebruik van de unieke eigenschappen van aëroob korrelslib. Bij traditionele afvalwaterbehandeling wordt afvalwater gezuiverd door micro-organismen. Met de Nereda techniek groeien diezelfde micro-organismen in geconcentreerde, natuurlijke korrelstructuren. Die korrels werken veel effectiever en maakt het makkelijker om het water te zuiveren. Vaak ook nog zonder toevoeging van chemicaliën. De zuiveringsinstallatie gebruikt dus minder chemicaliën, minder energie en is uiteindelijk goedkoper. Het gezuiverde water is bovendien van veel hogere kwaliteit dan tot nu toe het geval was. De Nereda-technologie wordt gezien als dé moderne oplossing voor zowel industrieel als huishoudelijk afvalwater. Het verschil tussen de oude (rechts) en nieuwe zuiveringstechniek na 5 minuten bezinken

4 Regelmatig onregelmatig verschijnend nieuwsblad voor Garmerwolde het n i k r Ste erk w s r e i hoven 4 Uw adres voor Aanleg Beplanting Bestrating Boomverzorging Schuittingen Onderhoud Vijvers Lageweg TG Garmerwolde - Tel info@hoveniersbedrijfvanderwoude.nl - divers in groenten en fruit Dorpsweg 1, 9798 PC Garmerwolde t (050) i e agrishop@msn.com Huis- en tuinaccessoires, cadeautjes, cadeaubonnen, schapenvachten, curiosa en home partz Open: elke vrijdag en eerste zaterdag van de maand van 10:00-16:00 uur en op afspraak. Tijdens schoolvakanties kunnen de tijden afwijken. Geweideweg TA Garmerwolde Al sinds 1964 uw betrouwbare specialist in nieuwbouw, verbouw, uitbreiding en onderhoud Oude Rijksweg 11, 9798 PA Garmerwolde T F info@havenga.com In onze keuken o.a.: pates, snacks, saté, shalom, karbonades, salades enz. Geweideweg 1 Garmerwolde Te l e fo o n ( )

5 september 2013 Open dag RWZI Garmerwolde De RWZI nodigt alle inwoners van Garmerwolde en omstreken uit voor een bezoek aan de vernieuwde zuivering, op 12 oktober as. Tussen uur en uur worden elk uur rondleidingen georganiseerd over het terrein, met bezoeken aan de installaties. Medewerkers van de RWZI staan klaar voor het verstrekken van informatie. Er is een foto presentatie van de bouwwerkzaamheden, er staat een demonstratiemodel van Nereda opgesteld en er is educatief materiaal voor kinderen. Neem een kijkje achter de schermen. Interessant voor jong en oud oktober is hét moment om de deuren open te doen. De ruim een jaar durende verbouw is achter de rug, er staat een nieuwe installatie met een vernieuwende techniek. De principes van slibverwerking en waterzuivering en de eigen energievoorziening worden toegelicht. Meer informatie over de Open Dag en over het werk van de zuivering: Symposium, innovatiemarkt en opening minister Schultz Tijdens het traject van aanbesteden en bouwen hebben het waterschap Noorderzijlvest en de bouwcombinatie GMB Civiel-Imtech veel kennis opgedaan. Deze kennis wordt gedeeld met de watersector tijdens een symposium en innovatiemarkt voor genodigden op 8 oktober. Het thema Samen naar een innovatieve waterketen wordt die dag toegelicht door sprekers vanuit de overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen en een panel van direct betrokkenen bij de nieuwbouw. Minister Schultz van Haegen-Maas Geesteranus opent die dag de zuivering. Op de innovatiemarkt presenteren diverse bedrijven hun innovaties op het gebied van zuiveren, micro verontreiniging, slibverwerking, energie- en grondstoffenfabriek. Genodigden hebben een persoonlijke uitnodiging per post ontvangen.

6 Regelmatig onregelmatig verschijnend nieuwsblad voor Garmerwolde 6 vervolg pagina 1 Met de plannen komt een langslepend proces langzaam ten einde. Een proces dat jaren geleden begon met plannen voor een totaal nieuwe provinciale weg die uiteindelijk tussen het Eemskanaal en de huidige N360 zou moeten komen. De provincie leek het belangrijk om de doorstroming op de huidige N360 te bevorderen door er een tweede Rijksweg naast te leggen. Vele inspraakavonden, inloopbijeenkomsten, stuurgroep- en werkgroepsessies, klankbordgroepbijeenkomsten en uiteindelijk een geslaagde inspreeksessie bij Provinciale Staten waren nodig om die plannen van tafel te krijgen. Nut en noodzaak om 30 miljoen euro te investeren in een nieuwe Rijksweg werden ernstig betwijfeld door de Statenleden. Uiteindelijk is besloten alleen te investeren in enkele knelpunten van de huidige N360 en de rest van het geld te bestemmen voor de verdubbeling van de N33. De knelpunten bij Garmerwolde betroffen de afslag met de Dorpsweg, en de afslag naar de RWZI. Ook voor de totstandkoming van de huidige plannen is een klankbordgroep betrokken, maar slechts op details zijn hun ideeën meegewogen. Het idee van de rotonde bij de afslag Fledderbosweg kwam namelijk van de provincie zelf. Niemand uit Garmerwolde vroeg daarom maar niemand heeft er ook echt zwaarwegende bezwaren tegen. De voorgestelde rotonde remt het verkeer en maakt het op- en afdraaien van auto s en vrachtwagens veiliger. Hetzelfde geldt voor overstekende fietsers. Wachten op Fietsroute Plus De voorgestelde werkzaamheden aan het fietspad bij de kruising met de Dorpsweg worden pas echt doorgevoerd als de provincie besluit om ook langs die route de Fietsroute Plus aan te leggen. Besluitvorming daarover staat bij Provinciale Staten op de rol begin volgend jaar. Als de Fietsroute Plus dan langs de Rijksweg komt te liggen, is het de bedoeling het fietspad langs de Rijksweg ter hoogte van de Dorpsweg iets naar achteren te verleggen en met een drempel te verhogen. De provincie benadrukt bij de reconstructies rekening te houden met de omgeving en het woongenot van de aanwonenden. Aardbevingen: vooral zorg over oudere huizen Garmerwolde is kort geleden weer opgeschrikt door een kleine aardbeving met een kracht van 2.1 op de Schaal van Richter. Het epicentrum lag onder Lageland. Zo rond half 2 s middags klonk er een klap en een trilling. Vooral de oudere huizen hebben last van de bevingen. Nadere inspectie levert dan vrijwel zeker nieuwe scheuren op in de muren, of bij kozijnen en aanhechtingen met bijgebouwen. Inwoners van het aardbevingsgebied wordt door de NAM aangeraden eventuele schade te melden, ook bij twijfel of eventuele schade wel door de beving is veroorzaakt. Die mededeling leidde ertoe dat de site van de NAM in recordtijd plat lag. Inmiddels heeft de NAM een tweede site, speciaal voor schademeldingen in de lucht gebracht: wachttijd bij melding kan variëren. Bij de ene melding is een inspecteur van de NAM binnen enkele weken ter plaatse, bij een ander kan het soms maanden duren. Maar alle meldingen worden serieus onderzocht. Inmiddels zijn er de afgelopen maanden vier bevingen onder Garmerwolde geweest, variërend van 0,8 tot 1,1 op de Schaal van Richter. De laatste dateert van 14 augustus. Sindsdien zijn er nog bevingen geweest onder Lageland, Overschild, Wirdum, Appingedam, Westeremden en 3 september jl. onder Loppersum (2,8). vervolg pagina 1 Initiatiefnemer Niels Steenstra is blij met de subsidie. Dat geld scheelt zoveel in de organisatie. En we kunnen niet alleen een goede auto aanschaffen voor het vervoer van de spullen, maar we kunnen ook meer professionele mensen aantrekken. Dat is geweldig! De Rijdende Popschool heeft zijn basis in Garmerwolde en is nu zo n twee jaar actief. Er zijn popscholen opgericht in vijf dorpen in de provincie Groningen. Met de subsidie wordt de organisatie uitgebreid naar tien popscholen. Het concept is even simpel als bijzonder. Steenstra: Er wordt lesgegeven in het eigen dorp. De instrumenten en versterkers worden in een bestelauto geladen. Er wordt lesgegeven door een professionele bandcoach op een geschikte locatie, bijvoorbeeld het dorpshuis, de soos, het buurthuis of een ander gemeenschappelijk pand. De kinderen in de leeftijd van 8-18 jaar vormen bandjes die popmuziek maken. De bedoeling van de Rijdende Popschool is om het maken van muziek voor alle kinderen toegankelijk te maken. De prijzen zijn laag, de kinderen hoeven geen instrument te kunnen bespelen en zij hoeven geen instrument te huren of aan te schaffen. Steenstra: In een bandje leer je snel en het is leuk om samen muziek te maken. Het is gebleken dat in dorpen vaak weinig voorzieningen zijn, met name op het gebied van muziek. Daarnaast heeft het maken van muziek een bindende factor. De bandjes geven regelmatig optredens in het eigen dorp (en ook wel daarbuiten), waardoor mensen bij elkaar komen. De reacties zijn allemaal positief en het is geweldig om te zien hoe leuk kinderen het vinden om samen gewoon goede muziek te maken. Oranje fonds Kinderen Maken Muziek is een uniek samenwerkingsverband tussen het Oranje Fonds en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Het ondersteunen van sociale initiatieven en een brug slaan tussen cultuur en de samenleving staan daarbij centraal. Skanfonds steunt binnen het programma een aantal deelnemende initiatieven financieel, waaronder ook de Popschool in Garmerwolde. Skanfonds is een nationaal fonds dat zich specifiek sterk maakt voor mensen in kwetsbare situaties. Het steunt initiatieven waardoor mensen weer hoop en perspectief krijgen. En die hen helpen een nieuwe plek in de samenleving te krijgen. De Rijdende Popschool in Garmerwolde is begin september weer gestart. Inmiddels hebben zich 15 kinderen aangemeld om mee te doen met muziek maken. Er zijn drie bandjes gevormd.

7 september 2013 Historisch boerenerf Wigboldus wordt opgeknapt Een groot deel van de bomen en struiken op het erf van de familie Wigboldus wordt dit najaar gekapt. Een kaalslag als voorbode voor het uiteindelijke herstel van een historisch boerenerf. Het erf wordt aangepakt in het kader van het project Herstel Monumentale boerenerven Noord Groningen, van Landschapsbeheer Groningen. De kap van de soms eeuwenoude bomen moet nog gebeuren voor het stormseizoen. De aanplant van nieuwe bomen gebeurt komend voorjaar. Het is een gezamenlijk project, benadrukt Willard Wigboldus. Dat betekent dat we in overleg bekijken welke bomen gekapt worden en welke soort er wordt terug geplant. Het rooien van een aantal bomen was nodig omdat ze hol zijn en de kans op omvallen steeds groter wordt. Het gaat vooral om linden, populieren en een es. Wigboldus: Deze boerderij is al een paar honderd jaar familiebezit en sommigen van de huidige bomen maken inmiddels de vierde generatie Wigboldussen mee en zijn dus zo rond de eeuw oud. Het lijkt dus zonde om ze te kappen maar holle bomen zijn gevaarlijk. Een van de bomen staat zelfs een beetje scheef, naar het woonhuis toe. Die moet echt weg. Behalve de kap van de bomen worden de singels rond het erf uitgedund en ook het voorerf wordt opnieuw ingericht. De bomen daar staan te dicht op elkaar en dat belemmert een mooie groei. De rode esdoorn en de essen worden in ieder geval gekapt. Daarmee krijgen de notenboom en de gouden regen meer ruimte en kunnen zo een mooie kroon ontwikkelen. In de plaats van de populieren wil Landschapsbeheer lindes terugplaatsen maar waarschijnlijk komen er ook nog andere soorten terug zodat er weer een gevarieerde beplanting rond het erf komt. Ook legt Landschapsbeheer nog wat bosplantsoen aan tussen de hogere bomen om zo hoogteverschil te creëren. Dat is dan weer aantrekkelijk voor de vogels. Willard Wigboldus is blij met het project. Er zijn maar een paar erven die worden aangepakt. En die van ons was echt aan onderhoud toe. Het is dan mooi als je dit gezamenlijk kunt doen en daarmee ook nog het historische aspect van het erf kunt behouden en accentueren. Waarschijnlijk wordt ook nog een deel van de gracht rond het erf uitgebaggerd. We willen dan graag nog een nieuwe beschoeiing maken bij de grachtrand naar de weilanden toe. Een beter talud zodat het weer een echte gracht wordt. In het project Herstel Monumentale boerenerven Noord Groningen zit ook het erf van Piet van Zanten, maar daar is veel minder werk nodig. Het erf van boerderij Steenhuis tegenover de boorlocatie in Thesinge is inmiddels al klaar. 7 Het voorerf wordt opnieuw ingericht. De bomen en struiken staan te dicht op elkaar.

8 Regelmatig onregelmatig verschijnend nieuwsblad voor Garmerwolde Garmerwolde leert unieke graftrommels te restaureren De provincie Groningen heeft nog circa 166 graftrommels. Vijf daarvan zijn te vinden op de begraafplaats van Garmerwolde. Graftrommels zijn grote blikken of zinken trommels die verwerkt zijn in de grafsteen. In die trommels zitten bloemkransen van blik en kralen van glas of porselein. Onlangs zijn de Garmerwolder graftrommels in Het Geweidehof gerestaureerd door inwoners van Garmerwolde, begeleid door specialist Evert Jan Halkus. 8 Graftrommels worden sinds 1850 gebruikt. Vanaf het begin vooral door de gegoede stand, maar sinds het eerste kwartaal van de twintigste eeuw kon men de kransen goedkoper produceren, zodat ze ook voor een grotere groep mensen betaalbaar werden. De kwaliteit neemt echter wat af en de elite liet de graftrommels daarom vaker links liggen. Ze gebruikten vanaf toen meer echte bloemen. De productie van onderdelen van de kransen gebeurde meestal thuis. In kleine fabrieken werden de kransen samengesteld. Nog tot de jaren zestig van de vorige eeuw waren de graftrommels zeer gewild. Het funerair erfgoed raakt nu steeds meer in de vergetelheid en in verval. Zo ook op het kerkhofje van Evert Jan Halkus is de grote motor achter de restauratie van graftrommels. Hier leert hij inwoners van Garmerwolde om het restaureren van graftrommels zelf uit te voeren. Garmerwolde. Inmiddels waren al twee graftrommels gerestaureerd. Eén door de Stichting tot behoud van Groninger graftrommels en de tweede door Evert Jan Halkus, die de grote motor is achter de restauratie van graftrommels. Hij reist heel Nederland af om alle graftrommels in kaart te brengen en in korte workshops belangstellenden uit te leggen hoe zij zelf graftrommels kunnen restaureren om ze daarmee voor de toekomst te bewaren. Op uitnodiging van het bestuur van Stichting Begraafplaats Garmerwolde kwam op zaterdag 17 augustus jl. de Stichting tot behoud van Groninger graftrommels vertellen over deze unieke grafornamenten. Er waren 30 belangstellenden, behalve inwoners van Garmerwolde waren dat leden van historische verenigingen uit omringende dorpen en beheerders van begraafplaatsen. Evert Jan Halkus schetste in een notendop de herkomst van de graftrommels aan de hand van de door hem gerestaureerde trommel bij de ingang van de kerk. Aansluitend volgde een workshop restaureren van graftrommels in Het Geweidehof. Tijdens de workshop waren de twee zwaarst beschadigde trommels het middelpunt. Halkus liet aan de hand van gerestaureerd materiaal zien in welke stappen de restauratie van een graftrommel is op te pakken: goed schoonmaken, schuren en dik in de verf zetten. Door de opgedane kennis kunnen nu ook enkele inwoners van Garmerwolde het voortouw te nemen om dit bedreigde erfgoed zelf te herstellen en het zo te helpen bewaren voor de komende decennia. Spelen op de kalkovens Het verhaal van Lies Schaaphok Lies Schaaphok-Smit is met haar negentig jaar de oudste inwoner van Garmerwolde. Al 88 jaar woont zij op Zevenhuisjes (Rijksweg 3 t/m 17 in Garmerwolde). Met onderstaand verhaal laat zij het verleden leven. Bijna mijn halve jeugd heb ik versleten op de kalkovens. Dat geldt ook voor mijn moeder (Trientje van Dijken ) en ook voor mijn twee zonen, Piet en Bram. De kalkovens zijn in 1876 gebouwd. Ze zijn genoemd naar de Indonesische vulkaan Merapie. Eppo Roelf Wigboldus bouwde de ovens. In 1889 nam zijn broer Roelf Roelfs Wigboldus de zaak over. Zijn zoon Harm Hillinus Wigboldus nam het in 1919 weer over. In 1979 werd de productie gestopt omdat de grotere schepen voor aan- en afvoer niet meer door het Damsterdiep konden. In de ovens werd van schelpen kalk gebrand. Onderin de ovens werd stro gedaan waar bovenop de schelpen werden gestort. In de ovengaten werden stoetturven gedaan, langwerpige turven. Iedere oven had drie pijpen waarin de turf werd gedaan. Waren alle gaten vol, De kalkovens rond 1970 dan werden ze aangestoken. Door het branden vielen de schelpen uit elkaar. Dit werd gezeefd, waardoor de kalk overbleef. De ongebluste kalk werd gebruikt als soort kunstmest voor op het land. Ook werd de kalk verwerkt tot witterskalk waarmee de binnenmuren van de kelders en de bedsteden werden wit gekalkt. Dat gebeurde meestal in het voorjaar. Alles rook dan weer lekker fris. Van de kalk (foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) werd ook metselkalk gemaakt. In de tijd van mijn moeder vormden de kalkovens een kleine gemeenschap, een klein dorp op zich. Er stonden ook meer woningen dan nu. Voor aan de weg stond de pannenloods. Die staat er al lang niet meer. In de tijd van mijn moeder was het achterste deel van deze loods een woning. Later werd dit een schaftkeet. Liep je vanaf deze loods rondom de kalkovens (tegen de klok in) dan zag je een tweede woning die vanaf het kalkoventerrein net te zien was. Verder doorlopend om de ovens heen stond weer een woning. Deze woning was in gebruik als schuur voor een aantal koeien. Die waren van De Vries, de baas van de kalkovens. Zijn huis kwam je tegen als je bijna helemaal rondom de ovens was gelopen en weer bij de weg en het Damsterdiep kwam. Deze woning is in 1935 afgebroken. Toen is het fietspad langs de Rijksweg N 360 aangelegd. Het huis waar nu Van der Giezen woont, is later gebouwd. Daar heeft De Vries eerst gewoond. Ook stond er nog een dubbele woning. Die heeft er nog lange tijd gestaan. En verder was er nog het grote tolhuis. Daar woonde in de tijd van mijn moeder kantonnier Dijkema met zijn gezin. In het tolhuis heeft ook de familie Willem Slagter gewoond. Ook het tolhuis is afgebroken voor de aanleg van het fietspad. Ik speelde veel met de meisjes van De Vries, Diena, Lammie, Lieze en Johanna. We speelden verstoppertje en buiske lopen over de buizen van de ovens of tikkertje op de buizen. Als de schelpenzuiger was geweest zochten we de mooiste schelpen.