is doen leerwerkboek voor het schrijven van een ondernemingsplan en het beheren van een onderneming

Transcriptie

1 n e m e n r e Ond is doen Herzienvoeor ukeituzgedaelvene geschikt leerwerkboek voor het schrijven van een ondernemingsplan en het beheren van een onderneming Lorraine Vesterink Antje Diepersloot Jelte Folkertsma Sharon Telkamp Marleen Tienstra Ruud van den Belt Rieke Wynia

2 INHOUDSOPGAVE ONDERNEMEN IS DOEN INHOUDSOPGAVE ONDERNEMEN IS DOEN Inhoudsopgave Ondernemen is doen Verantwoording van de methode 4 Woord aan de leerling 5 Deel 1 Ondernemingsplan Hoofdstuk 1 - De ondernemer 1.1 Idee en motivatie Jij als ondernemer Doelstellingen van je onderneming 29 Hoofdstuk 2 - De markt 2.1 Marktonderzoek De markt verkennen De plaats van jouw onderneming in de markt 65 Hoofdstuk 3 - Het marketingplan 3.1 De inhoud van het marketingplan De vijf P s van de marketingmix 83 Hoofdstuk 4 - De organisatie 4.1 Ondernemingsvormen Samenwerkingspartners en personeel Wet- en regelgeving 139 Hoofdstuk 5 - De financiën 5.1 De privébegroting De investeringsbegroting De financieringsbegroting De exploitatiebegroting De liquiditeitsbegroting 195 Eindopdracht Het ondernemingsplan 209 Elk deel van Ondernemen is doen Deel 2 Ondernemerschap eindigt met een eindopdracht waarin de leerling alles wat hij in het Hoofdstuk 6 - Inkoop voorgaande deel geleerd heeft in de 6.1 Het inkoopproces 218 praktijk brengt. 6.2 Leveranciers selecteren Afspraken en contracten De relatie met leveranciers Voorraad 236 Hoofdstuk 7 - Verkoop 7.1 Verkopen Offertes en algemene voorwaarden opstellen Factureren Debiteuren Administreren 278 Eindopdracht Ondernemerschap 288 5

3 VERANTWOORDING VAN DE METHODE VERANTWOORDING VAN DE METHODE Verantwoording van de methode Ondernemen is doen is een sectoronafhankelijke mbo-methode voor het vak ondernemerschap. Het leerwerkboek is bedoeld voor leerlingen die een mbo-opleiding volgen op niveau 3 of 4. Ondernemen is doen is ook geschikt om in te zetten als keuzedeel. Opbouw Ondernemen is doen bestaat uit twee delen: Deel 1 Ondernemingsplan Deel 2 Ondernemerschap In Deel 1 schrijft de leerling stapsgewijs een ondernemingsplan. In Deel 2 werkt de leerling aan vaardigheden en kennis die nodig zijn om je eigen onderneming te starten en te leiden. Volledig herziene uitgave Deze volledig herziene uitgave van Ondernemen is doen verschilt op meerdere punten van de vorige uitgave. Keuzedelen Het belangrijkste verschil is dat de aangeboden lesstof in deze herziene uitgave is afgestemd op de omschrijvingen van de vakkennis en vaardigheden die worden genoemd in de volgende twee keuzedelen: Ondernemerschap mbo Ondernemend vakmanschap, geschikt voor niveau 3 en 4 Opdrachtenstructuur Verder is de opdrachtenstructuur in Ondernemen is doen aangepast. In deze nieuwe uitgave gaan leerlingen met elkaar in gesprek over hun ondernemingsplan en het ondernemerschap. Peerfeedback speelt hierbij een belangrijke rol. Op basis van peerfeedback helpen leerlingen elkaar met het schrijven van hun ondernemingsplan, waardoor de kwaliteit van hun ondernemingsplan toeneemt. Ook zijn de aangeboden uitleg en praktijkvoorbeelden in deze herziene uitgave van Ondernemen is doen geactualiseerd en is de opmaak verfrist. Aanvullende materialen Uitgeverij Deviant biedt docenten en leerlingen die met Ondernemen is doen werken aanvullend materiaal bij het leerwerkboek, zoals voorbeelden van ondernemingsplannen en een docentenhandleiding. Dit aanvullende materiaal kan kosteloos gedownload worden van onze methodesite Studiemeter. Een docentenaccount of leerlingenaccount kan aangevraagd worden via servicedesk@studiemeter.nl. Hieraan zijn geen kosten verbonden. Geïnteresseerd in de herziene uitgave van Ondernemen is doen? Vraag dan een voorlichting of workshop aan. Stuur een aan info@uitgeverij-deviant.nl onder vermelding van Ondernemen is doen of bel een maak direct een afspraak. 4 4

4 Hoofdstuk 1 - De ondernemer In dit hoofdstuk: leer je wat een ondernemingsplan is; beschrijf je wat voor soort onderneming je wilt starten; leg je uit waarom je juist deze onderneming wilt starten; leg je uit welk product en/of welke dienst je wilt verkopen; brainstorm je met klasgenoten over je idee voor een onderneming; stel je een ondernemersintroductie op; denk je na over de missie, de visie en de strategie van je onderneming; formuleer je de eerste doelstellingen voor je onderneming. 1.1 Idee en motivatie Uitleg 1 Een onderneming starten Voordat je een onderneming kunt starten, moet je een ondernemingsplan schrijven. Een ondernemingsplan is een plan waarin je gedetailleerd beschrijft hoe je als startende ondernemer een onderneming wilt opzetten. Je schrijft een ondernemingsplan in de eerste plaats voor jezelf. Het helpt je goed na te denken over hoe je de onderneming wilt opzetten. Daarnaast schrijf je een ondernemingsplan ook voor eventuele andere partijen, zoals vrienden en familie, die willen investeren in jouw onderneming. Deze partijen willen een gedegen onderbouwing zien van jouw plannen voordat ze eventueel geld steken in jouw onderneming. In sommige gevallen schrijf je het ondernemingsplan ook voor de bank. Bijvoorbeeld omdat je geld moet lenen voor het opzetten van de onderneming en je geen andere partijen kent die je financieel kunnen helpen. Je ondernemingsplan begint met een inleiding waarin je vertelt wie je bent en waarom je voor jezelf wilt beginnen. Je beschrijft: je motivatie om een eigen onderneming te starten; het idee voor je onderneming; hoe jij jezelf als ondernemer ziet en welke ondernemerskwaliteiten jij hebt. De motivatie om een eigen onderneming te starten is voor iedereen anders. Voor veel mensen is de vrijheid eigen beslissingen te nemen in combinatie met een goed idee een van de belangrijkste redenen om zelfstandig ondernemer te worden. 8

5 HOOFDSTUK 1 De ondernemer Om een onderneming op te zetten heb je aan motivatie niet genoeg. Naast motivatie heb je vooral ook een idee voor een onderneming nodig. Met een ondernemingsplan ga je na of jouw idee haalbaar is. Voorbeeld Cynthia is recent een koffietent gestart: Koffie bij Cynthia. In de inleiding van haar ondernemingsplan vertelt ze wie zij is en waarom ze voor zichzelf wil beginnen. Mijn naam is Cynthia en ik ben dol op koffie. Naast koffie ben ik ook dol op mijn kinderen en op mijn werk. Als hardwerkende moeder van twee jonge kinderen heb ik gemerkt dat er nauwelijks koffietentjes zijn waar je kinderen, werk en koffie kunt combineren. Dat zette mij aan het denken, want hoe fijn zou het zijn als je als thuiswerkende vader of moeder samen met je kinderen koffie en werk buiten de deur kunt combineren? Heel fijn! Al langere tijd had ik de ambitie om iets voor mezelf te beginnen en toen mijn contract als verkoper in een kinderboekenwinkel afliep, dacht ik het is nu of nooit! Ik besloot mijn spaargeld aan te spreken en plannen te maken voor het starten van een eigen onderneming: Koffie bij Cynthia. In mijn koffietent kunnen werkende ouders met hun kinderen terecht. Als thuiswerkende moeder weet ik natuurlijk precies waar je behoefte aan hebt als je met kinderen om je heen je werk goed wilt doen. Om te beginnen is een vriendelijke en gezellige werkplek met goede wifi, een grote tafel en voldoende stopcontacten een must. Daarnaast heb je met oog op de kinderen behoefte aan een vrolijke speelhoek met een box, een wipstoeltje, uitdagend speelgoed, kinderboeken en knutselmaterialen. Bij voorkeur een speelhoek met enig toezicht, zodat je zelf niet voortdurend hoeft op te letten als je aan het werkt bent. En natuurlijk goede koffie voor pa of ma en verantwoorde snacks en limonade voor de kids. Natuurlijk kan ik nog niet helemaal overzien wat er bij het starten van een onderneming allemaal komt kijken. Ik zal veel moeten leren en waarschijnlijk ook fouten maken. De positieve reacties van vrienden en kennissen op mijn plan motiveren mij extra om mijn plannen door te zetten. Daarbij kan ik goed organiseren en ben ik communicatief sterk. Kwaliteiten die je beide nodig hebt in de horeca. Nu ik een leuk en betaalbaar pandje heb gevonden, is het tijd om de daad bij het woord te voegen. In dit ondernemingsplan geef ik Koffie bij Cynthia een gezicht. 9

6 Deel 1 ONDERNEMINGSPLAN Opdracht 1 Voer de deelopdrachten uit. a. Lees Cynthia s inleiding in het voorbeeld bij Uitleg 1. b. Wat vind je goed aan de inleiding van Cynthia? c. Wat vind je minder goed aan de inleiding van Cynthia? d. Welke kritische vragen zou je Cynthia willen stellen naar aanleiding van haar inleiding? Schrijf twee vragen op en leg uit waarom je juist deze vragen aan Cynthia wilt stellen. Vraag 1: Uitleg: Vraag 2: Uitleg: e. Geef Cynthia een tip om haar inleiding te verbeteren. 10

7 HOOFDSTUK 1 De ondernemer Opdracht 2 Voer de deelopdrachten uit. a. Beschrijf wie je bent en waarom je voor jezelf wilt beginnen. b. Noem drie aspecten van het zelfstandig ondernemerschap die jou aanspreken c. Noem drie aspecten van het zelfstandig ondernemerschap die jou lastig lijken d. Waarom vind jij jezelf geschikt om een onderneming te starten en te leiden? 11

8 Deel 1 ONDERNEMINGSPLAN Hoofdstuk 2 - De markt In dit hoofdstuk voer je marktonderzoek uit om te bepalen of je product en/of dienst genoeg potentie heeft om de markt te veroveren. Als onderdeel van het marktonderzoek: beschrijf je trends en ontwikkelingen in jouw branche en markt; beschrijf je de doelgroep; ga je in op de omvang van de markt; analyseer je de concurrentie; maak je een SWOT-analyse. 2.1 Marktonderzoek Uitleg 1 Wat is marktonderzoek? Om erachter te komen of je ondernemingsplan kans van slagen heeft, moet je marktonderzoek doen. Marktonderzoek doen houdt in dat je: informatie verzamelt over mogelijke klanten; in kaart brengt wie de concurrenten van je onderneming zijn. Deze concurrenten en mogelijke klanten vormen samen je markt. Op basis van het marktonderzoek bepaal je of jouw onderneming kans van slagen heeft. De uitkomsten van je marktonderzoek zijn je marktgegevens.! Als je een onderneming overneemt, moet je bestaande klanten ook meenemen in je marktonderzoek. Deze bestaande klanten behoren tot je markt. In het marktonderzoek ga je in op de volgende onderwerpen: trends en ontwikkelingen in de markt Je gaat na wat de trends en ontwikkelingen zijn in de branche en in de markt en hoe je hierop kunt inspelen. de doelgroep Je brengt in kaart wie je doelgroep is en je gaat na hoe je deze doelgroep het beste kunt benaderen. de concurrentie Je gaat na wie je concurrenten zijn en wat zij doen om zich in de markt te onderscheiden. SWOT-analyse Je maakt een sterkte- en zwakteanalyse van je eigen onderneming. Je bepaalt wat de succesfactoren van je onderneming zijn en je gaat na welke zwakke punten er zijn.! Je marktonderzoek moet zo objectief mogelijk zijn. Je moet je uitspraken dus onderbouwen met valide argumenten en zorgen dat je betrouwbare bronnen gebruikt. Deze bronnen moet je in het ondernemingsplan ook vermelden. 40

9 HOOFDSTUK 2 De markt Voorbeeld Kijk en luister naar het fragment Marktonderzoek op Studiemeter. Opdracht 1 Kies een klasgenoot om mee samen te werken en voer de deelopdrachten uit. a. Ga naar Studiemeter en neem het hoofdstuk De markt van Ondernemingsplan zzp en Ondernemingsplan horeca door. b. Op basis van welke vragen heeft de ondernemer in Ondernemingsplan zzp marktonderzoek gedaan? c. Op basis van welke vragen heeft de ondernemer in Ondernemingsplan horeca marktonderzoek gedaan? 41

10 Deel 1 ONDERNEMINGSPLAN Voorbeeld Lilian Prins van Ietsmethaar vertelt hoe zij ontdekt wat de trends en ontwikkelingen zijn in haar branche: Trends ontdekken op plekken buiten je branche. Lilian Prins is kapper en eigenaar van Ietsmethaar. Daarnaast is ze trendwatcher. Om nieuwe trends te ontdekken, kijkt ze verder dan haar eigen kappersbranche. Ik kijk niet alleen naar trends in haar en make-up, maar ik kijk juist naar wat mensen op andere plekken doen. Je ziet nu bijvoorbeeld veel natuurlijke materialen in huis, zoals hout. Die voorkeur voor de natuur komt ook terug in haarstijlen en bijvoorbeeld haarverf. Zo verkoop ik nu blokken haarzeep gemaakt van natuurlijke materialen. Dat is niet alleen hip, maar ook beter voor het milieu. Lilian ziet ook dat de manier waarop klanten geïnspireerd raken door de jaren heen is veranderd. Vroeger lagen kapsalons vol met tijdschriften met kapsels, maar dat zie je nu niet meer. De haarmode verandert ook zo snel. Mensen nemen nu een plaatje mee dat ze online hebben gevonden. 50

11 HOOFDSTUK 2 De markt Opdracht 5 Lees de opdrachtinformatie en voer de deelopdrachten uit. Opdrachtinformatie: In deze opdracht voer je het eerste deel van je marktonderzoek uit: trends & ontwikkelingen in kaart brengen. Je doet dit op basis van deelvragen die je bedenkt voordat je informatie gaat zoeken en selecteren. Je maakt aantekeningen van je zoektocht en je houdt bij welke bronnen je gebruikt. Ook ga je steeds na of de informatie die je vindt bruikbaar en betrouwbaar is. Je besteedt in dit deel van je marktonderzoek bijvoorbeeld aandacht aan de volgende onderwerpen: trends en ontwikkelingen in de branche en de markt omvang van de markt omzet plannen van de overheid keuze voor lokale, nationale of internationale de markt Je kunt zelf ook onderwerpen toevoegen. Je tekst moet 200 tot 400 woorden bevatten.! Gebruik naast internet ook andere bronnen en raadpleeg bijvoorbeeld vakbladen of voer gesprekken met mensen uit de branche. a. Lees om inspiratie op te doen het hoofdstuk De markt uit Ondernemingsplan zzp en Ondernemingsplan horeca op Studiemeter nog eens door. b. Bedenk minimaal vier deelvragen over trends en ontwikkelingen in de branche en de markt waarop jij een antwoord wilt vinden. Deelvraag 1: Deelvraag 2: Deelvraag 3: Deelvraag 4: 51

12 Hoofdstuk 6 - Inkoop In dit hoofdstuk verdiep je je in de inkoop voor je onderneming. Je leert: wat het inkoopproces inhoudt; welke stappen je doorloopt bij het zoeken naar leveranciers; waar je op moet letten bij het maken en vastleggen van afspraken; wat voorraadbeheer inhoudt. 6.1 Het inkoopproces Uitleg 1 Oriënteren In hoofdstuk 5 heb je bepaald welke investeringen je moet doen om je onderneming te starten. In dit hoofdstuk bepaal je hoe je aan de grondstoffen, producten of diensten komt die je in je investeringsbegroting begroot hebt. Om je product en/of dienst te kunnen verkopen, heb je vaak leveranciers nodig. Dit kunnen andere lokale ondernemers zijn, maar ook webshops of groothandels. Bij het kiezen van leveranciers doorloop je een aantal fases: oriënteren: je beschrijft wat je nodig hebt en welke eisen je stelt aan leveranciers en hun producten; selecteren: je zoekt uit bij welke leverancier je de beste deal krijgt, zo nodig onderhandel je hierover; vastleggen: je maakt afspraken met de gekozen leveranciers en legt die afspraken zo goed mogelijk vast; onderhouden: je zorgt dat je een goede relatie houdt met je leveranciers. Je begint het inkoopproces dus met oriënteren. Dit oriënteren doe je in twee stappen: Stap 1 Stap 2 Bedenk wat je nodig hebt. Zet op een rijtje welke grondstoffen, producten of diensten je nodig hebt. Beschrijf wat je belangrijk vindt. Bedenk welke eisen je stelt aan je leveranciers en hun producten. Bijvoorbeeld: welke kwaliteit heb je nodig, hoe vaak heb je het nodig, hoeveel heb je nodig en wat voor service verwacht je? Voor sommige ondernemingen is het bijvoorbeeld belangrijk dat een bedrijf over een jaar nog steeds hetzelfde product levert, of dat ze een apparaat over twee jaar nog steeds kunnen repareren. Voor andere ondernemingen kan het belangrijk zijn dat een leverancier regionale producten verkoopt of een duurzaam imago heeft. 218

13 HOOFDSTUK 6 Inkoop Voorbeeld Kijk en luister naar het fragment Oriënteren op Studiemeter. Opdracht 1 Voer de deelopdrachten uit. a. Schrijf de grondstoffen, producten en diensten op die jij nodig hebt om je producten of diensten te kunnen leveren. b. Kies een klasgenoot om mee samen te werken. Bespreek welke eisen jullie stellen aan de producten, grondstoffen of diensten die jullie nodig hebben en welke eisen jullie stellen aan de leveranciers. Denk hierbij aan de volgende dingen: welke kwaliteit verwacht je? hoe vaak heb je het nodig? hoeveel heb je nodig? wat voor service verwacht je? 219

14 Deel 2 ONDERNEMERSCHAP Opdracht 13 Lees de opdrachtinformatie en voer de deelopdrachten uit. Opdrachtinformatie: In deze opdracht help je Janna van Wijnbar WIJN om haar administratie op orde te brengen. Je bepaalt van elk document bij welke categorie in de administratie ze het moet bewaren. a. Schrijf bij elk voorbeeld op onder welke categorie het in de administratie hoort. 280

15 HOOFDSTUK 7 Verkoop 281

16 Heb je een idee voor een onderneming en wil je weten of dit idee haalbaar is? Moet je een ondernemingsplan schrijven en wil je weten hoe je dit moet aanpakken? Of zoek je investeerders die geld willen steken in jouw onderneming? In Ondernemen is doen staat alle informatie die je nodig hebt om een ondernemingsplan te schrijven. In dit leerwerkboek vind je uitleg, praktijkvoorbeelden en opdrachten over ondernemerschap. Na het doorwerken van dit leerwerkboek ben je in staat om een kleine zelfstandige onderneming op te starten en te runnen. Dit kan een onderneming op allerlei gebied en in elke sector zijn. Ondernemen is doen bestaat uit twee delen: Deel 1 Ondernemingsplan: in dit deel werk je stap voor stap aan het schrijven van een ondernemingsplan. Deel 2 Ondernemerschap: in dit deel ligt de nadruk op het starten en leiden van je onderneming. Tijdens het maken van de opdrachten in Ondernemen is doen verzamel je bewijsstukken voor je ondernemersportfolio. Deze bewijsstukken helpen je om aan te tonen dat je voldoet aan de vakkennis en vaardigheden die worden genoemd in de volgende keuzedelen: Keuzedeel Ondernemerschap mbo Keuzedeel Ondernemend vakmanschap, geschikt voor niveau 3 en 4 ISBN